Library

STATIVS STELLAE SVO SALVTEM

Diu multumque dubitavi, Stella iuvenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte evolvisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi voluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo pro [ . . . . ] congregatos ipse dimitterem. quid enim o [ . . . . ] quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamvis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. quid quod haec serum erat continere, cum illa vos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex venia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. quam timeo ne verum istuc versus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem: sumendum enim erat 'a Iove principium.' centum hos versus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicaverat opus, tradere est iussum. 'potuisti illud'--dicet aliquis--'et ante vidisse.' respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum, quod mihi iniunxeras, scis biduo scriptum. audacter mehercles, sed tantum tamen hexametros habet et fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, vir eruditissmus et qui praecipue vindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari villam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. sequitur libellus Rutilio Gallico convalescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne videar defuncti testis occasione mentiri. nam Claudi Etrusci testimonium est, qui balneolum a me suum intra moram cenae recepit. in fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur: noctem enim illam felicissimam et voluptatibus publicis inexpertam. . . .

I. ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP.

Quae superinposito moles geminata colosso stat Latium complexa forum? caelone peractum fluxit opus? Siculis an conformata caminis effigies lassum Steropem Brontemque reliquit? an te Palladiae talem, Germanice, nobis effecere manus, qualem modo frena tenentem Rhenus et attoniti vidit domus ardua Daci? nunc age Fama prior notum per saecula nomen Dardanii miretur equi cui vertice sacro Dindymon et caesis decrevit frondibus Ide: hunc neque discissis cepissent Pergama muris, nec grege permixto pueri innuptaeque puellae ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector. adde quod ille nocens saevosque amplexus Achivos, hunc mitis commendat eques: iuvat ora tueri mixta notis belli placidamque gerentia pacem. Nec veris maiora putes: par forma decorque, par honor. exhaustis Martem non altius armis Bistonius portat sonipes magnoque superbit pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu fumat et ingenti propellit Strymona flatu. par operi sedes. hinc obvia limina pandit qui fessus bellis adsertae munere prolis primus iter nostris ostendit in aethera divis; discit et e vultu quantum tu mitior armis, qui nec in externos facilis saevire furores das Cattis Dacisque fidem: te signa ferente et minor in leges iret gener et Cato castris. at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur, illinc belligeri sublimis regia Pauli, terga pater blandoque videt Concordia vultu. ipse autem puro celsum caput aere saeptus templa superfulges et prospectare videris, an nova contemptis surgant Palatia flammis pulchrius, an tacita vigilet face Troicus ignis atque exploratas iam laudet Vesta ministras. Dextra vetat pugnas, laevam Tritonia virgo non gravat et sectae praetendit colla Medusae. ceu stimulis accendit equum, nec dulcior usquam lecta deae sedes, nec si, Pater, ipse teneres. pectora, quae mundi valeant evolvere curas et quis se totis Temese dedit hausta metallis. it tergo demissa chlamys, latus ense quieto securum, magnus quanto mucrone minatur noctibus hibernis et sidera terret Orion. At sonipes habitus animosque imitatus equestris acrius attollit vultus cursumque minatur; cui rigidis stant colla iubis vivusque per armos impetus, et tantis calcaribus ilia late suffectura patent. vacuae pro cespite terrae aerea captivi crinem tegit ungula Rheni. hunc et Adrasteus visum extimuisset Arion, et pavet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas perpetuus frenis atque uni serviet astro. Vix sola suffieiunt insessaque pondere toto subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant sub genio, teneat quamvis aeterna crepido, quae superingesti portaret culmina montis caeliferique attrita genu durasset Atlantis. Nec longae traxere morae. iuvat ipsa labores forma dei praesens, operique intenta iuventus miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu machina; continuus septem per culmina ventis it fragor et magnae figit vaga murmura Romae. Ipse loci custos, cuius sacrata vorago famosique lacus nomen memorabile servant, innumeros aeris sonitus et verbere crudo ut sensit mugire forum, movet horrida sancto ora situ meritaque caput venerabile quercu. ac primum ingentes habitus lucemque coruscam expavit maioris equi terque ardua mersit colla lacu trepidans, laetus mox praeside viso: 'salve, magnorum proles genitorque deorum, auditum longe numen mihi! nunc mea felix, nunc veneranda palus, cum te prope nosse tuumque immortale iubar vicina sede tueri concessum. semel auctor ego inventorque salutis Romuleae: tu bella Iovis, tu proelia Rheni, tu civile nefas, tu tardum in foedera montem longo Marte domas. quod si te nostra tulissent saecula, temptasses me non audente profundo ire lacu, set Roma tuas tenuisset habenas.' Cedat equus Latiae qui contra templa Diones Caesarei stat sede fori quem traderis ausus Pellaeo, Lysippe, duci; mox Caesaris ora mirata cervice tulit: vix lumine fesso explores quam longus in hunc despectus ab illo. quis rudis usque adeo qui non, ut viderit ambos, tantum dicat equos quantum distare regentes? Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iovis ignem tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret annorumve moras: stabit, dum terra polusque, dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti, cum superis terrena placent, tua turba relicto labetur caelo miscebitque oscula iuxta. ibit in amplexus natus fraterque paterque et soror: una locum cervix dabit omnibus astris. Vtere perpetuum populi magnique senatus munere. Apelleae cuperent te scribere cerae, optassetque novo similem te ponere templo Atticus Elei senior Iovis, et tua mitis ora Tarans, tua sidereas imitantia flammas lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo. certus ames terras et quae tibi templa dicamus. ipse colas; nec te caeli iuvet aula, tuosque laetus huic dono videas dare tura nepotes.

II. EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM

Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes? cui, Paean, nova plectra moves umeroque comanti facundum suspendis ebur? procul ecce canoro demigrant Helicone deae quatiuntque novena lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem et de Pieriis vocalem fontibus undam. quas inter vultu petulans Elegea propinquat celsior adsueto divasque hortatur et ambit alternum fultura pedem, decimamque videri se cupit et medias fallit permixta sorores. ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit lumine demissam et dulci probitate rubentem, ipsa toros et sacra parat coetuque Latino dissimulata deam crinem vultusque genasque temperat atque nova gestit minor ire marita. Nosco diem causasque sacri: te concinit iste (pande fores!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan et de Maenalia volucer Tegeaticus umbra serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat amplexum niveos optatae coniugis artus floribus innumeris et olenti spargere nimbo. tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta excipis et dominae niveis a vultibus obstas. Ergo dies aderat Parcarum conditus albo vellere, quo Stellae Violentillaeque professus clamaretur hymen. cedant curaeque metusque, cessent mendaces obliqui carminis astus, fama tace: subiit leges et frena momordit ille solutus amor, consumpta est fabula vulgi et narrata diu viderunt oscula cives. tu tamen attonitus, quamvis data copia tantae noctis, adhuc optas permissaque numine dextro vota paves. pone o dulcis suspiria vates, pone: tua est. licet expositum per limen aperto ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex aut pudor. amplexu tandem satiare petito (contigit!) et duras pariter reminiscere noctes. digna quidem merces, et si tibi Iuno labores Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris fata darent, si Cyaneos raperere per aestus hanc propter: tanti Pisaea lege trementem currere et Oenomai fremitus audire sequentis. nec si Dardania pastor temerarius Ida sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras te potius prensum aveheret Tithonia biga. Sed quae causa toros inopinaque gaudia vatis attulit, hic mecum, dum fervent agmine postes atriaque et multa pulsantur limina virga, hic, Erato iucunda, doce. vacat apta movere colloquia, et docti norunt audire penates. Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli, alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat amplexu duro Getici resoluta mariti. fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum; signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi imperet; an terris saevire an malit in undis, an miscere deos an adhuc vexare Tonantem. ipsi animus nondum nec cordi fixa voluntas: fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae Lemnia deprenso repserunt vincula lecto. hic puer e turba volucrum, cui plurimus ignis ore manuque levi numquam frustrata sagitta, agmine de medio tenera sic dulce profatur voce (pharetrati pressere silentia fratres): 'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis militia: quemcumque hominum divumque dedisti, uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra et votis precibusque virum concede moveri, o genetrix: duro nec enim ex adamante creati, sed tua turba sumus. clarus de gente Latina est iuvenis, quem patriciis maioribus ortum nobilitas gavisa tulit praesagaque formae protinus e nostro posuit cognomina caelo. hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra improbus et densa trepidantem cuspide fixi. quamvis Ausoniis multum gener ille petitus matribus, edomui victum dominaeque potentis ferre iugum et longos iussi sperare per annos. ast illam summa leviter (sic namque iubebas) lampade parcentes et inerti strinximus arcu. ex illo quantos iuvenis premat anxius ignes, testis ego attonitus, quantum me nocte dieque urgentem ferat: haud ulli vehementior umquam incubui, genetrix, iterataque vulnera fodi. vidi ego et immiti cupidum decurrere campo Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa. vidi et Abydeni iuvenis certantia remis brachia laudavique manus et saepe natanti praeluxi: minor ille calor quo saeva tepebant aequora: tu veteres, iuvenis, transgressus amores. ipse ego te tantos stupui durasse per aestus firmavique animos blandisque madentia plumis lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo sic vatem maerere suum! iam, mater, amatos indulge thalamos. noster comes ille piusque signifer armiferos poterat memorare labores claraque facta virum et torrentes sanguine campos; sic tibi plectra dedit, mitisque incedere vates maluit et nostra laurum subtexere myrto. hic iuvenuapsus suaque aut externa revolvit vulnera; pro! quanta est Paphii reverentia, mater, numinis: hic nostrae deflevit fata columbae.' Finis erat: tenera matris cervice pependit blandus et admotis tepefecit pectora pennis. illa refert vultum non aspernata rogari: 'grande quidem rarumque viris, quos ipsa probavi, Pierius votum iuvenis cupit. hanc ego, formae egregium mirata decus cui gloria patrum et generis certabat honos, tellure cadentem excepi fovique sinu; nec colla genasque comere nec pingui crinem deducere amomo cessavit mea, nate, manus. mihi dulcis imago prosiluit. celsae procul aspice frontis honores suggestumque comae. Latias metire quid ultra emineat matres: quantum Latonia Nymphas virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto. haec et caeruleis mecum consurgere digna fluctibus et nostra potuit considere concha, et si flammigeras potuisset scandere sedes hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores. huic quamvis census dederim largita beatos, vincit opes animo. queritor iam Seras avaros angustum spoliare nemus Clymeneaque deesse germina nec virides satis inlacrimare sorores, vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo raraque longaevis nivibus crystalla gelari. huic Hermum fulvoque Tagum decurrere limo, nec satis ad cultus; huic Inda monilia Glaucum Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi. hanc si Thessalicos vidisses, Phoebe, per agros, erraret secura Daphne. si in litore Naxi Theseum iuxta foret haec conspecta cubile, Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan. quod nisi me longis placasset Iuno querelis, falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae rector, in hanc vero cecidisset Iuppiter auro. sed dabitur iuveni cui tu, mea summa potestas, nate, cupis, thalami quamvis iuga ferre secundi saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi inque vicem tepuisse viro.' sic fata levavit sidereos artus thalamique egressa superbum limen Amyclaeos ad frena citavit olores. iungit Amor laetamque vehens per nubila matrem gemmato temone sedet. iam Thybridis arces Iliacae: pandit nitidos domus alta penates claraque, gaudentes plauserunt limina cygni. Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris. hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum saxa virent, hic flexus onyx et concolor alto vena mari, rupesque nitent quis purpura saepe Oebalis et Tyrii moderator livet aeni. pendent innumeris fastigia nixa columnis, robora Dalmatico lucent satiata metallo. excludunt radios silvis demissa vetustis frigora, perspicui vivunt in marmore fontes. nec servat natura vices: hic Sirius alget, bruma tepet, versumque domus sibi temperat annum. Exsultat visu tectisque potentis alumnae non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto Idaliasque domos Erycinaque templa subiret. tunc ipsam solo reclinem adfata cubili: 'quonam hic usque sopor vacuique modestia lecti, o mihi Laurentes inter dilecta puellas? quis morum fideique modus? numquamne virili summittere iugo? veniet iam tristior aetas. exerce formam et fugientibus utere donis: non ideo tibi tale decus vultusque superbos meque dedi viduos ut transmittare per annos, ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto deditus unam omnes inter miratur amatque, nec formae nec stirpis egens: nam docta per urbem carmina qui iuvenes, quae non didicere puellae? hunc et bissenos (sic indulgentia pergat praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces ante diem; certe iam nunc Cybeleia movit limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae. iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem fas mihi, purpureos habitus iuvenique curule indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior) exuvias laurosque dabit celebrare recentes. ergo age, iunge toros atque otia deme iuventae. quas ego non gentes, quae non face corda iugali? alituum pecudumque mihi durique ferarum non renuere greges; ipsum in conubia terrae aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo. sic rerum series mundique revertitur aetas. unde novum Troiae decus ardentumque deorum raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito? Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos? quis septemgeminae posuisset moenia Romae imperii Latiale caput, ni Dardana furto cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?' His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem conubii. redeunt animo iam dona precesque et lacrimae vigilesque viri prope limina questus, Asteris et vatis totam cantata per urbem, Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu, quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit flectere corda libens et iam sibi dura videri. Macte toris, Latios inter placidissime vates, quod durum permensus iter coeptique laboris prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae amnis in externos longe flammatus amores flumina demerso trahit intemerata canali, donec Sicanios tandem prolatus anhelo ore bibat fontes: miratur dulcia Nais oscula nec credit pelago venisse maritum. Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro, Stella, dies? quanto salierunt pectora voto, dulcia cum dominae dexter conubia vultus adnuit! ire polo nitidosque errare per axes visus. Amyclaeis minus exsultavit harenis pastor ad Idaeas Helena veniente carinas; Thessala nec talem viderunt Pelea Tempe, cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris erecto prospexit equo. quam longa morantur sidera! quam segnis votis Aurora mariti! At procul ut Stellae thalamos sensere parari Letous vatum pater et Semeleius Euhan, hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa. huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae et Parnasus honos: illi Pangaea resultant Ismaraque et quondam genialis litora Naxi. tunc caras iniere fores comitique canoro hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo, hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro tempora, Minoa crinem premit ille corona. Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto omina, iam festa fervet domus utraque pompa. fronde virent postes, ecfulgent compita flammis, et pars immensae gaudet celeberrima Romae. omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces, omnis plebeio teritur praetexta tumultu; hinc eques, hinc iuvenum questus, stola mixta laborat. felices utrosque vocant, sed in agmine plures invidere viro. iamdudum poste reclinis quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen quo vatem mulcere queat. dat Iuno verenda vincula, et insigni geminat Concordia taeda. hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus, quantum nosse licet. sic victa sopore doloso Martia fluminea posuit latus Ilia ripa; non talis niveos strinxit Lavinia vultus cum Turno spectante rubet; non Claudia talis respexit populos mota iam virgo carina. Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri, diversis certare modis: eat enthea vittis atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu extremo fraudatis opus, date carmina festis digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philitas Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis Naso Tomis divesque foco lucente Tibullus. Me certe non unus amor simplexque canendi causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae, Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras et sociam doctis haurimus ab amnibus undam. at te nascentem gremio mea prima recepit Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna; nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris nec Pompeiani placeant magis otia Sarni. Heia age, praeclaros Latio properate nepotes, qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant. acceleret partu decimum bona Cynthia mensem, sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas pectora; cumque tuos tacito natura recessu formarit vultus, multum de patre decoris, plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma Italidum, tandem merito possessa marito, vincla diu quaesita fove: sic damna decoris nulla tibi; longe virides sic flore iuventae perdurent vultus, tardeque haec forma senescat.

III. VILLA TIBVRTINA MANILII VOPISCI

Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci si quis et inserto geminos Aniene penates, aut potuit sociae commercia noscere ripae certantisque sibi dominum defendere villas, illum nec calido latravit Sirius astro nec gravis aspexit Nemeae frondentis alumnus: talis hiems tectis, frangunt sic improba solem frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum. Ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas . . . 9a tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis permulsitque comis blandumque reliquit honorem sedibus et volucres vetuit discedere natos. O longum memoranda dies! quae mente reporto gaudia, quam lassos per tot miracula visus! ingenium quam mite solo, quae forma beatis ante manus artemque locis! non largius usquam indulsit natura sibi. nemora alta citatis incubuere vadis; fallax responsat imago frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas. ipse Anien (miranda fides) infraque superque saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit murmura, ceu placidi veritus turbare Vopisci Pieriosque dies et habentes carmina somnos. litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis dividit: alternas servant praetoria ripas, non externa sibi fluviorum obstare queruntur. Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum iactet et audaci victos delphinas ephebo: hic aeterna quies, nullis hic iura procellis, numquam fervor aquis. datur hic transmittere visus et voces et paene manus. sic Chalcida fluctus expellunt fluvii, sic dissociata profundo Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum. Quid primum mediumve canam, quo fine quiescam? auratasne trabes an Mauros undique postes an picturata lucentia marmora vena mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas? huc oculis, huc mente trahor. venerabile dicam lucorum senium? te, quae vada fluminis infra cernis, an ad silvas quae respicis, aula, tacentis, qua tibi tota quies offensaque turbine nullo nox silet et nigros imitantia murmura somnos? an quae graminea suscepta crepidine fumant balnea et impositum ripis algentibus ignem, quaque vaporiferis iunctus fornacibus amnis ridet anhelantes vicino flumine nymphas? Vidi artes veterumque manus variisque metalla viva modis. labor est auri memorare figuras aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas; quicquid et argento primum vel in aere minori lusit, et enormes manus est experta colossos. dum vagor aspectu visusque per omnia duco, calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto defluus et nitidum referentes aera testae monstravere solum, varias ubi picta per artes gaudet humus superatque novis asarota figuris. expavere gradus. Quid nunc iungentia mirer aut quid partitis distantia tecta trichoris? quid te, quae mediis servata penatibus arbor tecta per et postes liquidas emergis in auras, quo non sub domino saevas passura bipennes? et nunc ignaro forsan vel lubrica Nais vel non abruptos tibi demet Hamadryas annos. quid referam alternas gemino super aggere mensas albentesque lacus altosque in gurgite fontes? teque, per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo? an solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus? illic ipse antris Anien et fonte relicto, nocte sub arcana glaucos exutus amictus huc illuc fragili prosternit pectora musco, aut ingens in stagna cadit vitreasque natatu plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra, illic sulpureos cupit Albula mergere crines; haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben et Dryadum viduare choris algentia possit Taygeta et silvis accersere Pana Lycaeis. quod ni templa darent alias Tirynthia sortes, et Praenestinae poterant migrare sorores. Quid bifera Alcinoi laudem pomaria vosque, qui numquam vacui prodistis in aethera, rami? cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti Antiphatae; cedant vitreae iuga perfida Circes Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae Anxyris et sedes Phrygio quas mitis alumno debet anus; cedant, quae te iam solibus artis avia nimbosa revocabunt litora bruma. Scilicet hic illi meditantur pondera mores; hic premitur fecunda quies, virtusque serena fronte gravis sanusque nitor luxuque carentes deliciae, quas ipse suis digressus Athenis mallet deserto senior Gargettius horto; haec per et Aegaeas hiemes Pliadumque nivosum sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris, si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus sit via: cur oculis sordet vicina voluptas? hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuvat ipsum Alciden dictumque lyra maiore Catillum; seu tibi Pindaricis animus contendere plectris, sive chelyn tollas heroa ad robora, sive liventem satiram nigra rubigine turbes, seu tua non alia splendescat epistola cura. Digne Midae Croesique bonis et Perside gaza, macte bonis animi, cuius stagnantia rura debuit et flavis Hermus transcurrere ripis et limo splendente Tagus. sic docta frequentes otia, sic omni detectus pectora nube finem Nestoreae precor egrediare senectae.

IV. SOTERIA RVTILII GALLICI

Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho volvit opus, videt alma pios Astraea Iovique conciliata redit, dubitataque sidera cernit Gallicus. es caelo dive, es, Germanice, cordi (quis neget?): erubuit tanto spoliare ministro imperium Fortuna tuum. stat proxima cervix ponderis immensi damnosaque fila senectae exuit atque alios melior revirescit in annos. ergo alacres quae signa colunt urbana cohortes, inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae quae tua longinquis implorant iura querelis, certent laetitia, nosterque ex ordine collis confremat, et sileant peioris murmura famae. quippe manet longumque aevo redeunte manebit quem penes intrepidae mitis custodia Romae, nec tantum induerint fatis nova saecula crimen aut instaurati peccaverit ara Tarenti. Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo plectra, nec Aonias decima cum Pallade divas aut mitem Tegeae Dircesve hortabor alumnum; ipse veni viresque novas animumque ministra, qui caneris; docto nec enim sine numine tantus Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti iudicium mentemque viris. licet enthea vatis excludat Piplea sitim nec conscia detur Pirene: largos potius mihi gurges in haustus qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem frangitur et nostras curat facundia leges. quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo reddimus, et dives praedae tamen accipit omni exuvias Diana tholo captivaque tela Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius eloquium fandique opibus sublimis abundas) sperne coli tenuiore lyra. vaga cingitur astris luna, et in Oceanum rivi cecidere minores. Quae tibi sollicitus persolvit praemia morum urbis amor! quae tum patrumque equitumque notavi lumina et ignarae plebis lugere potentes! non labente Numa timuit sic curia felix, Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto. hoc illud: tristis invitum audire catenas; parcere verberibus nec qua iubet alta potestas ire, set armatas multum sibi demere vires dignarique manus humilis et verba precantum; reddere iura foro nec proturbare curules, et ferrum mulcere toga. sic itur in alta pectora, sic mixto reverentia fidit amori. Ipsa etiam cunctos gravis inclementia fati terruit et subiti praeceps iuvenile pericli, nil cunctante malo. non illud culpa senectae (quippe ea bis senis vixdum orsa excedere lustris), sed labor intendens animique in membra vigentis imperium vigilesque suo pro Caesare curae, dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus insidiosa quies et pigra oblivio vitae. Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi signat Apollineos sancto cognomine lucos, respicit heu tanti pridem securus alumni. praegressusque moras: 'hinc mecum, Epidauria proles, hinc' ait 'i gaudens: datur (aggredienda facultas!) ingentem recreare virum. teneamus adorti (tendatis iam fila!) colos. ne fulminis atri sit metus: has ultro laudarit Iuppiter artes. nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam servo animam. atque adeo breviter, dum tecta subimus, expediam. genus ipse suis permissaque retro nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente vincitur et magno gaudet cessisse nepoti. prima togae virtus illi quoque: clarus et ingens eloquio; mox innumeris exercita castris occiduas primasque domos et sole sub omni permeruit iurata manus, nec in otia pacis permissum laxare animos ferrumque recingi. hunc Galatea vigens ausa est incessere bello (me quoque!) perque novem timuit Pamphylia messes Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes. quid geminos fasces magnaeque iterata revolvam iura Asiae? velit illa quidem ter habere quaterque hunc sibi, sed revocant fasti maiorque curulis nec permissa semel. Libyci quid mira tributi obsequia et missum media de pace triumphum laudem et opes tantas? nec qui mandaverat ausus expectare fuit: gaudet Trasimennus et Alpes Cannensesque animae; primusque insigne tributum ipse palam laeta poscebat Regulus umbra. non vacat Arctoas acies Rhenumque rebellem captivaeque preces Veledae et, quae maxima nuper gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem pandere, cum tanti lectus rectoris habenas, Gallice, Fortuna non admirante subisti. hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo, nate, Iovi. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis, et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora carmina patricio pueri sonuistis in ostro. si qua salutifero gemini Chironis in antro herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis educat, Idaea profert quam Creta sub umbra dictamni florentis opem, quoque anguis abundat spumatu: iungam ipse manus atque omne benigne virus, odoriferis Arabum quod doctus in arvis aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit.' Dixerat. inveniunt positos iam segniter artus pugnantemque animam; ritu se cingit uterque Paeonio monstrantque simul parentque volentes, donec letiferas vario medicamine pestes et suspecta mali ruperunt nubila somni. adiuvat ipse deos morboque valentior omni occupat auxilium. citius non arte refectus Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae saeva Machaonio coierunt vulnera suco. Quis mihi tot coetus inter populique patrumque sit curae votique locus? tamen ardua testor sidera teque, pater vatum Thymbraee, quis omni luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens assiduus nunc aure vigil nunc lumine cuncta auguror; immensae veluti conexa carinae cumba minor, cum saevit hiems, pro parte furentis parva receptat aquas et eodem volvitur austro. Nectite nunc laetae candentia fila, sorores, nectite! nemo modum transmissi computet aevi: hic vitae natalis erit. tu Troica dignus saecula et Euboici transcendere pulveris annos Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra digna litem? nec si vacuet Mevania valles, aut praestent niveos Clitumna novalia tauros, sufficiam. sed saepe deis hos inter honores caespes et exiguo placuerunt farra salino.

V. BALNEVM CLAVDII ETRVSCI

Non Helicona gravi pulsat chelys enthea plectro, nec lassata voco totiens mihi numina, Musas; et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan; tu quoque muta ferae, volucer Tegeaee, sonorae terga premas: alios poscunt mea carmina coetus. Naidas, undarum dominas, regemque corusci ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae, ponite: dilecto volo lascivire sodali. iunge, puer, cyathos et ne numerare labora cunctantemque incende chelyn; discede Laborque Curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis balnea dumque procax vittis hederisque, soluta fronde verecunda, Clio mea ludit Etrusco. ite, deae virides, liquidosque advertite vultus et vitreum teneris crinem redimite corymbis, veste nihil tectae, quales emergitis altis fontibus et visu Satyros torquetis amantes. non vos quae culpa decus infamastis aquarum, sollicitare iuvat; procul hinc et fonte doloso Salmacis et viduae Cebrenidos arida luctu flumina et Herculei praedatrix cedat alumni. vos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae, incolitis Thybrimque novis attollitis undis, quas praeceps Anien atque exceptura natatus Virgo iuvat Marsasque nives et frigora ducens Marcia, praecelsis quarum vaga molibus unda crescit et innumero pendens transmittitur arcu: vestrum opus aggredimur, vestra est quam carmine molli pando domus. non umquam aliis habitastis in antris ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti monstravitque artes; neu vilis flamma caminos ureret, ipsa faces volucrum succendit amorum. non huc admissae Thasos aut undosa Carystos; maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites: sola nitet flavis Nomadum decisa metallis purpura, sola cavo Phrygiae quam Synnados antro ipse cruentavit maculis lucentibus Attis quaeque Tyri niveas secat et Sidonia rupes. vix locus Eurotae, viridis cum regula longo Synnada distinctu variat. non limina cessant, effulgent camerae, vario fastigia vitro in species animoque nitent. stupet ipse beatas circumplexus opes et parcius imperat ignis. multus ubique dies, radiis ubi culmina totis perforat atque alio sol improbus uritur aestu. nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis aera, sed argento felix propellitur unda argentoque cadit, labrisque nitentibus instat delicias mirata suas et abire recusat. Extra autem niveo qui margine caerulus amnis vivit et in summum fundo patet omnis ab imo cui non ire lacu pigrosque exsolvere amictus suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo, hic te perspicuum melius, Narcisse, videres, hic velox Hecate velit et deprensa lavari. Quid nunc strata solo referam tabulata crepantis auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat aedibus et tenuem volvunt hypocausta vaporem? nec si Baianis veniat novus hospes ab oris, talia despiciet (fas sit componere magnis parva), Neronea nec qui modo lotus in unda, hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti ingenio curaque puer! tecum ista senescant, et tua iam melius discat fortuna renasci!

VI. KALENDAE DECEMBRES

Et Phoebus pater et severa Pallas et Musae procul ite feriatae: Iani vos revocabimus kalendis. Saturnus mihi compede exsoluta et multo gravidus mero December et ridens Iocus et Sales protervi adsint, dum refero diem beatum laeti Caesaris ebriamque ~parcen~. Vix aurora novos movebat ortus, iam bellaria linea pluebant: hunc rorem veniens profudit eurus. quicquid nobile Ponticis nucetis, fecundis cadit aut iugis Idymes; quod ramis pia germinat Damascos, et quod percoquit ~aebosia~ Caunos, largis gratuitum cadit rapinis; molles gaioli lucuntulique et massis Amerina non perustis et mustaceus et latente palma praegnantes caryotides cadebant. non tantis Hyas inserena nimbis terras obruit aut soluta Plias, qualis per cuneos hiems Latinos plebem grandine contudit serena. ducat nubila Iuppiter per orbem et latis pluvias minetur agris, dum nostri Iovis hi ferantur imbres. Ecce autem caveas subit per omnis insignis specie decora cultu plebes altera, non minor sedente. hi panaria candidasque mappas subvectant epulasque lautiores; illi marcida vina largiuntur: Idaeos totidem putes ministros. Orbem, qua melior severiorque est, et gentes alis insemel togatas; et cum tot populos, beate, pascas, hunc Annona diem superba nescit. i nunc saecula compara, Vetustas, antiqui Iovis aureumque tempus: non sic libera vina tunc fluebant nec tardum seges occupabat annum. una vescitur omnis ordo mensa, parvi, femina, plebs, eques, senatus: libertas reverentiam remisit. et tu quin etiam (quis hoc vocari, quis promittere possit hoc deorum?) nobiscum socias dapes inisti. iam se, quisquis is est, inops beatus convivam ducis esse gloriatur. Hos inter fremitus novosque luxus spectandi levis effugit voluptas: stat sexus rudis, insciusque ferri ut pugnas capit improbus viriles! credas ad Tanain ferumque Phasim Thermodontiacas calere turmas. hic audax subit ordo pumilorum, quos natura brevis statim peracta nodosum semel in globum ligavit. edunt vulnera conseruntque dextras et mortem sibi (qua manu!) minantur. ridet Mars pater et cruenta Virtus, casuraeque vagis grues rapinis mirantur pugiles ferociores. Iam noctis propioribus sub umbris dives sparsio quos agit tumultus! hic intrant faciles emi puellae, hic agnoscitur omne quod theatris aut forma placet aut probatur arte. hoc plaudunt grege Lydiae tumentes, illic cymbala tinnulaeque Gades, illic agmina confremunt Syrorum, hic plebs scenica quique comminutis permutant vitreis gregale sulpur. Inter quae subito cadunt volatu immensae volucrum per astra nubes, quas Nilus sacer horridusque Phasis, quas udo Numidae legunt sub austro. desunt qui rapiant, sinusque pleni gaudent dum nova lucra comparantur. tollunt innumeras ad astra voces Saturnalia principis sonantes, et dulci dominum favore clamant: hoc solum vetuit licere Caesar. Vixdum caerula nox subibat orbem, descendit media nitens harena densas flammeus orbis inter umbras vincens Gnosiacae facem coronae. conlucet polus ignibus nihilque obscurae patitur licere nocti. fugit pigra Quies, inersque Somnus haec cernens alias abit in urbes. Quis spectacula, quis iocos licentes, quis convivia, quis dapes inemptas, largi flumina quis canat Lyaei? iam iam deficio tuoque Baccho in serum trahor ebrius soporem. Quos ibit procul hic dies per annos! quam nullo sacer exolescet aevo! dum montes Latii paterque Thybris, dum stabit tua Roma dumque terris quod reddis Capitolium manebit.