Library

STATIVS ABASCANTO SVO SALVTEM

Omnibus affectibus prosequenda sunt bona exempla, cum publice prosint. pietas, quam Priscillae tuae praestas, et morum tuorum pars, et nulli non conciliare te, praecipue marito, potest. uxorem enim vivam amare voluptas est, defunctam religio. ego tamen huic operi non ut unus e turba nec tantum quasi officiosus adsilui. amavit enim uxorem meam Priscilla et amando fecit mihi illam probatiorem; post hoc ingratus sum, si lacrimas tuas transeo. praeterea latus omne divinae domus semper demereri pro mea mediocritate conitor. nam qui bona fide deos colit, amat et sacerdotes. sed quamvis propiorem usum amicitiae tuae iampridem cuperem, mallem tamen nondum invenisse materiam.

I. EPICEDION IN PRISCILLAM

Si manus aut similes docilis mihi fingere cerasaut ebur impressis aurumve animare figuris,hinc, Priscilla, tuo solacia grata maritoconciperem. namque egregia pietate mereturut vel Apelleo vultus signata colore, 5Phidiaca vel nata manu reddare dolenti.sic auferre rogis umbram conatur, et ingenscertamen cum Morte gerit, curasque fatigatartificum inque omni te quaerit amare metallo.sed mortalis honos, agilis quem dextra laborat. 10nos tibi, laudati iuvenis rarissima coniunx,longa nec obscurum finem latura perennitemptamus dare iusta lyra, modo dexter Apolloquique venit iuncto mihi semper Apolline Caesarannuat: haut alio melius condere sepulcro. Sera quidem tanto struitur medicina dolori,altera cum volucris Phoebi rota torqueat annum;sed cum plaga recens et adhuc in vulnere primonigra domus questu, miseram qua accessus ad auremconiugis orbati? tunc flere et scindere vestes 20et famulos lassare greges et vincere planctusFataque et iniustos rabidis pulsare quereliscaelicolas solamen erat. licet ipse levandosad gemitus silvis comitatus et amnibus Orpheusafforet atque omnis pariter matertera vatem, 25omnis Apollineus tegeret Bacchique sacerdos:nil cantus, nil fila deis pallentis AverniEumenidumque audita comis mulcere valerent:tantus in attonito regnabat pectore luctus.nunc etiam ad planctus refugit iam plana cicatrix 30dum canimus, gravibusque oculis uxorius instatimber. habentne pios etiamnum haec lumina fletus?mira fides! citius genetrix Sipylea fereturexhausisse genas, citius Tithonida maestideficient rores aut exsatiata fatiscet 35mater Achilleis hiemes adfrangere bustis.macte animi! notat ista deus qui flectit habenasorbis et humanos propior Iove digerit actus,maerentemque videt; lectique arcana ministrihinc etiam documenta capit, quod diligis umbram 40et colis exsequias. hic est castissimus ardor,hic amor a domino meritus censore probari. Nec mirum, si vos collato pectore mixtosiunxit inabrupta concordia longa catena.illa quidem nuptumque prior taedasque marito 45passa alio, sed te ceu virginitate iugatumvisceribus totis animaque amplexa fovebat;qualiter aequaevo sociatam palmite vitemulmus amat miscetque nemus ditemque precaturautumnum et caris gaudet redimita racemis. 50laudantur proavis seu pulchrae munere formae,quae morum caruere bonis falsaeque potenteslaudis egent verae: tibi quamquam et origo niteretet felix species multumque optanda maritis,ex te maior honos, unum novisse cubile, 55unum secretis agitare sub ossibus ignem.illum nec Phrygius vitiasset raptor amoremDulichiive proci nec qui fraternus adultercasta Mycenaeo conubia polluit auro.si Babylonos opes, Lydae si pondera gazae 60Indorumque dares Serumque Arabumque potentesdivitias, mallet cum paupertate pudicaintemerata mori vitamque rependere famae.nec frons triste rigens nimiusque in moribus horror,sed simplex hilarisque fides et mixta pudori 65gratia. quod si anceps metus ad maiora vocasset,illa vel armiferas pro coniuge laeta catervasfulmineosque ignes mediique pericula pontiexciperet. melius, quod non adversa probaruntquae tibi cura tori, quantus pro coniuge pallor. 70sed meliore via dextros tua vota maritopromeruere deos, dum nocte dieque fatigasnumina, dum cunctis supplex advolveris ariset mitem genium domini praesentis adoras. Audita es, venitque gradu Fortuna benigno. 75vidit quippe pii iuvenis navamque quietemintactamque fidem succinctaque pectora curiset vigiles sensus et digna evolvere tantassobria corda vices, vidit, qui cuncta suorumnovit et inspectis ambit latus omne ministris. 80nec mirum: videt ille ortus obitusque, quid auster,quid boreas hibernus agat, ferrique togaequeconsilia atque ipsam mentem probat. ille iubatismolem immensam umeris et vix tractabile pensumimposuit (nec enim numerosior altera sacra 85cura domo), magnum late dimittere in orbemRomulei mandata ducis, viresque modosqueimperii tractare manu; quae laurus ab arcto,quid vagus Euphrates, quid ripa binominis Histri,quid Rheni vexilla ferant: quantum ultimus orbis 90cesserit et refugo circumsona gurgite Thyle;(omnia nam laetas pila attollentia frondes,nullaque famosa signatur lancea penna);praeterea, fidos dominus si dividat enses,pandere quis centum valeat frenare, maniplos 95inter missus eques, quis praecepisse cohorti,quem deceat clari praestantior ordo tribuni,quisnam frenigerae signum dare dignior alae;mille etiam praenosse vices, an merserit agrosNilus, an imbrifero Libye sudaverit austro: 100cunctaque si numerem, non plura interprete virganuntiat ex celsis ales Tegeaticus astris,quaeque cadit liquidas Iunonia virgo per auraset picturato pluvium ligat aera gyro,quaeque tuas laurus volucri, Germanice, cursu 105Fama vehit praegressa diem tardumque sub astrisArcada et in medio linquit Thaumantida caelo. Qualem te superi, Priscilla, hominesque benignoaspexere die, cum primum ingentibus actisadmotus coniunx! vicisti gaudia ~cene 110ipsius, effuso dum pectore prona sacratosante pedes avide domini tam magna merentisvolveris. Aonio non sic in vertice gaudet,quam pater arcani praefecit hiatibus antriDelius, aut primi cui ius venerabile thyrsi 115Bacchus et attonitae tribuit vexilla catervae.nec tamen hic mutata quies probitasve secundisintumuit: tenor idem animo moresque modestifortuna crescente manent. fovet anxia curasconiugis hortaturque simul flectitque labores. 120ipsa dapes modicas et sobria pocula tradit,exemplumque ad erile monet; velut Apula coniunxagricolae parci vel sole infecta Sabino,quae videt emeriti iam prospectantibus astristempus adesse viri, propere mensasque torosque 125instruit expectatque sonum redeuntis aratri.parva loquor. tecum gelidas comes illa per arctosSarmaticasque hiemes Histrumque et pallida Rhenifrigora, tecum omnes animo durata per aestuset, si castra darent, vellet gestare pharetras, 130vellet Amazonia latus intercludere pelta;dum te pulverea bellorum nube videretCaesarei prope fulmen equi divinaque telavibrantem et magnae sparsum sudoribus hastae. Hactenus alma chelys. tempus nunc ponere frondes, 135Phoebe, tuas maestaque comam damnare cupresso. Quisnam pacata consanguinitate ligavitFortunam Invidiamque deus? quis iussit iniquasaeternum bellare deas? nullamne notavitilla domum, torvo quam non haec lumine figat 140protinus et saeva proturbet gaudia dextra?florebant hilares inconcussique penates:nil maestum. quid enim, quamvis infida levisque,Caesare tam dextro posset Fortuna timeri?invenere viam liventia Fata, piumque 145intravit vis saeva larem. sic plena malignoadflantur vineta noto, sic alta senescitimbre seges nimio, rapidae sic obvia puppiinvidet et velis adnubilat aura secundis.carpitur eximium fato Priscilla decorem; 150qualiter alta comam silvarum gloria pinusseu Iovis igne malo seu iam radice solutadeficit et nulli spoliata remurmurat aurae.quid probitas aut casta fides, quid numina prosuntculta deum? furvae miseram circum undique leti 155vallavere plagae, tenduntur dura sororumlicia et exacti superest pars ultima fili.nil famuli coetus, nil ars operosa medentumauxiliata malis; comites tamen undique fictospem simulant vultu, flentem notat illa maritum. 160ille modo infernae nequiquam flumina Lethesincorrupta rogat, nunc anxius omnibus arisinlacrimat signatque fores et pectore tergetlimina; nunc magni vocat exorabile numenCaesaris. heu durus fati tenor! estne quod illi 165non liceat? quantae poterant mortalibus annisaccessisse morae si tu, pater, omne teneresarbitrium? caeco gemeret Mors clusa barathrolongius, et vacuae posuissent stamina Parcae. Iamque cadunt vultus oculisque novissimus error 170optunsaeque aures, nisi cum vox sola maritinoscitur; illum unum media de morte reversamens videt, illum aegris circumdat fortiter ulnisimmotas obversa genas, nec sole supremolumina sed dulci mavult satiare marito. 175tum sic unanimum moriens solatur amantem:'pars animae victura meae, cui linquere possimo utinam, quos dura mihi rapit Atropos annos:parce precor lacrimis, saevo ne concute planctupectora, nec crucia fugientem coniugis umbram. 180linquo equidem thalamos, salvo tamen ordine, maestosquod prior: exegi longa potiora senectatempora. vidi omni pridem te flore nitentem,vidi altae propius propiusque accedere dextrae.non in te Fatis, non iam caelestibus ullis 185arbitrium: mecum ista fero. tu limite coeptotende libens sacrumque latus geniumque potenteminrequietus ama. nunc, quod cupis ipse iuberi,da Capitolinis aeternum sedibus aurum,quo niteat sacri centeno pondere vultus 190Caesaris et propriae signet cultricis amorem.sic ego nec Furias nec deteriora videboTartara et Elysias felix admittar in oras.' Haec dicit labens sociosque amplectitur artushaerentemque animam non tristis in ora mariti 195transtulit et cara pressit sua lumina dextra. At iuvenis magno flammatus pectora luctununc implet saevo viduos clamore penates,nunc ferrum laxare cupit, nunc ardua tenditin loca (vix retinent comites), nunc ore ligato 200incubat amissae mersumque in corde doloremsaevus agit, qualis conspecta coniuge segnisOdrysius vates positis ad Strymona plectrisobstupuit tristemque rogum sine carmine flevit.ille etiam erecte rupisset tempora vitae, 205ne tu Tartareum chaos incomitata subires,set prohibet mens fida ducis mirandaque sacrisimperiis et maior amor. Quis carmine dignoexsequias et dona malae feralia pompaeperlegat? omne illic stipatum examine longo 210ver Arabum Cilicumque fluit floresque SabaeiIndorumque arsura seges praereptaque templistura, Palaestini simul Hebraeique liquoresCoryciaeque comae Cinyreaque germina; et altisipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit 215tegmine. sed toto spectatur in agmine coniunxsolus; in hunc magnae flectuntur lumina Romaeceu iuvenes natos suprema ad busta ferentem:is dolor in vultu, tantum crinesque genaequenoctis habent. illam tranquillo fine solutam 220felicemque vocant; lacrimas fudere marito. Est locus ante urbem qua primum nascitur ingensAppia, quaque Italo gemitus Almone Cybebeponit et Idaeos iam non reminiscitur amnis.hic te Sidonio velatam molliter ostro 225eximius coniunx (nec enim fumantia bustaclamoremque rogi potuit perferre) beatocomposuit, Priscilla, toro. nil longior aetascarpere, nil aevi poterunt vitiare labores:sic cautum membris; tantas venerabile marmor 230spirat opes. mox in varias mutata novariseffigies: hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,illo Maia tholo, Venus hoc non improba saxo.accipiunt vultus haud indignata decorosnumina: circumstant famuli consuetaque turba 235obsequiis, tunc rite tori mensaeque paranturassiduae. domus ista, domus! quis triste sepulcrumdixerit? hac merito visa pietate maritiprotinus exclames: 'est hic, agnosco, ministerillius, aeternae modo qui sacraria genti 240condidit inque alio posuit sua sidera caelo.'sic, ubi magna novum Phario de litore puppissolvit iter iamque innumeros utrimque rudenteslataque veliferi porrexit brachia maliinvasitque vias, in eodem angusta phaselos 245aequore et immensi partem sibi vindicat austri. Quid nunc immodicos, iuvenum lectissime, fletuscorde foves longumque vetas exire dolorem?nempe times ne Cerbereos Priscilla tremescatlatratus? tacet ille piis; ne tardior adsit 250navita proturbetque vadis? vehit ille merentesprotinus et manes placidus locat hospite cumba.praeterea, si quando pio laudata maritoumbra venit, iubet ire faces Prosperina laetasegressasque sacris veteres heroidas antris 255lumine purpureo tristes laxare tenebrassertaque et Elysios animae praesternere flores.sic manes Priscilla subit; ibi supplice dextrapro te Fata rogat, reges tibi tristis Averniplacat, ut expletis humani finibus aevi 260pacantem terras dominum iuvenemque relinquasipse senex. certae iurant in vota sorores.

II. LAVDES CRISPINI VETTI BOLANI FILII

Rura meus Tyrrhena petit saltusque TagetisCrispinus; nec longa mora est aut avia tellus;et mea secreto velluntur pectora morsu,udaque turgentes impellunt lumina guttas,ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici 5vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altisrupibus atque oculos longo querar aere vinci. Quid? si militiae iam te, puer inclite, primaeclara rudimenta et castrorum dulce vocaretauspicium, quanto manarent gaudia fletu 10quosve darem amplexus! etiamne optanda propinquitristia, ut octonos bis iam tibi circuit orbesvita? sed angustis animus robustior annissuccumbitque oneri, et mentem sua non capit aetas.nec mirum: non te series inhonora parentum 15obscurum proavis et priscae lucis egentemplebeia de stirpe tulit; non sanguine cretusturmali trabeaque recens et paupere clavoaugustam sedem et Latii penetrale senatusadvena pulsasti, sed praecedente tuorum 20agmine. Romulei qualis per iugera circicum pulcher visu titulis generosus avitisexspectatur equus cuius de stemmate longofelix demeritos habet admissura parentes,illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem 25pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,primaque patricia clausit vestigia luna.mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentemagnovere umeri. sed enim tibi magna parabat 30ad titulos exempla pater. quippe ille iuventamprotinus ingrediens pharetratum invasit Araxenbelliger indocilemque fero servire NeroniArmeniam. rigidi summam Mavortis agebatCorbulo, sed comitem belli sociumque laborum 35ille quoque egregiis multum miratus in armisBolanum; atque illi curarum asperrima suetuscredere partirique metus, quod tempus amicumfraudibus, exerto quaenam bona tempora bello,quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis 40Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,metiri Bolanus agros, aperire malignastorrentum nemorumque moras tantamque verendimentem implere ducis iussisque ingentibus unus 45sufficere. ipsa virum norat iam barbara tellus,ille secundus apex bellorum et proxima cassis.sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderentarma Cleonaeusque acies impelleret arcus,pugnante Alcide tamen et Telamona timebant. 50disce, puer, (nec enim externo monitore petendusvirtutis tibi pulcher amor: cognata ministretlaus animos. aliis Decii reducesque Camillimonstrentur), tu disce patrem, quantusque negantemfluctibus occiduis fesso usque Hyperione Thylen 55intrarit mandata gerens quantusque potentismille urbes Asiae sortito rexerit anno,imperium mulcente toga. bibe talia pronisauribus, haec certent tibi conciliare propinqui,haec iterent comites praecepta senesque paterni. Iamque alio moliris iter nec deside passuire paras. nondum validae tibi signa iuventaeinrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquisoccidit et geminam prolem sine praeside linquens; 65nec saltem teneris ostrum puerile lacertisexuit albentique umeros induxit amictu.quem non corrupit pubes effrena novaequelibertas properata togae? ceu nescia falcissilva comas tollit fructumque exspirat in umbras. 70at tibi Pieriae tenero sub pectore curaeet pudor et docti legem sibi dicere mores;tunc hilaris probitas et frons tranquilla, nitorqueluxuriae confine tenens, pietasque per omnesdispensata modos; aequaevo cedere fratri 75mirarique patrem miseraeque ignoscere matriadmonuit fortuna domus. tibine illa nefandapocula letalesque manu componere sucosevaluit, qui voce potes praevertere morsusserpentum atque omnis vultu placare novercas? 80infestare libet manes meritoque precatupacem auferre rogis; sed te, puer optime, cernoflectentem iustis et talia dicta parantem:'parce precor cineri: fatum illud et ira nocentumParcarum crimenque dei, mortalia quisquis 85pectora sero videt nec primo in limine sistitconatus scelerum atque animos infanda parantes.excidat illa dies aevo nec postera credantsaecula. nos certe taceamus et obruta multanocte tegi propriae patiamur crimina gentis. 90exegit poenas, hominum cui cura suorum,quo Pietas auctore redit terrasque revisit,quem timet omne nefas. satis haec lacrimandaque nobisultio. quin saevas utinam exorare liceretEumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae 95immemoremque tuis citius dare manibus amnem.' Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris.nec tantum pietas, sed protinus ardua virtusaffectata tibi. nuper cum forte sodalisimmeritae falso palleret crimine famae 100erigeretque forum succinctaque iudice multosurgeret et castum vibraret Iulia fulmen,tu, quamquam non ante forum legesque severaspassus sed tacita studiorum occultus in umbra,defensare metus adversaque tela subisti 105pellere, inermis adhuc et tiro, paventis amici.haud umquam tales aspexit Romulus annosDardaniusque senex medii bellare togatastrage fori. stupuere patres temptamina tantaconatusque tuos, nec te reus ipse timebat. 110par vigor et membris, promptaeque ad fortia viressufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur.ipse ego te nuper Tiberino in litore vidiqua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,tendentem cursus vexantemque ilia nuda 115calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:si qua fides dictis, stupui armatumque putavi.Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassanstela novercales ibat venator in agrosAscanius miseramque patri flagrabat Elissam; 120Troilus haut aliter gyro leviore minanteseludebat equos, aut quem de turribus altisArcadas Ogygio versantem in pulvere metasspectabant Tyriae non torvo lumine matres.ergo age (nam magni ducis indulgentia pulsat 125certaque dat votis hilaris vestigia frater),surge animo, et fortes castrorum concipe curas.monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,qui tibi iam tenero permisit plaudere collo 130nubigenas clipeos intactaque caedibus arma. Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?Arctoosne amnes et Rheni fracta natabisflumina, an aestiferis Libyae sudabis in arvis?an iuga Pannoniae mutatoresque domorum 135Sauromatas quaties? an te septenus habebitHister et umbroso circumflua coniuge Peuce?an Solymum cinerem palmetaque capta subibisnon sibi felices silvas ponentis Idymes?quod si te magno tellus frenata parenti 140accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes,quanta Caledonios attollet gloria campos,cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:'hic suetus dare iura parens, hoc cespite turmasadfari; vicis speculas castellaque++longe 145aspicis?++ille dedit cinxitque haec moenia fossa;belligeris haec dona deis, haec tela dicavit(cernis adhuc titulos); hunc ipse vocantibus armisinduit, hunc regi rapuit thoraca Britanno,'qualiter in Teucros victricia bella paranti 150ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem. Felix qui viridi fidens, Optate, iuventadurabis quascumque vias vallumque subibis,forsan et ipse latus (sic numina principis adsint)cinctus et unanimi comes indefessus amici, 155quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessitbella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,hic amor est; duretque, precor! nos fortior aetasiam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,et mihi. sed questus solitos si forte ciebo 160et mea Romulei venient ad carmina patres,tu deeris, Crispine, mihi, cuneosque per omneste meus absentem circumspectabit Achilles.sed venies melior (vatum non irrita curruntomina); quique aquilas tibi nunc et castra recludit, 165idem omnes perferre gradus cingique superbisfascibus et patrias dabit insedisse curules. Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae,unde suae iuxta prospectat moenia Romaeproximus ille deus, fama velocior intrat 170nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?dicebam certe: vatum non irrita curruntauguria. en, ingens reserat tibi limen honorumCaesar et Ausonii committit munia ferri.vade, puer, tantisque enixus suffice donis, 175felix qui magno iam nunc sub praeside iurascuique sacer primum tradit Germanicus ensem!non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipseBellipotens aquilas torvaque induceret oracasside. vade alacer maioraque disce mereri!

III. EPICEDION IN PATREM SVVM

Ipse malas vires et lamentabile carmenElysio de fonte mihi pulsumque sinistraeda, genitor praedocte, lyrae. neque enim antra moveriDelia nec solitam fas est impellere Cirrhamte sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra, 5quicquid ab Ismariis monstrarat collibus Euhan,dedidici. fugere meos Parnasia crinesvellera, funestamque hederis inrepere taxumextimui trepidamque (nefas!) arescere laurum.certe ego, magnanimum qui facta attollere regum 10ibam altum spirans Martemque aequare canendo.quis sterili mea corda situ, quis Apolline mersofrigida damnatae praeduxit nubila menti?stant circum attonitae vatem et nil dulce sonantemnec digitis nec voce, deae. dux ipsa silenti 15fulta caput cithara, qualis post Orphea raptumastitit, Hebre, tibi cernens iam surda ferarumagmina et immotos sublato carmine lucos. At tu, seu membris emissus in ardua tendensfulgentisque plagas rerumque elementa recenses, 20quis deus, unde ignes, quae ducat semita solem,quae minuat Phoeben quaeque integrare latentemcausa queat, notique modos extendis Arati;seu tu Lethaei secreto in gramine campiconcilia heroum iuxta manesque beatos, 25Maeonium Ascraeumque senem non segnior umbraaccolis alternumque sonas et carmina misces:da vocem magno, pater, ingeniumque dolori.nam me ter relegens caelo terque ora retexensluna videt residem nullaque Heliconide tristes 30solantem curas: tuus ut mihi vultibus ignisinrubuit cineremque oculis umentibus hausi,vilis honos studiis. vix haec in munera solvoprimum animum tacitisque situm depellere curisnunc etiam labente manu nec lumine sicco 35ordior adclinis tumulo quo molle quiescisiugera nostra tenens, ubi post Aeneia fatastellatus Latiis ingessit montibus AlbamAscanius, Phrygio dum pingues sanguine camposodit et infaustae regnum dotale novercae. 40hic ego te (nam Sicanii non mitius halataura croci; dites nec si tibi rara Sabaeicinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristasinferni cum laude laci) sed carmine plangoPierio; sume et gemitus et vulnera nati 45et lacrimas, rari quas umquam habuere parentes.atque utinam fortuna mihi dare manibus aras,par templis opus, aeriamque educere molem,Cyclopum scopulos ultra atque audacia saxaPyramidum, et magno tumulum praetexere luco! 50illic et Siculi superassem dona sepulcriet Nemees lucum et Pelopis sollemnia trunci.illic Oebalio non finderet aera discoGraiorum vis nuda virum, non arva rigaretsudor equum aut putri sonitum daret ungula fossa; 55sed Phoebi simplex chorus, et frondentia vatumpraemia laudato, genitor, tibi rite ligarem.ipse madens oculis, umbrarum animaeque sacerdos,praecinerem gemitum, cui te nec Cerberus omniore nec Orpheae quirent avertere leges. 60atque tibi moresque tuos et facta canentemfors et magniloquo non posthabuisset Homero,tenderet et torvo pietas aequare Maroni. Cur magis incessat superos et aena sororumstamina, quae tepido genetrix super aggere nati 65orba sedet, vel quae primaevi coniugis ignemaspicit obstantesque manus turbamque tenentemvincit in ardentem, liceat, moritura maritum?maior ab his forsan superos et Tartara pulseminvidia, externis etiam miserabile visu 70funus eat; sed nec modo se Natura dolentinec Pietas iniusta dedit: mihi limine primofatorum et viridi, genitor, ceu raptus ab aevoTartara dura subis. nec enim Marathonia virgoparcius extinctum saevorum crimine agrestum 75fleverit Icarium, Phrygia quam turre cadentemAstyanacta parens. laqueo quin illa supremoinclusit gemitus: at te post funera magniHectoris Haemonio pudor est servisse marito. Non ego, quas fati certus sibi morte canora 80inferias praemittit olor nec rupe quod atraTyrrhenae volucres nautis praedulce minantur,in patrios adhibebo rogos; non murmure truncoquod gemit et durae queritur Philomela sorori:nota nimis vati. quis non in funere cunctos 85Heliadum ramos lacrimosaque germina dixitet Phrygium silicem, atque ausum contraria Phoebocarmina nec fida gavisam Pallada buxo?te Pietas oblita virum revocataque caeloIustitia et gemina plangat Facundia lingua 90et Pallas doctique cohors Heliconia Phoebi,quis labor Aonios seno pede ducere camposet quibus Arcadia carmen testudine mensis~cydalibem~ nomenque fuit, quosque orbe sub omniardua septena numerat Sapientia fama, 95qui furias regumque domos aversaque caelosidera terrifico super intonuere cothurno,et quis lasciva vires tenuare Thaliadulce vel heroos gressu truncare tenores.omnia namque animo complexus et omnibus auctor, 100qua fandi vis lata patet, sive orsa libebatAoniis vincire modis seu voce solutaspargere et effreno nimbos aequare profatu. Exsere semirutos subito de pulvere vultus,Parthenope, crinemque adflato monte sepultum 105pone super tumulos et magni funus alumni,quo non Monychiae quicquam praestantius arcesdoctaque Cyrene Sparteve animosa creavit.si tu stirpe vacans famaeque obscura iaceresnil gentile tenens, illo te cive probabas 110Graiam atque Euboico maiorum sanguine duci.illa tuis totiens praestant se tempora sertiscum stata laudato caneret quinquennia versuora supergressus regis Pylii oraque regisDulichii speciemque, comam subnexus utroque. 115non tibi deformes obscuri sanguinis ortusnec sine luce genus, quamquam fortuna parentumartior expensis. etenim te divite rituponere purpureos Infantia legit amictusstirpis honore datos et nobile pectoris aurum. 120protinus exorto dextrum risere sororesAonides, puerique chelyn summisit et oraimbuit amne sacro iam tum mihi blandus Apollo.nec simplex patriae decus, et natalis origopendet ab ambiguo geminae certamine terrae. 125te de gente suum Latiis ascita colonisGraia refert Hyele, ~graius~ qua puppe magisterexcidit et mediis miser evigilavit in undis;maior at inde suum longo probat ordine vitae * * * 129aMaeoniden aliaeque aliis natalibus urbesdiripiunt cunctaeque probant; non omnibus illeverus, alit victos immanis gloria falsi.atque ibi dum profers annos vitamque salutas,protinus ad patrii raperis certamina lustrivix implenda viris, laudum festinus et audax 135ingenii. stupuit primaeva ad carmina plebesEuboea et natis te monstravere parentes.inde frequens pugnae nulloque ingloria sacrovox tua: non totiens victorem Castora gyronec fratrem caestu virides clausere Therapnae. 140sin pronum vicisse domi, quid Achaea mereripraemia nunc ramis Phoebi nunc gramine Lernaenunc Athamantea protectum tempora pinu,cum totiens lassata tamen nusquam avia frondesabstulit aut alium tetigit Victoria crinem? Hinc tibi vota patrum credi generosaque pubeste monitore regi, mores et facta priorumdiscere, quis casus Troiae, quam tardus Vlixes,quantus equum pugnasque virum decurrere versuMaeonides quantumque pios ditarit agrestes 150Ascraeus Siculusque senex, qua lege recurratPindaricae vox flexa lyrae volucrumque precatorIbycus et tetricis Alcman cantatus AmyclisStesichorusque ferox saltusque ingressa virilesnon formidata temeraria Chalcide Sappho, 155quosque alios dignata chelys. tu pandere doctuscarmina Battiadae latebrasque Lycophronis atriSophronaque implicitum tenuisque arcana Corinnae.sed quid parva loquor? tu par assuetus Homeroferre iugum senosque pedes aequare solutis 160versibus et numquam passu breviore relinqui.quid mirum, patria si te petiere relictaquos Lucanus ager, rigidi quos iugera Dauni,quos Veneri plorata domus neglectaque tellusAlcidae, vel quos e vertice Surrentino 165mittit Tyrrheni speculatrix virgo profundi,quos propiore sinu lituo remoque notatuscollis et Ausonii pridem laris hospita Cyme,quosque Dicarchei portus Baianaque mittuntlitora, qua mediis alte permissus anhelat 170ignis aquis et operta domos incendia servant?sic ad Avernales scopulos et opaca Sibyllaeantra rogaturae veniebant undique gentes;illa minas divum Parcarumque acta canebatquamvis decepto vates non irrita Phoebo. 175mox et Romuleam stirpem proceresque futurosinstruis inque patrum vestigia ducere perstas.sub te Dardanius facis explorator opertae,qui Diomedei celat penetralia furti,crevit et inde sacrum didicit puer; arma probatis 180monstrasti Saliis praesagumque aethera certisauguribus; cui Chalcidicum fas volvere carmen,cur Phrygii lateat coma flaminis, et tua multumverbera succincti formidavere Luperci. Et nunc ex illo forsan grege gentibus alter 185iura dat Eois, alter compescit Hiberas,alter Achaemenium secludit Zeumate Persen,hi dites Asiae populos, hi Pontica frenant,hi fora pacificis emendant fascibus, illicastra pia statione tenent: tu laudis origo. 190non tibi certassent iuvenilia fingere cordaNestor et indomiti Phoenix moderator alumni,quique tubas acres lituosque audire volentemAeaciden alio frangebat carmine Chiron. Talia dum celebras, subitam civilis Erinys 195Tarpeio de monte facem Phlegraeaque movitproelia. sacrilegis lucent Capitolia taedis,et Senonum furias Latiae sumpsere cohortes.vix requies flammae necdum rogus ille deorumsiderat, excisis cum tu solacia templis 200impiger et multum facibus velocior ipsisconcinis ore pio captivaque fulmina defles.mirantur Latii proceres ultorque deorumCaesar, et e medio divum pater annuit igni.iamque et flere pio Vesuvina incendia cantu 205mens erat et gemitum patriis impendere damnis,cum pater exemptum terris ad sidera montemsustulit et late miseras deiecit in urbes. Me quoque vocales lucos Boeotaque tempepulsantem, cum stirpe tua descendere dixi, 210admisere deae; nec enim mihi sidera tantumaequoraque et terras, quae mos debere parenti,sed decus hoc quodcumque lyrae primusque dedistinon vulgare loqui et famam sperare sepulcro.qualis eras, Latios quotiens ego carmine patres 215mulcerem felixque tui spectator adessesmuneris! heu quali confusus gaudia fletuvota piosque metus inter laetumque pudorem!quam tuus ille dies, quam non mihi gloria maior!talis Olympiaca iuvenem cum spectat harena 220qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub altocaeditur; attendunt cunei, spectatur Achaeisille magis, crebro dum lumina pulveris haustuobruit et prensa vovet exspirare corona.ei mihi quod tantum patrias ego vertice frondes 225solaque Chalcidicae Cerealia dona coronaete sub teste tuli! qualem te Dardanus Albaevix cepisset ager, si per me serta tulissesCaesarea donata manu! quod subdere roburilla dies, quantum potuit dempsisse senectae! 230nam quod me mixta quercus non pressit olivaet fugit speratus honos, quam dulce parentisinvida Tarpei caperes! te nostra magistroThebais urguebat priscorum exordia vatum;tu cantus stimulare meos, tu pandere facta 235heroum bellique modos positusque locorummonstrabas. labat incerto mihi limite cursuste sine, et orbatae caligant vela carinae.nec solum larga memet pietate fovebas:talis et in thalamos. una tibi cognita taeda 240conubia, unus amor. certe seiungere matremiam gelidis nequeo bustis; te sentit habetque,te videt et tumulos ortuque obituque salutat,ut Pharios aliae ficta pietate doloresMygdoniosque colunt et non sua funera plorant. Quid referam expositos servato pondere mores?quae pietas, quam vile lucrum, quae cura pudoris,quantus amor recti! rursusque, ubi dulce remitti,gratia quae dictis! animo quam nulla senectus!his tibi pro meritis famam laudesque benignas 250iudex cura deum, nulloque e vulnere tristemconcessit. raperis, genitor, non indigus aevi,non nimius, trinisque decem quinquennia lustrisiuncta ferens. sed me pietas numerare dolorquenon sinit, o Pylias aevi transcendere metas 255et Teucros aequare senes, o digne videreme similem! sed nec leti tibi ianua tristis:quippe leves causae, nec segnis labe seniliexitus instanti praemisit membra sepulcro,sed te torpor iners et mors imitata quietem 260explicuit falsoque tulit sub Tartara somno. Quos ego tunc gemitus (comitum manus anxia vidit,vidit et exemplum genetrix gavisaque novit),quae lamenta tuli! veniam concedite, manes,fas dixisse, pater: non tu mihi plura dedisses. 265felix ille patrem vacuis circumdedit ulnis;vellet et Elysia quamvis in sede locatumabripere et Danaas iterum portare per umbras;temptantem et vivos molitum in Tartara gressusdetulit infernae vates longaeva Dianae; 270sic chelyn Odrysiam pigro transmisit Avernocausa minor, sic Thessalicis Admetus in oris.si lux una retro Phylaceida rettulit umbram,cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua manesaut mea? fas mihi sic patrios contingere vultus, 275fas iunxisse manus, et lex quaecumque sequatur. At vos, umbrarum reges Aetnaeaque Iuno,si laudanda precor, taedas auferte comasqueEumenidum; nullo sonet asper ianitor ore,centauros Hydraeque greges Scyllaeaque monstra 280aversae celent valles, umbramque senileminvitet ripis, discussa plebe, supremusvector et in media componat molliter alga.ite, pii manes Graiumque examina vatum,inlustremque animam Lethaeis spargite sertis 285et monstrate nemus, quo nulla inrupit Erinys.in quo falsa dies caeloque simillimus aer. Inde tamen venias melior qua porta malignumcornea vincit ebur, somnique in imagine monstra,quae solitus. sic sacra Numae ritusque colendos 290mitis Aricino dictabat Nympha sub antro,Scipio sic plenos Latio Iove ducere somnoscreditur Ausoniis, sic non sine Apolline Sylla.

IV. SOMNVS

Crimine quo merui, iuvenis placidissime divum,quove errore miser, donis ut solus egerem,Somne, tuis? tacet omne pecus volucresque feraequeet simulant fessos curvata cacumina somnos,nec trucibus fluviis idem sonus; occidit horror 5aequoris, et terris maria adclinata quiescunt.septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegrasstare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque revisuntlampades et totiens nostros Tithonia questuspraeterit et gelido spargit miserata flagello. 10unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille,quae sacer alterna tantum statione tenebatArgus et haud umquam vigilabat corpore toto.at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellaebrachia nexa tenens ultro te, Somne, repellit, 15inde veni; nec te totas infundere pennasluminibus compello meis++hoc turba precaturlaetior: extremo me tange cacumine virgae,sufficit, aut leviter suspenso poplite transi.

V. EPICEDION IN PVERVM SVVM

Me miserum! neque enim verbis sollemnibus ullaincipiam nec Castaliae vocalibus undis,invisus Phoeboque gravis. quae vestra, sorores,orgia, Pieriae, quas incestavimus aras?dicite, post poenam liceat commissa fateri. 5numquid inaccesso posui vestigia luco?num vetito de fonte bibi? quae culpa, quis errorquem luimus tantis? morientibus ecce lacertisviscera nostra tenens animaque avellitur infans,non de stirpe quidem nec qui mea nomina ferret 10oraque; non fueram genitor, sed cernite fletusliventesque genas et credite planctibus orbi.orbus ego. huc patres et aperto pectore matresconveniant; cineremque oculis et crimina ferte,si qua sub uberibus plenis ad funera natos 15ipsa gradu labente tulit madidumque ceciditpectus et ardentes restinxit lacte papillas,quisquis adhuc tenerae signatum flore iuventaeimmersit cineri iuvenem primaque iacentisserpere crudelis vidit lanugine flammas, 20adsit et alterno mecum clamore fatiscat:vincetur lacrimis, et te, Natura, pudebit.tanta mihi feritas, tanta est insania luctus.hoc quoque cum ni, ter dena luce peracta,adclinis tumulnctus in carmina verto, 25discordesque modos et singultantia verbamolior orsa ly est, atque ira tacendiimpatiens. sed nec solitae mihi vertice laurusnec fronti vittatus honos. en taxea marcetsilva comis, hilaresque hederas plorata cupressus 30excludit ramis; nec eburno pollice chordaspulso, sed incertam digitis errantibus amensscindo chelyn. iuvat heu, iuvat inlaudabile carmenfundere et incompte miserum laudare dolorem.sic merui, sic me cantuque habituque nefastum 35aspiciant superi. pudeat Thebasque novumqueAeaciden: nil iam placidum manabit ab ore.ille ego qui (quotiens!) blande matrumque patrumquevulnera, qui vivos potui mulcere dolores,ille ego lugentum mitis solator, acerbis 40auditus tumulis et descendentibus umbris,deficio medicasque manus fomentaque quaerovulneribus, sed summa, meis. nunc tempus, amici,quorum ego manantes oculos et saucia tersipectora: reddite opem, saevas exsolvite gratis. 45nimirum cum vestra domus ego funera maestus * * * 46aincrepitans: 'qui damna doles aliena, reponeinfelix lacrimas et tristia carmina serva.'verum erat: absumptae vires et copia fandinulla mihi, dignumque nihil mens fulmine tanto 50repperit: inferior vox omnis et omnia sordentverba. ignosce, puer: tu me caligine maestumobruis. a! durus, viso si vulnere caraeconiugis invenit caneret quod Thracius Orpheusdulce sibi, si busta Lini complexus Apollo 55non tacuit. nimius fortasse avidusque dolorisdicar et in lacrimis iustum excessisse pudorem?quisnam autem gemitus lamentaque nostra rependis?o nimium felix, nimium crudelis et expersimperii, Fortuna, tui qui dicere legem 60fletibus aut fines audet censere dolendi!incitat heu! planctus; potius fugientia ripasflumina detineas rapidis aut ignibus obstes,quam miseros lugere vetes. tamen ille severus,quisquis is est, nostrae cognoscat vulnera causae. Non ego mercatus Pharia de puppe loquacesdelicias doctumque sui convicia Niliinfantem lingua nimium salibusque protervumdilexi: meus ille, meus. tellure cadentemaspexi atque unctum genitali carmine fovi, 70poscentemque novas tremulis ululatibus aurasinserui vitae. quid plus tribuere parentes?quin alios ortus libertatemque sub ipsisuberibus tibi, parve, dedi; heu! munera nostrarideres ingratus adhuc. properaverit ille, 75sed merito properabat, amor, ne perderet ullumlibertas tam parva diem. nonne horridus ipsosinvidia superos iniustaque Tartara pulsem?nonne gemam te, care puer? quo sospite natosnon cupii, primo gemitum qui protinus ortu 80implicuit fixitque mihi, cui verba sonosquemonstravi questusque et vulnera caeca resolvens,reptantemque solo demissus ad oscula dextraerexi, blandoque sinu iam iamque cadentes exsopire genas dulcesque accersere somnos. 85cui nomen vox prima meum ludusque tenellorisus, et a nostro veniebant gaudia vultu.