Library

Liber Primus

STATIVS STELLAE SVO SALVTEM Diu multumque dubitavi, Stella iuvenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte evolvisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi voluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo pro [ . . . . ] congregatos ipse dimitterem. quid enim o [ . . . . ] quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamvis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. quid quod haec serum erat continere, cum illa vos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex venia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. quam timeo ne verum istuc versus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem: sumendum enim erat 'a Iove principium.' centum hos versus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicaverat opus, tradere est iussum. 'potuisti illud'--dicet aliquis--'et ante vidisse.' respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum, quod mihi iniunxeras, scis biduo scriptum. audacter mehercles, sed tantum tamen hexametros habet et fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, vir eruditissmus et qui praecipue vindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari villam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. sequitur libellus Rutilio Gallico convalescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne videar defuncti testis occasione mentiri. nam Claudi Etrusci testimonium est, qui balneolum a me suum intra moram cenae recepit. in fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur: noctem enim illam felicissimam et voluptatibus publicis inexpertam. . . . I. ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP. Quae superinposito moles geminata colosso stat Latium complexa forum? caelone peractum fluxit opus? Siculis an conformata caminis effigies lassum Steropem Brontemque reliquit? an te Palladiae talem, Germanice, nobis effecere manus, qualem modo frena tenentem Rhenus et attoniti vidit domus ardua Daci? nunc age Fama prior notum per saecula nomen Dardanii miretur equi cui vertice sacro Dindymon et caesis decrevit frondibus Ide: hunc neque discissis cepissent Pergama muris, nec grege permixto pueri innuptaeque puellae ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector. adde quod ille nocens saevosque amplexus Achivos, hunc mitis commendat eques: iuvat ora tueri mixta notis belli placidamque gerentia pacem. Nec veris maiora putes: par forma decorque, par honor. exhaustis Martem non altius armis Bistonius portat sonipes magnoque superbit pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu fumat et ingenti propellit Strymona flatu. par operi sedes. hinc obvia limina pandit qui fessus bellis adsertae munere prolis primus iter nostris ostendit in aethera divis; discit et e vultu quantum tu mitior armis, qui nec in externos facilis saevire furores das Cattis Dacisque fidem: te signa ferente et minor in leges iret gener et Cato castris. at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur, illinc belligeri sublimis regia Pauli, terga pater blandoque videt Concordia vultu. ipse autem puro celsum caput aere saeptus templa superfulges et prospectare videris, an nova contemptis surgant Palatia flammis pulchrius, an tacita vigilet face Troicus ignis atque exploratas iam laudet Vesta ministras. Dextra vetat pugnas, laevam Tritonia virgo non gravat et sectae praetendit colla Medusae. ceu stimulis accendit equum, nec dulcior usquam lecta deae sedes, nec si, Pater, ipse teneres. pectora, quae mundi valeant evolvere curas et quis se totis Temese dedit hausta metallis. it tergo demissa chlamys, latus ense quieto securum, magnus quanto mucrone minatur noctibus hibernis et sidera terret Orion. At sonipes habitus animosque imitatus equestris acrius attollit vultus cursumque minatur; cui rigidis stant colla iubis vivusque per armos impetus, et tantis calcaribus ilia late suffectura patent. vacuae pro cespite terrae aerea captivi crinem tegit ungula Rheni. hunc et Adrasteus visum extimuisset Arion, et pavet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas perpetuus frenis atque uni serviet astro. Vix sola suffieiunt insessaque pondere toto subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant sub genio, teneat quamvis aeterna crepido, quae superingesti portaret culmina montis caeliferique attrita genu durasset Atlantis. Nec longae traxere morae. iuvat ipsa labores forma dei praesens, operique intenta iuventus miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu machina; continuus septem per culmina ventis it fragor et magnae figit vaga murmura Romae. Ipse loci custos, cuius sacrata vorago famosique lacus nomen memorabile servant, innumeros aeris sonitus et verbere crudo ut sensit mugire forum, movet horrida sancto ora situ meritaque caput venerabile quercu. ac primum ingentes habitus lucemque coruscam expavit maioris equi terque ardua mersit colla lacu trepidans, laetus mox praeside viso: 'salve, magnorum proles genitorque deorum, auditum longe numen mihi! nunc mea felix, nunc veneranda palus, cum te prope nosse tuumque immortale iubar vicina sede tueri concessum. semel auctor ego inventorque salutis Romuleae: tu bella Iovis, tu proelia Rheni, tu civile nefas, tu tardum in foedera montem longo Marte domas. quod si te nostra tulissent saecula, temptasses me non audente profundo ire lacu, set Roma tuas tenuisset habenas.' Cedat equus Latiae qui contra templa Diones Caesarei stat sede fori quem traderis ausus Pellaeo, Lysippe, duci; mox Caesaris ora mirata cervice tulit: vix lumine fesso explores quam longus in hunc despectus ab illo. quis rudis usque adeo qui non, ut viderit ambos, tantum dicat equos quantum distare regentes? Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iovis ignem tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret annorumve moras: stabit, dum terra polusque, dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti, cum superis terrena placent, tua turba relicto labetur caelo miscebitque oscula iuxta. ibit in amplexus natus fraterque paterque et soror: una locum cervix dabit omnibus astris. Vtere perpetuum populi magnique senatus munere. Apelleae cuperent te scribere cerae, optassetque novo similem te ponere templo Atticus Elei senior Iovis, et tua mitis ora Tarans, tua sidereas imitantia flammas lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo. certus ames terras et quae tibi templa dicamus. ipse colas; nec te caeli iuvet aula, tuosque laetus huic dono videas dare tura nepotes. II. EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes? cui, Paean, nova plectra moves umeroque comanti facundum suspendis ebur? procul ecce canoro demigrant Helicone deae quatiuntque novena lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem et de Pieriis vocalem fontibus undam. quas inter vultu petulans Elegea propinquat celsior adsueto divasque hortatur et ambit alternum fultura pedem, decimamque videri se cupit et medias fallit permixta sorores. ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit lumine demissam et dulci probitate rubentem, ipsa toros et sacra parat coetuque Latino dissimulata deam crinem vultusque genasque temperat atque nova gestit minor ire marita. Nosco diem causasque sacri: te concinit iste (pande fores!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan et de Maenalia volucer Tegeaticus umbra serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat amplexum niveos optatae coniugis artus floribus innumeris et olenti spargere nimbo. tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta excipis et dominae niveis a vultibus obstas. Ergo dies aderat Parcarum conditus albo vellere, quo Stellae Violentillaeque professus clamaretur hymen. cedant curaeque metusque, cessent mendaces obliqui carminis astus, fama tace: subiit leges et frena momordit ille solutus amor, consumpta est fabula vulgi et narrata diu viderunt oscula cives. tu tamen attonitus, quamvis data copia tantae noctis, adhuc optas permissaque numine dextro vota paves. pone o dulcis suspiria vates, pone: tua est. licet expositum per limen aperto ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex aut pudor. amplexu tandem satiare petito (contigit!) et duras pariter reminiscere noctes. digna quidem merces, et si tibi Iuno labores Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris fata darent, si Cyaneos raperere per aestus hanc propter: tanti Pisaea lege trementem currere et Oenomai fremitus audire sequentis. nec si Dardania pastor temerarius Ida sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras te potius prensum aveheret Tithonia biga. Sed quae causa toros inopinaque gaudia vatis attulit, hic mecum, dum fervent agmine postes atriaque et multa pulsantur limina virga, hic, Erato iucunda, doce. vacat apta movere colloquia, et docti norunt audire penates. Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli, alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat amplexu duro Getici resoluta mariti. fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum; signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi imperet; an terris saevire an malit in undis, an miscere deos an adhuc vexare Tonantem. ipsi animus nondum nec cordi fixa voluntas: fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae Lemnia deprenso repserunt vincula lecto. hic puer e turba volucrum, cui plurimus ignis ore manuque levi numquam frustrata sagitta, agmine de medio tenera sic dulce profatur voce (pharetrati pressere silentia fratres): 'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis militia: quemcumque hominum divumque dedisti, uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra et votis precibusque virum concede moveri, o genetrix: duro nec enim ex adamante creati, sed tua turba sumus. clarus de gente Latina est iuvenis, quem patriciis maioribus ortum nobilitas gavisa tulit praesagaque formae protinus e nostro posuit cognomina caelo. hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra improbus et densa trepidantem cuspide fixi. quamvis Ausoniis multum gener ille petitus matribus, edomui victum dominaeque potentis ferre iugum et longos iussi sperare per annos. ast illam summa leviter (sic namque iubebas) lampade parcentes et inerti strinximus arcu. ex illo quantos iuvenis premat anxius ignes, testis ego attonitus, quantum me nocte dieque urgentem ferat: haud ulli vehementior umquam incubui, genetrix, iterataque vulnera fodi. vidi ego et immiti cupidum decurrere campo Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa. vidi et Abydeni iuvenis certantia remis brachia laudavique manus et saepe natanti praeluxi: minor ille calor quo saeva tepebant aequora: tu veteres, iuvenis, transgressus amores. ipse ego te tantos stupui durasse per aestus firmavique animos blandisque madentia plumis lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo sic vatem maerere suum! iam, mater, amatos indulge thalamos. noster comes ille piusque signifer armiferos poterat memorare labores claraque facta virum et torrentes sanguine campos; sic tibi plectra dedit, mitisque incedere vates maluit et nostra laurum subtexere myrto. hic iuvenuapsus suaque aut externa revolvit vulnera; pro! quanta est Paphii reverentia, mater, numinis: hic nostrae deflevit fata columbae.' Finis erat: tenera matris cervice pependit blandus et admotis tepefecit pectora pennis. illa refert vultum non aspernata rogari: 'grande quidem rarumque viris, quos ipsa probavi, Pierius votum iuvenis cupit. hanc ego, formae egregium mirata decus cui gloria patrum et generis certabat honos, tellure cadentem excepi fovique sinu; nec colla genasque comere nec pingui crinem deducere amomo cessavit mea, nate, manus. mihi dulcis imago prosiluit. celsae procul aspice frontis honores suggestumque comae. Latias metire quid ultra emineat matres: quantum Latonia Nymphas virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto. haec et caeruleis mecum consurgere digna fluctibus et nostra potuit considere concha, et si flammigeras potuisset scandere sedes hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores. huic quamvis census dederim largita beatos, vincit opes animo. queritor iam Seras avaros angustum spoliare nemus Clymeneaque deesse germina nec virides satis inlacrimare sorores, vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo raraque longaevis nivibus crystalla gelari. huic Hermum fulvoque Tagum decurrere limo, nec satis ad cultus; huic Inda monilia Glaucum Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi. hanc si Thessalicos vidisses, Phoebe, per agros, erraret secura Daphne. si in litore Naxi Theseum iuxta foret haec conspecta cubile, Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan. quod nisi me longis placasset Iuno querelis, falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae rector, in hanc vero cecidisset Iuppiter auro. sed dabitur iuveni cui tu, mea summa potestas, nate, cupis, thalami quamvis iuga ferre secundi saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi inque vicem tepuisse viro.' sic fata levavit sidereos artus thalamique egressa superbum limen Amyclaeos ad frena citavit olores. iungit Amor laetamque vehens per nubila matrem gemmato temone sedet. iam Thybridis arces Iliacae: pandit nitidos domus alta penates claraque, gaudentes plauserunt limina cygni. Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris. hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum saxa virent, hic flexus onyx et concolor alto vena mari, rupesque nitent quis purpura saepe Oebalis et Tyrii moderator livet aeni. pendent innumeris fastigia nixa columnis, robora Dalmatico lucent satiata metallo. excludunt radios silvis demissa vetustis frigora, perspicui vivunt in marmore fontes. nec servat natura vices: hic Sirius alget, bruma tepet, versumque domus sibi temperat annum. Exsultat visu tectisque potentis alumnae non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto Idaliasque domos Erycinaque templa subiret. tunc ipsam solo reclinem adfata cubili: 'quonam hic usque sopor vacuique modestia lecti, o mihi Laurentes inter dilecta puellas? quis morum fideique modus? numquamne virili summittere iugo? veniet iam tristior aetas. exerce formam et fugientibus utere donis: non ideo tibi tale decus vultusque superbos meque dedi viduos ut transmittare per annos, ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto deditus unam omnes inter miratur amatque, nec formae nec stirpis egens: nam docta per urbem carmina qui iuvenes, quae non didicere puellae? hunc et bissenos (sic indulgentia pergat praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces ante diem; certe iam nunc Cybeleia movit limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae. iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem fas mihi, purpureos habitus iuvenique curule indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior) exuvias laurosque dabit celebrare recentes. ergo age, iunge toros atque otia deme iuventae. quas ego non gentes, quae non face corda iugali? alituum pecudumque mihi durique ferarum non renuere greges; ipsum in conubia terrae aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo. sic rerum series mundique revertitur aetas. unde novum Troiae decus ardentumque deorum raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito? Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos? quis septemgeminae posuisset moenia Romae imperii Latiale caput, ni Dardana furto cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?' His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem conubii. redeunt animo iam dona precesque et lacrimae vigilesque viri prope limina questus, Asteris et vatis totam cantata per urbem, Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu, quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit flectere corda libens et iam sibi dura videri. Macte toris, Latios inter placidissime vates, quod durum permensus iter coeptique laboris prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae amnis in externos longe flammatus amores flumina demerso trahit intemerata canali, donec Sicanios tandem prolatus anhelo ore bibat fontes: miratur dulcia Nais oscula nec credit pelago venisse maritum. Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro, Stella, dies? quanto salierunt pectora voto, dulcia cum dominae dexter conubia vultus adnuit! ire polo nitidosque errare per axes visus. Amyclaeis minus exsultavit harenis pastor ad Idaeas Helena veniente carinas; Thessala nec talem viderunt Pelea Tempe, cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris erecto prospexit equo. quam longa morantur sidera! quam segnis votis Aurora mariti! At procul ut Stellae thalamos sensere parari Letous vatum pater et Semeleius Euhan, hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa. huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae et Parnasus honos: illi Pangaea resultant Ismaraque et quondam genialis litora Naxi. tunc caras iniere fores comitique canoro hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo, hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro tempora, Minoa crinem premit ille corona. Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto omina, iam festa fervet domus utraque pompa. fronde virent postes, ecfulgent compita flammis, et pars immensae gaudet celeberrima Romae. omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces, omnis plebeio teritur praetexta tumultu; hinc eques, hinc iuvenum questus, stola mixta laborat. felices utrosque vocant, sed in agmine plures invidere viro. iamdudum poste reclinis quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen quo vatem mulcere queat. dat Iuno verenda vincula, et insigni geminat Concordia taeda. hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus, quantum nosse licet. sic victa sopore doloso Martia fluminea posuit latus Ilia ripa; non talis niveos strinxit Lavinia vultus cum Turno spectante rubet; non Claudia talis respexit populos mota iam virgo carina. Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri, diversis certare modis: eat enthea vittis atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu extremo fraudatis opus, date carmina festis digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philitas Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis Naso Tomis divesque foco lucente Tibullus. Me certe non unus amor simplexque canendi causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae, Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras et sociam doctis haurimus ab amnibus undam. at te nascentem gremio mea prima recepit Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna; nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris nec Pompeiani placeant magis otia Sarni. Heia age, praeclaros Latio properate nepotes, qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant. acceleret partu decimum bona Cynthia mensem, sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas pectora; cumque tuos tacito natura recessu formarit vultus, multum de patre decoris, plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma Italidum, tandem merito possessa marito, vincla diu quaesita fove: sic damna decoris nulla tibi; longe virides sic flore iuventae perdurent vultus, tardeque haec forma senescat. III. VILLA TIBVRTINA MANILII VOPISCI Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci si quis et inserto geminos Aniene penates, aut potuit sociae commercia noscere ripae certantisque sibi dominum defendere villas, illum nec calido latravit Sirius astro nec gravis aspexit Nemeae frondentis alumnus: talis hiems tectis, frangunt sic improba solem frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum. Ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas . . . 9a tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis permulsitque comis blandumque reliquit honorem sedibus et volucres vetuit discedere natos. O longum memoranda dies! quae mente reporto gaudia, quam lassos per tot miracula visus! ingenium quam mite solo, quae forma beatis ante manus artemque locis! non largius usquam indulsit natura sibi. nemora alta citatis incubuere vadis; fallax responsat imago frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas. ipse Anien (miranda fides) infraque superque saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit murmura, ceu placidi veritus turbare Vopisci Pieriosque dies et habentes carmina somnos. litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis dividit: alternas servant praetoria ripas, non externa sibi fluviorum obstare queruntur. Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum iactet et audaci victos delphinas ephebo: hic aeterna quies, nullis hic iura procellis, numquam fervor aquis. datur hic transmittere visus et voces et paene manus. sic Chalcida fluctus expellunt fluvii, sic dissociata profundo Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum. Quid primum mediumve canam, quo fine quiescam? auratasne trabes an Mauros undique postes an picturata lucentia marmora vena mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas? huc oculis, huc mente trahor. venerabile dicam lucorum senium? te, quae vada fluminis infra cernis, an ad silvas quae respicis, aula, tacentis, qua tibi tota quies offensaque turbine nullo nox silet et nigros imitantia murmura somnos? an quae graminea suscepta crepidine fumant balnea et impositum ripis algentibus ignem, quaque vaporiferis iunctus fornacibus amnis ridet anhelantes vicino flumine nymphas? Vidi artes veterumque manus variisque metalla viva modis. labor est auri memorare figuras aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas; quicquid et argento primum vel in aere minori lusit, et enormes manus est experta colossos. dum vagor aspectu visusque per omnia duco, calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto defluus et nitidum referentes aera testae monstravere solum, varias ubi picta per artes gaudet humus superatque novis asarota figuris. expavere gradus. Quid nunc iungentia mirer aut quid partitis distantia tecta trichoris? quid te, quae mediis servata penatibus arbor tecta per et postes liquidas emergis in auras, quo non sub domino saevas passura bipennes? et nunc ignaro forsan vel lubrica Nais vel non abruptos tibi demet Hamadryas annos. quid referam alternas gemino super aggere mensas albentesque lacus altosque in gurgite fontes? teque, per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo? an solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus? illic ipse antris Anien et fonte relicto, nocte sub arcana glaucos exutus amictus huc illuc fragili prosternit pectora musco, aut ingens in stagna cadit vitreasque natatu plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra, illic sulpureos cupit Albula mergere crines; haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben et Dryadum viduare choris algentia possit Taygeta et silvis accersere Pana Lycaeis. quod ni templa darent alias Tirynthia sortes, et Praenestinae poterant migrare sorores. Quid bifera Alcinoi laudem pomaria vosque, qui numquam vacui prodistis in aethera, rami? cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti Antiphatae; cedant vitreae iuga perfida Circes Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae Anxyris et sedes Phrygio quas mitis alumno debet anus; cedant, quae te iam solibus artis avia nimbosa revocabunt litora bruma. Scilicet hic illi meditantur pondera mores; hic premitur fecunda quies, virtusque serena fronte gravis sanusque nitor luxuque carentes deliciae, quas ipse suis digressus Athenis mallet deserto senior Gargettius horto; haec per et Aegaeas hiemes Pliadumque nivosum sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris, si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus sit via: cur oculis sordet vicina voluptas? hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuvat ipsum Alciden dictumque lyra maiore Catillum; seu tibi Pindaricis animus contendere plectris, sive chelyn tollas heroa ad robora, sive liventem satiram nigra rubigine turbes, seu tua non alia splendescat epistola cura. Digne Midae Croesique bonis et Perside gaza, macte bonis animi, cuius stagnantia rura debuit et flavis Hermus transcurrere ripis et limo splendente Tagus. sic docta frequentes otia, sic omni detectus pectora nube finem Nestoreae precor egrediare senectae. IV. SOTERIA RVTILII GALLICI Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho volvit opus, videt alma pios Astraea Iovique conciliata redit, dubitataque sidera cernit Gallicus. es caelo dive, es, Germanice, cordi (quis neget?): erubuit tanto spoliare ministro imperium Fortuna tuum. stat proxima cervix ponderis immensi damnosaque fila senectae exuit atque alios melior revirescit in annos. ergo alacres quae signa colunt urbana cohortes, inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae quae tua longinquis implorant iura querelis, certent laetitia, nosterque ex ordine collis confremat, et sileant peioris murmura famae. quippe manet longumque aevo redeunte manebit quem penes intrepidae mitis custodia Romae, nec tantum induerint fatis nova saecula crimen aut instaurati peccaverit ara Tarenti. Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo plectra, nec Aonias decima cum Pallade divas aut mitem Tegeae Dircesve hortabor alumnum; ipse veni viresque novas animumque ministra, qui caneris; docto nec enim sine numine tantus Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti iudicium mentemque viris. licet enthea vatis excludat Piplea sitim nec conscia detur Pirene: largos potius mihi gurges in haustus qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem frangitur et nostras curat facundia leges. quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo reddimus, et dives praedae tamen accipit omni exuvias Diana tholo captivaque tela Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius eloquium fandique opibus sublimis abundas) sperne coli tenuiore lyra. vaga cingitur astris luna, et in Oceanum rivi cecidere minores. Quae tibi sollicitus persolvit praemia morum urbis amor! quae tum patrumque equitumque notavi lumina et ignarae plebis lugere potentes! non labente Numa timuit sic curia felix, Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto. hoc illud: tristis invitum audire catenas; parcere verberibus nec qua iubet alta potestas ire, set armatas multum sibi demere vires dignarique manus humilis et verba precantum; reddere iura foro nec proturbare curules, et ferrum mulcere toga. sic itur in alta pectora, sic mixto reverentia fidit amori. Ipsa etiam cunctos gravis inclementia fati terruit et subiti praeceps iuvenile pericli, nil cunctante malo. non illud culpa senectae (quippe ea bis senis vixdum orsa excedere lustris), sed labor intendens animique in membra vigentis imperium vigilesque suo pro Caesare curae, dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus insidiosa quies et pigra oblivio vitae. Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi signat Apollineos sancto cognomine lucos, respicit heu tanti pridem securus alumni. praegressusque moras: 'hinc mecum, Epidauria proles, hinc' ait 'i gaudens: datur (aggredienda facultas!) ingentem recreare virum. teneamus adorti (tendatis iam fila!) colos. ne fulminis atri sit metus: has ultro laudarit Iuppiter artes. nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam servo animam. atque adeo breviter, dum tecta subimus, expediam. genus ipse suis permissaque retro nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente vincitur et magno gaudet cessisse nepoti. prima togae virtus illi quoque: clarus et ingens eloquio; mox innumeris exercita castris occiduas primasque domos et sole sub omni permeruit iurata manus, nec in otia pacis permissum laxare animos ferrumque recingi. hunc Galatea vigens ausa est incessere bello (me quoque!) perque novem timuit Pamphylia messes Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes. quid geminos fasces magnaeque iterata revolvam iura Asiae? velit illa quidem ter habere quaterque hunc sibi, sed revocant fasti maiorque curulis nec permissa semel. Libyci quid mira tributi obsequia et missum media de pace triumphum laudem et opes tantas? nec qui mandaverat ausus expectare fuit: gaudet Trasimennus et Alpes Cannensesque animae; primusque insigne tributum ipse palam laeta poscebat Regulus umbra. non vacat Arctoas acies Rhenumque rebellem captivaeque preces Veledae et, quae maxima nuper gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem pandere, cum tanti lectus rectoris habenas, Gallice, Fortuna non admirante subisti. hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo, nate, Iovi. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis, et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora carmina patricio pueri sonuistis in ostro. si qua salutifero gemini Chironis in antro herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis educat, Idaea profert quam Creta sub umbra dictamni florentis opem, quoque anguis abundat spumatu: iungam ipse manus atque omne benigne virus, odoriferis Arabum quod doctus in arvis aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit.' Dixerat. inveniunt positos iam segniter artus pugnantemque animam; ritu se cingit uterque Paeonio monstrantque simul parentque volentes, donec letiferas vario medicamine pestes et suspecta mali ruperunt nubila somni. adiuvat ipse deos morboque valentior omni occupat auxilium. citius non arte refectus Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae saeva Machaonio coierunt vulnera suco. Quis mihi tot coetus inter populique patrumque sit curae votique locus? tamen ardua testor sidera teque, pater vatum Thymbraee, quis omni luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens assiduus nunc aure vigil nunc lumine cuncta auguror; immensae veluti conexa carinae cumba minor, cum saevit hiems, pro parte furentis parva receptat aquas et eodem volvitur austro. Nectite nunc laetae candentia fila, sorores, nectite! nemo modum transmissi computet aevi: hic vitae natalis erit. tu Troica dignus saecula et Euboici transcendere pulveris annos Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra digna litem? nec si vacuet Mevania valles, aut praestent niveos Clitumna novalia tauros, sufficiam. sed saepe deis hos inter honores caespes et exiguo placuerunt farra salino. V. BALNEVM CLAVDII ETRVSCI Non Helicona gravi pulsat chelys enthea plectro, nec lassata voco totiens mihi numina, Musas; et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan; tu quoque muta ferae, volucer Tegeaee, sonorae terga premas: alios poscunt mea carmina coetus. Naidas, undarum dominas, regemque corusci ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae, ponite: dilecto volo lascivire sodali. iunge, puer, cyathos et ne numerare labora cunctantemque incende chelyn; discede Laborque Curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis balnea dumque procax vittis hederisque, soluta fronde verecunda, Clio mea ludit Etrusco. ite, deae virides, liquidosque advertite vultus et vitreum teneris crinem redimite corymbis, veste nihil tectae, quales emergitis altis fontibus et visu Satyros torquetis amantes. non vos quae culpa decus infamastis aquarum, sollicitare iuvat; procul hinc et fonte doloso Salmacis et viduae Cebrenidos arida luctu flumina et Herculei praedatrix cedat alumni. vos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae, incolitis Thybrimque novis attollitis undis, quas praeceps Anien atque exceptura natatus Virgo iuvat Marsasque nives et frigora ducens Marcia, praecelsis quarum vaga molibus unda crescit et innumero pendens transmittitur arcu: vestrum opus aggredimur, vestra est quam carmine molli pando domus. non umquam aliis habitastis in antris ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti monstravitque artes; neu vilis flamma caminos ureret, ipsa faces volucrum succendit amorum. non huc admissae Thasos aut undosa Carystos; maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites: sola nitet flavis Nomadum decisa metallis purpura, sola cavo Phrygiae quam Synnados antro ipse cruentavit maculis lucentibus Attis quaeque Tyri niveas secat et Sidonia rupes. vix locus Eurotae, viridis cum regula longo Synnada distinctu variat. non limina cessant, effulgent camerae, vario fastigia vitro in species animoque nitent. stupet ipse beatas circumplexus opes et parcius imperat ignis. multus ubique dies, radiis ubi culmina totis perforat atque alio sol improbus uritur aestu. nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis aera, sed argento felix propellitur unda argentoque cadit, labrisque nitentibus instat delicias mirata suas et abire recusat. Extra autem niveo qui margine caerulus amnis vivit et in summum fundo patet omnis ab imo cui non ire lacu pigrosque exsolvere amictus suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo, hic te perspicuum melius, Narcisse, videres, hic velox Hecate velit et deprensa lavari. Quid nunc strata solo referam tabulata crepantis auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat aedibus et tenuem volvunt hypocausta vaporem? nec si Baianis veniat novus hospes ab oris, talia despiciet (fas sit componere magnis parva), Neronea nec qui modo lotus in unda, hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti ingenio curaque puer! tecum ista senescant, et tua iam melius discat fortuna renasci! VI. KALENDAE DECEMBRES Et Phoebus pater et severa Pallas et Musae procul ite feriatae: Iani vos revocabimus kalendis. Saturnus mihi compede exsoluta et multo gravidus mero December et ridens Iocus et Sales protervi adsint, dum refero diem beatum laeti Caesaris ebriamque ~parcen~. Vix aurora novos movebat ortus, iam bellaria linea pluebant: hunc rorem veniens profudit eurus. quicquid nobile Ponticis nucetis, fecundis cadit aut iugis Idymes; quod ramis pia germinat Damascos, et quod percoquit ~aebosia~ Caunos, largis gratuitum cadit rapinis; molles gaioli lucuntulique et massis Amerina non perustis et mustaceus et latente palma praegnantes caryotides cadebant. non tantis Hyas inserena nimbis terras obruit aut soluta Plias, qualis per cuneos hiems Latinos plebem grandine contudit serena. ducat nubila Iuppiter per orbem et latis pluvias minetur agris, dum nostri Iovis hi ferantur imbres. Ecce autem caveas subit per omnis insignis specie decora cultu plebes altera, non minor sedente. hi panaria candidasque mappas subvectant epulasque lautiores; illi marcida vina largiuntur: Idaeos totidem putes ministros. Orbem, qua melior severiorque est, et gentes alis insemel togatas; et cum tot populos, beate, pascas, hunc Annona diem superba nescit. i nunc saecula compara, Vetustas, antiqui Iovis aureumque tempus: non sic libera vina tunc fluebant nec tardum seges occupabat annum. una vescitur omnis ordo mensa, parvi, femina, plebs, eques, senatus: libertas reverentiam remisit. et tu quin etiam (quis hoc vocari, quis promittere possit hoc deorum?) nobiscum socias dapes inisti. iam se, quisquis is est, inops beatus convivam ducis esse gloriatur. Hos inter fremitus novosque luxus spectandi levis effugit voluptas: stat sexus rudis, insciusque ferri ut pugnas capit improbus viriles! credas ad Tanain ferumque Phasim Thermodontiacas calere turmas. hic audax subit ordo pumilorum, quos natura brevis statim peracta nodosum semel in globum ligavit. edunt vulnera conseruntque dextras et mortem sibi (qua manu!) minantur. ridet Mars pater et cruenta Virtus, casuraeque vagis grues rapinis mirantur pugiles ferociores. Iam noctis propioribus sub umbris dives sparsio quos agit tumultus! hic intrant faciles emi puellae, hic agnoscitur omne quod theatris aut forma placet aut probatur arte. hoc plaudunt grege Lydiae tumentes, illic cymbala tinnulaeque Gades, illic agmina confremunt Syrorum, hic plebs scenica quique comminutis permutant vitreis gregale sulpur. Inter quae subito cadunt volatu immensae volucrum per astra nubes, quas Nilus sacer horridusque Phasis, quas udo Numidae legunt sub austro. desunt qui rapiant, sinusque pleni gaudent dum nova lucra comparantur. tollunt innumeras ad astra voces Saturnalia principis sonantes, et dulci dominum favore clamant: hoc solum vetuit licere Caesar. Vixdum caerula nox subibat orbem, descendit media nitens harena densas flammeus orbis inter umbras vincens Gnosiacae facem coronae. conlucet polus ignibus nihilque obscurae patitur licere nocti. fugit pigra Quies, inersque Somnus haec cernens alias abit in urbes. Quis spectacula, quis iocos licentes, quis convivia, quis dapes inemptas, largi flumina quis canat Lyaei? iam iam deficio tuoque Baccho in serum trahor ebrius soporem. Quos ibit procul hic dies per annos! quam nullo sacer exolescet aevo! dum montes Latii paterque Thybris, dum stabit tua Roma dumque terris quod reddis Capitolium manebit.

Liber Quartus

STATIVS MARCELLO SVO SALVTEM Inveni librum, Marcelle carissime, quem pietati tuae dedicarem. reor equidem aliter quam invocato numine maximi imperatoris nullum opusculum meum coepisse; sed hic liber tres habet [ . . . . . ] se quam quod quarta ad honorem tuum pertinet. primo autem septimum decimum Germanici nostri consulatum adoravi; secundo gratias egi sacratissimis eius epulis honoratus; tertio viam Domitianam miratus sum qua gravissimam harenarum moram exemit: cuius beneficio tu quoque maturius epistolam meam accipies, quam tibi in hoc libro a Neapoli scribo. proximum est lyricum carmen ad Septimium Severum, iuvenem, uti scis, inter ornatissimos secundi ordinis, tuum quidem et condiscipulum, sed mihi citra hoc quoque ius artissime carum. nam Vindicis nostri Herculem Epitrapezion secundum honorem, quem de me et de ipsis studiis meretur, imputare etiam tibi possum. Maximum Vibium et dignitatis et eloquentiae nomine a nobis diligi satis eram testatus epistola, quam ad illum de editione Thebaidos meae publicavi; sed nunc quoque eum reverti maturius ex Dalmatia rogo. iuncta est ecloga ad municipem meum Iulium Menecraten, splendidum iuvenem et Polli mei generum, cui gratulor quod Neapolim nostram numero liberorum honestaverit. Plotio Grypo, maioris gradus iuveni, dignius opusculum reddam, sed interim hendecasyllabos quos Saturnalibus una risimus, huic volumini inserui. quare ergo plura in quarto Silvarum quam in prioribus? ne se putent aliquid egisse, qui reprehenderunt ut audio, quod hoc stili genus edidissem. primum supervacuum est dissuadere rem factam; deinde multa ex illis iam domino Caesari dederam, et quanto hoc plus est quam edere! exercere autem ioco non licet? 'secreto' inquit. sed et sphaeromachias spectamus et palaris lusio admittit. novissime: quisquis ex meis invitus aliquid legit, statim se profiteatur adversum. ita quare consilio eius accedam? in summam, nempe ego sum qui traducor: taceat et gaudeat. hunc tamen librum tu, Marcelle, defendes. et, si videtur, hactenus, sin minus, reprehendemur. vale. I. SEPTIMVS DECIMVS CONSVLATVS IMP. AVG. GERMANICI Laeta bis octonis accedit purpura fastis Caesaris insignemque aperit Germanicus annum, atque oritur cum sole novo, cum grandibus astris clarius ipse nitens et primo maior Eoo. exsultent leges Latiae, gaudete, curules, et septemgemino iactantior aethera pulset Roma iugo, plusque ante alias Evandrius arces collis ovet: subiere novi Palatia fasces et requiem bis sextus honos precibusque receptis curia Caesareum gaudet vicisse pudorem. ipse etiam immensi reparator maximus aevi attollit vultus et utroque a limine grates Ianus agit, quem tu vicina Pace ligatum omnia iussisti componere bella novique in leges iurare fori. levat ecce supinas hinc atque inde manus geminaque haec voce profatur: 'salve, magne parens mundi, qui saecula mecum instaurare paras, talem te cernere semper mense meo tua Roma cupit; sic tempora nasci, sic annos intrare decet. da gaudia fastis continua; hos umeros multo sinus ambiat ostro et properata tuae manibus praetexta Minervae. aspicis ut templis alius nitor, altior aris ignis et ipsa meae tepeant tibi sidera brumae, moribus atque tuis gaudent turmaeque tribusque purpureique patres, lucemque a consule ducit omnis honos. quid tale, precor, prior annus habebat? dic age, Roma potens, et mecum, longa Vetustas, dinumera fastos nec parva exempla recense, sed quae sola meus dignetur vincere Caesar. ter Latio deciesque tulit labentibus annis Augustus fasces, sed coepit sero mereri: tu iuvenis praegressus avos. et quanta recusas, quanta vetas! flectere tamen precibusque senatus permittes hunc saepe diem. manet insuper ordo longior, et totidem felix tibi Roma curules terque quaterque dabit. mecum altera saecula condes, et tibi longaevi renovabitur ara parentis; mille tropaea feres, tantum permitte triumphos. restat Bactra novis, restat Babylona tributis frenari; nondum gremio Iovis Indica laurus, nondum Arabes Seresque rogant, nondum omnis honorem annus habet, cupiuntque decem tua nomina menses.' Sic Ianus, clausoque libens se poste recepit. tunc omnes patuere dei laetoque dederunt signa polo, longamque tibi rex, magne, iuventam annuit atque suos promisit Iuppiter annos. II. EVCHARISTICON AD IMP. AVG. GERM. DOMITIANVM Regia Sidoniae convivia laudat Elissae, qui magnum Aenean Laurentibus intulit arvis; Alcinoique dapes mansuro carmine monstrat, aequore qui multo reducem consumpsit Vlixem: ast ego cui sacrae Caesar nova gaudia cenae nunc primum dominaque dedit consurgere mensa, qua celebrem mea vota lyra, quas solvere grates sufficiam? non, si pariter mihi vertice laeto nectat odoratas et Smyrna et Mantua lauros, digna loquar. mediis videor discumbere in astris cum Iove et Iliaca porrectum sumere dextra immortale merum. steriles transmisimus annos: haec aevi mihi prima dies, hic limina vitae. tene ego, regnator terrarum orbisque subacti magne parens, te, spes hominum, te, cura deorum, cerno iacens? datur haec iuxta, datur ora tueri vina inter mensasque, et non assurgere fas est? Tectum augustum, ingens, non centum insigne columnis, sed quantae superos caelumque Atlante remisso sustentare queant. stupet hoc vicina Tonantis regia, teque pari laetantur sede locatum numina. nec magnum properes excedere caelum: tanta patet moles effusaeque impetus aulae liberior, campi multumque amplexus operti aetheros, et tantum domino minor; ille penates implet et ingenti genio iuvat. aemulus illic mons Libys Iliacusque nitet, % multa Syene et Chios et glaucae certantia Doridi saxa; Lunaque portandis tantum suffecta columnis. longa supra species: fessis vix culmina prendas visibus auratique putes laquearia caeli. hic cum Romuleos proceres trabeataque Caesar agmina mille simul iussit discumbere mensis, ipsa sinus accincta Ceres Bacchusque laborat sufficere. aetherii felix sic orbita fluxit Triptolemi, sic vitifero sub palmite nudos umbravit colles et sobria rura Lyaeus. Sed mihi non epulas Indisque innixa columnis robora Maurorum famulasque ex ordine turmas, ipsum, ipsum cupido tantum spectare vacavit tranquillum vultu sed maiestate serena mulcentem radios summittentemque modeste fortunae vexilla suae; tamen ore nitebat dissimulatus honos. talem quoque barbarus hostis posset et ignotae conspectum agnoscere gentes. non aliter gelida Rhodopes in valle recumbit dimissis Gradivus equis; sic lubrica ponit membra Therapnaea resolutus gymnade Pollux, sic iacet ad Gangen Indis ululantibus Euhan, sic gravis Alcides post horrida iussa reversus gaudebat strato latus adclinare leoni. parva loquor necdum aequo tuos, Germanice, vultus: talis, ubi Oceani finem mensasque revisit Aethiopum sacro diffusus nectare vultus dux superum secreta iubet dare carmina Musas et Pallenaeos Phoebum laudare triumphos. Di tibi (namque animas saepe exaudire minores dicuntur) patriae bis terque exire senectae annuerint fines. rata numina miseris astris, templaque des habitesque domos. saepe annua pandas limina, saepe novo Ianum lictore salutes, saepe coronatis iteres quinquennia lustris. qua mihi felices epulas mensaeque dedisti sacra tuae, talis longo post tempore venit lux mihi, Troianae qualis sub collibus Albae, cum modo Germanas acies modo Daca sonantem proelia Palladio tua me manus induit auro. III. VIA DOMITIANA Quis duri silicis gravisque ferri immanis sonus aequori propinquum saxosae latus Appiae replevit? certe non Libycae sonant catervae, nec dux advena peierante bello Campanos quatit inquietus agros, nec frangit vada montibusque caesis inducit Nero sordidas paludes; sed qui limina bellicosa Iani iustis legibus et foro coronat, quis castae Cereri diu negata reddit iugera sobriasque terras, quis fortem vetat interire sexum et censor prohibet mares adultos pulchrae supplicium timere formae; qui reddit Capitolio Tonantem et Pacem propria domo reponit, qui genti patriae futura semper sancit lumina Flaviumque caelum, hic segnis populi vias gravatus et campos iter omne detinentes longos eximit ambitus novoque iniectu solidat graves harenas, gaudens Euboicae domum Sibyllae Gauranosque sinus et aestuantes septem montibus admovere Baias. Hic quondam piger axe vectus uno nutabat cruce pendula viator sorbebatque rotas maligna tellus, et plebs in mediis Latina campis horrebat mala navigationis; nec cursus agiles, sed impeditum tardabant iter orbitae tacentes, dum pondus nimium querens sub alta repit languida quadrupes statera. at nunc, quae solidum diem terebat, horarum via facta vix duarum. non tensae volucrum per astra pennae, nec velocius ibitis, carinae. Hic primus labor incohare sulcos et rescindere limites et alto egestu penitus cavare terras; mox haustas aliter replere fossas et summo gremium parare dorso, ne nutent sola, ne maligna sedes et pressis dubium cubile saxis; tunc umbonibus hinc et hinc coactis et crebris iter alligare gonfis. o quantae pariter manus laborant! hi caedunt nemus exuuntque montes, hi ferro scopulos trabesque levant; illi saxa ligant opusque texunt cocto pulvere sordidoque tofo; hi siccant bibulas manu lacunas et longe fluvios agunt minores. hae possent et Athon cavare dextrae et maestum pelagus gementis Helles intercludere ponte non natanti. his parvus, nisi cliviae vetarent, Inous freta miscuisset Isthmos. Fervent litora mobilesque silvae, it longus medias fragor per urbes, atque echon simul hinc et inde fractam Gauro Massicus uvifer remittit. miratur sonitum quieta Cyme et Literna palus pigerque Safon. At flavum caput umidumque late crinem mollibus impeditus ulvis Vulturnus levat ora maximoque pontis Caesarei reclinus arcu raucis talia faucibus redundat: 'camporum bone conditor meorum, quis me vallibus aviis refusum et ripas habitare nescientem recti legibus alvei ligasti! et nunc ille ego turbidus minaxque, vix passus dubias prius carinas, iam pontem fero perviusque calcor; qui terras rapere et rotare silvas assueram (pudet!), amnis esse coepi; sed grates ago servitusque tanti est, quod sub te duce, te iubente, cessi, quod tu maximus arbiter meaeque victor perpetuus legere ripae. et nunc limite me colis beato nec sordere sinis malumque late deterges sterilis soli pudorem; ne me pulvereum gravemque caelo Tyrrheni sinus obluat profundi (qualis Cinyphius tacente ripa Poenos Bagrada serpit inter agros), sed talis ferar ut nitente cursu tranquillum mare proximumque possim puro gurgite provocare Lirim.' Haec amnis, pariterque se levarat ingenti plaga marmorata dorso. huius ianua prosperumque limen arcus, belligeris ducis tropaeis et totis Ligurum nitens metallis, quantus nubila qui coronat imbri. illic flectitur excitus viator, illic Appia se dolet relinqui. tunc velocior acriorque cursus, tunc ipsos iuvat impetus iugales; ceu fessis ubi remigum lacertis primae carbasa ventilatis, aurae. ergo omnes, age, quae sub axe primo Romani colitis fidem Parentis, prono limite commeate gentes, Eoae citius venite laurus: nil obstat cupidis, nihil moratur. qui primo Tiberim reliquit ortu, primo vespere naviget Lucrinum. Sed quam fine viae recentis imo, qua monstrat veteres Apollo Cumas, albam crinibus infulisque cerno? visu fallimur, an sacris ab antris profert Chalcidicas Sibylla laurus? cedamus; chely, iam repone cantus: vates sanctior incipit, tacendum est. en! et colla rotat novisque late bacchatur spatiis viamque replet. tunc sic virgineo profatur ore: 'dicebam, veniet (manete campi atque amnis), veniet favente caelo, qui foedum nemus et putres harenas celsis pontibus et via levabit. en hic est deus, hunc iubet beatis pro se Iuppiter imperare terris; quo non dignior has subit habenas ex quo me duce praescios Averni Aeneas avide futura quaerens lucos et penetravit et reliquit. hic paci bonus, hic timendus armis, natura melior potentiorque. hic si flammigeros teneret axes, largis, India nubibus maderes, undaret Libye, teperet Haemus. Salve, dux hominum et parens deorum, provisum mihi conditumque numen. nec iam putribus evoluta chartis sollemni prece Quindecim Virorum perlustra mea dicta, sed canentem ipsam comminus, ut mereris, audi. vidi quam seriem merentis aevi pronectant tibi candidae sorores: magnus te manet ordo saeculorum, natis longior abnepotibusque annos perpetua geres iuventa quos fertur placidos adisse Nestor, quos Tithonia computat senectus et quantos ego Delium poposci. iuravit tibi iam nivalis Arctus, nunc magnos Oriens dabit triumphos. ibis qua vagus Hercules et Euhan ultra sidera flammeumque solem et Nili caput et nives Atlantis, et laudum cumulo beatus omni scandes belliger abnuesque currus; donec Troicus ignis et renatae Tarpeius pater intonabit aulae, haec donec via te regente terras annosa magis Appia senescat.' IV. EPISTOLA AD VITORIVM MARCELLVM Curre per Euboicos non segnis, epistola, campos, hac ingressa vias qua nobilis Appia crescit in latus et molles solidus premit agger harenas; atque ubi Romuleas velox penetraveris arces, continuo dextras flavi pete Thybridis oras, Lydia qua penitus stagnum navale coercet ripa suburbanisque vadum praetexitur hortis. illic egregium formaque animisque videbis Marcellum et celso praesignem vertice nosces. cui primam solito vulgi de more salutem, mox inclusa modis haec reddere verba memento: 'iam terras volucremque polum fuga veris aquosi laxat et Icariis caelum latratibus urit; ardua iam densae rarescunt moenia Romae. hos Praeneste sacrum, nemus hos glaciale Dianae, Algidus aut horrens aut Tuscula protegit umbra, Tiburis hi lucos Anienaque frigora captant. te quoque clamosae quaenam plaga mitior Vrbi subtrahit? aestivos quo decipis aere soles? quid tuus ante omnis, tua cura potissima, Gallus, nec non noster amor, dubium morumne probandus ingeniine bonis? Latiis aestivat in oris, anne metalliferae repetit iam moenia Lunae Tyrrhenasque domos? quod si tibi proximus haeret, non ego nunc vestro procul a sermone recedo. certum est: inde sonus geminas mihi circumit aures. sed tu, dum nimio possessa Hyperione flagrat torva Cleonaei iuba sideris, exue curis pectus et assiduo temet furare labori. et sontes operit pharetras arcumque retendit Parthus, et Eleis auriga laboribus actos Alpheo permulcet equos, et nostra fatescit laxaturque chelys: vires instigat alitque tempestiva quies; maior post otia virtus. talis cantata Briseide venit Achilles acrior et positis erupit in Hectora plectris. te quoque flammabit tacite repetita parumper desidia et solitos novus exsultabis in actus. certe iam Latiae non miscent iurgia leges, et pacem piger annus habet, messesque reversae dimisere forum, nec iam tibi turba reorum vestibulo querulique rogant exire clientes. cessat centeni moderatrix iudicis hasta, qua tibi sublimi iam nunc celeberrima fama eminet et iuvenis facundia praeterit annos. felix curarum, cui non Heliconia cordi serta nec imbelles Parnasi e vertice laurus, sed viget ingenium et magnos accinctus in usus fert animus quascumque vices. nos otia vitae solamur cantu ventosaque gaudia famae quaerimus. en egomet somnum et geniale secutus litus ubi Ausonio se condidit hospita portu Parthenope, tenues ignavo pollice chordas pulso Maroneique sedens in margine templi sumo animum et magni tumulis adcanto magistri: at tu, si longi cursum dabit Atropos aevi (detque precor Latiique ducis sic numina pergant, quem tibi posthabito studium est coluisse Tonante, quique tuos alio subtexit munere fasces et spatia obliquae mandat renovare Latinae!) forsitan Ausonias ibis frenare cohortes aut Rheni populos aut nigrae litora Thyles aut Histrum servare datur metuendaque portae limina Caspiacae. nec enim tibi sola potentis eloquii virtus: sunt membra accommoda bellis, quique gravem tarde subeant thoraca lacerti: seu campo pedes ire pares, est agmina supra nutaturus apex; seu frena sonantia flectes, serviet asper equus. nos facta aliena canendo vergimur in senium: propriis tu pulcher in armis ipse canenda geres parvoque exempla parabis magna Getae, dignos quem iam nunc belliger actus poscit avos praestatque domi novisse triumphos. surge, agedum, iuvenemque puer deprende parentem, stemmate materno felix, virtute paterna. iam te blanda sinu Tyrio sibi curia felix educat et cunctas gaudet spondere curules.' Haec ego Chalcidicis ad te, Marcelle, sonabam litoribus, fractas ubi Vesvius erigit iras aemula Trinacriis volvens incendia flammis. mira fides! credetne virum ventura propago, cum segetes iterum, cum iam haec deserta virebunt, infra urbes populosque premi proavitaque tanto rura abiisse mari? necdum letale minari cessat apex. procul ista tuo sint fata Teate, nec Marrucinos agat haec insania montes. Nunc si forte meis quae sint exordia musis scire petis, iam Sidonios emensa labores Thebais optato collegit carbasa portu Parnasique iugis silvaque Heliconide festis tura dedit flammis et virginis exta iuvencae votiferaque meas suspendit ab arbore vittas. nunc vacuos crines alio subit infula nexu: Troia quidem magnusque mihi temptatur Achilles, sed vocat arcitenens alio pater armaque monstrat Ausonii maiora ducis. trahit impetus illo iam pridem retrahitque timor. stabuntne sub illa mole umeri an magno vincetur pondere cervix? dic, Marcelle, feram? fluctus an sueta minores nosse ratis nondum Ioniis credenda periclis? Iamque vale et penitus voti tibi vatis honorem corde exire veta. nec enim Tirynthius, almae pectus amicitiae++cedet tibi gloria fidi Theseos, et lacerum qui circa moenia Troiae Priamiden caeso solacia traxit amico. V. ODE LYRICA AD SEPTIMIVM SEVERVM Parvi beatus ruris honoribus, qua prisca Teucros Alba colit lares, fortem atque facundum Severum non solitis fidibus saluto. iam trux ad Arctos Parrhasias hiems concessit altis obruta solibus, iam pontus ac tellus renident in Zephyros Aquilone fracto. nunc cuncta veris; frondibus annuis crinitur arbos, nunc volucrum novi questus inexpertumque carmen, quod tacita statuere bruma. nos parca tellus pervigil et focus culmenque multo lumine sordidum solantur exemptusque testa qua modo fervuerat Lyaeus. non mille balant lanigeri greges, nec vacca dulci mugit adultero, unique siquando canenti mutus ager domino reclamat. sed terra primis post patriam mihi dilecta curis, hic mea carmina regina bellorum virago Caesareo peramavit auro, cum tu sodalis dulce periculum conisus omni pectore tolleres, ut Castor ad cunctos tremebat Bebryciae strepitus harenae. tene in remotis Syrtibus avia Leptis creavit? iam feret Indicas messes odoratisque rara cinnama praeripiet Sabaeis. quis non in omni vertice Romuli reptasse dulcem Septimium putet? quis fonte Iuturnae relictis uberibus neget esse pastum? nec mira virtus: protinus Ausonum portus vadosae nescius Africae intras adoptatusque Tuscis gurgitibus puer innatasti. hinc parvus inter pignora curiae contentus <artae> lumine purpurae crescis, sed immensos labores indole patricia secutus. non sermo Poenus, non habitus tibi, externa non mens: Italus, Italus. sunt Vrbe Romanisque turmis qui Libyam deceant alumni. est et frementi vox hilaris foro; venale sed non eloquium tibi, ensisque vagina quiescit, stringere ni iubeant amici. sed rura cordi saepius et quies, nunc in paternis sedibus et solo Veiente, nunc frondosa supra Hernica, nunc Curibus vetustis. hic plura pones vocibus et modis passim solutis, sed memor interim nostri verecundo latentem barbiton ingemina sub antro. VI. HERCVLES EPITRAPEZIOS NOVI VINDICIS Forte remittentem curas Phoeboque levatum pectora, cum patulis tererem vagus otia Saeptis iam moriente die, rapuit me cena benigni Vindicis. haec imos animi perlapsa recessus inconsumpta manet: neque enim ludibria ventris hausimus aut epulas diverso a sole petitas vinaque perpetuis aevo certantia fastis. a miseri, quos nosse iuvat quid Phasidis ales distet ab hiberna Rhodopes grue, quis magis anser exta ferat, cur Tuscus aper generosior Vmbro, lubrica qua recubent conchylia mollius alga. nobis verus amor medioque Helicone petitus sermo hilaresque ioci brumalem absumere noctem suaserunt mollemque oculis expellere somnum, donec ab Elysiis prospexit sedibus alter Castor et hesternas risit Tithonia mensas. o bona nox iunctaque utinam Tirynthia luna! nox et Erythraeis Thetidis signanda lapillis et memoranda diu geniumque habitura perennem! mille ibi tunc species aerisque eborisque vetusti atque locuturas mentito corpore ceras edidici. quis namque oculis certaverit usquam Vindicis, artificum veteres agnoscere ductus et non inscriptis auctorem reddere signis? hic tibi quae docto multum vigilata Myroni aera, laboriferi vivant quae marmora caelo Praxitelis, quod ebur Pisaeo pollice rasum, quid Polycleteis iussum spirare caminis, linea quae veterem longe fateatur Apellen, monstrabit: namque haec, quotiens chelyn exuit, illi desidia est, hic Aoniis amor avocat antris. Haec inter castae genius tutelaque mensae Amphitryoniades multo mea cepit amore pectora nec longo satiavit lumina visu: tantus honos operi finesque inclusa per artos maiestas. deus ille, deus! seseque videndum indulsit, Lysippe, tibi parvusque videri sentirique ingens! et cum mirabilis intra stet mensura pedem, tamen exclamare libebit, si visus per membra feres: 'hoc pectore pressus vastator Nemees; haec exitiale ferebant robur et Argoos frangebant brachia remos.' ac spatio tam magna brevi mendacia formae! quis modus in dextra, quanta experientia docti artificis curis pariter gestamina mensae fingere et ingentes animo versare colossos! tale nec Idaeis quicquam Telchines in antris nec stolidus Brontes nec, qui polit arma deorum, Lemnius exigua potuisset ludere massa. nec torva effigies epulisque aliena remissis, sed qualem parci domus admirata Molorchi aut Aleae lucis vidit Tegeaea sacerdos; qualis et Oetaeis emissus in astra favillis nectar adhuc torva laetus Iunone bibebat: sic mitis vultus, veluti de pectore gaudens, hortatur mensas. tenet haec marcentia fratris pocula, at haec clavae meminit manus; aspera sedis sustinet et cultum Nemeaeo tegmine saxum. Digna operi fortuna sacro. Pellaeus habebat regnator laetis numen venerabile mensis et comitem occasus secum portabat et ortus, praestabatque libens modo qua diademata dextra abstulerat dederatque et magnas verterat urbes. semper ab hoc animos in crastina bella petebat, huic acies semper victor narrabat opimas, sive catenatos Bromio detraxerat Indos, seu clusam magna Babylona refregerat hasta, seu Pelopis terras libertatemque Pelasgam obruerat bello; magnoque ex agmine laudum fertur Thebanos tantum excusasse triumphos. ille etiam, magnos fatis rumpentibus actus, cum traheret letale merum, iam mortis opaca nube gravis vultus alios in numine caro aeraque supremis timuit sudantia mensis. Mox Nasamoniaco decus admirabile regi possessum; fortique deo libavit honores semper atrox dextra periuroque ense superbus Hannibal. Italicae perfusum sanguine gentis diraque Romuleis portantem incendia tectis oderat, et cum epulas, et cum Lenaea dicaret dona, deus castris maerens comes ire nefandis, praecipue cum sacrilega face miscuit arces ipsius immeritaeque domos ac templa Sagunti polluit et populis Furias immisit honestas. Nec post Sidonii letum ducis aere potita egregio plebeia domus. convivia Syllae ornabat semper claros intrare penates assuetum et felix dominorum stemmate signum. Nunc quoque, si mores humanaque pectora curae nosse deis, non aula quidem, Tirynthie, nec te regius ambit honos, sed casta ignaraque culpae mens domini, cui prisca fides coeptaeque perenne foedus amicitiae. scit adhuc florente sub aevo par magnis Vestinus avis, quem nocte dieque spirat et in carae vivit complexibus umbrae. hic igitur tibi laeta quies, fortissime divum Alcide, nec bella vides pugnasque feroces, sed chelyn et vittas et amantes carmina laurus. hic tibi sollemni memorabit carmine quantus Iliacas Geticasque domos quantusque nivalem Stymphalon quantusque iugis Erymanthon aquosis terrueris, quem te pecoris possessor Hiberi, quem tulerit saevae Mareoticus arbiter arae; hic penetrata tibi spoliataque limina mortis concinet et flentes Libyae Scythiaeque puellas. nec te regnator Macetum nec barbarus umquam Hannibal aut saevi posset vox horrida Syllae his celebrare modis. certe tu, muneris auctor, non aliis malles oculis, Lysippe, probari. VII. ODE LYRICA AD VIBIVM MAXIMVM Iam diu lato sociata campo fortis heroos, Erato, labores differ atque ingens opus in minores contrahe gyros, tuque regnator lyricae cohortis da novi paulum mihi iura plectri, si tuas cantu Latio sacravi, Pindare, Thebas. Maximo carmen tenuare tempto; nunc ab intonsa capienda myrto serta, nunc maior sitis et bibendus castior amnis. quando te dulci Latio remittent Dalmatae montes, ubi Dite viso pallidus fossor redit erutoque concolor auro? ecce me natum propiore terra non tamen portu retinent amoeno desides Baiae liticenve notus Hectoris armis. torpor est nostris sine te Camenis, tardius sueto venit ipse Thymbrae rector et primis meus ecce metis haeret Achilles. quippe te fido monitore nostra Thebais multa cruciata lima temptat audaci fide Mantuanae gaudia famae. sed damus lento veniam, quod alma prole fundasti vacuos penates. o diem laetum! venit ecce nobis Maximus alter. orbitas omni fugienda nisu, quam premit votis inimicus heres, optimo poscens (pudet heu) propinquo funus amice. orbitas nullo tumulata fletu: stat domo capta cupidus superstes imminens leti spoliis et ipsum computat ignem. duret in longum generosus infans, perque non multis iter expeditum crescat in mores patrios avumque provocet actis! tu tuos parvo memorabis enses, quos ad Eoum tuleras Orontem signa frenatae moderatus alae Castore dextro; ille ut invicti rapidum secutus Caesaris fulmen refugis amaram Sarmatis legem dederit, sub uno vivere caelo. sed tuas artes puer ante discat, omne quis mundi senium remensus orsa Sallusti brevis et Timavi reddis alumnum. VIII. GRATVLATIO AD IVLIVM MENECRATEN Pande fores superum vittataque templa Sabaeis nubibus et pecudum fibris spirantibus imple, Parthenope; clari genus ecce Menecratis auget tertia iam soboles. procerum tibi nobile vulgus crescit et insani solatur damna Vesevi. nec solum festas secreta Neapolis aras ambiat: et socii portus dilectaque miti terra Dicarcheo nec non plaga cara madenti Surrentina deo sertis altaria cingat, materni qua litus avi, quem turba nepotum circumit et similes contendit reddere vultus. gaudeat et Libyca praesignis avunculus hasta, quaeque sibi genitos putat attollitque benigno Polla sinu. macte, o iuvenis, qui tanta merenti lumina das patriae. dulcis tremit ecce tumultus tot dominis clamata domus. procul atra recedat Invidia atque alio liventia pectora flectat: his senium longaeque decus virtutis et alba Atropos et patrius lauros promisit Apollo. Ergo quod Ausoniae pater augustissimus urbis ius tibi tergeminae dederat laetabile prolis, omen erat. venit totiens Lucina piumque intravit repetita larem. sic fertilis, oro, stet domus et donis numquam mutata sacratis. macte, quod et proles tibi saepius aucta virili robore, sed iuveni laetanda et virgo parenti: aptior his virtus, citius dabit illa nepotes, qualis maternis Helene iam digna palaestris inter Amyclaeos reptabat candida fratres; vel qualis caeli facies, ubi nocte serena admovere iubar mediae duo sidera lunae. Sed queror haud faciles, iuvenum rarissime, questus irascorque etiam, quantum irascuntur amantes. tantane me decuit vulgari gaudia fama noscere? cumque tibi vagiret tertius infans, protinus ingenti non venit nuntia cursu littera, quae festos cumulare altaribus ignes et redimire chelyn postesque ornare iuberet Albanoque cadum sordentem promere fumo et cantu signare diem? sed tardus inersque nunc demum mea vota cano: tua culpa tuusque hic pudor. ulterius sed enim producere questus non licet; en hilaris circumstat turba tuorum defensatque patrem. quem non hoc agmine vincas? di patrii, quos auguriis super aequora magnis litus ad Ausonium devexit Abantia classis, tu, ductor populi longe migrantis, Apollo, cuius adhuc volucrem laeva cervice sedentem respiciens blande felix Eumelus adorat, tuque, Actaea Ceres, cursu cui semper anhelo votivam taciti quassamus lampada mystae, et vos, Tyndaridae, quos non horrenda Lycurgi Taygeta umbrosaeque magis coluere Therapnae: hos cum plebe sua patrii servate penates. sint, qui fessam aevo crebrisque laboribus urbem voce opibusque iuvent viridique in nomine servent. his placidos genitor mores largumque nitorem monstret avus, pulchrae studium virtutis uterque. quippe et opes et origo sinunt hanc lampade prima patricias intrare fores, hos pube sub ipsa, si modo prona bonis invicti Caesaris adsint numina, Romulei limen pulsare senatus. IX. HENDECASYLLABI IOCOSI AD PLOTIVM GRYPVM Est sane iocus iste, quod libellum misisti mihi, Grype, pro libello. urbanum tamen hoc potest videri, si post hoc aliquid mihi remittas; nam si ludere, Grype, perseveras, non ludis. licet, ecce, computemus! noster purpureus novusque charta et binis decoratus umbilicis, praeter me mihi constitit decussis: tu rosum tineis situque putrem, quales aut Libycis madent olivis aut tus Niliacum piperve servant aut Byzantiacos colunt lacertos; nec saltem tua dicta continentem quae trino iuvenis foro tonabas, aut centum prope iudices, priusquam te Germanicus arbitrum sequenti annonae dedit omniumque late praefecit stationibus viarum; sed Bruti senis oscitationes de capsa miseri libellionis, emptum plus minus asse Gaiano, donas. usque adeone defuerunt caesis pillea suta de lacernis vel mantelia luridaeve mappae, chartae Thebaicaeve Caricaeve? nusquam turbine conditus ruenti prunorum globus atque cottanorum? non enlychnia sicca, non replictae bulborum tunicae? nec ova tantum, nec lenes halicae, nec asperum far? nusquam Cinyphiis vagata campis curvarum domus uda coclearum? non lardum grave debilisve perna? non Lucanica, non graves Falisci, non sal oxyporumve caseusve? aut panes nitidantis aphronitri? vel passum psithiis suis recoctum, dulci defruta vel lutosa caeno? quantum nec dare cereos olentes, cultellum tenuesve codicillos? ollares, rogo, non licebat uvas, Cumano patinas in orbe tortas aut unam dare synthesin (quid horres?) alborum calicum atque caccaborum? sed certa velut aequus in statera, nil mutas, sed idem mihi rependis. quid si cum bene mane semicrudus inlatam tibi dixero salutem, et tu me vicibus domi salutes? aut cum me dape iuveris opima, exspectes similes et ipse cenas? irascor tibi, Grype. sed valebis; tantum ne mihi, quo soles lepore, et nunc hendecasyllabos remittas.

Liber Quintus

STATIVS ABASCANTO SVO SALVTEM Omnibus affectibus prosequenda sunt bona exempla, cum publice prosint. pietas, quam Priscillae tuae praestas, et morum tuorum pars, et nulli non conciliare te, praecipue marito, potest. uxorem enim vivam amare voluptas est, defunctam religio. ego tamen huic operi non ut unus e turba nec tantum quasi officiosus adsilui. amavit enim uxorem meam Priscilla et amando fecit mihi illam probatiorem; post hoc ingratus sum, si lacrimas tuas transeo. praeterea latus omne divinae domus semper demereri pro mea mediocritate conitor. nam qui bona fide deos colit, amat et sacerdotes. sed quamvis propiorem usum amicitiae tuae iampridem cuperem, mallem tamen nondum invenisse materiam. I. EPICEDION IN PRISCILLAM Si manus aut similes docilis mihi fingere cerasaut ebur impressis aurumve animare figuris,hinc, Priscilla, tuo solacia grata maritoconciperem. namque egregia pietate mereturut vel Apelleo vultus signata colore, 5Phidiaca vel nata manu reddare dolenti.sic auferre rogis umbram conatur, et ingenscertamen cum Morte gerit, curasque fatigatartificum inque omni te quaerit amare metallo.sed mortalis honos, agilis quem dextra laborat. 10nos tibi, laudati iuvenis rarissima coniunx,longa nec obscurum finem latura perennitemptamus dare iusta lyra, modo dexter Apolloquique venit iuncto mihi semper Apolline Caesarannuat: haut alio melius condere sepulcro. Sera quidem tanto struitur medicina dolori,altera cum volucris Phoebi rota torqueat annum;sed cum plaga recens et adhuc in vulnere primonigra domus questu, miseram qua accessus ad auremconiugis orbati? tunc flere et scindere vestes 20et famulos lassare greges et vincere planctusFataque et iniustos rabidis pulsare quereliscaelicolas solamen erat. licet ipse levandosad gemitus silvis comitatus et amnibus Orpheusafforet atque omnis pariter matertera vatem, 25omnis Apollineus tegeret Bacchique sacerdos:nil cantus, nil fila deis pallentis AverniEumenidumque audita comis mulcere valerent:tantus in attonito regnabat pectore luctus.nunc etiam ad planctus refugit iam plana cicatrix 30dum canimus, gravibusque oculis uxorius instatimber. habentne pios etiamnum haec lumina fletus?mira fides! citius genetrix Sipylea fereturexhausisse genas, citius Tithonida maestideficient rores aut exsatiata fatiscet 35mater Achilleis hiemes adfrangere bustis.macte animi! notat ista deus qui flectit habenasorbis et humanos propior Iove digerit actus,maerentemque videt; lectique arcana ministrihinc etiam documenta capit, quod diligis umbram 40et colis exsequias. hic est castissimus ardor,hic amor a domino meritus censore probari. Nec mirum, si vos collato pectore mixtosiunxit inabrupta concordia longa catena.illa quidem nuptumque prior taedasque marito 45passa alio, sed te ceu virginitate iugatumvisceribus totis animaque amplexa fovebat;qualiter aequaevo sociatam palmite vitemulmus amat miscetque nemus ditemque precaturautumnum et caris gaudet redimita racemis. 50laudantur proavis seu pulchrae munere formae,quae morum caruere bonis falsaeque potenteslaudis egent verae: tibi quamquam et origo niteretet felix species multumque optanda maritis,ex te maior honos, unum novisse cubile, 55unum secretis agitare sub ossibus ignem.illum nec Phrygius vitiasset raptor amoremDulichiive proci nec qui fraternus adultercasta Mycenaeo conubia polluit auro.si Babylonos opes, Lydae si pondera gazae 60Indorumque dares Serumque Arabumque potentesdivitias, mallet cum paupertate pudicaintemerata mori vitamque rependere famae.nec frons triste rigens nimiusque in moribus horror,sed simplex hilarisque fides et mixta pudori 65gratia. quod si anceps metus ad maiora vocasset,illa vel armiferas pro coniuge laeta catervasfulmineosque ignes mediique pericula pontiexciperet. melius, quod non adversa probaruntquae tibi cura tori, quantus pro coniuge pallor. 70sed meliore via dextros tua vota maritopromeruere deos, dum nocte dieque fatigasnumina, dum cunctis supplex advolveris ariset mitem genium domini praesentis adoras. Audita es, venitque gradu Fortuna benigno. 75vidit quippe pii iuvenis navamque quietemintactamque fidem succinctaque pectora curiset vigiles sensus et digna evolvere tantassobria corda vices, vidit, qui cuncta suorumnovit et inspectis ambit latus omne ministris. 80nec mirum: videt ille ortus obitusque, quid auster,quid boreas hibernus agat, ferrique togaequeconsilia atque ipsam mentem probat. ille iubatismolem immensam umeris et vix tractabile pensumimposuit (nec enim numerosior altera sacra 85cura domo), magnum late dimittere in orbemRomulei mandata ducis, viresque modosqueimperii tractare manu; quae laurus ab arcto,quid vagus Euphrates, quid ripa binominis Histri,quid Rheni vexilla ferant: quantum ultimus orbis 90cesserit et refugo circumsona gurgite Thyle;(omnia nam laetas pila attollentia frondes,nullaque famosa signatur lancea penna);praeterea, fidos dominus si dividat enses,pandere quis centum valeat frenare, maniplos 95inter missus eques, quis praecepisse cohorti,quem deceat clari praestantior ordo tribuni,quisnam frenigerae signum dare dignior alae;mille etiam praenosse vices, an merserit agrosNilus, an imbrifero Libye sudaverit austro: 100cunctaque si numerem, non plura interprete virganuntiat ex celsis ales Tegeaticus astris,quaeque cadit liquidas Iunonia virgo per auraset picturato pluvium ligat aera gyro,quaeque tuas laurus volucri, Germanice, cursu 105Fama vehit praegressa diem tardumque sub astrisArcada et in medio linquit Thaumantida caelo. Qualem te superi, Priscilla, hominesque benignoaspexere die, cum primum ingentibus actisadmotus coniunx! vicisti gaudia ~cene 110ipsius, effuso dum pectore prona sacratosante pedes avide domini tam magna merentisvolveris. Aonio non sic in vertice gaudet,quam pater arcani praefecit hiatibus antriDelius, aut primi cui ius venerabile thyrsi 115Bacchus et attonitae tribuit vexilla catervae.nec tamen hic mutata quies probitasve secundisintumuit: tenor idem animo moresque modestifortuna crescente manent. fovet anxia curasconiugis hortaturque simul flectitque labores. 120ipsa dapes modicas et sobria pocula tradit,exemplumque ad erile monet; velut Apula coniunxagricolae parci vel sole infecta Sabino,quae videt emeriti iam prospectantibus astristempus adesse viri, propere mensasque torosque 125instruit expectatque sonum redeuntis aratri.parva loquor. tecum gelidas comes illa per arctosSarmaticasque hiemes Histrumque et pallida Rhenifrigora, tecum omnes animo durata per aestuset, si castra darent, vellet gestare pharetras, 130vellet Amazonia latus intercludere pelta;dum te pulverea bellorum nube videretCaesarei prope fulmen equi divinaque telavibrantem et magnae sparsum sudoribus hastae. Hactenus alma chelys. tempus nunc ponere frondes, 135Phoebe, tuas maestaque comam damnare cupresso. Quisnam pacata consanguinitate ligavitFortunam Invidiamque deus? quis iussit iniquasaeternum bellare deas? nullamne notavitilla domum, torvo quam non haec lumine figat 140protinus et saeva proturbet gaudia dextra?florebant hilares inconcussique penates:nil maestum. quid enim, quamvis infida levisque,Caesare tam dextro posset Fortuna timeri?invenere viam liventia Fata, piumque 145intravit vis saeva larem. sic plena malignoadflantur vineta noto, sic alta senescitimbre seges nimio, rapidae sic obvia puppiinvidet et velis adnubilat aura secundis.carpitur eximium fato Priscilla decorem; 150qualiter alta comam silvarum gloria pinusseu Iovis igne malo seu iam radice solutadeficit et nulli spoliata remurmurat aurae.quid probitas aut casta fides, quid numina prosuntculta deum? furvae miseram circum undique leti 155vallavere plagae, tenduntur dura sororumlicia et exacti superest pars ultima fili.nil famuli coetus, nil ars operosa medentumauxiliata malis; comites tamen undique fictospem simulant vultu, flentem notat illa maritum. 160ille modo infernae nequiquam flumina Lethesincorrupta rogat, nunc anxius omnibus arisinlacrimat signatque fores et pectore tergetlimina; nunc magni vocat exorabile numenCaesaris. heu durus fati tenor! estne quod illi 165non liceat? quantae poterant mortalibus annisaccessisse morae si tu, pater, omne teneresarbitrium? caeco gemeret Mors clusa barathrolongius, et vacuae posuissent stamina Parcae. Iamque cadunt vultus oculisque novissimus error 170optunsaeque aures, nisi cum vox sola maritinoscitur; illum unum media de morte reversamens videt, illum aegris circumdat fortiter ulnisimmotas obversa genas, nec sole supremolumina sed dulci mavult satiare marito. 175tum sic unanimum moriens solatur amantem:'pars animae victura meae, cui linquere possimo utinam, quos dura mihi rapit Atropos annos:parce precor lacrimis, saevo ne concute planctupectora, nec crucia fugientem coniugis umbram. 180linquo equidem thalamos, salvo tamen ordine, maestosquod prior: exegi longa potiora senectatempora. vidi omni pridem te flore nitentem,vidi altae propius propiusque accedere dextrae.non in te Fatis, non iam caelestibus ullis 185arbitrium: mecum ista fero. tu limite coeptotende libens sacrumque latus geniumque potenteminrequietus ama. nunc, quod cupis ipse iuberi,da Capitolinis aeternum sedibus aurum,quo niteat sacri centeno pondere vultus 190Caesaris et propriae signet cultricis amorem.sic ego nec Furias nec deteriora videboTartara et Elysias felix admittar in oras.' Haec dicit labens sociosque amplectitur artushaerentemque animam non tristis in ora mariti 195transtulit et cara pressit sua lumina dextra. At iuvenis magno flammatus pectora luctununc implet saevo viduos clamore penates,nunc ferrum laxare cupit, nunc ardua tenditin loca (vix retinent comites), nunc ore ligato 200incubat amissae mersumque in corde doloremsaevus agit, qualis conspecta coniuge segnisOdrysius vates positis ad Strymona plectrisobstupuit tristemque rogum sine carmine flevit.ille etiam erecte rupisset tempora vitae, 205ne tu Tartareum chaos incomitata subires,set prohibet mens fida ducis mirandaque sacrisimperiis et maior amor. Quis carmine dignoexsequias et dona malae feralia pompaeperlegat? omne illic stipatum examine longo 210ver Arabum Cilicumque fluit floresque SabaeiIndorumque arsura seges praereptaque templistura, Palaestini simul Hebraeique liquoresCoryciaeque comae Cinyreaque germina; et altisipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit 215tegmine. sed toto spectatur in agmine coniunxsolus; in hunc magnae flectuntur lumina Romaeceu iuvenes natos suprema ad busta ferentem:is dolor in vultu, tantum crinesque genaequenoctis habent. illam tranquillo fine solutam 220felicemque vocant; lacrimas fudere marito. Est locus ante urbem qua primum nascitur ingensAppia, quaque Italo gemitus Almone Cybebeponit et Idaeos iam non reminiscitur amnis.hic te Sidonio velatam molliter ostro 225eximius coniunx (nec enim fumantia bustaclamoremque rogi potuit perferre) beatocomposuit, Priscilla, toro. nil longior aetascarpere, nil aevi poterunt vitiare labores:sic cautum membris; tantas venerabile marmor 230spirat opes. mox in varias mutata novariseffigies: hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,illo Maia tholo, Venus hoc non improba saxo.accipiunt vultus haud indignata decorosnumina: circumstant famuli consuetaque turba 235obsequiis, tunc rite tori mensaeque paranturassiduae. domus ista, domus! quis triste sepulcrumdixerit? hac merito visa pietate maritiprotinus exclames: 'est hic, agnosco, ministerillius, aeternae modo qui sacraria genti 240condidit inque alio posuit sua sidera caelo.'sic, ubi magna novum Phario de litore puppissolvit iter iamque innumeros utrimque rudenteslataque veliferi porrexit brachia maliinvasitque vias, in eodem angusta phaselos 245aequore et immensi partem sibi vindicat austri. Quid nunc immodicos, iuvenum lectissime, fletuscorde foves longumque vetas exire dolorem?nempe times ne Cerbereos Priscilla tremescatlatratus? tacet ille piis; ne tardior adsit 250navita proturbetque vadis? vehit ille merentesprotinus et manes placidus locat hospite cumba.praeterea, si quando pio laudata maritoumbra venit, iubet ire faces Prosperina laetasegressasque sacris veteres heroidas antris 255lumine purpureo tristes laxare tenebrassertaque et Elysios animae praesternere flores.sic manes Priscilla subit; ibi supplice dextrapro te Fata rogat, reges tibi tristis Averniplacat, ut expletis humani finibus aevi 260pacantem terras dominum iuvenemque relinquasipse senex. certae iurant in vota sorores. II. LAVDES CRISPINI VETTI BOLANI FILII Rura meus Tyrrhena petit saltusque TagetisCrispinus; nec longa mora est aut avia tellus;et mea secreto velluntur pectora morsu,udaque turgentes impellunt lumina guttas,ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici 5vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altisrupibus atque oculos longo querar aere vinci. Quid? si militiae iam te, puer inclite, primaeclara rudimenta et castrorum dulce vocaretauspicium, quanto manarent gaudia fletu 10quosve darem amplexus! etiamne optanda propinquitristia, ut octonos bis iam tibi circuit orbesvita? sed angustis animus robustior annissuccumbitque oneri, et mentem sua non capit aetas.nec mirum: non te series inhonora parentum 15obscurum proavis et priscae lucis egentemplebeia de stirpe tulit; non sanguine cretusturmali trabeaque recens et paupere clavoaugustam sedem et Latii penetrale senatusadvena pulsasti, sed praecedente tuorum 20agmine. Romulei qualis per iugera circicum pulcher visu titulis generosus avitisexspectatur equus cuius de stemmate longofelix demeritos habet admissura parentes,illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem 25pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,primaque patricia clausit vestigia luna.mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentemagnovere umeri. sed enim tibi magna parabat 30ad titulos exempla pater. quippe ille iuventamprotinus ingrediens pharetratum invasit Araxenbelliger indocilemque fero servire NeroniArmeniam. rigidi summam Mavortis agebatCorbulo, sed comitem belli sociumque laborum 35ille quoque egregiis multum miratus in armisBolanum; atque illi curarum asperrima suetuscredere partirique metus, quod tempus amicumfraudibus, exerto quaenam bona tempora bello,quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis 40Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,metiri Bolanus agros, aperire malignastorrentum nemorumque moras tantamque verendimentem implere ducis iussisque ingentibus unus 45sufficere. ipsa virum norat iam barbara tellus,ille secundus apex bellorum et proxima cassis.sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderentarma Cleonaeusque acies impelleret arcus,pugnante Alcide tamen et Telamona timebant. 50disce, puer, (nec enim externo monitore petendusvirtutis tibi pulcher amor: cognata ministretlaus animos. aliis Decii reducesque Camillimonstrentur), tu disce patrem, quantusque negantemfluctibus occiduis fesso usque Hyperione Thylen 55intrarit mandata gerens quantusque potentismille urbes Asiae sortito rexerit anno,imperium mulcente toga. bibe talia pronisauribus, haec certent tibi conciliare propinqui,haec iterent comites praecepta senesque paterni. Iamque alio moliris iter nec deside passuire paras. nondum validae tibi signa iuventaeinrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquisoccidit et geminam prolem sine praeside linquens; 65nec saltem teneris ostrum puerile lacertisexuit albentique umeros induxit amictu.quem non corrupit pubes effrena novaequelibertas properata togae? ceu nescia falcissilva comas tollit fructumque exspirat in umbras. 70at tibi Pieriae tenero sub pectore curaeet pudor et docti legem sibi dicere mores;tunc hilaris probitas et frons tranquilla, nitorqueluxuriae confine tenens, pietasque per omnesdispensata modos; aequaevo cedere fratri 75mirarique patrem miseraeque ignoscere matriadmonuit fortuna domus. tibine illa nefandapocula letalesque manu componere sucosevaluit, qui voce potes praevertere morsusserpentum atque omnis vultu placare novercas? 80infestare libet manes meritoque precatupacem auferre rogis; sed te, puer optime, cernoflectentem iustis et talia dicta parantem:'parce precor cineri: fatum illud et ira nocentumParcarum crimenque dei, mortalia quisquis 85pectora sero videt nec primo in limine sistitconatus scelerum atque animos infanda parantes.excidat illa dies aevo nec postera credantsaecula. nos certe taceamus et obruta multanocte tegi propriae patiamur crimina gentis. 90exegit poenas, hominum cui cura suorum,quo Pietas auctore redit terrasque revisit,quem timet omne nefas. satis haec lacrimandaque nobisultio. quin saevas utinam exorare liceretEumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae 95immemoremque tuis citius dare manibus amnem.' Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris.nec tantum pietas, sed protinus ardua virtusaffectata tibi. nuper cum forte sodalisimmeritae falso palleret crimine famae 100erigeretque forum succinctaque iudice multosurgeret et castum vibraret Iulia fulmen,tu, quamquam non ante forum legesque severaspassus sed tacita studiorum occultus in umbra,defensare metus adversaque tela subisti 105pellere, inermis adhuc et tiro, paventis amici.haud umquam tales aspexit Romulus annosDardaniusque senex medii bellare togatastrage fori. stupuere patres temptamina tantaconatusque tuos, nec te reus ipse timebat. 110par vigor et membris, promptaeque ad fortia viressufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur.ipse ego te nuper Tiberino in litore vidiqua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,tendentem cursus vexantemque ilia nuda 115calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:si qua fides dictis, stupui armatumque putavi.Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassanstela novercales ibat venator in agrosAscanius miseramque patri flagrabat Elissam; 120Troilus haut aliter gyro leviore minanteseludebat equos, aut quem de turribus altisArcadas Ogygio versantem in pulvere metasspectabant Tyriae non torvo lumine matres.ergo age (nam magni ducis indulgentia pulsat 125certaque dat votis hilaris vestigia frater),surge animo, et fortes castrorum concipe curas.monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,qui tibi iam tenero permisit plaudere collo 130nubigenas clipeos intactaque caedibus arma. Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?Arctoosne amnes et Rheni fracta natabisflumina, an aestiferis Libyae sudabis in arvis?an iuga Pannoniae mutatoresque domorum 135Sauromatas quaties? an te septenus habebitHister et umbroso circumflua coniuge Peuce?an Solymum cinerem palmetaque capta subibisnon sibi felices silvas ponentis Idymes?quod si te magno tellus frenata parenti 140accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes,quanta Caledonios attollet gloria campos,cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:'hic suetus dare iura parens, hoc cespite turmasadfari; vicis speculas castellaque++longe 145aspicis?++ille dedit cinxitque haec moenia fossa;belligeris haec dona deis, haec tela dicavit(cernis adhuc titulos); hunc ipse vocantibus armisinduit, hunc regi rapuit thoraca Britanno,'qualiter in Teucros victricia bella paranti 150ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem. Felix qui viridi fidens, Optate, iuventadurabis quascumque vias vallumque subibis,forsan et ipse latus (sic numina principis adsint)cinctus et unanimi comes indefessus amici, 155quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessitbella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,hic amor est; duretque, precor! nos fortior aetasiam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,et mihi. sed questus solitos si forte ciebo 160et mea Romulei venient ad carmina patres,tu deeris, Crispine, mihi, cuneosque per omneste meus absentem circumspectabit Achilles.sed venies melior (vatum non irrita curruntomina); quique aquilas tibi nunc et castra recludit, 165idem omnes perferre gradus cingique superbisfascibus et patrias dabit insedisse curules. Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae,unde suae iuxta prospectat moenia Romaeproximus ille deus, fama velocior intrat 170nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?dicebam certe: vatum non irrita curruntauguria. en, ingens reserat tibi limen honorumCaesar et Ausonii committit munia ferri.vade, puer, tantisque enixus suffice donis, 175felix qui magno iam nunc sub praeside iurascuique sacer primum tradit Germanicus ensem!non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipseBellipotens aquilas torvaque induceret oracasside. vade alacer maioraque disce mereri! III. EPICEDION IN PATREM SVVM Ipse malas vires et lamentabile carmenElysio de fonte mihi pulsumque sinistraeda, genitor praedocte, lyrae. neque enim antra moveriDelia nec solitam fas est impellere Cirrhamte sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra, 5quicquid ab Ismariis monstrarat collibus Euhan,dedidici. fugere meos Parnasia crinesvellera, funestamque hederis inrepere taxumextimui trepidamque (nefas!) arescere laurum.certe ego, magnanimum qui facta attollere regum 10ibam altum spirans Martemque aequare canendo.quis sterili mea corda situ, quis Apolline mersofrigida damnatae praeduxit nubila menti?stant circum attonitae vatem et nil dulce sonantemnec digitis nec voce, deae. dux ipsa silenti 15fulta caput cithara, qualis post Orphea raptumastitit, Hebre, tibi cernens iam surda ferarumagmina et immotos sublato carmine lucos. At tu, seu membris emissus in ardua tendensfulgentisque plagas rerumque elementa recenses, 20quis deus, unde ignes, quae ducat semita solem,quae minuat Phoeben quaeque integrare latentemcausa queat, notique modos extendis Arati;seu tu Lethaei secreto in gramine campiconcilia heroum iuxta manesque beatos, 25Maeonium Ascraeumque senem non segnior umbraaccolis alternumque sonas et carmina misces:da vocem magno, pater, ingeniumque dolori.nam me ter relegens caelo terque ora retexensluna videt residem nullaque Heliconide tristes 30solantem curas: tuus ut mihi vultibus ignisinrubuit cineremque oculis umentibus hausi,vilis honos studiis. vix haec in munera solvoprimum animum tacitisque situm depellere curisnunc etiam labente manu nec lumine sicco 35ordior adclinis tumulo quo molle quiescisiugera nostra tenens, ubi post Aeneia fatastellatus Latiis ingessit montibus AlbamAscanius, Phrygio dum pingues sanguine camposodit et infaustae regnum dotale novercae. 40hic ego te (nam Sicanii non mitius halataura croci; dites nec si tibi rara Sabaeicinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristasinferni cum laude laci) sed carmine plangoPierio; sume et gemitus et vulnera nati 45et lacrimas, rari quas umquam habuere parentes.atque utinam fortuna mihi dare manibus aras,par templis opus, aeriamque educere molem,Cyclopum scopulos ultra atque audacia saxaPyramidum, et magno tumulum praetexere luco! 50illic et Siculi superassem dona sepulcriet Nemees lucum et Pelopis sollemnia trunci.illic Oebalio non finderet aera discoGraiorum vis nuda virum, non arva rigaretsudor equum aut putri sonitum daret ungula fossa; 55sed Phoebi simplex chorus, et frondentia vatumpraemia laudato, genitor, tibi rite ligarem.ipse madens oculis, umbrarum animaeque sacerdos,praecinerem gemitum, cui te nec Cerberus omniore nec Orpheae quirent avertere leges. 60atque tibi moresque tuos et facta canentemfors et magniloquo non posthabuisset Homero,tenderet et torvo pietas aequare Maroni. Cur magis incessat superos et aena sororumstamina, quae tepido genetrix super aggere nati 65orba sedet, vel quae primaevi coniugis ignemaspicit obstantesque manus turbamque tenentemvincit in ardentem, liceat, moritura maritum?maior ab his forsan superos et Tartara pulseminvidia, externis etiam miserabile visu 70funus eat; sed nec modo se Natura dolentinec Pietas iniusta dedit: mihi limine primofatorum et viridi, genitor, ceu raptus ab aevoTartara dura subis. nec enim Marathonia virgoparcius extinctum saevorum crimine agrestum 75fleverit Icarium, Phrygia quam turre cadentemAstyanacta parens. laqueo quin illa supremoinclusit gemitus: at te post funera magniHectoris Haemonio pudor est servisse marito. Non ego, quas fati certus sibi morte canora 80inferias praemittit olor nec rupe quod atraTyrrhenae volucres nautis praedulce minantur,in patrios adhibebo rogos; non murmure truncoquod gemit et durae queritur Philomela sorori:nota nimis vati. quis non in funere cunctos 85Heliadum ramos lacrimosaque germina dixitet Phrygium silicem, atque ausum contraria Phoebocarmina nec fida gavisam Pallada buxo?te Pietas oblita virum revocataque caeloIustitia et gemina plangat Facundia lingua 90et Pallas doctique cohors Heliconia Phoebi,quis labor Aonios seno pede ducere camposet quibus Arcadia carmen testudine mensis~cydalibem~ nomenque fuit, quosque orbe sub omniardua septena numerat Sapientia fama, 95qui furias regumque domos aversaque caelosidera terrifico super intonuere cothurno,et quis lasciva vires tenuare Thaliadulce vel heroos gressu truncare tenores.omnia namque animo complexus et omnibus auctor, 100qua fandi vis lata patet, sive orsa libebatAoniis vincire modis seu voce solutaspargere et effreno nimbos aequare profatu. Exsere semirutos subito de pulvere vultus,Parthenope, crinemque adflato monte sepultum 105pone super tumulos et magni funus alumni,quo non Monychiae quicquam praestantius arcesdoctaque Cyrene Sparteve animosa creavit.si tu stirpe vacans famaeque obscura iaceresnil gentile tenens, illo te cive probabas 110Graiam atque Euboico maiorum sanguine duci.illa tuis totiens praestant se tempora sertiscum stata laudato caneret quinquennia versuora supergressus regis Pylii oraque regisDulichii speciemque, comam subnexus utroque. 115non tibi deformes obscuri sanguinis ortusnec sine luce genus, quamquam fortuna parentumartior expensis. etenim te divite rituponere purpureos Infantia legit amictusstirpis honore datos et nobile pectoris aurum. 120protinus exorto dextrum risere sororesAonides, puerique chelyn summisit et oraimbuit amne sacro iam tum mihi blandus Apollo.nec simplex patriae decus, et natalis origopendet ab ambiguo geminae certamine terrae. 125te de gente suum Latiis ascita colonisGraia refert Hyele, ~graius~ qua puppe magisterexcidit et mediis miser evigilavit in undis;maior at inde suum longo probat ordine vitae<Parthenope> * * * 129aMaeoniden aliaeque aliis natalibus urbesdiripiunt cunctaeque probant; non omnibus illeverus, alit victos immanis gloria falsi.atque ibi dum profers annos vitamque salutas,protinus ad patrii raperis certamina lustrivix implenda viris, laudum festinus et audax 135ingenii. stupuit primaeva ad carmina plebesEuboea et natis te monstravere parentes.inde frequens pugnae nulloque ingloria sacrovox tua: non totiens victorem Castora gyronec fratrem caestu virides clausere Therapnae. 140sin pronum vicisse domi, quid Achaea mereripraemia nunc ramis Phoebi nunc gramine Lernaenunc Athamantea protectum tempora pinu,cum totiens lassata tamen nusquam avia frondesabstulit aut alium tetigit Victoria crinem? Hinc tibi vota patrum credi generosaque pubeste monitore regi, mores et facta priorumdiscere, quis casus Troiae, quam tardus Vlixes,quantus equum pugnasque virum decurrere versuMaeonides quantumque pios ditarit agrestes 150Ascraeus Siculusque senex, qua lege recurratPindaricae vox flexa lyrae volucrumque precatorIbycus et tetricis Alcman cantatus AmyclisStesichorusque ferox saltusque ingressa virilesnon formidata temeraria Chalcide Sappho, 155quosque alios dignata chelys. tu pandere doctuscarmina Battiadae latebrasque Lycophronis atriSophronaque implicitum tenuisque arcana Corinnae.sed quid parva loquor? tu par assuetus Homeroferre iugum senosque pedes aequare solutis 160versibus et numquam passu breviore relinqui.quid mirum, patria si te petiere relictaquos Lucanus ager, rigidi quos iugera Dauni,quos Veneri plorata domus neglectaque tellusAlcidae, vel quos e vertice Surrentino 165mittit Tyrrheni speculatrix virgo profundi,quos propiore sinu lituo remoque notatuscollis et Ausonii pridem laris hospita Cyme,quosque Dicarchei portus Baianaque mittuntlitora, qua mediis alte permissus anhelat 170ignis aquis et operta domos incendia servant?sic ad Avernales scopulos et opaca Sibyllaeantra rogaturae veniebant undique gentes;illa minas divum Parcarumque acta canebatquamvis decepto vates non irrita Phoebo. 175mox et Romuleam stirpem proceresque futurosinstruis inque patrum vestigia ducere perstas.sub te Dardanius facis explorator opertae,qui Diomedei celat penetralia furti,crevit et inde sacrum didicit puer; arma probatis 180monstrasti Saliis praesagumque aethera certisauguribus; cui Chalcidicum fas volvere carmen,cur Phrygii lateat coma flaminis, et tua multumverbera succincti formidavere Luperci. Et nunc ex illo forsan grege gentibus alter 185iura dat Eois, alter compescit Hiberas,alter Achaemenium secludit Zeumate Persen,hi dites Asiae populos, hi Pontica frenant,hi fora pacificis emendant fascibus, illicastra pia statione tenent: tu laudis origo. 190non tibi certassent iuvenilia fingere cordaNestor et indomiti Phoenix moderator alumni,quique tubas acres lituosque audire volentemAeaciden alio frangebat carmine Chiron. Talia dum celebras, subitam civilis Erinys 195Tarpeio de monte facem Phlegraeaque movitproelia. sacrilegis lucent Capitolia taedis,et Senonum furias Latiae sumpsere cohortes.vix requies flammae necdum rogus ille deorumsiderat, excisis cum tu solacia templis 200impiger et multum facibus velocior ipsisconcinis ore pio captivaque fulmina defles.mirantur Latii proceres ultorque deorumCaesar, et e medio divum pater annuit igni.iamque et flere pio Vesuvina incendia cantu 205mens erat et gemitum patriis impendere damnis,cum pater exemptum terris ad sidera montemsustulit et late miseras deiecit in urbes. Me quoque vocales lucos Boeotaque tempepulsantem, cum stirpe tua descendere dixi, 210admisere deae; nec enim mihi sidera tantumaequoraque et terras, quae mos debere parenti,sed decus hoc quodcumque lyrae primusque dedistinon vulgare loqui et famam sperare sepulcro.qualis eras, Latios quotiens ego carmine patres 215mulcerem felixque tui spectator adessesmuneris! heu quali confusus gaudia fletuvota piosque metus inter laetumque pudorem!quam tuus ille dies, quam non mihi gloria maior!talis Olympiaca iuvenem cum spectat harena 220qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub altocaeditur; attendunt cunei, spectatur Achaeisille magis, crebro dum lumina pulveris haustuobruit et prensa vovet exspirare corona.ei mihi quod tantum patrias ego vertice frondes 225solaque Chalcidicae Cerealia dona coronaete sub teste tuli! qualem te Dardanus Albaevix cepisset ager, si per me serta tulissesCaesarea donata manu! quod subdere roburilla dies, quantum potuit dempsisse senectae! 230nam quod me mixta quercus non pressit olivaet fugit speratus honos, quam dulce parentisinvida Tarpei caperes! te nostra magistroThebais urguebat priscorum exordia vatum;tu cantus stimulare meos, tu pandere facta 235heroum bellique modos positusque locorummonstrabas. labat incerto mihi limite cursuste sine, et orbatae caligant vela carinae.nec solum larga memet pietate fovebas:talis et in thalamos. una tibi cognita taeda 240conubia, unus amor. certe seiungere matremiam gelidis nequeo bustis; te sentit habetque,te videt et tumulos ortuque obituque salutat,ut Pharios aliae ficta pietate doloresMygdoniosque colunt et non sua funera plorant. Quid referam expositos servato pondere mores?quae pietas, quam vile lucrum, quae cura pudoris,quantus amor recti! rursusque, ubi dulce remitti,gratia quae dictis! animo quam nulla senectus!his tibi pro meritis famam laudesque benignas 250iudex cura deum, nulloque e vulnere tristemconcessit. raperis, genitor, non indigus aevi,non nimius, trinisque decem quinquennia lustrisiuncta ferens. sed me pietas numerare dolorquenon sinit, o Pylias aevi transcendere metas 255et Teucros aequare senes, o digne videreme similem! sed nec leti tibi ianua tristis:quippe leves causae, nec segnis labe seniliexitus instanti praemisit membra sepulcro,sed te torpor iners et mors imitata quietem 260explicuit falsoque tulit sub Tartara somno. Quos ego tunc gemitus (comitum manus anxia vidit,vidit et exemplum genetrix gavisaque novit),quae lamenta tuli! veniam concedite, manes,fas dixisse, pater: non tu mihi plura dedisses. 265felix ille patrem vacuis circumdedit ulnis;vellet et Elysia quamvis in sede locatumabripere et Danaas iterum portare per umbras;temptantem et vivos molitum in Tartara gressusdetulit infernae vates longaeva Dianae; 270sic chelyn Odrysiam pigro transmisit Avernocausa minor, sic Thessalicis Admetus in oris.si lux una retro Phylaceida rettulit umbram,cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua manesaut mea? fas mihi sic patrios contingere vultus, 275fas iunxisse manus, et lex quaecumque sequatur. At vos, umbrarum reges Aetnaeaque Iuno,si laudanda precor, taedas auferte comasqueEumenidum; nullo sonet asper ianitor ore,centauros Hydraeque greges Scyllaeaque monstra 280aversae celent valles, umbramque senileminvitet ripis, discussa plebe, supremusvector et in media componat molliter alga.ite, pii manes Graiumque examina vatum,inlustremque animam Lethaeis spargite sertis 285et monstrate nemus, quo nulla inrupit Erinys.in quo falsa dies caeloque simillimus aer. Inde tamen venias melior qua porta malignumcornea vincit ebur, somnique in imagine monstra,quae solitus. sic sacra Numae ritusque colendos 290mitis Aricino dictabat Nympha sub antro,Scipio sic plenos Latio Iove ducere somnoscreditur Ausoniis, sic non sine Apolline Sylla. IV. SOMNVS Crimine quo merui, iuvenis placidissime divum,quove errore miser, donis ut solus egerem,Somne, tuis? tacet omne pecus volucresque feraequeet simulant fessos curvata cacumina somnos,nec trucibus fluviis idem sonus; occidit horror 5aequoris, et terris maria adclinata quiescunt.septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegrasstare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque revisuntlampades et totiens nostros Tithonia questuspraeterit et gelido spargit miserata flagello. 10unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille,quae sacer alterna tantum statione tenebatArgus et haud umquam vigilabat corpore toto.at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellaebrachia nexa tenens ultro te, Somne, repellit, 15inde veni; nec te totas infundere pennasluminibus compello meis++hoc turba precaturlaetior: extremo me tange cacumine virgae,sufficit, aut leviter suspenso poplite transi. V. EPICEDION IN PVERVM SVVM Me miserum! neque enim verbis sollemnibus ullaincipiam nec Castaliae vocalibus undis,invisus Phoeboque gravis. quae vestra, sorores,orgia, Pieriae, quas incestavimus aras?dicite, post poenam liceat commissa fateri. 5numquid inaccesso posui vestigia luco?num vetito de fonte bibi? quae culpa, quis errorquem luimus tantis? morientibus ecce lacertisviscera nostra tenens animaque avellitur infans,non de stirpe quidem nec qui mea nomina ferret 10oraque; non fueram genitor, sed cernite fletusliventesque genas et credite planctibus orbi.orbus ego. huc patres et aperto pectore matresconveniant; cineremque oculis et crimina ferte,si qua sub uberibus plenis ad funera natos 15ipsa gradu labente tulit madidumque ceciditpectus et ardentes restinxit lacte papillas,quisquis adhuc tenerae signatum flore iuventaeimmersit cineri iuvenem primaque iacentisserpere crudelis vidit lanugine flammas, 20adsit et alterno mecum clamore fatiscat:vincetur lacrimis, et te, Natura, pudebit.tanta mihi feritas, tanta est insania luctus.hoc quoque cum ni<tor>, ter dena luce peracta,adclinis tumul<o en pla>nctus in carmina verto, 25discordesque modos et singultantia verbamolior orsa ly<ra: vis> est, atque ira tacendiimpatiens. sed nec solitae mihi vertice laurusnec fronti vittatus honos. en taxea marcetsilva comis, hilaresque hederas plorata cupressus 30excludit ramis; nec eburno pollice chordaspulso, sed incertam digitis errantibus amensscindo chelyn. iuvat heu, iuvat inlaudabile carmenfundere et incompte miserum laudare dolorem.sic merui, sic me cantuque habituque nefastum 35aspiciant superi. pudeat Thebasque novumqueAeaciden: nil iam placidum manabit ab ore.ille ego qui (quotiens!) blande matrumque patrumquevulnera, qui vivos potui mulcere dolores,ille ego lugentum mitis solator, acerbis 40auditus tumulis et descendentibus umbris,deficio medicasque manus fomentaque quaerovulneribus, sed summa, meis. nunc tempus, amici,quorum ego manantes oculos et saucia tersipectora: reddite opem, saevas exsolvite gratis. 45nimirum cum vestra domus ego funera maestus * * * 46aincrepitans: 'qui damna doles aliena, reponeinfelix lacrimas et tristia carmina serva.'verum erat: absumptae vires et copia fandinulla mihi, dignumque nihil mens fulmine tanto 50repperit: inferior vox omnis et omnia sordentverba. ignosce, puer: tu me caligine maestumobruis. a! durus, viso si vulnere caraeconiugis invenit caneret quod Thracius Orpheusdulce sibi, si busta Lini complexus Apollo 55non tacuit. nimius fortasse avidusque dolorisdicar et in lacrimis iustum excessisse pudorem?quisnam autem gemitus lamentaque nostra rependis?o nimium felix, nimium crudelis et expersimperii, Fortuna, tui qui dicere legem 60fletibus aut fines audet censere dolendi!incitat heu! planctus; potius fugientia ripasflumina detineas rapidis aut ignibus obstes,quam miseros lugere vetes. tamen ille severus,quisquis is est, nostrae cognoscat vulnera causae. Non ego mercatus Pharia de puppe loquacesdelicias doctumque sui convicia Niliinfantem lingua nimium salibusque protervumdilexi: meus ille, meus. tellure cadentemaspexi atque unctum genitali carmine fovi, 70poscentemque novas tremulis ululatibus aurasinserui vitae. quid plus tribuere parentes?quin alios ortus libertatemque sub ipsisuberibus tibi, parve, dedi; heu! munera nostrarideres ingratus adhuc. properaverit ille, 75sed merito properabat, amor, ne perderet ullumlibertas tam parva diem. nonne horridus ipsosinvidia superos iniustaque Tartara pulsem?nonne gemam te, care puer? quo sospite natosnon cupii, primo gemitum qui protinus ortu 80implicuit fixitque mihi, cui verba sonosquemonstravi questusque et vulnera caeca resolvens,reptantemque solo demissus ad oscula dextraerexi, blandoque sinu iam iamque cadentes exsopire genas dulcesque accersere somnos. 85cui nomen vox prima meum ludusque tenellorisus, et a nostro veniebant gaudia vultu.

Liber Secundus

STATIVS MELIORI SVO SALVTEM Et familiaritas nostra qua gaudeo, Melior, vir optime nec minus in iudicio litterarum quam in omni vitae colore tersissime, et ipsa opusculorum quae tibi trado condicio sic posita est ut totus hic ad te liber meus etiam sine epistola spectet. primum enim habet Glauciam nostrum, cuius gratissima infantia, et qualem plerumque infelices sortiuntur--apud te complexus amabam--iam non tibi. huius amissi recens vulnus, ut scis, epicedio prosecutus sum adeo festinanter ut excusandam habuerim affectibus tuis celeritatem. nec nunc eam apud te iacto qui nosti, sed et ceteris indico, ne quis asperiore lima carmen examinet et a confuso scriptum et dolenti datum, cum paene supervacua sint tarda solacia. Polli mei villa Surrentina quae sequitur debuit a me vel in honorem eloquentiae eius diligentius dici, sed amicus ignovit. in arborem certe tuam Melior, et psittacum scis a me leves libellos quasi epigrammatis loco scriptos. eandem exigebat stili facilitatem leo mansuetus, quem in amphitheatro prostratum frigidum erat sacratissimo Imperatori, ni statim traderem. ad Vrsum quoque nostrum, iuvenem candidissimum et sine iactura desidiae doctissimum, scriptam de amisso puero consolationem super ea quae ipsi debeo huic libro libenter inserui, quia honorem eius tibi laturus accepto est. cludit volumen genethliacon Lucani, quod Polla Argentaria, rarissima uxorum, cum hunc diem forte consuleremus, imputari sibi voluit. ego non potui maiorem tanti auctoris habere reverentiam quam quod laudes eius dicturus hexametros meos timui. Haec qualiacumque sunt, Melior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum accipiant; si minus, ad me revertantur. I. GLAVCIAS ATEDII MELIORIS DELICATVS Quod tibi praerepti, Melior, solamen alumniimprobus ante rogos et adhuc vivente favillaordiar? abruptis etiam nunc flebile venisvulnus hiat, magnaeque patet via lubrica plagae,cum iam egomet cantus et verba medentia saevus 5consero, tu planctus lamentaque fortia mavisodistique chelyn surdaque averteris aure.intempesta cano: citius me tigris abactisfetibus orbatique velint audire leones.nec si tergeminum Sicula de virgine carmen 10affluat aut silvis chelys intellecta ferisque,mulceat insanos gemitus. stat pectore demensluctus et admoto latrant praecordia tactu. Nemo vetat: satiare malis aegrumque doloremlibertate doma. iam flendi expleta voluptas, 15iamque preces fessus non indignaris amicas?iamne canam? lacrimis en et mea carmine in ipsoora natant tristesque cadunt in verba liturae.ipse etenim tecum nigrae sollemnia pompaespectatumque Vrbi scelus et puerile feretrum 20produxi; saevos damnati turis acervosplorantemque animam supra sua funera vidi;teque patrum gemitus superantem et brachia matrumcomplexumque rogos ignemque haurire parantemvix tenui similis comes offendique tenendo. 25et nunc heu vittis et frontis honore solutoinfaustus vates versa mea pectora tecumplango lyra: ~et diu~ comitem sociumque doloris,si merui luctusque tui consortia sensi,iam lenis patiare precor: me fulmine in ipso 30audivere patres; ego iuxta busta profusismatribus atque piis cecini solatia natis,et mihi, cum proprios gemerem defectus ad ignes(quem, Natura!) patrem. nec te lugere severusarceo, sed confer gemitus pariterque fleamus. Iamdudum dignos aditus laudumque tuarum,o merito dilecte puer, primordia quaerensdistrahor. hinc anni stantes in limine vitae,hinc me forma rapit, rapit inde modestia praecoxet pudor et tenero probitas maturior aevo. 40o ubi purpureo suffusus sanguine candorsidereique orbes radiataque lumina caeloet castigatae collecta modestia frontisingenuique super crines mollisque decoraemargo comae? blandis ubinam ora arguta querelis 45osculaque impliciti vernos redolentia flores,et mixtae risu lacrimae penitusque loquentisHyblaeis vox mixta favis? cui sibila serpensponeret et saevae vellent servire novercae.nil veris adfingo bonis. heu lactea colla, 50brachiaque et numquam domini sine pondere cervix!o ubi venturae spes non longinqua iuventae,atque genis optatus honos iurataque multumbarba tibi? cuncta in cineres gravis intulit horahostilisque dies: nobis meminisse relictum. 55quis tua colloquiis hilaris mulcebit amatispectora, quis curas mentisque arcana remittet?accensum quis bile fera famulisque tumentemleniet ardentique in se deflectet ab ira?inceptas quis ab ore dapes libataque vina 60auferet et dulci turbabit cuncta rapina?quis matutinos abrumpet murmure somnosimpositus stratis, abitusque morabitur artisnexibus, atque ipso revocabit ad oscula poste?obvius intranti rursus quis in ora manusque 65prosiliet brevibusque umeros circumdabit ulnis?muta domus, fateor, desolatique penates,et situs in thalamis et maesta silentia mensis! Quid mirum, tanto si te pius altor honoratfunere? tu domino requies portusque senectae, 70tu modo deliciae, dulces modo pectore curae.non te barbaricae versabat turbo catastae,nec mixtus Phariis venalis mercibus infanscompositosque sales meditataque verba locutusquaesisti lascivus erum tardeque parasti. 75hic domus, hinc ortus, dominique penatibus olimcarus uterque parens atque in tua gaudia liber,ne quererere genus. raptum sed protinus alvosustulit exsultans ac prima lucida voceastra salutantem dominus sibi mente dicavit, 80amplexusque sinu tulit et genuisse putavit.fas mihi sanctorum venia dixisse parentum,tuque oro, Natura, sinas, cui prima per orbemiura animis sancire datum: non omnia sanguisproximus aut serie generis demissa propago 85alligat; interius nova saepe adscitaque serpuntpignora conexis. natos genuisse necesse est,elegisse iuvat. tenero sic blandus Achillisemifer Haemonium vincebat Pelea Chiron.nec senior Peleus natum comitatus in arma 90Troica, sed claro Phoenix haerebat alumno.optabat longe reditus Pallantis ovantisEvander, fidus pugnas spectabat Acoetes.cumque procul nitidis genitor cessaret ab astris,fluctivagus volucrem comebat Persea Dictys. 95quid referam altricum victas pietate parentes?quid te post cineres deceptaque funera matristutius Inoo reptantem pectore, Bacche?iam secura patris Tuscis regnabat in undisIlia, portantem lassabat Romulus Accam. 100vidi ego transertos alieno in robore ramosaltius ire suis. et te iam fecerat illimens animusque patrem, necdum moresve decorve:tu tamen et vinctas etiam nunc murmure vocesvagitumque rudem fletusque infantis amabas. Ille, velut primos exspiraturus ad austrosmollibus in pratis alte flos improbus exstat,sic tener ante diem vultu gressuque superbovicerat aequales multumque reliquerat annos.sive catenatis curvatus membra palaestris 110staret, Amyclaea conceptum matre putares;Oebaliden illo praeceps mutaret Apollo,Alcides pensaret Hylan: seu gratus amictuAttica facundi decurreret orsa Menandri,laudaret gavisa sonum crinemque decorum 115fregisset rosea lasciva Thalia corona;Maeonium sive ille senem Troiaeque laboresdiceret aut casus tarde remeantis Vlixis,ipse pater sensus, ipsi stupuere magistri. Scilicet infausta Lachesis cunabula dextra 120attigit, et gremio puerum complexa fovebatInvidia: illa genas et adultum comere crinem,et monstrare artes et verba infigere, quae nuncplangimus. Herculeos annis aequare laborescoeperat adsurgens, sed adhuc infantia iuxta; 125iam tamen et validi gressus mensuraque maiorcultibus et visae puero decrescere vestes,cum tibi quas vestes, quae non gestamina mitisfestinabat erus? brevibus constringere laenispectora et angusta telas artare lacerna; 130enormes non ille sinus, sed semper ad annostexta legens modo puniceo velabat amictu,nunc herbas imitante sinu, nunc dulce rubentimurice, nunc vivis digitos incendere gemmisgaudebat; non turba comes, non munera cessant: 135sola verecundo deerat praetexta decori. Haec fortuna domus. subitas inimica levavitParca manus. quo, diva, feros gravis exseris ungues?non te forma movet, non te lacrimabilis aetas?hunc nec saeva viro potuisset carpere Procne, 140nec fera crudeles Colchis durasset in iras,editus Aeolia nec si foret iste Creusa;torvus ab hoc Athamas insanos flecteret arcus;hunc quamquam Hectoreos cineres Troiamque perosusturribus e Phrygiis flesset missurus Vlixes. Septima lux, et iam frigentia lumina torpent,iam complexa manu crinem tenet infera Iuno.ille tamen Parcis fragiles urgentibus annoste vultu moriente videt linguaque cadentemurmurat; in te omnes vacui iam pectoris efflat 150reliquias, solum meminit solumque vocantemexaudit, tibique ora movet, tibi verba relinquit,et prohibet gemitus consolaturque dolentem.gratum est, Fata, tamen quod non mors lenta iacentisexedit puerile decus, manesque subivit 155integer et nullo temeratus corpora damno,qualis erat. Quid ego exsequias et prodiga flammisdona loquor maestoque ardentia funera luxu?quod tibi purpureo tristis rogus aggere crevit,quod Cilicum flores, quod munera graminis Indi, 160quodque Arabes Phariique Palaestinique liquoresarsuram lavere comam? cupit omnia ferreprodigus et totos Melior succendere census,desertas exosus opes; sed non capit ignisinvidus, atque artae desunt in munera flammae. Horror habet sensus. qualem te funere summoatque rogum iuxta, Melior placidissime quondam,extimui! tune ille hilaris comisque videri?unde animi saevaeque manus et barbarus horror,dum modo fusus humi lucem aversaris iniquam, 170nunc torvus pariter vestes et pectora rumpisdilectosque premis visus et frigida lambisoscula? erant illic genitor materque iacentismaesta, sed attoniti te spectavere parentes.quid mirum? plebs cuncta nefas et praevia flerunt 175agmina, Flaminio quae limite Molvius aggertransvehit, immeritus flammis dum tristibus infanstraditur et gemitum formaque aevoque meretur:talis in Isthmiacos prolatus ab aequore portusnaufragus imposita iacuit sub matre Palaemon; 180sic et in anguiferae ludentem gramine Lernaerescissum squamis avidus bibit anguis Ophelten. Pone metus letique minas desiste vereri:illum nec terno latrabit Cerberus ore,nulla soror flammis, nulla adsurgentibus hydris 185terrebit; quin ipse avidae trux navita cumbaeinterius steriles ripas et adusta subibitlitora, ne puero dura ascendisse facultas. Quid mihi gaudenti proles Cyllenia virganuntiat? estne aliquid tam saevo in tempore laetum? 190noverat effigies generosique ardua Blaesiora puer, dum saepe domi nova serta ligantemte videt et similes tergentem pectore ceras.hunc ubi Lethaei lustrantem gurgitis orasAusonios inter proceres seriemque Quirini 195adgnovit, timide primum vestigia iungitaccessu tacito summosque lacessit amictus,inde magis sequitur; neque enim magis ille trahentemspernit et ignota credit de stirpe nepotum.mox ubi delicias et rari pignus amici 200sensit et amissi puerum solacia Blaesi,tollit humo magnaque ligat cervice diuqueipse manu gaudens vehit et, quae munera mollisElysii, steriles ramos mutasque volucresporgit et optunso pallentes germine flores. 205nec prohibet meminisse tui, sed pectora blandusmiscet et alternum pueri partitur amorem. Hic finis rapto. quin tu iam vulnera sedaset tollis mersum luctu caput? omnia functaaut moritura vides: obeunt noctesque diesque 210astraque, nec solidis prodest sua machina terris.nam populus mortale genus, plebisque caducaequis fleat interitus? hos bella, hos aequora poscunt;his amor exitio, furor his et saeva cupido,ut sileam morbos; hos ora rigentia Brumae, 215illos implacido letalis Sirius igni,hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes,ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris. Ast hic quem gemimus, felix hominesque deosque 220et dubios casus et caecae lubrica vitaeeffugit, immunis fatis. non ille rogavit,non timuit meruitve mori: nos anxia plebes,nos miseri; quibus unde dies suprema, quis aeviexitus incertum, quibus instet fulmen ab astris, 225quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis?sed flectere libens. ades huc emissus ab atrolimine, cui soli cuncta impetrare facultas,Glaucia! (insontes animas nec portitor arcet,nec durae comes ille ferae) tu pectora mulce, 230tu prohibe manare genas noctesque beatasdulcibus alloquiis et vivis vultibus impleet periisse nega, desolatamque sororem,qui potes, et miseros perge insinuare parentes. II. VILLA SVRRENTINA POLLII FELICIS Est inter notos Sirenum nomine murossaxaque Tyrrhenae templis onerata Minervaecelsa Dicarchei speculatrix villa profundi,qua Bromio dilectus ager, collesque per altosuritur et prelis non invidet uva Falernis. 5huc me post patrii laetum quinquennia lustri,cum stadio iam pigra quies canusque sederetpulvis, ad Ambracias conversa gymnade frondes,trans gentile fretum placidi facundia Pollidetulit et nitidae iuvenilis gratia Pollae, 10flectere iam cupidum gressus qua limite notoAppia longarum teritur regina viarum. Sed iuvere morae. placido lunata recessuhinc atque hinc curvas perrumpunt aequora rupes.dat natura locum montique intervenit unum 15litus et in terras scopulis pendentibus exit.gratia prima loci, gemina testudine fumantbalnea, et e terris occurrit dulcis amaronympha mari. levis hic Phorci chorus udaque crinesCymodoce viridisque cupit Galatea lavari. 20ante domum tumidae moderator caerulus undaeexcubat, innocui custos laris; huius amicospumant templa salo. felicia rura tueturAlcides; gaudet gemino sub numine portus:hic servat terras, hic saevis fluctibus obstat. 25mira quies pelagi: ponunt hic lassa furoremaequora et insani spirant clementius austri;hic praeceps minus audet hiems, nulloque tumultustagna modesta iacent dominique imitantia mores.inde per obliquas erepit porticus arces, 30urbis opus, longoque domat saxa aspera dorso.qua prius obscuro permixti pulvere soleset feritas inamoena viae, nunc ire voluptas:qualis, si subeas Ephyres Baccheidos altumculmen, ab Inoo fert semita tecta Lyaeo. Non, mihi si cunctos Helicon indulgeat amneset superet Piplea sitim largeque volantisungula sedet equi reseretque arcana pudicosPhemonoe fontes vel quos meus auspice Phoeboaltius immersa turbavit Pollius urna, 40innumeras valeam species cultusque locorumPieriis aequare modis. vix ordine longosuffecere oculi, vix, dum per singula ducor,suffecere gradus. quae rerum turba! locineingenium an domini mirer prius? haec domus ortus 45aspicit et Phoebi tenerum iubar; illa cadentemdetinet exactamque negat dimittere lucem,cum iam fessa dies et in aequora montis opaciumbra cadit vitreoque natant praetoria ponto.haec pelagi clamore fremunt, haec tecta sonoros 50ignorant fluctus terraeque silentia malunt.his favit natura locis, hic victa colenticessit et ignotos docilis mansuevit in usus.mons erat hic ubi plana vides; et lustra fuerunt,quae nunc tecta subis; ubi nunc nemora ardua cernis, 55hic nec terra fuit: domuit possessor, et illumformantem rupes expugnantemque secutagaudet humus. nunc cerne iugum discentia saxaintrantesque domos iussumque recedere montem.iam Methymnaei vatis manus et chelys una 60Thebais et Getici cedat tibi gloria plectri:et tu saxa moves, et te nemora alta sequuntur. Quid referam veteres ceraeque aerisque figuras?si quid Apellei gaudent animasse colores,si quid adhuc vacua tamen admirabile Pisa 65Phidiacae rasere manus, quod ab arte Myronisaut Polycleteo iussum est quod vivere caelo,aeraque ab Isthmiacis auro potiora favillis,ora ducum ac vatum sapientumque ora priorum,quos tibi cura sequi, quos toto pectore sentis 70expers curarum atque animum virtute quietacompositus semperque tuus. Quid mille revolvamculmina visendique vices? sua cuique voluptasatque omni proprium thalamo mare, transque iacentemNerea diversis servit sua terra fenestris: 75haec videt Inarimen, illinc Prochyta aspera paret;armiger hac magni patet Hectoris, inde malignumaera respirat pelago circumflua Nesis;inde vagis omen felix Euploea carinis,quaeque ferit curvos exerta Megalia fluctus; 80angitur et domino contra recubante proculqueSurrentina tuus spectat praetoria Limon.una tamen cunctis procul eminet una diaetis,quae tibi Parthenopen derecto limite pontiingerit: hic Grais penitus delecta metallis 85saxa; quot Eoae respergit vena Syenes,Synnade quot maesta Phrygiae fodere securesper Cybeles lugentis agros, ubi marmore pictocandida purpureo distinguitur area gyro;hic et Amyclaei caesum de monte Lycurgi 90quod viret et molles imitatur rupibus herbas;hic Nomadum lucent flaventia saxa Thasosqueet Chios et gaudens fluctus spectare Carystos:omnia Chalcidicas turres obversa salutant.macte animo quod Graia probas, quod Graia frequentas 95arva, nec invideant quae te genuere Dicarchimoenia: nos docto melius potiemur alumno. Quid nunc ruris opes pontoque novalia dicaminiecta et madidas Baccheo nectare rupes?saepe per autumnum iam pubescente Lyaeo 100conscendit scopulos noctisque occulta sub umbrapalmite maturo rorantia lumina tersitNereis et dulces rapuit de collibus uvas.saepe et vicino sparsa est vindemia fluctu,et Satyri cecidere vadis, nudamque per undas 105Dorida montani cupierunt prendere Panes. Sis felix, tellus, dominis ambobus in annosMygdonii Pyliique senis nec nobile mutesservitium, nec te cultu Tirynthia vincataula Dicarcheique sinus, nec saepius isti 110blanda Therapnaei placent vineta Galesi.hic ubi Pierias exercet Pollius artes,seu volvit monitus quos dat Gargettius auctor,seu nostram quatit ille chelyn, seu dissona nectitcarmina, sive minax ultorem stringit iambon: 115hinc levis e scopulis meliora ad carmina Sirenadvolat, hinc motis audit Tritonia cristis.tunc rapidi ponunt flatus, maria ipsa vetanturobstrepere, emergunt pelago doctamque trahunturad chelyn et blandi scopulis delphines aderrant. Vive, Midae gazis et Lydo ditior auro,Troica et Euphratae supra diademata felix,quem non ambigui fasces, non mobile vulgus,non leges, non castra terent; qui pectore magnospemque metumque domas voto sublimior omni, 125exemptus fatis indignantemque refellensFortunam; dubio quem non in turbine rerumdeprendet suprema dies, sed abire paratumac plenum vita. nos, vilis turba, caducisdeservire bonis semperque optare parati, 130spargimur in casus: celsa tu mentis ab arcedespicis errantes humanaque gaudia rides.tempus erat cum te geminae suffragia terraediriperent, celsusque duas veherere per urbes,inde Dicarcheis multum venerande colonis 135hinc adscite meis, pariterque his largus et illisac iuvenile calens plectrique errore superbus.at nunc discussa rerum caligine verumaspicis. illo alii rursus iactantur in alto,et tua securos portus placidamque quietem 140intravit non quassa ratis. sic perge, nec umquamemeritam in nostras puppem demitte procellas.tuque, nurus inter longae . . . . . . praecordia curae,non frontem vertere minae, sed candida sempergaudia et in vultu curarum ignara voluptas; 150non tibi sepositas infelix strangulat areadivitias avidique animum dispendia torquentfenoris: expositi census et docta fruenditemperies. non ulla deo meliore cohaerentpectora, non alias docuit concordia mentes. 155discite securi, quorum de pectore mixtae 143in longum coiere faces sanctusque pudicaeservat amicitiae leges amor. ite per annossaeculaque et priscae titulos praecedite famae. III. ARBOR ATEDII MELIORIS Stat, quae perspicuas nitidi Melioris opacetarbor aquas complexa lacus; quae robore ab imoincurvata vadis redit inde cacumine rectoardua, ceu mediis iterum nascatur ab undisatque habitet vitreum tacitis radicibus amnem. 5quid Phoebum tam parva rogem? vos dicite causas,Naides, et faciles, satis est, date carmina Fauni. Nympharum tenerae fugiebant Pana catervae;ille quidem it, cunctas tamquam velit, et tamen unamin Pholoen. silvis haec fluminibusque sequentis 10nunc hirtos gressus, nunc improba cornua vitat.iamque et belligerum Iani nemus atraque Cacirura Quirinalesque fuga suspensa per agrosCaelica tesca subit; ibi demum victa labore,fessa metu, qua nunc placidi Melioris aperti 15stant sine fraude lares, flavos collegit amictusartius et niveae posuit se margine ripae.insequitur velox pecorum deus et sua creditconubia; ardenti iamiam suspiria libratpectore, iam praedae levis imminet. ecce citatos 20advertit Diana gradus, dum per iuga septemerrat Aventinaeque legit vestigia cervae.paenituit vidisse deam, conversaque fidasad comites: 'numquamne avidis arcebo rapinishoc petulans foedumque pecus, semperque pudici 25decrescet mihi turba chori?' sic deinde locutadepromit pharetra telum breve, quod neque flexiscornibus aut solito torquet stridore, sed unaemisit contenta manu laevamque soporaeNaidos aversa fertur tetigisse sagitta. 30illa diem pariter surgens hostemque protervumvidit et in fontem, niveos ne panderet artus,sic tota cum veste ruit, stagnisque sub altisPana sequi credens ima latus implicat alga.quid faceret subito deceptus praedo? nec altis 35credere corpus aquis hirtae sibi conscius audetpellis, et a tenero nandi rudis. omnia questusimmitem Bromium, stagna invida et invida tela,primaevam visu platanum, cui longa propagoinnumeraeque manus et iturus in aethera vertex, 40deposuit iuxta vivamque adgessit harenamoptatisque aspergit aquis et talia mandat:'vive diu nostri pignus memorabile voti,arbor, et haec durae latebrosa cubilia nymphaetu saltem declinis ama, preme frondibus undam. 45illa quidem meruit, sed ne, precor, igne supernoaestuet aut dura feriatur grandine; tantumspargere tu laticem et foliis turbare memento.tunc ego teque diu recolam dominamque benignaesedis et inlaesa tutabor utramque senecta, 50ut Iovis, ut Phoebi frondes, ut discolor umbrapopulus et nostrae stupeant tua germina pinus.'sic ait. illa dei veteres animata caloresuberibus stagnis obliquo pendula truncoincubat atque umbris scrutatur amantibus undas. 55sperat et amplexus, sed aquarum spiritus arcetnec patitur tactus. tandem eluctata sub auraslibratur fundo rursusque enode cacumeningeniosa levat, veluti descendat in imosstirpe lacus alia. iam nec Phoebeia Nais 60odit et exclusos invitat gurgite ramos. Haec tibi parva quidem genitali luce paramusdona, sed ingenti forsan victura sub aevo.tu cuius placido posuere in pectore sedemblandus honos hilarisque tamen cum pondere virtus, 65cui nec pigra quies nec iniqua potentia nec spesimproba, sed medius per honesta et dulcia limes,incorrupte fidem nullosque experte tumultuset secrete, palam quod digeris ordine vitam,idem auri facilis contemptor et optimus idem 70comere divitias opibusque immittere lucem;hac longum florens animi morumque iuventaIliacos aequare senes, et vincere perstaquos pater Elysio, genetrix quos detulit annos:hoc illi duras exoravere sorores, 75hoc, quae te sub teste situm fugitura tacentemardua magnamimi revirescet gloria Blaesi. IV. PSITTACVS EIVSDEM Psittace dux volucrum, domini facunda voluptas,humanae sollers imitator, psittace, linguae,quis tua tam subito praeclusit murmura fato?hesternas, miserande, dapes moriturus inistinobiscum, et gratae carpentem munera mensae 5errantemque toris mediae plus tempore noctisvidimus. adfatus etiam meditataque verbareddideras. at nunc aeterna silentia Lethesille canorus habes. cedat Phaethontia vulgifabula: non soli celebrant sua funera cygni. At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,conexusque ebori virgarum argenteus ordo,argutumque tuo stridentia limina cornuet querulae iam sponte fores! vacat ille beatuscarcer, et augusti nusquam convicia tecti. Huc doctae stipentur aves quis nobile fandiius natura dedit: plangat Phoebeius ales,auditasque memor penitus demittere vocessturnus, et Aonio versae certamine picae,quique refert iungens iterata vocabula perdix, 20et quae Bistonio queritur soror orba cubili:ferte simul gemitus cognataque ducite flammisfunera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen:'occidit aeriae celeberrima gloria gentispsittacus, ille plagae viridis regnator Eoae; 25quem non gemmata volucris Iunonia caudavinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,nec quas umenti Numidae rapuere sub austro;ille salutator regum nomenque locutusCaesareum et queruli quondam vice functus amici, 30nunc conviva levis monstrataque reddere verbatam facilis, quo tu, Melior dilecte, reclusonumquam solus eras. at non inglorius umbrismittitur: Assyrio cineres adolentur amomoet tenues Arabum respirant gramine plumae 35Sicaniisque crocis; senio nec fessus inertiscandet odoratos phoenix felicior ignes.' V. LEO MANSVETVS Quid tibi monstrata mansuescere profuit ira?quid scelus humanasque animo dediscere caedesimperiumque pati et domino parere minori?quid, quod abire domo rursusque in claustra revertisuetus et a capta iam sponte recedere praeda 5insertasque manus laxo dimittere morsu?occidis, altarum vastator docte ferarum,non grege Massylo curvaque indagine clausus,non formidato supra venabula saltuincitus aut caeco foveae deceptus hiatu, 10sed victus fugiente fera. stat cardine apertoinfelix cavea, et clausas circum undique portashoc licuisse nefas placidi tumuere leones.tum cunctis cecidere iubae, puduitque relatumaspicere, et totas duxere in lumina frontes. 15at non te primo fusum novus obruit ictuille pudor: mansere animi, virtusque cadentia media iam morte redit, nec protinus omnesterga dedere minae. sicut sibi conscius altivulneris adversum moriens it miles in hostem 20attollitque manum et ferro labente minatur,sic piger ille gradu solitoque exutus honorefirmat hians oculos animamque hostemque requirit.magna tamen subiti tecum solacia leti,victe, feres, quod te maesti populusque patresque, 25ceu notus caderes tristi gladiator harena,ingemuere mori; magni quod Caesaris orainter tot Scythicas Libycasque, e litore Rheniet Pharia de gente feras, quas perdere vile est,unius amissi tetigit iactura leonis. VI. CONSOLATIO AD FLAVIVM VRSVM DE AMISSIONE PVERI DELICATI Saeve nimis, lacrimis quisquis discrimina ponislugendique modos. miserum est primaeva parentipignera surgentesque (nefas!) accendere natos;durum et deserti praerepta coniuge partemconclamare tori, maesta et lamenta sororum 5et fratrum gemitus; alte haec tamen at procul intrataltius in sensus, maioraque vulnera vincitplaga minor. famulum (quia rerum nomina caecasic miscet Fortuna manu nec pectora novit),sed famulum gemis, Vrse, pium, sed amore fideque 10has meritum lacrimas, cui maior stemmate iunctolibertas ex mente fuit. ne comprime fletus,ne pudeat; rumpat frenos dolor iste diesque,si tam dura placent, hominem gemis (heu mihi! subdoipse faces), hominem, Vrse, tuum, cui dulce volenti 15servitium, cui triste nihil, qui sponte sibiqueimperiosus erat. quisnam haec in funera missoscastiget luctus? gemit inter bella peremptumParthus equum, fidosque canes flevere Molossi,et volucres habuere rogum cervusque Maronem. 20quid, si nec famulus? vidi ipse habitusque notavite tantum cupientis erum, sed maior in orespiritus et tenero manifesti in sanguine mores.optarent multum Graiae cuperentque Latinaesic peperisse nurus. non talem Cressa superbum 25callida sollicito revocavit Thesea filo,nec Paris Oebalios talis visurus amoresrusticus invitas deiecit in aequora pinus.non fallo aut cantus assueta licentia ducit:vidi et adhuc video, qualem nec bella caventem 30litore virgineo Thetis occultavit Achillen,nec circum saevi fugientem moenia PhoebiTroilon Haemoniae deprendit lancea dextrae.qualis eras! procul en cunctis puerisque virisquepulchrior et tantum domino minor! illius unus 35ante decor, quantum praecedit clara minoresluna faces quantumque alios premit Hesperos ignes.non tibi femineum vultu decus oraque supramollis honos, qualis dubiae post crimina formaede sexu transire iubent: torva atque virilis 40gratia; nec petulans acies, blandique severoigne oculi, qualis bellis iam casside, visuParthenopaeus erat; simplexque horrore decorocrinis, et obsessae nondum primoque micantesflore genae: talem Ledaeo gurgite pubem 45educat Eurotas, teneri sic integer aeviElin adit primosque Iovi puer approbat annos.nam pudor unde notae, mentis tranquillaque morumtemperies teneroque animus maturior aevocarmine quo pandisse queam? saepe ille volentem 50castigabat erum studioque altisque iuvabatconsiliis; tecum tristisque hilarisque nec umquamille suus, vultumque tuo sumebat ab ore:dignus et Haemonium Pyladen praecedere famaCecropiamque fidem. sed laudum terminus esto, 55quem fortuna sinit: non mente fidelior aegrasperavit tardi reditus Eumaeus Vlixis. Quis deus aut quisnam tam tristia vulnera casuseligit? unde manus Fatis tam certa nocendi?o quam divitiis censuque exutus opimo 60fortior, Vrse, fores! si vel fumante ruinaructassent dites Vesuvina incendia Locroe,seu Pollentinos mersissent flumina saltus,seu Lucanus Acir seu Thybridis impetus altasin dextrum torsisset aquas, paterere serena 65fronte deos; sive alma fidem messisque negassetCretaque Cyreneque et qua tibi cumque beatolarga redit Fortuna sinu. sed gnara dolorumInvidia infelix animi vitalia viditlaedendique vias. Vitae modo carcer adultae:nectere temptabat iuvenum pulcherrimus illecum tribus Eleis unam trieterida lustris.attendit torvo tristis Rhamnusia vultu,ac primum implevitque toros oculisque nitoremaddidit ac solito sublimius ora levavit, 75heu! misero letale favens: seseque videndotorsit et invidia, mortemque amplexa iacentiiniecit nexus carpsitque immitis aduncaora verenda manu. quinta vix Phosphoros orarorantem sternebat equum: iam litora duri 80saeva, Philete, senis durumque Acheronta videbas,quo domini clamate sono! non saevius atrosnigrasset planctu genetrix sibi saeva lacertos,nec pater; et certe qui vidit funera fratererubuit vinci. sed nec servilis adempto 85ignis: odoriferos exhausit flamma Sabaeoset Cilicum messes Phariaeque exempta volucricinnama et Assyrio manantes gramine sucos,et domini fletus: hos tantum hausere favillae,hos bibit usque rogus; nec quod tibi Setia canos 90restinxit cineres, gremio nec lubricus ossaquod vallavit onyx, miseris acceptius umbrisquam gemitus. Sed et ipse iuvat: quid terga dolori,Vrse, damus? quid damna foves et pectore iniquovulnus amas? ubi nota reis facundia raptis? 95quid caram crucias tam saevis luctibus umbram?eximius licet ille animi meritusque doleri:solvisti. subit ille pios carpitque quietemElysiam clarosque illic fortasse parentesinvenit; aut illi per amoena silentia Lethes 100forsan Avernales adludunt undique mixtaeNaides, obliquoque notat Proserpina vultu. Pone, precor, questus; alium tibi Fata Phileton,forsan et ipse dabit, moresque habitusque decorosmonstrabit gaudens similemque docebit amari. VII. GENETHLIACON LVCANI AD POLLAM Lucani proprium diem frequentetquisquis collibus Isthmiae Dionesdocto pectora concitatus oestropendentis bibit ungulae liquorem.ipsi quos penes est honor canendi, 5vocalis citharae repertor Arcas,et tu Bassaridum rotator Euhan,et Paean et Hyantiae sororeslaetae purpureas novate vittas,crinem comite, candidamque vestem 10perfundant hederae recentiores.docti largius evagentur amnes,et plus Aoniae virete silvae,et, si qua patet aut diem recepit,sertis mollibus expleatur umbra. 15centum Thespiacis odora lucisstent altaria victimaeque centum,quas Dirce lavat aut alit Cithaeron.Lucanum canimus, favete linguis;vestra est ista dies, favete, Musae, 20dum qui vos geminas tulit per artes,et vinctae pede vocis et solutae,Romani colitur chori sacerdos. Felix heu nimis et beata tellus,quae pronos Hyperionis meatus 25summis Oceani vides in undisstridoremque rotae cadentis audis;quae Tritonide fertilis Athenasunctis, Baetica, provocas trapetis:Lucanum potes imputare terris! 30hoc plus quam Senecam dedisse mundoaut dulcem generasse Gallionem.attollat refluos in astra fontesGraio nobilior Melete Baetis;Baetim, Mantua, provocare noli. Natum protinus atque humum per ipsamprimo murmure dulce vagientemblando Calliope sinu recepit.tum primum posito remissa luctulongos Orpheos exuit dolores 40et dixit: 'puer o dicate Musis,longaevos cito transiture vates,non tu flumina nec greges ferarumnec plectro Geticas movebis ornos,sed septem iuga Mariumque Thybrim 45et doctos equites et eloquentecantu purpureum trahes senatum.nocturnas alii Phrygum ruinaset tardi reducis vias Vlixiset puppem temerariam Minervae 50trita vatibus orbita sequantur:tu carus Latio memorque gentiscarmen fortior exeris togatum.ac primum teneris adhuc in annisludes Hectora Thessalosque currus 55et supplex Priami potentis aurum,et sedes reserabis inferorum;ingratus Nero dulcibus theatriset noster tibi proferetur Orpheus.dices culminibus Remi vagantis 60infandos domini nocentis ignes.hinc castae titulum decusque Pollaeiucunda dabis adlocutione.mox coepta generosior iuventaalbos ossibus Italis Philippos 65et Pharsalica bella detonabis,quo fulmen ducis inter arma divi,libertate gravem pia Catonemet gratum popularitate Magnum.tu Pelusiaci scelus Canopi 70deflebis pius et Pharo cruentaPompeio dabis altius sepulcrum.haec primo iuvenis canes sub aevo,ante annos Culicis Maroniani.cedet Musa rudis ferocis Enni 75et docti furor arduus Lucreti,et qui per freta duxit Argonautas,et qui corpora prima transfigurat.quid? maius loquar: ipsa te LatinisAeneis venerabitur canentem. Nec solum dabo carminum nitorem,sed taedis genialibus dicabodoctam atque ingenio tuo decoramqualem blanda Venus daretque Iunoforma, simplicitate, comitate, 85censu, sanguine, gratia, decore,et vestros hymenaeon ante postesfestis cantibus ipsa personabo. O saevae nimium gravesque Parcae!o numquam data longa fata summis! 90cur plus, ardua, casibus patetis?cur saeva vice magna non senescunt?sic gnatum Nasamonii Tonantispost ortus obitusque fulminatosangusto Babylon premit sepulcro; 95sic fixum Paridis manu trementisPeliden Thetis horruit cadentem;sic ripis ego murmurantis Hebrinon mutum caput Orpheos sequebar.sic et tu (rabidi nefas tyranni!) 100iussus praecipitem subire Lethen,dum pugnas canis arduaque vocedas solacia grandibus sepulcris,(o dirum scelus! o scelus!) tacebis.' Sic fata est leviterque decidentes 105abrasit lacrimas nitente plectro. At tu, seu rapidum poli per axemfamae curribus arduis levatusqua surgunt animae potentiores,terras despicis et sepulcra rides; 110seu pacis merito nemus reclusifelix Elysii tenes in oris,quo Pharsalica turba congregatur,et te nobile carmen insonantemPompei comitantur et Catones; 115(tu magna sacer et superbus umbranescis Tartaron et procul nocentumaudis verbera pallidumque visamatris lampade respicis Neronem),adsis lucidus, et vocante Polla 120unum, quaeso, diem deos silentumexores: solet hoc patere limenad nuptas redeuntibus maritis.haec te non thiasis procax dolosisfalsi numinis induit figura, 125ipsum sed colit et frequentat ipsumimis altius insitum medullis;at solacia vana subministratvultus, qui simili notatus aurostratis praenitet incubatque somno 130securae. procul hinc abite, Mortes:haec vitae genialis est origo.cedat luctus atrox genisque manentiam dulces lacrimae, dolorque festus,quicquid fleverat ante, nunc adoret.

Liber Tertius

STATIVS POLLIO SVO SALVTEM Tibi certe, Polli dulcissime et hac cui tam fideliter inhaeres quiete dignissime, non habeo diu probandam libellorum istorum temeritatem, cum scias multos ex illis in sinu tuo subito natos et hanc audaciam stili nostri frequenter expaveris, quotiens in illius facundiae tuae penetrali seductus altius litteras intro et in omnis a te studiorum sinus ducor. securus itaque tertius hic Silvarum nostrarum liber ad te mittitur. habuerat quidem et secundus te testem, sed hic habet auctorem. nam primum limen eius Hercules Surrentinus aperit, quem in litore tuo consecratum, statim ut videram, his versibus adoravi. sequitur libellus quo splendidissimum et mihi iucundissimum iuvenem Maecium Celerem, a sacratissimo imperatore missum ad legionem Syriacam, quia sequi non poteram, sic prosecutus sum. merebatur et Claudi Etrusci mei pietas aliquod ex studiis nostris solacium, cum lugeret veris (quod iam rarissimum est) lacrimis senem patrem. Earinus praeterea, Germanici nostri libertus scis quamdiu desiderium eius moratus sim, cum petisset ut capillos suos quos cum gemmata pyxide et speculo ad Pergamenum Asclepium mittebat, versibus dedicarem. summa est ecloga qua mecum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor. hic, si verum dicimus, sermo est, et quidem securus ut cum uxore et qui persuadere malit quam placere. huic praecipue libello favebis cum scias hanc destinationem quietis meae tibi maxime intendere meque non tam in patriam quam ad te secedere. vale. I. HERCVLES SVRRENTINVS POLLII FELICIS Intermissa tibi renovat, Tirynthie, sacra Pollius et causas designat desidis anni, quod coleris maiore tholo nec litora pauper nuda tenes tectumque vagis habitabile nautis, sed nitidos postes Graisque effulta metallis, culmina, ceu taedis iterum lustratus honesti ignis ab Oetaea conscenderis aethera flamma. Vix oculis animoque fides. tune ille reclusi liminis et parvae custos inglorius arae? unde haec aula recens fulgorque inopinus agresti, Alcidae? sunt fata deum, sunt fata locorum. o velox pietas! steriles hic nuper harenas ad sparsum pelago montis latus hirtaque dumis saxa nec ulla pati faciles vestigia terras cernere erat. quaenam subito fortuna rigentes, ditavit scopulos? Tyrione haec moenia plectro an Getica venere lyra? stupet ipse labores annus, et angusti bis seno limite menses longaevum mirantur opus. deus attulit arces erexitque suas, atque obluctantia saxa, summovit nitens et magno pectore montem reppulit: immitem credas iussisse novercam. Ergo age, seu patrios liber iam legibus Argos incolis et mersum tumulis Eurysthea calcas, sive tui solium Iovis et virtute parata, astra tenes, haustumque tibi succincta beati nectaris excluso melior Phryge porrigit Hebe: huc ades et genium templis nascentibus infer. non te Lerna nocens nec pauperis arva Molorchi nec formidatus Nemees ager antraque poscunt, Thracia nec Pharii polluta altaria regis, sed felix simplexque domus fraudumque malarum inscia et hospitibus superis dignissima sedes. pone truces arcus agmenque immite pharetrae et regum multo perfusum sanguine robur, instratumque umeris dimitte gerentibus hostem. hic tibi Sidonio celsum pulvinar acantho texitur et signis crescit torus asper eburnis. pacatus mitisque veni nec turbidus ira nec famulare timens, sed quem te Maenalis Auge, confectum thiasis et multo fratre madentem detinuit, qualemque vagae post crimina noctis Thespius obstupuit, totiens socer. hic tibi festa gymnas, et insontes iuvenum sine caestibus irae annua veloci peragunt certamina lustro., hic templis inscriptus avo gaudente sacerdos parvus adhuc similisque tui cum prima novercae monstra manu premeres atque exanimata doleres. Sed quaenam subiti, veneranda, exordia templi dic age, Calliope; socius tibi grande sonabit, Alcides tensoque modos imitabitur arcu. Tempus erat caeli cum torrentissimus axis incumbit terris ictusque Hyperione multo acer anhelantis incendit Sirius agros. iamque dies aderat profugis cum regibus aptum, fumat Aricinum Triviae nemus et face multa conscius Hippolyti splendet lacus; ipsa coronat emeritos Diana canes et spicula terget et tutas sinit ire feras, omnisque pudicis Itala terra focis Hecateidas excolit idus. , ast ego, Dardaniae quamvis sub collibus Albae rus proprium magnique ducis mihi munere currens unda domi curas mulcere aestusque levare sufficerent, notas Sirenum nomine rupes facundique larem Polli non hospes habebam, assidue moresque viri pacemque novosque Pieridum flores intactaque carmina discens. forte diem Triviae dum litore ducimus udo angustasque fores adsuetaque tecta gravati frondibus et patula defendimus arbore soles, delituit caelum et subitis lux candida cessit nubibus ac tenuis graviore favonius austro immaduit; qualem Libyae Saturnia nimbum attulit, Iliaco dum dives Elissa marito donatur testesque ululant per devia nymphae., diffugimus, festasque dapes redimitaque vina abripiunt famuli; nec quo convivia migrent, quamvis innumerae gaudentia rura superne insedere domus et multo culmine dives mons nitet: instantes sed proxima quaerere nimbi, suadebant laesique fides reditura sereni. stabat dicta sacri tenuis casa nomine templi et magnum Alciden humili lare parva premebat, fluctivagos nautas scrutatoresque profundi vix operire capax. huc omnis turba coimus, huc epulae ditesque tori coetusque ministrum stipantur nitidaeque cohors gratissima Pollae. non cepere fores, angustaque deficit aedes. erubuit risitque deus dilectaque Polli corda subit blandisque virum complectitur ulnis., 'tune,' inquit 'largitor opum, qui mente profusa tecta Dicarchei pariter iuvenemque replesti Parthenopen? nostro qui tot fastigia monti, tot virides lucos, tot saxa imitantia vultus aeraque, tot scripto viventes lumine ceras , fixisti? quid enim ista domus, quid terra, priusquam te gauderet, erant? longo tu tramite nudos texisti scopulos, fueratque ubi semita tantum, nunc tibi distinctis stat porticus alta columnis, ne sorderet iter. curvi tu litoris ora, clausisti calidas gemina testudine nymphas. vix opera enumerem; mihi pauper et indigus uni Pollius? et talis hilaris tamen intro penates et litus quod pandis, amo. sed proxima sedem despicit et tacite ridet mea limina Iuno., da templum dignasque tuis conatibus aras, quas puppes velis nolint transire secundis, quo Pater aetherius mensisque accita deorum turba et ab excelso veniat soror hospita templo. nec te, quod solidus contra riget umbo maligni, montis et immenso non umquam exesus ab aevo, terreat: ipse adero et conamina tanta iuvabo asperaque invitae perfringam viscera terrae. incipe et Herculeis fidens hortatibus aude. non Amphioniae steterint velocius arces, Pergameusve labor.' dixit mentemque reliquit. Nec mora, cum scripta formatur imagine tela. innumerae coiere manus: his caedere silvas et levare trabes, illis immergere curae fundamenta solo. coquitur pars umida terrae, protectura hiemes atque exclusura pruinas, indomitusque silex curva fornace liquescit. praecipuus sed enim labor est excindere dextra oppositas rupes et saxa negantia ferro. hic pater ipse loci positis Tirynthius armis, insudat validaque solum deforme bipenni, cum grave nocturna caelum subtexitur umbra, ipse fodit, ditesque Caprae viridesque resultant Taurubulae, et terris ingens redit aequoris echo. non tam grande sonat motis incudibus Aetne , cum Brontes Steropesque ferit, nec maior ab antris Lemniacis fragor est ubi flammeus aegida caelat Mulciber et castis exornat Pallada donis. decrescunt scopuli, et rosea sub luce reversi artifices mirantur opus. vix annus anhelat, alter, et ingenti dives Tirynthius arce despectat fluctus et iunctae tecta novercae provocat et dignis invitat Pallada templis. iam placidae dant signa tubae, iam fortibus ardens fumat harena sacris. hos nec Pisaeus honores, Iuppiter aut Cirrhae pater aspernetur opacae. nil his triste locis; cedat lacrimabilis Isthmos, cedat atrox Nemee: litat hic felicior infans. ipsae puniceis virides Nereides antris exsiliunt ultro, scopulis umentibus haerent, nec pudet occulte nudas spectare palaestras. spectat et Icario nemorosus palmite Gaurus, silvaque quae fixam pelago Nesida coronat, et placidus Limon, omenque Euploea carinis, et Lucrina Venus, Phrygioque e vertice Graias, addisces, Misene, tubas, ridetque benigna Parthenope gentile sacrum nudosque virorum certatus et parva suae simulacra coronae. Quin age et ipse libens proprii certaminis actus invicta dignare manu; seu nubila disco, findere seu volucres Zephyros praecedere telo seu tibi dulce manu Libycas nodare palaestras, indulge sacris et, si tibi poma supersunt Hesperidum, gremio venerabilis ingere Pollae; nam capit et tantum non degenerabit honorem., quod si dulce decus viridesque resumeret annos, (da veniam, Alcide,) fors hic et pensa tulisses. Haec ego nascentes laetus bacchatus ad aras libamenta tuli. nunc ipse in limine—cerno solventem voces et talia dicta ferentem:, 'macte animis opibusque meos imitate labores, qui rigidas rupes infecundaeque pudenda naturae deserta domas et vertis in usum lustra habitata feris, foedeque latentia profers numina. quae tibi nunc meritorum praemia solvam?, quas referam grates? Parcarum fila tenebo extendamque colus (duram scio vincere Mortem); avertam luctus et tristia damna vetabo teque nihil laesum viridi renovabo senecta concedamque diu iuvenes spectare nepotes, donec et hic sponsae maturus et illa marito, rursus et ex illis soboles nova grexque protervus nunc umeris inreptet avi nunc agmine blando certatim placidae concurrat ad oscula Pollae. nam templis numquam statuetur terminus aevi, dum me flammigeri portabit machina caeli. nec mihi plus Nemee priscumque habitabitur Argos nec Tiburna domus solisque cubilia Gades.' Sic ait; et tangens surgentem altaribus ignem populeaque movens albentia tempora silva, et Styga et aetherii iuravit fulmina Patris. II. PROPEMPTICON MAECIO CELERI 'Di quibus audaces amor est servare carinas, saevaque ventosi mulcere pericula ponti, sternite molle fretum placidumque advertite votis concilium, et lenis non obstrepat unda precanti: grande tuo rarumque damus, Neptune, profundo, depositum; iuvenis dubio committitur alto Maecius atque animae partem super aequora nostrae maiorem transferre parat. proferte benigna sidera et antemnae gemino considite cornu, Oebalii fratres; vobis pontusque polusque, luceat; Iliacae longe nimbosa sororis astra fugate, precor, totoque excludite caelo. vos quoque caeruleum ponti, Nereides, agmen, quis honor et regni cessit fortuna secundi, (dicere quae magni fas sit mihi sidera ponti), surgite de vitreis spumosae Doridos antris Baianosque sinus et feta tepentibus undis litora tranquillo certatim ambite natatu, quaerentes ubi celsa ratis, quam scandere gaudet nobilis Ausoniae Celer armipotentis alumnus., nec quaerenda diu; modo nam trans aequora terris prima Dicarcheis Pharium gravis intulit annum, prima salutavit Capreas et margine dextro sparsit Tyrrhenae Mareotica vina Minervae. huius utrumque latus molli praecingite gyro, partitaeque vices vos stuppea tendite mali vincula, vos summis adnectite sipara velis, vos Zephyris aperite sinus; pars transtra reponat, pars demittat aquis curvae moderamina puppis; sint quibus exploret primos gravis artemo flatus, quaeque secuturam religent post terga phaselon uncaque summersae penitus retinacula vellant; temperet haec aestus pelagusque inclinet ad ortus: officio careat glaucarum nulla sororum. hinc multo Proteus geminoque hinc corpore Triton, praenatet, et subitis qui perdidit inguina monstris Glaucus, adhuc patriis quotiens adlabitur oris litoream blanda feriens Anthedona cauda. tu tamen ante omnes diva cum matre, Palaemon, annue, si vestras amor est mihi pandere Thebas, nec cano degeneri Phoebeum Amphiona plectro. et pater Aeolio frangit qui carcere ventos, cui varii flatus omnisque per aequora mundi spiritus atque hiemes nimbosaque nubila parent, artius obiecto Borean Eurumque Notumque, monte premat: soli Zephyro sit copia caeli, solus agat puppes summasque supernatet undas assiduus pelago; donec tua turbine nullo laeta Paraetoniis adsignet carbasa ripis.' Audimur. vocat ipse ratem nautasque morantes, increpat. ecce meum timido iam frigore pectus labitur et nequeo, quamvis movet ominis horror, claudere suspensos oculorum in margine fletus. iamque ratem terris divisit fune soluto navita et angustum deiecit in aequora pontem., saevus et e puppi longo clamore magister dissipat amplexus atque oscula fida revellit, nec longum cara licet in cervice morari. attamen in terras e plebe novissimus omni ibo, nec egrediar nisi iam currente carina., Quis rude et abscissum miseris animantibus aequor fecit iter, solidaeque pios telluris alumnos expulit in fluctus pelagoque immisit hianti, audax ingenii? nec enim temeraria virtus illa magis, summae gelidum quae Pelion Ossae, iunxit anhelantemque iugis bis pressit Olympum. usque adeone parum lentas transire paludes stagnaque et angustos summittere pontibus amnes? imus in abruptum gentilesque undique terras fugimus exigua clausi trabe et aere nudo., inde furor ventis indignataeque procellae et caeli fremitus et fulmina plura Tonanti. ante rates pigro torpebant aequora somno, nec spumare Thetis nec spargere nubila fluctus audebant. visis tumuerunt puppibus undae, , inque hominem surrexit hiems. tunc nubila Plias Oleniumque pecus, solito tunc peior Orion. Iusta queror. fugit ecce vagas ratis acta per undas paulatim minor et longe servantia vincit lumina, tot gracili ligno complexa timores, quaeque super reliquos te, nostri pignus amoris portatura, Celer. quos nunc ego pectore somnos quosve queam perferre dies? quis cuncta paventi nuntius an facili te praetermiserit unda Lucani rabida ora maris, num torta Charybdis, fluctuet aut Siculi populatrix virgo profundi, quos tibi currenti praeceps gerat Hadria mores, quae pax Carpathio, quali te subvehat aura Doris Agenorei furtis blandita iuvenci? sed merui questus. quid enim te castra petente, non vel ad ignotos ibam comes impiger Indos Cimmeriumque chaos? starem prope bellica regis signa mei, seu tela manu seu frena teneres, armatis seu iura dares; operumque tuorum etsi non socius, certe mirator adessem., si quondam magno Phoenix reverendus Achilli litus ad Iliacum Thymbraeaque Pergama venit imbellis tumidoque nihil iuratus Atridae, cur nobis ignavus amor? sed pectore fido numquam abero longisque sequar tua carbasa votis., Isi, Phoroneis olim stabulata sub antris, nunc regina Phari numenque Orientis anheli, excipe multisono puppem Mareotida sistro; ac iuvenem egregium, Latius cui ductor Eoa signa Palaestinasque dedit frenare cohortes, ipsa manu placida per limina festa sacrosque duc portus urbesque tuas. te praeside noscat unde paludosi fecunda licentia Nili, cur vada desidant et ripa coerceat undas Cecropio stagnata luto, cur invida Memphis, , curve Therapnaei lasciviat ora Canopi, cur servet Pharias Lethaeus ianitor aras, vilia cur magnos aequent animalia divos; quae sibi praesternat vivax altaria Phoenix, quos dignetur agros aut quo se gurgite Nili, mergat adoratus trepidis pastoribus Apis. duc et ad Emathios manes ubi belliger urbis conditor Hyblaeo perfusus nectare durat, anguiferamque domum blando qua mersa veneno Actias Ausonias fugit Cleopatra catenas., usque et in Assyrias sedes mandataque castra prosequere et Marti iuvenem, dea, trade Latino. nec novus hospes erit: puer his sudavit in arvis notus adhuc tantum maioris lumine clavi, iam tamen et turmas facili praevertere gyro, fortis et Eoas iaculo damnare sagittas. Ergo erit illa dies, qua te maiora daturus Caesar ab emerito iubeat discedere bello, at nos hoc iterum stantes in litore vastos cernemus fluctus aliasque rogabimus auras., o tum quantus ego aut quanta votiva movebo plectra lyra, cum me magna cervice ligatum attolles umeris atque in mea pectora primum incumbes e puppe novus, servataque reddes colloquia inque vicem medios narrabimus annos;, tu rapidum Euphraten et regia Bactra sacrasque antiquae Babylonis opes et Zeuma, Latinae pacis iter, qua dulce nemus florentis Idymes, qua pretiosa Tyros rubeat, qua purpura suco Sidoniis iterata cadis, ubi germine primum, candida felices sudent opobalsama virgae; ast ego, devictis dederim quae busta Pelasgis quaeve laboratas claudat mihi pagina Thebas. III. CONSOLATIO AD CLAVDIVM ETRVSCVM Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo, rara profanatas inspectant numina terras, huc vittata comam niveoque insignis amictu, qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum fraude rudes populos atque aurea regna colebas, mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci cerne pios fletus laudataque lumina terge. nam quis inexpleto rumpentem pectora questu complexumque rogos incumbentemque favillis aspiciens non aut primaevae funera plangi, coniugis aut nati modo pubescentia credat ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes, si cui corde nefas tacitum fessique senectus longa patris, si quis pulsatae conscius umquam, matris et inferna rigidum timet Aeacon urna: insontes castosque voco. tenet ecce seniles leniter implicitos vultus sanctamque parentis canitiem spargit lacrimis animaeque supremum frigus amat; celeres genitoris filius annos, (mira fides!) nigrasque putat properasse sorores. Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes, Elysiae gaudete domus, date serta per aras, festaque pallentes hilarent altaria lucos. felix a!, nimium felix plorataque nato, umbra venit. longe Furiarum sibila, longe tergeminus custos, penitus via longa patescat manibus egregiis. eat horrendumque silentis accedat domini solium, gratesque supremas perferat, et totidem iuveni roget anxius annos., Macte pio gemitu! dabimus solacia dignis luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa germina, tu messes Cilicumque Arabumque superbas merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto, aggere missuri nitido pia nubila caelo stipentur cineres: nos non arsura feremus munera, venturosque tuus durabit in annos me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem ignotum; similis gemui proiectus ad ignem., ille mihi tua damna dies compescere cantu suadet: et ipse tuli quos nunc tibi confero questus. Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis linea nec proavis demissum stemma, sed ingens supplevit fortuna genus culpamque parentum, occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti, sed quibus occasus pariter famulantur et ortus. nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque parendi sine lege manet? vice cuncta reguntur alternisque premunt. propriis sub regibus omnis, terra; premit felix regum diademata Roma; hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos imperium superis. sed habent et numina legem: servit et astrorum velox chorus et vaga servit luna, nec iniussae totiens redit orbita luci., et (modo si fas est aequare iacentia summis) pertulit et saevi Tirynthius horrida regis pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi. Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris: Smyrna tibi gentile solum potusque verendo, fonte Meles Hermique vadum, quo Lydius intrat Bacchus et aurato reficit sua cornua limo. laeta dehinc series variisque ex ordine curis auctus honos; semperque gradi prope numina, semper Caesareum coluisse latus sacrisque deorum, arcanis haerere datum. Tibereia primum aula tibi vixdum ora nova mutante iuventa panditur (hic annis multa super indole victis libertas oblata venit) nec proximus heres, immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit., hinc et in Arctoas tenuis comes usque pruinas terribilem affatu passus visuque tyrannum immanemque suis, ut qui metuenda ferarum corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto reddere ab ore manus et nulla vivere praeda., praecipuos sed enim merito surrexit in actus nondum stelligerum senior dimissus in axem Claudius et longo transmittit habere nepoti. quis superos metuens pariter tot templa, tot aras promeruisse datur? summi Iovis aliger Arcas, nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno; stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton: tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti integer, inque omni felix tua cumba profundo. Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto, intravit Fortuna gradu; iam creditur uni sanctarum digestus opum partaeque per omnis divitiae populos magnique impendia mundi. quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis, Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris, verritur, aestiferi quicquid terit area Nili, quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi, et Lacedaemonii pecuaria culta Galesi perspicuaeque nives Massylaque robora et Indi dentis honos: uni parent commissa ministro, quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster invehit: hibernos citius numeraveris imbres silvarumque comas. vigil iste animique sagacis et citus evolvit quantum Romana sub omni pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti, undarum cursus, quid propugnacula poscant aequoris aut longe series porrecta viarum; quod domini celsis niteat laquearibus aurum, quae divum in vultus igni formanda liquescat massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae., Hinc tibi rara quies animoque exclusa voluptas, exiguaeque dapes et numquam laesa profundo cura mero; sed iura tamen genialia cordi et mentem vincire toris ac iungere festa conubia et fidos domino genuisse clientes., quis sublime genus formamque insignis Etruscae nesciat? haudquaquam proprio mihi cognita visu, sed decus eximium famae par reddit imago, et sibimet similis natorum gratia monstrat. nec vulgare genus; fasces summamque curulem, frater et Ausonios enses mandataque fidus signa tulit, cum prima truces amentia Dacos impulit et magno gens est damnata triumpho. sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater reddidit, obscurumque latus clarescere vidit, conubio gavisa domus. nec pignora longe; quippe bis ad partus venit Lucina manuque ipsa levi gravidos tetigit fecunda labores. felix a! si longa dies, si cernere vultus natorum viridisque genas tibi iusta dedissent, stamina. sed media cecidere abrupta iuventa gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos; qualia pallentes declinant lilia culmos pubentesque rosae primos moriuntur ad austros, aut ubi verna novis exspirat purpura pratis., illa, sagittiferi, circumvolitastis, Amores, funera maternoque rogos unxistis amomo; nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae. quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses , maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris haud matura putas atque hos pius ingemis annos! Illum et qui nutu superas nunc temperat arces, progeniem claram terris partitus et astris, laetus Idymaei donavit honore triumphi, dignatusque loco victricis et ordine pompae non vetuit, tenuesque nihil minuere parentes. atque idem in cuneos populo deduxit equestres mutavitque genus laevaeque ignobile ferrum exuit et celso natorum aequavit honorem., dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris, atque aevi sine nube tenor. quam dives in usus natorum totoque volens excedere censu, testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci, cui tua non humilis dedit indulgentia mores:, hunc siquidem amplexu semper revocante tenebas blandus et imperio numquam pater; huius honori pronior ipse etiam gaudebat cedere frater. Quas tibi devoti iuvenes pro patre renato, summe ducum, grates, aut quae pia vota rependunt!, tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus erravit, seu blanda diu Fortuna regressum maluit) attonitum et venturi fulminis ictus horrentem tonitru tantum lenique procella contentus monuisse senem; cumque horrida supra, aequora curarum socius procul Itala rura linqueret, hic molles Campani litoris oras et Diomedeas concedere iussus in arces, atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus Romuleum reseras iterum, Germanice, limen, maerentemque foves inclinatosque penates erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando haec est quae victis parcentia foedera Cattis quaeque suum Dacis donat clementia montem, quae modo Marcomanos post horrida bella vagosque , Sauromatas Latio non est dignata triumpho. Iamque in fine dies, et inexorabile pensum deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci qualia nec Siculae moderantur carmina rupes nec fati iam certus olor saevique marita, Tereos. heu quantis lassantem brachia vidi planctibus et prono fusum super oscula vultu! vix famuli comitesque tenent, vix arduus ignis summovet. haud aliter gemuit periuria Theseus litore, qui falsis deceperat Aegea velis., tunc immane gemens foedatusque ora tepentes affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis Fortuna redeunte, pater? modo numina magni praesidis atque breves superum placavimus iras, nec frueris; tantique orbatus muneris usu, ad manes, ingrate, fugis. nec flectere Parcas aut placare malae datur aspera numina Lethes? felix, cui magna patrem cervice vehenti sacra Mycenaeae patuit reverentia flammae, quique tener saevis genitorem Scipio Poenis, abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi. ergo et Thessalici coniunx pensare mariti funus et immitem potuit Styga vincere supplex Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret! non totus rapiere tamen, nec funera mittam, longius; hic manes, hic intra tecta tenebo: tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum parebunt; ego rite minor semperque secundus assiduas libabo dapes et pocula sacris manibus effigiesque colam: te lucida saxa, te similem doctae referet mihi linea cerae; nunc ebur et fulvum vultus imitabitur aurum. inde viam morum longaeque examina vitae adfatusque pios monituraque somnia poscam.' Talia dicentem genitor dulcedine laeta, audit, et immites lente descendit ad umbras verbaque dilectae fert narraturus Etruscae. Salve supremum, senior mitissime patrum, supremumque vale, qui numquam sospite nato triste chaos maestique situs patiere sepulcri., semper odoratis spirabunt floribus arae, semper et Assyrios felix bibet urna liquores et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit manibus eque tua tumulum tellure levabit. nostra quoque exemplo meritus tibi carmina sancit, hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro. IV. CAPILLI FLAVI EARINI Ite, comae, facilemque precor transcurrite pontum, ite coronato recubantes molliter auro; ite, dabit cursus mitis Cytherea secundos placabitque notos, fors et de puppe timenda transferet inque sua ducet super aequora concha., Accipe laudatos, iuvenis Phoebeie, crines quos tibi Caesareus donat puer, accipe laetus intonsoque ostende patri. sine dulce nitentes comparet atque diu fratris putet esse Lyaei. forsan et ipse comae numquam labentis honorem, praemetet atque alio clusum tibi ponet in auro. Pergame, pinifera multum felicior Ida, illa licet sacrae placeat sibi nube rapinae (nempe dedit superis illum quem turbida semper Iuno videt refugitque manum nectarque recusat), at tu grata deis pulchroque insignis alumno misisti Latio, placida quem fronte ministrum Iuppiter Ausonius pariter Romanaque Iuno aspiciunt et uterque probant. nec tanta potenti terrarum domino divum sine mente voluptas., Dicitur Idalios Erycis de vertice lucos dum petit et molles agitat Venus aurea cygnos, Pergameas intrasse domos ubi maximus aegris auxiliator adest et festinantia sistens fata salutifero mitis deus incubat angui., hic puerum egregiae praeclarum sidere formae ipsius ante dei ludentem conspicit aras. ac primum subita paulum decepta figura natorum de plebe putat; sed non erat illi arcus et ex umeris nullae fulgentibus umbrae., miratur puerile decus, vultumque comasque aspiciens 'tune Ausonias' ait 'ibis ad arces, neglectus Veneri? tu sordida tecta iugumque servitii vulgare feres? procul absit: ego isti quem meruit formae dominum dabo. vade age mecum, vade, puer: ducam volucri per sidera curru donum immane duci; nec te plebeia manebunt iura: Palatino famulus deberis amori. nil ego, nil, fateor, toto tam dulce sub orbe aut vidi aut genui. cedet tibi Latmius ultro, Sangariusque puer, quemque irrita fontis imago et sterilis consumpsit amor. te caerula Nais mallet et adprensa traxisset fortius urna. tu puer ante omnis; solus formosior ille cui daberis.' sic orsa leves secum ipsa per auras, tollit olorinaque iubet considere biga. nec mora. iam Latii montes veterisque penates Evandri, quos mole nova pater inclitus orbis excolit et summis aequat Germanicus astris. tunc propior iam cura deae, quae forma capillis, optima, quae vestis roseos accendere vultus apta, quod in digitis, collo quod dignius aurum. norat caelestis oculos ducis ipsaque taedas iunxerat et plena dederat conubia dextra. sic ornat crines, Tyrios sic fundit amictus, dat radios ignemque suum. cessere priores deliciae famulumque greges; hic pocula magno prima duci murrasque graves crystallaque portat candidiore manu: crescit nova gratia Baccho. Care puer superis, qui praelibare verendum, nectar et ingentem totiens contingere dextram electus quam nosse Getae, quam tangere Persae Armeniique Indique petunt! o sidere dextro edite, multa tibi divum indulgentia favit. olim etiam, ne prima genas lanugo nitentes, carperet et pulchrae fuscaret gratia formae, ipse deus patriae celsam trans aequora liquit Pergamon. haud ulli puerum mollire potestas credita, sed tacita iuvenis Phoebeius arte leniter haud ullo concussum vulnere corpus, de sexu transire iubet. tamen anxia curis mordetur puerique timet Cytherea dolores. nondum pulchra ducis clementia coeperat ortu intactos servare mares; nunc frangere sexum atque hominem mutare nefas, gavisaque solos, quos genuit natura videt, nec lege sinistra ferre timent famulae natorum pondera matres. Tu quoque nunc, iuvenis, genitus si tardius esses, umbratusque genas et adultos fortior artus non unum gaudens Phoebea ad limina munus, misisses; patrias nunc solus crinis ad oras naviget. hunc multo Paphie saturabat amomo, hunc nova tergemina pectebat Gratia dextra. huic et purpurei cedet coma saucia Nisi, et quam Sperchio tumidus servabat Achilles., ipsi, cum primum niveam praecerpere frontem decretum est umerosque manu nudare nitentes, adcurrunt teneri Paphia cum matre volucres expediuntque comas et serica pectore ponunt pallia. tunc iunctis crinem incidere sagittis, atque auro gemmisque locant; rapit ipsa cadentem mater et arcanos iterat Cytherea liquores. tunc puer e turba, manibus qui forte supinis nobile gemmato speculum portaverat auro, 'hoc quoque demus' ait 'patriis (nec gratius ullum, munus erit) templis, ipsoque potentius auro. tu modo fige aciem et vultus hic usque relinque.' sic ait et speculum reclusit imagine rapta. At puer egregius tendens ad sidera palmas, 'his mihi pro donis, hominum mitissime custos, si merui, longa dominum renovare iuventa atque orbi servare velis! hoc sidera mecum, hoc undae terraeque rogant. eat, oro, per annos Iliacos Pyliosque simul, propriosque penates gaudeat et secum Tarpeia senescere templa.', sic ait et motas miratur Pergamos aras. V. <AD VXOREM> Quid mihi maesta die, sociis quid noctibus, uxor, anxia pervigili ducis suspiria cura? non metuo ne laesa fides aut pectore in isto alter amor; nullis in te datur ire sagittis (audiat infesto licet hoc Rhamnusia vultu), non datur. et si egomet patrio de litore raptus quattuor emeritis per bella, per aequora lustris errarem, tu mille procos intacta fugares, non intersectas commenta retexere telas, sed sine fraude palam, thalamosque armata negasses. , dic tamen, unde alta mihi fronte et nubila vultus? anne quod Euboicos fessus remeare penates auguror et patria senium componere terra? cur hoc triste tibi? certe lascivia corde nulla nec aut rapidi mulcent te proelia Circi, aut intrat sensus clamosi turba theatri; sed probitas et opaca quies et sordida numquam gaudia. quas autem comitem te rapto per undas? quamquam, et si gelidas irem mansurus ad Arctos vel super Hesperiae vada caligantia Thyles, aut septemgemini caput impenetrabile Nili, hortarere vias. etenim tua (nempe benigna quam mihi sorte Venus iunctam florentibus annis servat et in senium), tua, quae me vulnere primo intactum thalamis et adhuc iuvenile vagantem, fixisti, tua frena libens docilisque recepi, et semel insertas non mutaturus habenas usque premo. tu me nitidis Albana ferentem dona comis sanctoque indutum Caesaris auro visceribus complexa tuis, sertisque dedisti, oscula anhela meis; tu, cum Capitolia nostrae infitiata lyrae, saevum ingratumque dolebas mecum victa Iovem; tu procurrentia primis carmina nostra sonis, totasque in murmure noctes aure rapis vigili; longi tu sola laboris, conscia, cumque tuis crevit mea Thebais annis. qualem te nuper Stygias prope raptus ad umbras cum iam Lethaeos audirem comminus amnes, aspexi, tenuique oculos iam morte cadentes! scilicet exhausti Lachesis mihi tempora fati, te tantum miserata dedit, superique potentes invidiam timuere tuam. post ista propinquum nunc iter optandosque sinus comes ire moraris? heu ubi nota fides totque explorata per usus, qua veteres Latias Graias heroidas aequas? , isset ad Iliacas (quid enim deterret amantes?) Penelope gavisa domos, si passus Vlixes; questa est Aegiale, questa est Meliboea relinqui, et quam (quam saevi!) fecerunt maenada planctus. nec minor his tu nosse fidem vitamque maritis, dedere. sic certe cineres umbramque priorem quaeris adhuc, sic exsequias amplexa canori coniugis ingentes iterasti pectore planctus, iam mea. nec pietas alia est tibi curaque natae: sic et mater amas, sic numquam corde recedit, nata tuo, fixamque animi penetralibus imis nocte dieque tenes. non sic Trachinia nidos Alcyone, vernos non sic Philomela penates circumit amplectens animamque in pignora transfert. et nunc illa tenet viduo quod sola cubili, otia iam pulchrae terit infecunda iuventae. sed venient, plenis venient conubia taedis. sic certe formaeque bonis animique meretur; sive chelyn complexa petit seu voce paterna discendum Musis sonat et mea carmina flectit, candida seu molli diducit bracchia motu, ingenium probitas artemque modestia vincit. nonne leves pueros, non te, Cytherea, pudebit hoc cessare decus? nec tantum Roma iugales conciliare toros festasque accendere taedas, fertilis: et nostra generi tellure dabuntur. non adeo Vesuvinus apex et flammea diri montis hiems trepidas exhausit civibus urbes: stant populisque vigent. hinc auspice condita Phoebo tecta Dicarchei portusque et litora mundi, hospita: at hinc magnae tractus imitantia Romae quae Capys advectis implevit moenia Teucris. nostra quoque et propriis tenuis nec rara colonis Parthenope, cui mite solum trans aequora vectae ipse Dionaea monstravit Apollo columba., Has ego te sedes (nam nec mihi barbara Thrace nec Libye natale solum) transferre laboro, quas et mollis hiems et frigida temperat aestas, quas imbelle fretum torpentibus adluit undis. pax secura locis et desidis otia vitae, et numquam turbata quies somnique peracti. nulla foro rabies aut strictae in iurgia leges: morum iura viris solum et sine fascibus aequum. quid nunc magnificas species cultusque locorum templaque et innumeris spatia interstincta columnis, et geminam molem nudi tectique theatri et Capitolinis quinquennia proxima lustris, quid laudem litus libertatemque Menandri, quam Romanus honos et Graia licentia miscent? nec desunt variae circa oblectamina vitae:, sive vaporiferas, blandissima litora, Baias, enthea fatidicae seu visere tecta Sibyllae dulce sit Iliacoque iugum memorabile remo, seu tibi Bacchei vineta madentia Gauri Teleboumque domos, trepidis ubi dulcia nautis, lumina noctivagae tollit Pharus aemula lunae, caraque non molli iuga Surrentina Lyaeo, quae meus ante alios habitator Pollius auget, Dinarumque lacus medicos Stabiasque renatas. mille tibi nostrae referam telluris amores?, sed satis hoc, coniunx, satis est dixisse: creavit me tibi, me socium longos astrinxit in annos. nonne haec amborum genetrix altrixque videri digna? sed ingratus qui plura adnecto tuisque moribus indubito: venies, carissima coniunx, praeveniesque etiam. sine me tibi ductor aquarum Thybris et armiferi sordebunt tecta Quirini.