Library

Liber Decimus

Obruit Hesperia Phoebum nox umida porta, imperiis properata Iouis; nec castra Pelasgum aut Tyrias miseratus opes, sed triste tot extra agmina et inmeritas ferro decrescere gentes. panditur inmenso deformis sanguine campus: illic arma et equos, ibant quibus ante superbi, funeraque orba rogis neglectaque membra relinquunt. tunc inhonora cohors laceris insignibus aegras secernunt acies, portaeque, ineuntibus arma angustae populis, latae cepere reuersos. par utrimque dolor; sed dant solacia Thebis quattuor errantes Danaum sine praeside turmae: ceu mare per tumidum uiduae moderantibus alni, quas deus et casus tempestatesque gubernant. inde animus Tyriis non iam sua castra, sed ultro hostilem seruare fugam, ne forte Mycenas, contenti rediisse, petant: dat tessera signum excubiis, positaeque uices; dux noctis opertae sorte Meges ultroque Lycus. iamque ordine iusso arma, dapes ignemque ferunt; rex firmat euntes: 'uictores Danaum (neque enim lux crastina longe, nec quae pro timidis intercessere tenebrae semper erunt), augete animos et digna secundis pectora ferte deis. iacet omnis gloria Lernae praecipuaeque manus: subiit ultricia Tydeus Tartara, Mors subitam integri stupet auguris umbram, Ismenos raptis tumet Hippomedontis opimis, Arcada belligeris pudet adnumerare tropaeis. in manibus merces, nusquam capita ardua belli monstrataeque ducum septena per agmina cristae; scilicet Adrasti senium fraterque iuuenta peior et insanis Capaneus metuendus in armis. ite age et obsessis uigilem circumdate flammam! nulli ex hoste metus: praedam adseruatis opesque iam uestras.' sic ille truces hortatibus implet Labdacidas, iuuat exhaustos iterare labores: sicut erant (puluis sudorque cruorque per artus mixtus adhuc) uertere gradum; uix obuia passi conloquia, amplexus etiam dextrasque suorum excussere umeris. tunc frontem auersaque terga partiti laterumque sinus, uallum undique cingunt ignibus infestis. rabidi sic agmine multo sub noctem coiere lupi, quos omnibus agris nil non ausa fames longo tenuauit hiatu: iam stabula ipsa premunt, torquet spes inrita fauces balatusque tremens pinguesque ab ouilibus aurae; quod superest, duris adfrangunt postibus ungues pectoraque, et siccos minuunt in limine dentes. at procul Argolici supplex in margine templi coetus et ad patrias fusae Pelopeides aras sceptriferae Iunonis opem reditumque suorum exposcunt, pictasque fores et frigida uultu saxa terunt paruosque docent procumbere natos. condiderant iam uota diem; nox addita curas iungit, et ingestis uigilant altaria flammis. peplum etiam dono, cuius mirabile textum nulla manu sterilis nec dissociata marito uersarat, calathis castae uelamina diuae haud spernenda ferunt, uariis ubi plurima floret purpura picta modis mixtoque incenditur auro. ipsa illic magni thalamo desponsa Tonantis, expers conubii et timide positura sororem, lumine demisso pueri Iouis oscula libat simplex et nondum furtis offensa mariti. hoc tunc Argolicae sanctum uelamine matres induerant ebur, et lacrimis questuque rogabant: 'aspice sacrilegas Cadmeae paelicis arces, siderei regina poli, tumulumque rebellem disice et in Thebas aliud (potes) excute fulmen.' quid faciat? scit Fata suis contraria Grais auersumque Iouem, sed nec periisse precatus tantaque dona uelit; tempus tamen obuia magni fors dedit auxilii. uidet alto ex aethere clausa moenia et insomni uallum statione teneri: horruit irarum stimulis motaque uerendum turbauit diadema coma: non saeuius arsit Herculeae cum matris onus geminosque Tonantis secubitus uacuis indignaretur in astris. ergo intempesta somni dulcedine captos destinat Aonios leto praebere, suamque orbibus accingi solitis iubet Irin et omne mandat opus. paret iussis dea clara polumque linquit et in terras longo suspenditur arcu. stat super occiduae nebulosa cubilia Noctis Aethiopasque alios, nulli penetrabilis astro, lucus iners, subterque cauis graue rupibus antrum it uacuum in montem, qua desidis atria Somni securumque larem segnis Natura locauit. limen opaca Quies et pigra Obliuio seruant et numquam uigili torpens Ignauia uultu. Otia uestibulo pressisque Silentia pennis muta sedent abiguntque truces a culmine uentos et ramos errare uetant et murmura demunt alitibus. non hic pelagi, licet omnia clament litora, non ullus caeli fragor; ipse profundis uallibus effugiens speluncae proximus amnis saxa inter scopulosque tacet: nigrantia circum armenta omne solo recubat pecus, et noua marcent germina, terrarumque inclinat spiritus herbas. mille intus simulacra dei caelauerat ardens Mulciber: hic haeret lateri redimita Voluptas, hic comes in requiem uergens Labor, est ubi Baccho, est ubi Martigenae socium puluinar Amori obtinet. interius tecti in penetralibus altis et cum Morte iacet, nullique ea tristis imago cernitur. hae species. ipse autem umentia subter antra soporifero stipatos flore tapetas incubat; exhalant uestes et corpore pigro strata calent, supraque torum niger efflat anhelo ore uapor; manus haec fusos a tempore laeuo sustentat crines, haec cornu oblita remisit. adsunt innumero circum uaga Somnia uultu, uera simul falsis permixtaque ~flumina flammis~ Noctis opaca cohors, trabibusque ac postibus haerent, aut tellure iacent. tenuis, qui circuit aulam, inualidusque nitor, primosque hortantia somnos languida succiduis expirant lumina flammis. huc se caeruleo librauit ab aethere uirgo discolor: effulgent siluae, tenebrosaque tempe arrisere deae, et zonis lucentibus icta euigilat domus; ipse autem nec lampade clara nec sonitu nec uoce deae perculsus eodem more iacet, donec radios Thaumantias omnes impulit inque oculos penitus descendit inertes. tunc sic orsa loqui nimborum fulua creatrix: 'Sidonios te Iuno duces, mitissime diuum Somne, iubet populumque trucis defigere Cadmi, qui nunc euentu belli tumefactus Achaeum peruigil adseruat uallum et tua iura recusat. da precibus tantis; rara est hoc posse facultas placatumque Iouem dextra Iunone mereri.' dixit, et increpitans languentia pectora dextra, ne pereant uoces, iterumque iterumque monebat. ille deae iussis uultu, quo nutat, eodem adnuit; excedit grauior nigrantibus antris Iris et obtusum multo iubar excitat imbri. ipse quoque et uolucrem gressum et uentosa citauit tempora, et obscuri sinuatam frigore caeli impleuit chlamydem, tacitoque per aethera cursu fertur et Aoniis longe grauis inminet aruis. illius aura solo uolucres pecudesque ferasque explicat, et penitus, quemcumque superuolat orbem, languida de scopulis sidunt freta, pigrius haerent nubila, demittunt extrema cacumina siluae, pluraque laxato ceciderunt sidera caelo. primus adesse deum subita caligine sensit campus, et innumerae uoces fremitusque uirorum summisere sonum; cum uero umentibus alis incubuit piceaque haud umquam densior umbra castra subit, errare oculi resolutaque colla, et medio adfatu uerba imperfecta relinqui. mox et fulgentes clipeos et saeua remittunt pila manu, lassique cadunt in pectora uultus. et iam cuncta silent: ipsi iam stare recusant cornipedes, ipsos subitus cinis abstulit ignes. at non et trepidis eadem Sopor otia Grais suadet, et adiunctis arcet sua nubila castris noctiuagi uis blanda dei: stant undique in armis foedam indignantes noctem uigilesque superbos. ecce repens superis animum lymphantibus horror Thiodamanta subit formidandoque tumultu pandere fata iubet, siue hanc Saturnia mentem, siue nouum comitem bonus instigabat Apollo. prosilit in medios, uisu audituque tremendus impatiensque dei, fragili quem mente receptum non capit: exundant stimuli, nudusque per ora stat furor, et trepidas incerto sanguine tendit exhauritque genas; acies huc errat et illuc, sertaque mixta comis sparsa ceruice flagellat. sic Phryga terrificis genetrix Idaea cruentum elicit ex adytis consumptaque bracchia ferro scire uetat; quatit ille sacras in pectora pinus sanguineosque rotat crines et uulnera cursu exanimat: pauet omnis ager, respersaque cultrix arbor, et attoniti currum erexere leones. uentum ad consilii penetrale domumque uerendam signorum, magnis ubi dudum cladibus aeger, rerum extrema mouens, frustra consultat Adrastus. stant circum subiti proceres, ut quisque perempto proximus, et magnis loca desolata tuentur regibus, haud laeti seque huc creuisse dolentes. non secus amisso medium cum praeside puppis fregit iter, subit ad uidui moderamina claui aut laterum custos aut quem penes obuia ponto prora fuit: stupet ipsa ratis tardeque sequuntur arma, nec accedit domino tutela minori. ergo alacer trepidos sic erigit augur Achiuos: 'magna deum mandata, duces, monitusque uerendos aduehimus: non hae nostro de pectore uoces: ille canit, cui me famulari et sumere uittas uestra fides, ipso non discordante, subegit. nox fecunda operum pulchraeque accommoda fraudi panditur augurio diuum; uocat obuia Virtus, et poscit Fortuna manus. stupet obruta somno Aonidum legio: tempus nunc funera regum ulcisci miserumque diem; rapite arma morasque frangite portarum: sociis hoc subdere flammas, hoc tumulare suos. equidem haec et Marte diurno, dum res infractae pulsique in terga redimus, (per tripodas iuro et rapti noua fata magistri) uidi, et me uolucres circum plausere secundae. sed nunc certa fides. modo me sub nocte silenti ipse, ipse adsurgens iterum tellure soluta, qualis erat (solos infecerat umbra iugales), Amphiaraus adit: non uanae monstra quietis, nec somno comperta loquor. "tune," inquit, "inertes Inachidas (redde haec Parnasia serta meosque redde deos) tantam patiere amittere noctem, degener? haec egomet caeli secreta uagosque edocui lapsus? uade heia, ulciscere ferro nos saltem!" dixit, meque haec ad limina uisus cuspide sublata totoque impellere curru. quare agite, utendum superis; non comminus hostes sternendi: bellum iacet, et saeuire potestas. ecqui aderunt, quos ingenti se attollere fama non pigeat, dum fata sinunt? iterum ecce benignae noctis aues; sequor, et comitum licet agmina cessent, solus eo! atque adeo uenit ille et quassat habenas.' talia uociferans noctem exturbabat, euntque non secus accensi proceres quam si omnibus idem corde deus: flagrant comitari et iungere casus. ter denos numero, turmarum robora, iussus ipse legit; circa fremit indignata iuuentus cetera, cur maneant castris ignauaque seruent otia: pars sublime genus, pars facta suorum, pars sua, sortem alii clamant, sortem undique poscunt. gaudet in aduersis animoque adsurgit Adrastus. uertice sic Pholoes uolucrum nutritor equorum, cum fetura gregem pecoroso uere nouauit, laetatur cernens hos montis in ardua niti, hos innare uadis, certare parentibus illos; tunc uacuo sub corde mouet, qui molle domandi ferre iugum, qui terga boni, quis in arma tubasque natus, ad Eleas melior quis surgere palmas: talis erat turmae ductor longaeuus Achiuae. nec deest coeptis: 'unde haec tam sera repente numina? qui fractos superi rediistis ad Argos? estne hic infelix uirtus, gentique superstes sanguis, et in miseris animorum semina durant? laudo equidem, egregii iuuenes, pulchraque meorum seditione fruor; sed fraudem et operta paramus proelia, celandi motus: numquam apta latenti turba dolo. seruate animos, uenit ultor in hostes ecce dies; tunc arma palam, tunc ibimus omnes.' his tandem uirtus iuuenum frenata quieuit: non aliter moto quam si pater Aeolus antro portam iterum saxo premat imperiosus et omne claudat iter, iam iam sperantibus aequora uentis. insuper Herculeum sibi iungit Agyllea uates Actoraque: hic aptus suadere, hic robore iactat non cessisse patri; comites tribus ordine deni, horrendum Aoniis et contra stantibus agmen. ipse noui gradiens furta ad Mauortia belli ponit adoratas, Phoebea insignia, frondes, longaeuique ducis gremio commendat honorem frontis, et oblatam Polynicis munere grato loricam galeamque subit. ferus Actora magno ense grauat Capaneus, ipse haud dignatus in hostem ire dolo superosque sequi. permutat Agylleus arma trucis Nomii: quid enim fallentibus umbris arcus et Herculeae iuuissent bella sagittae? inde per abruptas castrorum ex aggere pinnas, ne grauis exclamet portae mugitus aenae, praecipitant saltu; nec longum, et protinus ingens praeda solo ceu iam exanimes multoque peracti ense iacent. 'ite, o socii, quacumque uoluptas caedis inexhaustae, superisque fauentibus, oro, sufficite!' hortatur clara iam uoce sacerdos, 'cernitis expositas turpi marcore cohortes? pro pudor! Argolicas hine ausi obsidere portas, hi seruare uiros?' sic fatus, et exuit ensem fulmineum rapidaque manu morientia transit agmina. quis numeret caedes, aut nomine turbam exanimem signare queat? subit ordine nullo tergaque pectoraque et galeis inclusa relinquit murmura permiscetque uagos in sanguine manes: hunc temere explicitum stratis, hunc sero remissis gressibus inlapsum clipeo et male tela tenentem, coetibus hos mediis uina inter et arma iacentes, adclines clipeis alios, ut quemque ligatum infelix tellure sopor supremaque nubes obruerat. nec numen abest, armataque Iuno lunarem quatiens exerta lampada dextra pandit iter firmatque animos et corpora monstrat. sentit adesse deam, tacitus sed gaudia celat Thiodamas; iam tarda manus, iam debile ferrum et caligantes nimiis successibus irae. Caspia non aliter magnorum in strage iuuencum tigris, ubi inmenso rabies placata cruore lassauitque genas et crasso sordida tabo confudit maculas, spectat sua facta doletque defecisse famem: uictus sic augur inerrat caedibus Aoniis; optet nunc bracchia centum centenasque in bella manus; iam taedet inanes exhaurire animas, hostemque adsurgere mallet. parte alia segnes magno satus Hercule uastat Sidonios Actorque alia, sua quemque cruento limite turba subit: stagnant nigrantia tabo gramina, sanguineis nutant tentoria riuis; fumat humus, somnique et mortis anhelitus una uoluitur; haud quisquam uisus aut ora iacentum erexit: tali miseris deus aliger umbra incubat et tantum morientia lumina soluit. traxerat insomnis cithara ludoque suprema sidera iam nullos uisurus Ialmenus ortus, Sidonium paeana canens; huic languida ceruix in laeuum cogente deo, mediaque iacebant colla relicta lyra: ferrum per pectus Agylleus exigit aptatamque caua testudine dextram percutit et digitos inter sua fila trementes. proturbat mensas dirus liquor: undique manant sanguine permixti latices, et Bacchus in altos crateras paterasque redit. ferus occupat Actor implicitum fratri Thamyrin, Tagus haurit Echecli terga coronati, Danaus caput amputat Hebri: nescius heu rapitur fatis, hilarisque sub umbras uita fugit mortisque ferae lucrata dolores. stratus humo gelida subter iuga fida rotasque Calpetus Aonios gramen gentile metentes proflatu terrebat equos: madida ora redundant accensusque mero sopor aestuat; ecce iacentis Inachius uates iugulum fodit, expulit ingens uina cruor fractumque perit in sanguine murmur. fors illi praesaga quies, nigrasque grauatus per somnum Thebas et Thiodamanta uidebat. quarta soporiferae superabant tempora nocti, cum uacuae nubes et honor non omnibus astris, adflatusque fugit curru maiore Bootes. iamque ipsum defecit opus, cum prouidus Actor Thiodamanta uocat: 'satis haec inopina Pelasgis gaudia: uix ullos tanto reor agmine saeuam effugisse necem, ni quos deformis in alto sanguine degeneres occultat uita; secundis pone modum; sunt et diris sua numina Thebis. forsitan et nobis modo quae fauere recedunt.' paruit, et madidas tollens ad sidera palmas: 'Phoebe, tibi exuuias monstratae praemia noctis nondum ablutus aquis (tibi enim haec ego sacra litaui) trado ferus miles tripodum fidusque sacerdos. si non dedecui tua iussa tulique prementem, saepe ueni, saepe hanc dignare inrumpere mentem. nunc tibi crudus honos, trunca arma cruorque uirorum: at patrias si quando domos optataque, Paean, templa, Lycie, dabis, tot ditia dona sacratis postibus et totidem uoti memor exige tauros.' dixerat, et laetis socios reuocabat ab armis. uenerat hos inter fato Calydonius Hopleus Maenaliusque Dymas, dilecti regibus ambo, regum ambo comites, quorum post funera maesti uitam indignantur. prior Arcada concitat Hopleus: 'nullane post manes regis tibi cura perempti, care Dyma, teneant quem iam fortasse uolucres Thebanique canes? patriae quid deinde feretis, Arcades? en reduces contra uenit aspera mater: funus ubi? at nostro semper sub pectore Tydeus saeuit inops tumuli, quamuis patientior artus ille nec abruptis adeo lacrimabilis annis. ire tamen saeuumque libet nullo ordine passim scrutari campum, mediasue inrumpere Thebas.' excipit orsa Dymas: 'per ego haec uaga sidera iuro, per ducis errantes instar mihi numinis umbras, idem animus misero; comitem circumspicit olim mens humili luctu, sed nunc prior ibo'—uiamque incohat et maesto conuersus ad aethera uultu sic ait: 'arcanae moderatrix Cynthia noctis, si te tergeminis perhibent uariare figuris numen et in siluas alio descendere uultu, ille comes nuper nemorumque insignis alumnus, ille tuus, Diana, puer (nunc respice saltem) quaeritur.' intendit pronis dea curribus almum sidus et admoto monstrauit funera cornu. apparent campi Thebaeque altusque Cithaeron: sic ubi nocturnum tonitru malus aethera frangit Iuppiter, absiliunt nubes et fulgure claro astra patent, subitusque oculis ostenditur orbis. accepit radios et eadem percitus Hopleus Tydea luce uidet; longe dant signa per umbras mutua laetantes, et amicum pondus uterque, ceu reduces uitae saeuaque a morte remissos, subiecta ceruice leuant; nec uerba, nec ausi flere diu: prope saeua dies indexque minatur ortus. eunt taciti per maesta silentia magnis passibus exhaustasque dolent pallere tenebras. inuida fata piis et fors ingentibus ausis rara comes. iam castra uident animisque propinquant, et decrescit onus, subiti cum pulueris umbra et sonus a tergo. monitu ducis acer agebat Amphion equites, noctem uigilataque castra explorare datus, primusque per auia campi usque procul (necdum totas lux soluerat umbras) nescio quid uisu dubium incertumque moueri corporaque ire uidet; subitus mox fraude reperta exclamat, 'cohibete gradum quicumque!' sed hostes esse patet: miseri pergunt anteire timentque non sibi; tunc mortem trepidis minitatur et hastam expulit, ac uanos alte leuat eminus ictus, adfectans errare manum. stetit illa Dymantis ante oculos, qui forte prior, gressumque repressit. at non magnanimus curauit perdere iactus Aepytus, et fixo transuerberat Hoplea tergo pendentisque etiam perstrinxit Tydeos armos. labitur egregii nondum ducis inmemor Hopleus, expiratque tenens (felix, si corpus ademptum nesciat), et saeuas talis descendit ad umbras. uiderat hoc retro conuersus et agmina sentit iuncta Dymas, dubius precibusne subiret an armis instantes: arma ira dabat, fortuna precari non audere iubet; neutri fiducia coepto: distulit ira preces; ponit miserabile corpus ante pedes, tergoque graues quas forte gerebat tigridis exuuias in laeuam torquet et obstat exertum obiectans mucronem, inque omnia tela uersus et ad caedem iuxta mortemque paratus: ut lea, quam saeuo fetam pressere cubili uenantes Numidae, natos erecta superstat, mente sub incerta toruum ac miserabile frendens; illa quidem turbare globos et frangere morsu tela queat, sed prolis amor crudelia uincit pectora, et a media catulos circumspicit ira. et iam laeua uiro, quamuis saeuire uetaret Amphion, erepta manus, puerique trahuntur ora supina comis. serus tunc denique supplex demisso mucrone rogat: 'moderatius, oro, ducite, fulminei per uos cunabula Bacchi Inoamque fugam uestrique Palaemonis annos! si cui forte domi natorum gaudia, si quis hic pater, angusti puero date pulueris haustus exiguamque facem! rogat, en rogat ipse iacentis uultus: ego infandas potior satiare uolucres, me praebete feris, ego bella audere coegi.' 'immo,' ait Amphion, 'regem si tanta cupido condere, quae timidis belli mens, ede, Pelasgis, quid fracti exanguesque parent; cuncta ocius effer, et uita tumuloque ducis donatus abito.' horruit et toto praecordia protinus Arcas impleuit capulo. 'summumne hoc cladibus,' inquit, 'deerat ut adflictos turparem ego proditor Argos? nil emimus tanti, nec sic uelit ipse cremari.' sic ait, et magno proscissum uulnere pectus iniecit puero, supremaque murmura uoluens: 'hoc tamen interea ~et tu potiare sepulcro.' tales optatis regum in complexibus ambo, par insigne animis, Aetolus et inclutus Arcas, egregias efflant animas letoque fruuntur. uos quoque sacrati, quamuis mea carmina surgant inferiore lyra, memores superabitis annos. forsitan et comites non aspernabitur umbras Euryalus Phrygiique admittet gloria Nisi. at ferus Amphion, regi qui facta reportent edoceantque dolum captiuaque corpora reddant, mittit ouans; clausis ipse insultare Pelasgis tendit et abscisos sociorum ostendere uultus. interea reducem murorum e culmine Grai Thiodamanta uident nec iam erumpentia celant gaudia. ut exertos enses et caede recenti arma rubere notant, nouus adsilit aethera magnum clamor, et e summo pendent cupida agmina uallo noscere quisque suos. uolucrum sic turba recentum, cum reducem longo prospexit in aere matrem, ire cupit contra summique e margine nidi extat hians, iam iamque cadat, ni pectore toto obstet aperta parens et amantibus increpat alis. dumque opus arcanum et taciti compendia Martis enumerant laetisque suos complexibus implent Hopleaque exquirunt tardumque Dymanta queruntur: ecce et Dircaeae iuxta dux concitus alae uenerat Amphion; non longum caede recenti laetatus uidet innumeris feruere cateruis tellurem atque una gentem expirare ruina. qui tremor inicitur caeli de lampade tactis, hic fixit iuuenem, pariterque horrore sub uno uox, acies sanguisque perit, gemitusque parantem ipse ultro conuertit equus; fugit ala retorto puluere. nondum illi Thebarum claustra subibant, et iam Argiua cohors nocturno freta triumpho prosilit in campos; per et arma et membra iacentum taetraque congerie sola semianimumque cruorem cornipedes ipsique ruunt: grauis exterit artus ungula, sanguineus lauat imber et impedit axes. dulce uiris hac ire uia, ceu tecta superbi Sidonia atque ipsas calcent in sanguine Thebas. hortatur Capaneus: 'satis occultata, Pelasgi, delituit uirtus: nunc, nunc mihi uincere pulchrum teste die; mecum clamore et puluere aperto ite palam, iuuenes: sunt et mihi prouida dextrae omina et horrendi stricto mucrone furores.' sic ait; ardentes alacer succendit Adrastus Argolicusque gener, sequitur iam tristior augur. iamque premunt muros (et adhuc noua funera narrat Amphion) miseramque intrarant protinus urbem, ni Megareus specula citus exclamasset ab alta: 'claude, uigil, subeunt hostes, claude undique portas!' est ubi dat uires nimius timor: ocius omnis porta coit; solas dum tardius artat Echion Ogygias, audax animis Spartana iuuentus inrupit, caesique ruunt in limine primo incola Taygeti Panopeus rigidique natator Oebalus Eurotae; turque, o spectate palaestris omnibus et nuper Nemeaeo in puluere felix, Alcidama, primis quem caestibus ipse ligarat Tyndarides, nitidi moriens conuexa magistri respicis: auerso pariter deus occidit astro. te nemus Oebalium, te lubrica ripa Lacaenae uirginis et falso gurges cantatus olori flebit, Amyclaeis Triuiae lugebere Nymphis, et quae te leges praeceptaque fortia belli erudiit genetrix, nimium didicisse queretur. talis Echionio Mauors in limine saeuit. tandem umeris obnixus Acron et pectore toto pronus Ialmenides aeratae robora portae torserunt: quanta pariter ceruice gementes profringunt inarata diu Pangaea iuuenci. par operis iactura lucro, quippe hoste retento exclusere suos; cadit intra moenia Graius Ormenus, et pronas tendentis Amyntoris ulnas fundentisque preces penitus ceruice remissa uerba solo uultusque cadunt, colloque decorus torquis in hostiles cecidit per uulnus harenas. soluitur interea uallum, primaeque recusant stare morae; iam se peditum iunxere cateruae moenibus: at patulas saltu transmittere fossas horror equis: haerent trepidi atque inmane pauentes abruptum mirantur agi; nunc impetus ire margine ab extremo, nunc sponte in frena recedunt. hi praefixa solo uellunt munimina, at illi portarum obiectus minuunt et ferrea sudant claustra remoliri, trabibusque artata sonoro pellunt saxa loco; pars ad fastigia missas exultant haesisse faces, pars ima lacessunt scrutanturque cauas caeca testudine turres. at Tyrii, quae sola salus, caput omne coronant murorum, nigrasque sudes et lucida ferro spicula et arsuras caeli per inania glandes saxaque in aduersos ipsis auulsa rotabant moenibus: exundant saeuo fastigia nimbo, armataeque uomunt stridentia tela fenestrae. qualiter aut Malean aut alta Ceraunia supra cessantes in nube sedent nigrisque leguntur collibus et subitae saliunt in uela procellae: talis Agenoreis Argiuum exercitus armis obruitur; non ora uirum, non pectora flectit imber atrox, rectosque tenent in moenia uultus inmemores leti et tantum sua tela uidentes. Anthea falcato lustrantem moenia curru desuper Ogygiae pepulit grauis impetus hastae; lora excussa manu, retroque in terga uolutus semianimos artus ocreis retinentibus haeret; mirandum uisu belli scelus: arma trahuntur, fumantesque rotae tellurem et tertius hastae sulcus arat; longo sequitur uaga puluere ceruix, et resupinarum patet orbita lata comarum. at tuba luctificis pulsat clangoribus urbem obsaeptasque fores sonitu perfringit amaro. diuisere aditus, omnique in limine saeuus signifer; ante omnes sua damna et gaudia portas. dira intus facies, uix Mauors ipse uidendo gaudeat; insanis lymphatam horroribus urbem scindunt dissensu uario Luctusque Furorque et Pauor et caecis Fuga circumfusa tenebris. Bellum intrasse putes: feruent discursibus arces, miscentur clamore uiae, ferrum undique et ignes mente uident, saeuas mente accepere catenas. consumpsit uentura timor: iam tecta replerant templaque, et ingratae uallantur planctibus arae. una omnes eademque subit formido per annos: poscunt fata senes, ardet palletque iuuentus, atria femineis trepidant ululata querelis. flent pueri et flendi nequeunt cognoscere causas attoniti et tantum matrum lamenta trementes. illas cogit amor, nec habent extrema pudorem: ipsae tela uiris, ipsae iram animosque ministrant, hortanturque unaque ruunt, nec auita gementes limina nec paruos cessant ostendere natos. sic ubi pumiceo pastor rapturus ab antro armatas erexit apes, fremit aspera nubes, inque uicem sese stridore hortantur et omnes hostis in ora uolant, mox deficientibus alis amplexae flauamque domum captiuaque plangunt mella laboratasque premunt ad pectora ceras. nec non ancipitis pugnat sententia uulgi discordesque serit motus: hi reddere fratrem (nec mussant, sed uoce palam claroque tumultu), reddere regna iubent; periit reuerentia regis sollicitis: 'ueniat pactumque hic computet annum, Cadmeosque lares exul patriasque salutet infelix tenebras; cur autem ego sanguine fraudes et periura luam regalis crimina noxae?' inde alii: 'sera ista fides, iam uincere mauult.' Tiresian alii lacrimis et supplice coetu orant, quodque unum rebus solamen in artis, nosse futura rogant. tenet ille inclusa premitque fata deum: 'quiane ante duci bene credita nostro consilia et monitus, cum perfida bella uetarem? te tamen, infelix,' inquit, 'perituraque Thebe, si taceam, nequeo miser exaudire cadentem Argolicumque oculis haurire uacantibus ignem. uincamur, Pietas; pone heia altaria, uirgo, quaeramus superos.' facit illa, acieque sagaci sanguineos flammarum apices geminumque per aras ignem et clara tamen mediae fastigia lucis orta docet; tunc in speciem serpentis inanem ancipiti gyro uolui frangique rubore demonstrat dubio, patriasque inluminat umbras. ille coronatos iamdudum amplectitur ignes, fatidicum sorbens uultu flagrante uaporem. stant tristes horrore comae, uittasque trementes caesaries insana leuat: diducta putares lumina consumptumque genis rediisse nitorem. tandem exundanti permisit uerba furori: 'audite, o sontes, extrema litamina diuum, Labdacidae: uenit alma salus, sed limite duro. Martius inferias et saeua efflagitat anguis sacra: cadat generis quicumque nouissimus extat uiperei, datur hoc tantum uictoria pacto. felix qui tanta lucem mercede relinquet.' stabat fatidici prope saeua altaria uatis maestus, adhuc patriae tantum communia lugens fata, Creon: grandem subiti cum fulminis ictum, non secus ac torta traiectus cuspide pectus, accipit exanimis sentitque Menoecea posci. monstrat enim suadetque timor; stupet anxius alto corda metu glaciante pater: Trinacria qualis ora repercussum Libyco mare sumit ab aestu. mox plenum Phoebo uatem et celerare iubentem, nunc humilis genua amplectens, nunc ora canentis, nequiquam reticere rogat; iam Fama sacratam uocem amplexa uolat, clamantque oracula Thebae. nunc age, quis stimulos et pulchrae gaudia mortis addiderit iuueni (neque enim haec absentibus umquam mens homini transmissa deis), memor incipe Clio, saecula te quoniam penes et digesta uetustas. diua Iouis solio iuxta comes, unde per orbem rara dari terrisque solet contingere, Virtus, seu pater omnipotens tribuit, siue ipsa capaces elegit penetrare uiros, caelestibus ut tunc desiluit gauisa plagis! dant clara meanti astra locum quosque ipsa polis adfixerat ignes. iamque premit terras, nec uultus ab aethere longe; sed placuit mutare genas, fit prouida Manto, responsis ut plana fides, et fraude priores exuitur uultus. abiit horrorque uigorque ex oculis, paulum decoris permansit honosque mollior, et posito uatum gestamina ferro subdita; descendunt uestes, toruisque ligatur uitta comis (nam laurus erat); tamen aspera produnt ora deam nimiique gradus. sic Lydia coniunx Amphitryoniaden exutum horrentia terga perdere Sidonios umeris ridebat amictus et turbare colus et tympana rumpere dextra. sed neque te indecorem sacris dignumque iuberi talia Dircaea stantem pro turre, Menoeceu, inuenit; inmensae reserato limine portae sternebas Danaos, pariter Mauortius Haemon. sed consanguinei quamuis atque omnia fratres, tu prior: exanimes circum cumulantur acerui; omne sedet telum, nulli sine caedibus ictus (necdum aderat Virtus); non mens, non dextra quiescit, non auida arma uacant, ipsa insanire uidetur Sphinx galeae custos, uisoque animata cruore emicat effigies et sparsa orichalca renident: cum dea pugnantis capulum dextramque repressit: 'magnanime o iuuenis, quo non agnouerit ullum certius armifero Cadmi de semine Mauors, linque humiles pugnas, non haec tibi debita uirtus: astra uocant, caeloque animam, plus concipe, mittes. iamdudum hoc hilares genitor bacchatur ad aras, hoc ignes fibraeque uolunt, hoc urguet Apollo: terrigenam cuncto patriae pro sanguine poscunt. Fama canit monitus, gaudet Cadmeia plebes certa tui; rape mente deos, rape nobile fatum. i, precor, accelera, ne proximus occupet Haemon.' sic ait, et magna cunctantis pectora dextra permulsit tacite seseque in corde reliquit. fulminis haud citius radiis adflata cupressus combibit infestas et stirpe et uertice flammas, quam iuuenis multo possessus numine pectus erexit sensus letique inuasit amorem. ut uero auersae gressumque habitumque notauit et subitam a terris in nubila crescere Manto, obstipuit. 'sequimur, diuum quaecumque uocasti, nec tarde paremus,' ait; iam iamque recedens instantem uallo Pylium tamen Agrea fixit. armigeri fessum excipiunt; tum uulgus euntem auctorem pacis seruatoremque deumque conclamat gaudens atque ignibus implet honestis. iamque iter ad muros cursu festinus anhelo obtinet et miseros gaudet uitasse parentes, cum genitor—steterunt ambo et uox haesit utrique, deiectaeque genae. tandem pater ante profatus: 'quis nouus inceptis rapuit te casus ab armis? quae bello grauiora paras? dic, nate, precanti, cur tibi torua acies? cur hic truculentus in ore pallor, et ad patrios non stant tua lumina uultus? audisti responsa, palam est. per ego oro tuosque, nate, meosque annos miseraeque per ubera matris, ne uati, ne crede, puer! superine profanum dignantur stimulare senem, cui uultus inanis extinctique orbes et poena simillima diro Oedipodae? quid si insidiis et fraude dolosa rex agit, extrema cui nostra in sorte timori nobilitas tuaque ante duces notissima uirtus? illius haec forsan, remur quae uerba deorum; ille monet! ne frena animo permitte calenti, da spatium tenuemque moram, male cuncta ministrat impetus; hoc, oro, munus concede parenti. sic tua maturis signentur tempora canis, et sis ipse parens et ad hunc, animose, timorem peruenias: ne perge meos orbare penates. externi te nempe patres alienaque tangunt pignora? si pudor est, primum miserere tuorum. haec pietas, hic uerus honos; ibi gloria tantum uentosumque decus titulique in morte latentes. nec timidus te flecto parens: i, proelia misce, i Danaas acies mediosque per obuius enses: non teneo; liceat misero tremibunda lauare uulnera et undantem lacrimis siccare cruorem, teque iterum saeuis iterumque remittere bellis. hoc malunt Thebae.' sic colla manusque tenebat implicitus; sed nec lacrimae nec uerba mouebant dis uotum iuuenem; quin et monstrantibus illis fraude patrem tacita subit auertitque timorem: 'falleris heu uerosque metus, pater optime, nescis. non me ulli monitus, nec uatum exorsa furentum sollicitant uanisque mouent (sibi callidus ista Tiresias nataeque canat) non si ipse reclusis comminus ex adytis in me insaniret Apollo. sed grauis unanimi casus me fratris ad urbem sponte refert: gemit Inachia mihi saucius Haemon cuspide; uix illum medio de puluere belli inter utrasque acies, iam iamque tenentibus Argis— sed moror. i, refoue dubium turbaeque ferenti dic, parcant leuiterque uehant; ego uulnera doctum iungere supremique fugam reuocare cruoris Aetiona petam.' sic imperfecta locutus effugit; illi atra mersum caligine pectus confudit sensus; pietas incerta uagatur discordantque metus, impellunt credere Parcae. turbidus interea ruptis uenientia portis agmina belligeri Capaneus agit aequore campi, cornua nunc equitum, cuneos nunc ille pedestres, et proculcantes moderantum funera currus; idem altas turres saxis et turbine crebro laxat, agit turmas idem atque in sanguine fumat. nunc spargit torquens uolucri noua uulnera plumbo, nunc iaculum excusso rotat in sublime lacerto, nullaque tectorum subit ad fastigia, quae non deferat hasta uirum perfusaque caede recurrat. nec iam aut Oeniden aut Hippomedonta peremptos aut uatem Pelopea Phalanx aut Arcada credunt; quin socium coiisse animas et corpore in uno stare omnes, ita cuncta replet. non ullius aetas, non cultus, non forma mouet; pugnantibus idem supplicibusque furit; non quisquam obsistere contra, non belli temptare uices: procul arma furentis terribilesque iubas et frontem cassidis horrent. at pius electa murorum in parte Menoeceus iam sacer aspectu solitoque augustior ore, ceu subito in terras supero demissus ab axe, constitit, exempta manifestus casside nosci, despexitque acies hominum et clamore profundo conuertit campum iussitque silentia bello. 'armorum superi, tuque o qui funere tanto indulges mihi, Phoebe, mori, date gaudia Thebis quae pepigi et toto quae sanguine prodigus emi. ferte retro bellum captaeque impingite Lernae reliquias turpes, confixaque terga fouentes Inachus indecores pater auersetur alumnos. at Tyriis templa, arua, domos, conubia, natos reddite morte mea: si uos placita hostia iuui, si non attonitis uatis consulta recepi auribus et Thebis nondum credentibus hausi, haec Amphioniis pro me persoluite terris ac mihi deceptum, precor, exorate parentem.' sic ait, insignemque animam mucrone corusco dedignantem artus pridem maestamque teneri arripit atque uno quaesitam uulnere rumpit. sanguine tunc spargit turres et moenia lustrat, seque super medias acies, nondum ense remisso, iecit et in saeuos cadere est conatus Achiuos. ast illum amplexae Pietas Virtusque ferebant leniter ad terras corpus; nam spiritus olim ante Iouem et summis apicem sibi poscit in astris. iamque intra muros nullo sudore receptum gaudentes heroa ferunt: abscesserat ultro Tantalidum uenerata cohors; subit agmine longo colla inter iuuenum, laetisque fauoribus omni concinitur uulgo Cadmum atque Amphiona supra conditor; hi sertis, hi ueris honore soluto accumulant artus patriaque in sede reponunt corpus adoratum. repetunt mox bella peractis laudibus; hic uicta genitor lacrimabilis ira congemit, et tandem matri data flere potestas: 'lustralemne feris ego te, puer inclute, Thebis deuotumque caput uilis ceu mater alebam? quod molita nefas? cui tantum inuisa deorum? non ego monstrifero coitu reuoluta notaui pignora, nec nato peperi funesta nepotes. quid refert? habet ecce suos Iocasta ducesque regnantesque uidet: nos saeua piacula bello demus, ut alterni (placet hoc tibi, fulminis auctor?) Oedipodionii mutent diademata fratres? quid superos hominesue queror? tu, saeue Menoeceu, tu miseram ante omnes properasti extinguere matrem. unde hic mortis amor? quae sacra insania menti? quosue ego conceptus aut quae male pignora fudi tam diuersa mihi? nimirum Martius anguis, quaeque nouis proauum tellus effloruit armis— hinc animi tristes nimiusque in pectore Mauors, et de matre nihil. sponte en ultroque peremptus inrumpis maestas Fatis nolentibus umbras. ast egomet Danaos Capaneaque tela uerebar: haec erat, haec metuenda manus ferrumque quod amens ipsa dedi. uiden ut iugulo consumpserit ensem? altius haud quisquam Danaum mucrone subisset.' diceret infelix etiamnum et cuncta repleret questibus: abducunt comites famulaeque perosam solantes thalamoque tenent, sedet eruta multo ungue genas; non illa diem, non uerba precantum respicit aut uisus flectit tellure relictos, iam uocis, iam mentis inops. sic aspera tigris fetibus abreptis Scythico deserta sub antro accubat et tepidi lambit uestigia saxi; nusquam irae, sedit rabidi feritasque famesque oris, eunt praeter secura armenta gregesque: aspicit illa iacens; ubi enim quibus ubera pascat aut quos ingenti premat expectata rapina? hactenus arma, tubae, ferrumque et uulnera: sed nunc comminus astrigeros Capaneus tollendus in axes. non mihi iam solito uatum de more canendum; maior ab Aoniis poscenda amentia lucis: mecum omnes audete deae! siue ille profunda missus nocte furor, Capaneaque signa secutae arma Iouem contra Stygiae rapuere sorores, seu uirtus egressa modum, seu gloria praeceps, seu magnae data fama neci, seu laeta malorum principia et blandae superum mortalibus irae. iam sordent terrena uiro taedetque profundae caedis, et exhaustis olim Graiumque suisque missilibus lassa respexit in aethera dextra. ardua mox toruo metitur culmina uisu, innumerosque gradus gemina latus arbore clausos aerium sibi portat iter, longeque timendus multifidam quercum flagranti lumine uibrat; arma rubent una clipeoque incenditur ignis. 'hac' ait 'in Thebas, hac me iubet ardua uirtus ire, Menoeceo qua lubrica sanguine turris. experiar quid sacra iuuent, an falsus Apollo.' dicit, et alterno captiua in moenia gressu surgit ouans: quales mediis in nubibus aether uidit Aloidas, cum cresceret impia tellus despectura deos nec adhuc inmane ueniret Pelion et trepidum iam tangeret Ossa Tonantem. tunc uero attoniti fatorum in cardine summo, ceu suprema lues urbi facibusque cruentis aequatura solo turres Bellona subiret, omnibus e tectis certatim ingentia saxa roboraque et ualidas fundae Balearis habenas, nam iaculis caeloque uagis spes unde sagittis?— uerum auidi et tormenta rotant et molibus urguent. ille nec ingestis nec terga sequentibus umquam detrahitur telis, uacuoque sub aere pendens plana uelut terra certus uestigia figat, tendit et ingenti subit occurrente ruina: amnis ut incumbens longaeui robora pontis adsiduis oppugnat aquis; iam saxa fatiscunt emotaeque trabes: tanto uiolentior ille (sentit enim) maiore salo quassatque trahitque molem aegram, nexus donec celer alueus omnes abscidit et cursu uictor respirat aperto. utque petita diu celsus fastigia supra eminuit trepidamque adsurgens desuper urbem uidit et ingenti Thebas exterruit umbra, increpat attonitos: ~'humilesne Amphionis arces, pro pudor, hi faciles, carmenque imbelle secuti, hi, mentita diu Thebarum fabula, muri?~ et quid tam egregium prosternere moenia molli structa lyra?' simul insultans gressuque manuque molibus obstantes cuneos tabulataque saeuus restruit: absiliunt pontes, tectique trementis saxea frena labant, dissaeptoque aggere rursus utitur et truncas rupes in templa domosque praecipitat frangitque suis iam moenibus urbem. iamque Iouem circa studiis diuersa fremebant Argolici Tyriique dei; pater, aequus utrisque, aspicit ingentes ardentum comminus iras seque obstare uidet. gemit inseruante nouerca Liber et obliquo respectans lumine patrem: 'nunc ubi saeua manus, meaque heu cunabula flammae? fulmen, io ubi fulmen?' ait. gemit auctor Apollo quas dedit ipse domos; Lernam Thebasque rependit maestus et intento dubitat Tirynthius arcu; maternos plangit uolucer Danaeius Argos; flet Venus Harmoniae populos metuensque mariti stat procul et tacita Gradiuum respicit ira. increpat Aonios audax Tritonia diuos, Iunonem tacitam furibunda silentia torquent. non tamen haec turbant pacem Iouis, ecce quierant iurgia cum mediis Capaneus auditus in astris, 'nullane pro trepidis,' clamabat, 'numina Thebis statis? ubi infandae segnes telluris alumni, Bacchus et Alcides? piget instigare minores: tu potius uenias (quis enim concurrere nobis dignior?); en cineres Semelaeaque busta tenentur! nunc age, nunc totis in me conitere flammis, Iuppiter! an pauidas tonitru turbare puellas fortior et soceri turres excindere Cadmi?' ingemuit dictis superum dolor; ipse furentem risit et incussa sanctarum mole comarum, 'quaenam spes hominum tumidae post proelia Phlegrae? tune etiam feriendus?' ait. premit undique lentum turba deum frendens et tela ultricia poscit, nec iam audet fatis turbata obsistere coniunx. ipsa dato nondum caelestis regia signo sponte tonat, coeunt ipsae sine flamine nubes accurruntque imbres: Stygias rupisse catenas Iapetum aut uictam supera ad conuexa leuari Inarimen Aetnamue putes. pudet ista timere caelicolas; sed cum in media uertigine mundi stare uirum insanasque uident deposcere pugnas, mirantur taciti et dubio pro fulmine pallent. coeperat Ogygiae supra fastigia turris arcanum mugire polus caelumque tenebris auferri: tenet ille tamen, quas non uidet, arces, fulguraque attritis quotiens micuere procellis, 'his' ait 'in Thebas, his iam decet ignibus uti, hinc renouare faces lassamque accendere quercum.' talia dicentem toto Ioue fulmen adactum corripuit: primae fugere in nubila cristae, et clipei niger umbo cadit, iamque omnia lucent membra uiri. cedunt acies, et terror utrimque, quo ruat, ardenti feriat quas corpore turmas. [intra se stridere facem galeamque comasque quaerit, et urentem thoraca repellere dextra conatus ferri cinerem sub pectore tractat.] stat tamen, extremumque in sidera uersus anhelat, pectoraque inuisis obicit fumantia muris; nec caderet, sed membra uirum terrena relinquunt, exuiturque animus; paulum si tardius artus cessissent, potuit fulmen sperare secundum.

Liber Duodecimus

Nondum cuncta polo uigil inclinauerat astra ortus et instantem cornu tenuiore uidebat Luna diem, trepidas ubi iam Tithonia nubes discutit ac reduci magnum parat aethera Phoebo: agmina iam raris Dircaea penatibus errant, noctis questa moras; quamuis tunc otia tandem et primus post bella sopor, tamen aegra quietem pax fugat et saeui meminit uictoria belli. uix primo proferre gradum et munimina ualli soluere, uix totas reserare audacia portas; stant ueteres ante ora metus campique uacantis horror: ut adsiduo iactatis aequore tellus prima labat, sic attoniti nil comminus ire mirantur fusasque putant adsurgere turmas. sic ubi perspicuae scandentem limina turris Idaliae uolucres fuluum aspexere draconem, intus agunt natos et feta cubilia uallant unguibus imbellesque citant ad proelia pennas; mox ruerit licet ille retro, tamen aera nudum candida turba timet, tandemque ingressa uolatus horret et a mediis etiamnum respicit astris. itur in exanguem populum bellique iacentis reliquias, quacumque dolor luctusque, cruenti, exegere, duces; hi tela, hi corpora, at illi caesorum tantum ora uident alienaque iuxta pectora; pars currus deflent uiduisque loquuntur, hoc solum quia restat, equis; pars oscula figunt uulneribus magnis et de uirtute queruntur. frigida digeritur strages: patuere recisae cum capulis hastisque manus mediisque sagittae luminibus stantes; multis uestigia caedis nulla: ruunt planctu pendente et ubique parato. at circum informes truncos miserabile surgit certamen qui iusta ferant, qui funera ducant. saepe etiam hostiles (lusit Fortuna parumper) decepti fleuere uiros; nec certa facultas noscere quem miseri uitent calcentue cruorem. at quibus est inlaesa domus uacuique doloris, aut deserta uagi Danaum tentoria lustrant inmittuntque faces, aut (quae post bella uoluptas) quaerunt dispersi iaceat quo puluere Tydeus, an rapti pateat specus auguris, aut ubi diuum hostis, an aetheriae uiuant per membra fauillae. iam lacrimis exempta dies, nec serus abegit Vesper: amant miseri lamenta malisque fruuntur. nec subiere domos, sed circum funera pernox turba sedet, uicibusque datis alterna gementes igne feras planctuque fugant; nec dulcibus astris uicta, nec adsiduo coierunt lumina fletu. tertius Aurorae pugnabat Lucifer, et iam montibus orbatis, lucorum gloria, magnae Teumesi uenere trabes et amica Cithaeron silua rogis; ardent excisae uiscera gentis molibus extructis: supremo munere gaudent Ogygii manes; queritur miserabile Graium nuda cohors uetitumque gemens circumuolat ignem. accipit et saeui manes Eteoclis iniquos haudquaquam regalis honos; Argiuus haberi frater iussus adhuc atque exule pellitur umbra. at non plebeio fumare Menoecea busto rex genitor Thebaeque sinunt, nec robora uilem struxerunt de more rogum, sed bellicus agger curribus et clipeis Graiorumque omnibus armis sternitur; hostiles super ipse, ut uictor, aceruos pacifera lauro crinem uittisque decorus accubat: haud aliter quam cum poscentibus astris laetus in accensa iacuit Tirynthius Oeta. spirantes super inferias, captiua Pelasgum corpora frenatosque, pater, solacia sorti bellorum, mactabat equos; his arduus ignis palpitat, et gemitus tandem erupere paterni: 'o nisi magnanimae nimius te laudis inisset ardor, Echionios mecum uenerande penates atque ultra recture puer, uenientia qui nunc gaudia et ingratum mihi munus acerbas! tu superum conuexa licet coetusque perenni (credo equidem) uirtute colas, mihi flebile semper numen eris; ponant aras excelsaque Thebae templa dicent: uni fas sit lugere parenti. et nunc heu quae digne tibi sollemnia quasue largiar exequias? nec si fatale potestas Argos et impulsas cineri miscere Mycenas, meque super, cui uita (nefas!) et sanguine nati partus honos. eademne dies, eadem impia bella te, puer, et diros misere in Tartara fratres? et nunc Oedipodi par est fortuna doloris ac mihi? quam similes gemimus, bone Iuppiter, umbras! accipe, nate, tui noua libamenta triumphi, accipe et hoc regimen dextrae frontisque superbae uincula, quae patri minimum laetanda dedisti. regem te, regem tristes Eteocleos umbrae aspiciant.' simul haec dicens crinemque manumque destruit, accensaque iterat uiolentius ira: 'saeuum agedum inmitemque uocent si funera Lernae tecum ardere ueto; longos utinam addere sensus corporibus caeloque animas Ereboque nocentes pellere fas, ipsumque feras, ipsum unca uolucrum ora sequi atque artus regum monstrare nefandos! ei mihi, quod positos humus alma diesque resoluet! quare iterum repetens iterumque edico: suprema ne quis ope et flammis ausit iuuisse Pelasgos; aut nece facta luet numeroque explebit adempta corpora; per superos magnumque Menoecea iuro.' dixit, et abreptum comites in tecta ferebant. flebilis interea uacuis comitatus ab Argis (fama trahit miseras) orbae uiduaeque ruebant Inachides ceu capta manus; sua uulnera cuique, par habitus cunctis, deiecti in pectora crines accinctique sinus; manant lacera ora cruentis unguibus, et molles planctu creuere lacerti. prima per attonitas nigrae regina cateruae, tristibus inlabens famulis iterumque resurgens, quaerit inops Argia uias; non regia cordi, non pater: una fides, unum Polynicis amati nomen in ore sedet; Dircen infaustaque Cadmi moenia posthabitis uelit incoluisse Mycenis. proxima Lernaeo Calydonidas agmine mixtas Tydeos exequiis trahit haud cessura sorori Deipyle; scelus illa quidem morsusque profanos audierat miseranda uiri, sed cuncta iacenti infelix ignoscit amor. post aspera uisu, ac deflenda tamen, digno plangore Nealce Hippomedonta ciens. uatis mox impia coniunx heu uacuos positura rogos. postrema gementum agmina Maenaliae ducit comes orba Dianae, et grauis Euadne: dolet haec queriturque labores audacis pueri, magni memor illa mariti it toruum lacrimans summisque irascitur astris. illas et lucis Hecate speculata Lycaeis prosequitur gemitu, duplexque ad litus euntes planxit ab Isthmiaco genetrix Thebana sepulcro, noctiuagumque gregem, quamuis sibi luget, Eleusin fleuit et arcanos errantibus extulit ignes. ipsa per auersos ducit Saturnia calles occultatque uias, ne plebs congressa suorum ire uetet pereatque ingentis gloria coepti. nec non functa ducum refouendi corpora curam Iris habet, putresque arcanis roribus artus ambrosiaeque rigat sucis, ut longius obstent expectentque rogum et flammas non ante fatiscant. squalidus ecce genas et inani uulnere pallens Ornytus (hic socio desertus ab agmine, tardat plaga recens) timido secreta per auia furto debile carpit iter fractaeque innititur hastae. isque ubi mota nouo stupuit loca sola tumultu femineumque gregem, quae iam super agmina Lernae sola uidet, non ille uiam causasue requirit, quippe patent, maesto sed sic prior occupat ore: 'quo, miserae, quo fertis iter? funusne peremptis speratis cineremque uiris? stat peruigil illic umbrarum custos inhumataque corpora regi adnumerat. nusquam lacrimae, procul usque fugati accessus hominum: solis auibusque ferisque ire licet. uestrisne Creon dabit aequus honorem luctibus? inmites citius Busiridos aras Odrysiique famem stabuli Siculosque licebit exorare deos; rapiet fortasse precantes, si mens nota mihi, nec coniugialia supra funera sed caris longe mactabit ab umbris. quin fugitis, dum tuta uia est, Lernamque reuersae nomina, quod superest, uacuis datis orba sepulcris absentesque animas ad inania busta uocatis? aut uos Cecropiam (prope namque et Thesea fama est Thermodontiaco laetum remeare triumpho) imploratis opem? bello cogendus et armis in mores hominemque Creon.' sic fatus, at illis horruerunt lacrimae, stupuitque inmanis eundi impetus, atque uno uultus pallore gelati. non secus adflauit molles si quando iuuencas tigridis Hyrcanae ieiunum murmur, et ipse auditu turbatus ager, timor omnibus ingens quae placeat, quos illa fames escendat in armos. continuo discors uario sententia motu scinditur: his Thebas tumidumque ambire Creonta, his placet Actaeae si quid clementia gentis adnuat; extremum curarum ac turpe reuerti. hic non femineae subitum uirtutis amorem colligit Argia, sexuque inmane relicto tractat opus: placet (egregii spes dura pericli!) comminus infandi leges accedere regni, quo Rhodopes non ulla nurus nec alumna niuosi Phasidis innuptis uallata cohortibus iret. tunc mouet arte dolum, quo semet ab agmine fido segreget, inmitesque deos regemque cruentum contemptrix animae et magno temeraria luctu prouocet; hortantur pietas ignesque pudici. ipse etiam ante oculos omni manifestus in actu, nunc hospes miserae, primas nunc sponsus ad aras, nunc mitis coniunx, nunc iam sub casside torua maestus in amplexu multumque a limine summo respiciens: sed nulla animo uersatur imago crebrior Aonii quam quae de sanguine campi nuda uenit poscitque rogos. his anxia mentem aegrescit furiis et, qui castissumus ardor, funus amat; tunc ad comites conuersa Pelasgas, 'uos' ait 'Actaeas acies Marathoniaque arma elicite, aspiretque pio Fortuna labori. me sinite Ogygias, tantae quae sola ruinae causa fui, penetrare domos et fulmina regni prima pati; nec surda ferae pulsabimus urbis limina: sunt illic soceri mihi suntque sorores coniugis, et Thebas haud ignoranda subibo. ne tantum reuocate gradus: illo impetus ingens auguriumque animi.' nec plura, unumque Menoeten (olim hic uirginei custos monitorque pudoris) eligit et, quamquam rudis atque ignara locorum, praecipites gressus, qua uenerat Ornytus, aufert. atque ubi uisa procul socias liquisse malorum, 'anne' ait 'hostiles ego te tabente per agros (heu dolor!) expectem quaenam sententia lenti Theseos, an bello proceres, an dexter haruspex adnuat? interea funus decrescit, et uncis alitibus (non hos potius?) supponimus artus. et nunc me duram, si quis tibi sensus ad umbras, me tardam Stygiis quereris, fidissime, diuis. heu si nudus adhuc, heu si iam forte sepultus: nostrum utrumque nefas; adeo uis nulla dolenti? Mors nusquam saeuusque Creon? hortaris euntem, Ornyte!' sic dicens magno Megareia praeceps arua rapit passu, demonstrat proxima quisque obuius horrescitque habitus miseramque ueretur. uadit atrox uisu, nil corde nec aure pauescens, et nimiis confisa malis propiorque timeri: nocte uelut Phrygia cum lamentata resultant Dindyma, pinigeri rapitur Simoentis ad amnem dux uesana chori, cuius dea sanguine lecto ipsa dedit ferrum et uittata fronde notauit. iam pater Hesperio flagrantem gurgite currum abdiderat Titan, aliis rediturus ab undis, cum tamen illa grauem luctu fallente laborem nescit abisse diem: nec caligantibus aruis terretur, nec frangit iter per et inuia saxa lapsurasque trabes nemorumque arcana (sereno nigra die) caecisque incisa noualia fossis, per fluuios secura uadi, somnosque ferarum praeter et horrendis infesta cubilia monstris. tantum animi luctusque ualent! pudet ire Menoeten tardius, inualidaeque gradum miratur alumnae. quas non illa domos pecudumque hominumque modesto pulsauit gemitu? quotiens amissus eunti limes, et errantem comitis solacia flammae destituunt gelidaeque facem uicere tenebrae! iamque supinantur fessis lateque fatiscunt Penthei deuexa iugi, cum pectore anhelo iam prope deficiens sic incipit orsa Menoetes: 'haud procul, exacti si spes non blanda laboris, Ogygias, Argia, domos et egena sepulcri busta iacere reor: graue comminus aestuat aer sordidus, et magnae redeunt per inane uolucres. haec illa est crudelis humus, nec moenia longe. cernis ut ingentes murorum porrigat umbras campus et e speculis moriens intermicet ignis? moenia sunt iuxta.' modo nox magis ipsa tacebat, solaque nigrantes laxabant astra tenebras. horruit Argia, dextramque ad moenia tendens: 'urbs optata prius, nunc tecta hostilia, Thebae, et tamen, inlaesas si reddis coniugis umbras, sic quoque dulce solum, cernis quo praedita cultu, qua stipata manu, iuxta tua limina primum Oedipodis magni uenio nurus? improba non sunt uota: rogos hospes planctumque et funera posco. illum, oro, extorrem regni belloque fugatum, illum, quem solio non es dignata paterno, redde mihi. tuque, oro, ueni, si manibus ulla effigies errantque animae post membra solutae, tu mihi pande uias, tuaque ipse ad funera deduc, si merui.' dixit, tectumque adgressa propinquae pastorale casae reficit spiramina fessi ignis, et horrendos inrumpit turbida campos. qualis ab Aetnaeis accensa lampade saxis orba Ceres magnae uariabat imagine flammae Ausonium Siculumque latus, uestigia nigri raptoris uastosque legens in puluere sulcos; illius insanis ululatibus ipse remugit Enceladus ruptoque uias inluminat igni: Persephonen amnes siluae freta nubila clamant, Persephonen tantum Stygii tacet aula mariti. admonet attonitam fidus meminisse Creontis altor et occulto summittere lampada furto. regina Argolicas modo formidata per urbes, uotum inmane procis spesque augustissima gentis, nocte sub infesta, nullo duce et hoste propinquo, sola per offensus armorum et lubrica tabo gramina, non tenebras, non circumfusa tremescens concilia umbrarum atque animas sua membra gementes, saepe gradu caeco ferrum calcataque tela dissimulat, solusque labor uitasse iacentes, dum funus putat omne suum, uisuque sagaci rimatur positos et corpora prona supinat incumbens, queriturque parum lucentibus astris. forte soporiferas caeli secreta per umbras Iuno, sinu magni semet furata mariti, Theseos ad muros, ut Pallada flecteret, ibat, supplicibusque piis faciles aperiret Athenas. atque ubi per campos errore fatiscere uano inmeritam Argian supero respexit ab axe, indoluit uisu, et lunaribus obuia bigis aduertit uultum placidaque ita uoce locuta est: 'da mihi poscenti munus breue, Cynthia, si quis est Iunonis honos; certe Iouis improba iussu ter noctem Herculeam++ueteres sed mitto querelas: en locus officio. cultrix placitissima nostri Inachis Argia cernis qua nocte uagetur nec reperire uirum densis queat aegra tenebris? et tibi nimbosum languet iubar: exere, quaeso, cornua, et adsueto propior premat orbita terras. hunc quoque, qui curru madidas tibi pronus habenas ducit, in Aonios uigiles demitte Soporem.' uix ea, cum scissis magnum dea nubibus orbem protulit; expauere umbrae, fulgorque recisus sideribus; uix ipsa tulit Saturnia flammas. primum per campos infuso lumine pallam coniugis ipsa suos noscit miseranda labores, quamquam texta latent suffusaque sanguine maeret purpura; dumque deos uocat et de funere caro hoc superesse putat, uidet ipsum in puluere paene calcatum. fugere animus uisusque sonusque, inclusitque dolor lacrimas; tum corpore toto sternitur in uultus animamque per oscula quaerit absentem, pressumque comis ac ueste cruorem seruatura legit. mox tandem uoce reuersa: 'hunc ego te, coniunx, ad debita regna profectum ductorem belli generumque potentis Adrasti aspicio, talisque tuis occurro triumphis? huc attolle genas defectaque lumina: uenit ad Thebas Argia tuas; age, moenibus induc et patrios ostende lares et mutua redde hospitia. heu quid ago? proiectus caespite nudo hoc patriae telluris habes. quae iurgia? certe imperium non frater habet! nullasne tuorum mouisti lacrimas? ubi mater, ubi incluta fama Antigone? mihi nempe iaces, mihi uictus es uni! dicebam: "quo tendis iter? quid sceptra negata poscis? habes Argos, soceri regnabis in aula; hic tibi longus honos, hic indiuisa potestas." quid queror? ipsa dedi bellum maestumque rogaui ipsa patrem ut talem nunc te complexa tenerem. sed bene habet, superi, gratum est, Fortuna; peracta spes longinqua uiae: totos inuenimus artus. ei mihi, sed quanto descendit uulnus hiatu! hoc frater? qua parte, precor, iacet ille nefandus praedator? uincam uolucres (sit adire potestas) excludamque feras; an habet funestus et ignes? sed nec te flammis inopem tua terra uidebit: ardebis lacrimasque feres quas ferre negatum regibus, aeternumque tuo famulata sepulcro durabit deserta fides, testisque dolorum natus erit, paruoque torum Polynice fouebo.' ecce alios gemitus aliamque ad busta ferebat Antigone miseranda facem, uix nacta petitos moenibus egressus; illam nam tempore in omni attendunt uigiles et rex iubet ipse timeri, contractaeque uices et crebrior excubat ignis. ergo deis fratrique moras excusat et amens, ut paulum inmisso cessit statio horrida somno, erumpit muris: fremitu quo territat agros uirginis ira leae, rabies cui libera tandem et primus sine matre furor. nec longa morata, quippe trucem campum et positus quo puluere frater nouerat. atque illam contra uidet ire Menoetes, cui uacat, et carae gemitus compescit alumnae. cum tamen erectas extremus uirginis aures accessit sonus, utque atra sub ueste comisque squalentem et crasso foedatam sanguine uultus astrorum radiis et utraque a lampade uidit, 'cuius' ait 'manes, aut quae temeraria quaeris nocte mea?' nihil illa diu, sed in ora mariti deicit inque suos pariter uelamina uultus, capta metu subito paulumque oblita doloris. hoc magis increpitans suspecta silentia perstat Antigone, comitemque premens ipsamque; sed ambo deficiunt fixique silent. tandem ora retexit Argia, corpusque tamen complexa profatur: 'si quid in hoc ueteri bellorum sanguine mecum quaesitura uenis, si tu quoque dura Creontis iussa times, possum tibi me confisa fateri. si misera es (certe lacrimas lamentaque cerno), iunge, age, iunge fidem: proles ego regis Adrasti (ei mihi! num quis adest?) cari Polynicis ad ignes, etsi regna uetant++' stupuit Cadmeia uirgo intremuitque simul dicentemque occupat ultro: 'mene igitur sociam (pro fors ignara!) malorum, mene times? mea membra tenes, mea funera plangis. cedo, tene, pudet heu! pietas ignaua sororis! haec prior++' hic pariter lapsae iunctoque per ipsum amplexu miscent auidae lacrimasque comasque, partitaeque artus redeunt alterna gementes ad uultum et cara uicibus ceruice fruuntur. dumque modo haec fratrem memorat, nunc illa maritum, mutuaque exorsae Thebas Argosque renarrant, longius Argia miseros reminiscitur actus: 'per tibi furtiui sacrum commune doloris, per socios manes et conscia sidera iuro: non hic amissos, quamquam uagus exul, honores, non gentile solum, carae non pectora matris, te cupiit unam noctesque diesque locutus Antigonen; ego cura minor facilisque relinqui. tu tamen ex celsa sublimem forsitan arce ante nefas Grais dantem uexilla maniplis uidisti, teque ille acie respexit ab ipsa ense salutatam et nutantis uertice coni: nos procul. extremas sed quis deus egit in iras? nil uestrae ualuere preces? tibine iste negauit oranti?' causas ac tristia reddere fata coeperat Antigone; fidus comes admonet ambas: 'heia agite inceptum potius! iam sidera pallent uicino turbata die, perferte laborem, tempus erit lacrimis, accenso flebitis igne.' haud procul Ismeni monstrabant murmura ripas, qua turbatus adhuc et sanguine decolor ibat. huc laceros artus socio conamine portant inualidae, iungitque comes non fortior ulnas. sic Hyperionium trepido Phaethonta sorores fumantem lauere Pado; uixdum ille sepulcro conditus, et flentes stabant ad flumina siluae. ut sanies purgata uado membrisque reuersus mortis honos, ignem miserae post ultima quaerunt oscula; sed gelidae circum exanimesque fauillae putribus in foueis, atque omnia busta quiescunt. stabat adhuc, seu forte, rogus, seu numine diuum, cui torrere datum saeuos Eteocleos artus, siue locum monstris iterum Fortuna parabat, seu dissensuros seruauerat Eumenis ignes. hic tenuem nigris etiamnum aduiuere lucem roboribus pariter cupidae uidere, simulque flebile gauisae; nec adhuc quae busta repertum, sed placidus quicumque rogant mitisque supremi admittat cineris consortem et misceat umbras. ecce iterum fratres: primos ut contigit artus ignis edax, tremuere rogi et nouus aduena busto pellitur; exundant diuiso uertice flammae alternosque apices abrupta luce coruscant. pallidus Eumenidum ueluti commiserit ignes Orcus, uterque minax globus et conatur uterque longius; ipsae etiam commoto pondere paulum secessere trabes. conclamat territa uirgo: 'occidimus, functasque manu stimulauimus iras. frater erat; quis enim accessus ferus hospitis umbrae pelleret? en clipei fragmen semustaque nosco cingula, frater erat! cernisne ut flamma recedat concurratque tamen? uiuunt odia improba, uiuunt. nil actum bello; miseri, sic dum arma mouetis uicit nempe Creon! nusquam iam regna: quis ardor? cui furitis? sedate minas; tuque exul ubique, semper inops aequi, iam cede (hoc nupta precatur, hoc soror), aut saeuos mediae ueniemus in ignes.' uix ea, cum subitus campos tremor altaque tecta impulit adiuuitque rogi discordis hiatus, et uigilum turbata quies, quibus ipse malorum fingebat simulacra Sopor: ruit ilicet omnem prospectum lustrans armata indagine miles. illos instantes senior timet unus; at ipsae ante rogum saeuique palam spreuisse Creontis imperia et furtum claro plangore fatentur securae, quippe omne uident fluxisse cadauer. ambitur saeua de morte animosaque leti spes furit: haec fratris rapuisse, haec coniugis artus contendunt uicibusque probant: 'ego corpus', 'ego ignes', 'me pietas', 'me duxit amor'. deposcere saeua supplicia et dextras iuuat insertare catenis. nusquam illa alternis modo quae reuerentia uerbis, iram odiumque putes; tantus discordat utrimque clamor, et ad regem qui deprendere trahuntur. at procul Actaeis dextra iam Pallade muris Iuno Phoroneas inducit praeuia matres attonitas, non ipsa minus, coetumque gementem conciliat populis et fletibus addit honorem. ipsa manu ramosque oleae uittasque precantes tradit, et obtenta summittere lumina palla et praeferre docet uacuas sine manibus urnas. omnis Erectheis effusa penatibus aetas tecta uiasque replent: unde hoc examen et una tot miserae? necdum causas nouere malorum, iamque gemunt. dea conciliis se miscet utrisque cuncta docens, qua gente satae, quae funera plangant quidue petant; uariis nec non adfatibus ipsae Ogygias leges inmansuetumque Creonta multum et ubique fremunt. Geticae non plura queruntur hospitibus tectis trunco sermone uolucres, cum duplices thalamos et iniquum Terea clamant. urbe fuit media nulli concessa potentum ara deum, mitis posuit Clementia sedem, et miseri fecere sacram; sine supplice numquam illa nouo, nulla damnauit uota repulsa. auditi quicumque rogant, noctesque diesque ire datum et solis numen placare querelis. parca superstitio: non turea flamma nec altus accipitur sanguis: lacrimis altaria sudant, maestarumque super libamina secta comarum pendent et uestes mutata sorte relictae. mite numus circa cultuque insigne uerendo, uittatae laurus et supplicis arbor oliuae. nulla autem effigies, nulli commissa metallo forma dei: mentes habitare et pectora gaudet. semper habet trepidos, semper locus horret egenis coetibus, ignotae tantum felicibus arae. fama est defensos acie post busta paterni numinis Herculeos sedem fundasse nepotes. fama minor factis: ipsos nam credere dignum caelicolas, tellus quibus hospita semper Athenae, ceu leges hominemque nouum ritusque sacrorum seminaque in uacuas hinc descendentia terras, sic sacrasse loco commune animantibus aegris confugium, unde procul starent iraeque minaeque regnaque, et a iustis Fortuna recederet aris. iam tunc innumerae norant altaria gentes: huc uicti bellis patriaque a sede fugati regnorumque inopes scelerumque errore nocentes conueniunt pacemque rogant; mox hospita sedes uicit et Oedipodae Furias et funus ~olynthi texit et a misero matrem summouit Oreste. huc uulgo monstrante locum manus anxia Lernae deueniunt, cedunt miserorum turba priorum. uix ibi, sedatis requierunt pectora curis: ceu patrio super alta grues Aquilone fugatae cum uidere Pharon; tunc aethera latius implent, tunc hilari clangore sonant; iuuat orbe sereno contempsisse niues et frigora soluere Nilo. iamque domos patrias Scythicae post aspera gentis proelia laurigero subeuntem Thesea curru laetifici plausus missusque ad sidera uulgi clamor et emeritis hilaris tuba nuntiat armis. ante ducem spolia et, duri Mauortis imago, uirginei currus cumulataque fercula cristis et tristes ducuntur equi truncaeque bipennes, quis nemora et solidam Maeotida caedere suetae, gorytique leues portantur et ignea gemmis cingula et informes dominarum sanguine peltae. ipsae autem nondum trepidae sexumue fatentur, nec uulgare gemunt, aspernanturque precari, et tantum innuptae quaerunt delubra Mineruae. primus amor niueis uictorem cernere uectum quadriiugis; nec non populos in semet agebat Hippolyte, iam blanda genas patiensque mariti foederis. hanc patriae ritus fregisse seueros Atthides oblique secum mirantur operto murmure, quod nitidi crines, quod pectora palla tota latent, magnis quod barbara semet Athenis misceat atque hosti ueniat paritura marito. paulum et ab insessis maestae Pelopeides aris promouere gradum seriemque et dona triumphi mirantur, uictique animo rediere mariti. atque ubi tardauit currus et ab axe superbo explorat causas uictor poscitque benigna aure preces, ausa ante alias Capaneia coniunx: 'belliger Aegide, subitae cui maxima laudis semina de nostris aperit Fortuna ruinis, non externa genus, dirae nec conscia noxae turba sumus: domus Argos erat regesque mariti, non utinam et fortes! quid enim septena mouere castra et Agenoreos opus emendare penates? nec querimur caesos: haec bellica iura uicesque armorum; sed non Siculis exorta sub antris monstra nec Ossaei bello cecidere bimembres. mitto genus clarosque patres: hominum, inclute Theseu, sanguis erant, homines, eademque in sidera, eosdem sortitus animarum alimentaque uestra creati, quos uetat igne Creon Stygiaeque a limine portae, ceu sator Eumenidum aut Lethaei portitor amnis, summouet ac dubio caelique Erebique sub axe detinet. heu princeps Natura! ubi numina, ubi illest fulminis iniusti iaculator? ubi estis, Athenae? septima iam surgens trepidis Aurora iacentes auersatur equis; radios declinat et horret stelligeri iubar omne poli; iam comminus ipsae pabula dira ferae campumque odere uolucres spirantem tabo et caelum uentosque grauantem. quantum etenim superesse rear? nuda ossa putremque uerrere permittat saniem. properate, uerendi Cecropidae; uos ista decet uindicta, priusquam Emathii Thracesque dolent, quaeque extat ubique gens arsura rogis manesque habitura supremos. nam quis erit saeuire modus? bellauimus, esto; sed cecidere odia et tristes mors obruit iras. tu quoque, ut egregios fama cognouimus actus, non trucibus monstris Sinin infandumque dedisti Cercyona, et saeuum uelles Scirona crematum. credo et Amazoniis Tanain fumasse sepulcris, unde haec arma refers; sed et hunc dignare triumphum. da terris unum caeloque Ereboque laborem, si patrium Marathona metu, si tecta leuasti Cresia, nec fudit uanos anus hospita fletus. sic tibi non ullae socia sine Pallade pugnae, nec sacer inuideat paribus Tirynthius actis, semper et in curru, semper te mater ouantem cernat, et inuictae nil tale precentur Athenae.' dixerat; excipiunt cunctae tenduntque precantes cum clamore manus; rubuit Neptunius heros permotus lacrimis; iusta mox concitus ira exclamat: 'quaenam ista nouos induxit Erinys regnorum mores? non haec ego pectora liqui Graiorum abscedens, Scythiam Pontumque niualem cum peterem; nouus unde furor? uictumne putasti Thesea, dire Creon? adsum, nec sanguine fessum crede; sitit meritos etiamnum haec hasta cruores. nulla mora est; uerte hunc adeo, fidissime Phegeu, cornipedem, et Tyrias inuectus protinus arces aut Danais edice rogos aut proelia Thebis.' sic ait oblitus bellique uiaeque laborum, hortaturque suos uiresque instaurat anhelas: ut modo conubiis taurus saltuque recepto cum posuit pugnas, alio si forte remugit bellatore nemus, quamquam ora et colla cruento imbre madent, nouus arma parat campumque lacessens dissimulat gemitus et uulnera puluere celat. ipsa metus Libycos seruatricemque Medusam pectoris incussa mouit Tritonia parma. protinus erecti toto simul agmine Thebas respexere angues; necdum Atticus ire parabat miles, et infelix expauit classica Dirce. continuo in pugnas haud solum accensa iuuentus qui modo Caucasei comites rediere triumphi: omnis ad arma rudes ager extimulauit alumnos. conueniunt ultroque ducis uexilla sequuntur, qui gelidum Braurona uiri, qui rura lacessunt Monychia et trepidis stabilem Piraeea nautis et nondum Eoo clarum Marathona triumpho. mittit in arma manus gentilibus hospita diuis Icarii Celeique domus uiridesque Melaenae, diues et Aegaleos nemorum Parnesque benignus uitibus et pingui melior Lycabessos oliuae. uenit atrox Alaeus et olentis arator Hymetti, quaeque rudes thyrsos hederis uestistis, Acharnae. linquitur Eois longe speculabile proris Sunion, unde uagi casurum in nomina ponti Cresia decepit falso ratis Aegea uelo. hos Salamis populos, illos Cerealis Eleusin horrida suspensis ad proelia misit aratris, et quos Callirhoe nouies errantibus undis implicat, et raptae qui conscius Orithyiae celauit ripis Geticos Ilissos amores. ipse quoque in pugnas uacuatur collis, ubi ingens lis superum, dubiis donec noua surgeret arbor rupibus et longa refugum mare frangeret umbra. isset et Arctoas Cadmea ad moenia ducens Hippolyte turmas: retinet iam certa tumentis spes uteri, coniunxque rogat dimittere curas Martis et emeritas thalamo sacrare pharetras. hos ubi uelle acies et dulci gliscere ferro dux uidet, utque piis raptim dent oscula natis amplexusque breues, curru sic fatur ab alto: 'terrarum leges et mundi foedera mecum defensura cohors, dignas insumite mentes coeptibus: hac omnem diuumque hominumque fauorem Naturamque ducem coetusque silentis Auerni stare palam est; illic Poenarum exercita Thebis agmina et anguicomae ducent uexilla sorores. ite alacres tantaeque, precor, confidite causae.' dixit, et emissa praeceps iter incohat hasta: qualis Hyperboreos ubi nubilus institit axes Iuppiter et prima tremefecit sidera bruma, rumpitur Aeolia et longam indignata quietem tollit hiems animos uentosaque sibilat Arctos; tunc montes undaeque fremunt, tunc proelia caecis nubibus et tonitrus insanaque fulmina gaudent. icta gemit tellus, uirides grauis ungula campos mutat, et innumeris peditumque equitumque cateruis expirat protritus ager, nec puluere crasso armorum lux uicta perit, sed in aethera longum frangitur, et mediis ardent in nubibus hastae. noctem adeo placidasque operi iunxere tenebras, certamenque inmane uiris quo concita tendunt agmina: quis uisas proclamet ab aggere Thebas, cuius in Ogygio stet princeps lancea muro. at procul ingenti Neptunius agmina Theseus angustat clipeo, propriaeque exordia laudis centum urbes umbone gerit centenaque Cretae moenia, seque ipsum monstrosi ambagibus antri hispida torquentem luctantis colla iuuenci alternasque manus circum et nodosa ligantem bracchia et abducto uitantem cornua uultu. terror habet populos, cum saeptus imagine torua ingreditur pugnas, bis Thesea bisque cruentas caede uidere manus: ueteres reminiscitur actus ipse tuens sociumque gregem metuendaque quondam limina et absumpto pallentem Cnosida filo. saeuus at interea ferro post terga reuinctas Antigonen uiduamque Creon Adrastida leto admouet; ambae hilares et mortis amore superbae ensibus intentant iugulos regemque cruentum destituunt, cum dicta ferens Theseia Phegeus astitit. ille quidem ramis insontis oliuae pacificus, sed bella ciet bellumque minatur, grande fremens, nimiumque memor mandantis, et ipsum iam prope, iam medios operire cohortibus agros ingeminans. stetit ambiguo Thebanus in aestu curarum, nutantque minae et prior ira tepescit. tunc firmat sese, fictumque ac triste renidens, 'paruane prostratis,' inquit, 'documenta Mycenis sanximus? en iterum qui moenia nostra lacessant. accipimus, ueniant; sed ne post bella querantur: lex eadem uictis.' dicit, sed puluere crasso caligare diem et Tyrios iuga perdere montes aspicit; armari populos tamen armaque ferri ipse iubet pallens, mediaeque in sedibus aulae Eumenidas subitas flentemque Menoecea cernit turbidus impositosque rogis gaudere Pelasgos. quis fuit ille dies, tanto cum sanguine Thebis pax inuenta perit! patriis modo fixa reuellunt arma deis, clipeisque obducunt pectora fractis, et galeas humiles et adhuc sordentia tabo spicula: non pharetris quisquam, non ense decorus, non spectandus equo; cessat fiducia ualli, murorum patet omne latus, munimina portae exposcunt: prior hostis habet; fastigia desunt: deiecit Capaneus; exanguis et aegra iuuentus iam nec coniugibus suprema nec oscula natis iungit, et attoniti nil optauere parentes. Atticus at contra, iubar ut clarescere ruptis nubibus et solem primis aspexit in armis, desilit in campum, qui subter moenia nudos adseruat manes, dirisque uaporibus aegrum aera puluerea penitus sub casside ducens ingemit et iustas belli flammatur in iras. hunc saltem miseris ductor Thebanus honorem largitur Danais, quod non super ipsa iacentum corpora belligeras acies Martemque secundum miscuit, aut lacera ne quid de strage nefandus perderet, eligitur saeuos potura cruores terra rudis. iamque alternas in proelia gentes dissimilis Bellona ciet; non clamor utrimque, non utrimque tubae: stat debilis altera pubes summissos enses nequiquam ammentaque dextris laxa tenens; cedunt tellure, armisque reductis ostentant ueteres etiamnum in sanguine plagas. iam nec Cecropiis idem ductoribus ardor, languescuntque minae et uirtus secura residit: uentorum uelut ira minor, nisi silua furentes impedit, insanique tacent sine litore fluctus. ut uero aequoreus quercum Marathonida Theseus extulit, erectae cuius crudelis in hostes umbra cadit campumque trucem lux cuspidis implet, ceu pater Edonios Haemi de uertice Mauors impulerit currus, rapido mortemque fugamque axe uehens, sic exanimes in terga reducit pallor Agenoridas; taedet fugientibus uti Thesea, nec facilem dignatur dextra cruorem. cetera plebeio desaeuit sanguine uitrus: sic iuuat exanimis proiectaque praeda canesque degeneresque lupos, magnos alit ira leones. attamen Olenium Lamyrumque, hunc tela pharetra promentem, hunc saeui tollentem pondera saxi deicit, et triplici confisos robore gentis Alcetidas fratres, totidem quos eminus hastis continuat; ferrum consumpsit pectore Phyleus, ore momordit Helops, umero transmisit Iapyx. iamque et quadriiugo celsum petit Haemona curru, horrendumque manu telum rotat: ille pauentes obliquauit equos; longo perlata tenore transiit hasta duos, sitiebat uulnera nec non tertia, sed medio cuspis temone retenta est. sed solum uotis, solum clamore tremendo omnibus in turmis optat uocitatque Creonta. atque hunc diuersa bellorum in fronte maniplos hortantem dictis frustraque extrema minantem conspicit; abscedunt comites: sed Thesea iussi linquebant fretique deis atque ipsius armis, ille tenet reuocatque suos; utque aequa notauit hinc atque hinc odia, extrema se colligit ira, iam letale furens, atque audax morte futura, 'non cum peltiferis' ait 'haec tibi pugna puellis, uirgineas ne crede manus: hic cruda uirorum proelia, nos magnum qui Tydea quique furentem Hippomedonta neci Capaneaque misimus umbris pectora. quae bellum praeceps amentia suasit, improbe? nonne uides, quos ulciscare, iacentes?' sic ait, et frustras periturum missile summo adflixit clipeo. risit uocesque manumque horridus Aegides, ferrataque arbore magnos molitur iactus, nec non prius ore superbo intonat: 'Argolici, quibus haec datur hostia, manes, pandite Tartareum chaos ultricesque parate Eumenidas, uenit ecce Creon!' sic fatus, et auras dissipat hasta tremens; tunc, qua subtemine duro multiplicem tenues iterant thoraca catenae, incidit: emicuit per mille foramina sanguis impius; ille oculis extremo errore solutis labitur. adsistit Theseus grauis armaque tollens, 'iamne dare extinctis iustos' ait 'hostibus ignes, iam uictos operire placet? uade atra dature supplicia, extremique tamen secure sepulcri.' accedunt utrimque pio uexilla tumultu permiscentque manus; medio iam foedera bello, iamque hospes Theseus; orant succedere muris dignarique domos. nec tecta hostilia uictor aspernatus init; gaudent matresque nurusque Ogygiae, qualis thyrso bellante subactus mollia laudabat iam marcidus orgia Ganges. ecce per aduersas Dircaei uerticis umbras femineus quatit astra fragor, matresque Pelasgae decurrunt: quales Bacchea ad bella uocatae Thyiades amentes, magnum quas poscere credas aut fecisse nefas; gaudent lamenta nouaeque exultant lacrimae; rapit huc, rapit impetus illuc, Thesea magnanimum quaerant prius, anne Creonta, anne suos: uidui ducunt ad corpora luctus. non ego, centena si quis mea pectora laxet uoce deus, tot busta simul uulgique ducumque, tot pariter gemitus dignis conatibus aequem: turbine quo sese caris instrauerit audax ignibus Euadne fulmenque in pectore magno quaesierit; quo more iacens super oscula saeui corporis infelix excuset Tydea coniunx; ut saeuos narret uigiles Argia sorori; Arcada quo planctu genetrix Erymanthia clamet, Arcada, consumpto seruantem sanguine uultus, Arcada, quem geminae pariter fleuere cohortes. uix nouus ista furor ueniensque implesset Apollo, et mea iam longo meruit ratis aequore portum. durabisne procul dominoque legere superstes, o mihi bissenos multum uigilata per annos Thebai? iam certe praesens tibi Fama benignum strauit iter coepitque nouam monstrare futuris. iam te magnanimus dignatur noscere Caesar, Itala iam studio discit memoratque iuuentus. uiue, precor; nec tu diuinam Aeneida tempta, sed longe sequere et uestigia semper adora. mox, tibi si quis adhuc praetendit nubila liuor, occidet, et meriti post me referentur honores.

Liber Nonus

Asperat Aonios rabies audita cruenti Tydeos; ipsi etiam minus ingemuere iacentem Inachidae, culpantque uirum et rupisse queruntur fas odii; quin te, diuum implacidissime, quamquam praecipuum tunc caedis opus, Gradiue, furebas, offensum uirtute ferunt, nec comminus ipsum ora sed et trepidos alio torsisse iugales. ergo profanatum Melanippi funus acerbo uulnere non aliis ultum Cadmeia pubes insurgunt stimulis, quam si turbata sepulcris ossa patrum monstrisque datae crudelibus urnae. accendit rex ipse super: 'quisquamne Pelasgis mitis adhuc hominemque gerit? iam morsibus uncis (pro furor! usque adeo tela exatiauimus?) artus dilacerant. nonne Hyrcanis bellare putatis tigribus, aut saeuos Libyae contra ire leones? et nunc ille iacet (pulchra o solacia leti!) ore tenens hostile caput, dulcique nefandus inmoritur tabo; nos ferrum inmite facesque: illis nuda odia, et feritas iam non eget armis. sic pergant rabidi claraque hac laude fruantur, dum uideas haec, summe pater. sed enim hiscere campos conquesti terraeque fugam mirantur; an istos uel sua portet humus?' magno sic fatus agebat procursu fremituque uiros, furor omnibus idem Tydeos inuisi spoliis raptoque potiri corpore. non aliter subtexunt astra cateruae incestarum auium, longe quibus aura nocentem aera desertasque tulit sine funere mortes; illo auidae cum uoce ruunt, sonat arduus aether plausibus, et caelo uolucres cessere minores. Fama per Aonium rapido uaga murmure campum spargitur in turmas (solito pernicior index cum lugenda refert), donec, cui maxima fando damna uehit, trepidas lapsa est Polynicis ad aures. deriguit iuuenis lacrimaeque haesere paratae et cunctata fides: nimium nam cognita uirtus Oenidae credi letum suadetque uetatque. sed postquam haud dubio clades auctore reperta est, nox oculos mentemque rapit; tum sanguine fixo membra simul, simul arma ruunt: madet ardua fletu iam galea atque ocreae clipeum excepere cadentem. it maestus genua aegra trahens hastamque sequentem, uulneribus ceu mille grauis totosque per artus saucius: absistunt socii monstrantque gementes. tandem ille abiectis, uix quae portauerat, armis nudus in egregii uacuum iam corpus amici procidit et tali lacrimas cum uoce profudit: 'hasne tibi, armorum spes o suprema meorum, Oenide, grates, haec praemia digna rependi, funus ut inuisa Cadmi tellure iaceres sospite me? nunc exul ego aeternumque fugatus, quando alius misero ac melior mihi frater ademptus. nec iam sortitus ueteres regnique nocentis periurum diadema peto: quo gaudia tanti empta mihi aut sceptrum quod non tua dextera tradet? ite, uiri, solumque fero me linquite fratri: nil opus arma ultra temptare et perdere mortes; ite, precor; quid iam dabitis mihi denique maius? Tydea consumpsi! quanam hoc ego morte piabo? o socer, o Argi! et primae bona iurgia noctis alternaeque manus et, longi pignus amoris, ira breuis! non me ense tuo tunc, maxime Tydeu, (et poteras) nostri mactatum in limine Adrasti! quin etiam Thebas me propter et impia fratris tecta libens, unde haud alius remeasset, adisti, ceu tibimet sceptra et proprios laturus honores. iam Telamona pium, iam Thesea fama tacebat. qualis et ecce iaces! quae primum uulnera mirer? quis tuus hic, quis ab hoste cruor? quae te agmina quiue innumeri strauere globi? (num fallor?) et ipse inuidit pater et tota Mars impulit hasta.' sic ait, et maerens etiamnum lubrica tabo ora uiri terget lacrimis dextraque reponit. 'tune meos hostes hucusque exosus, et ultra sospes ego?' exuerat uagina turbidus ensem aptabatque neci: comites tenuere, socerque castigat bellique uices ac fata reuoluens solatur tumidum, longeque a corpore caro paulatim, unde dolor letique animosa uoluntas, amouet ac tacite ferrum inter uerba reponit. ducitur amisso qualis consorte laborum deserit inceptum media inter iugera sulcum taurus iners colloque iugum deforme remisso parte trahit, partem lacrimans sustentat arator. ecce autem hortatus Eteoclis et arma secuti, lecta manus, iuuenes, quos nec Tritonia bello, nec prope conlata spreuisset cuspide Mauors, aduentant; contra, conlecta ut pectora parmae fixerat atque hastam longe protenderat, haeret arduus Hippomedon: ceu fluctibus obuia rupes, cui neque de caelo metus et fracta aequora cedunt, stat cunctis inmota minis, fugit ipse rigentem pontus et ex alto miserae nouere carinae. tunc prior Aonides (ualidam simul eligit hastam): 'non pudet hos manes, haec infamantia bellum funera dis coram et caelo inspectante tueri? scilicet egregius sudor memorandaque uirtus hanc tumulare feram, ne non maerentibus Argos exequiis lacrimandus eat mollique feretro infandam eiectans saniem! dimittite curam. nullae illum uolucres, nulla impia monstra nec ipse, si demus, pius ignis edat.' nec plura, sed ingens intorquet iaculum, duro quod in aere moratum transmissumque tamen clipei stetit orbe secundo. inde Pheres acerque Lycus; sed cassa Pheretis hasta redit, Lycus excelso terrore comantem perstringit galeam: conuulsae cuspide longe diffugere iubae patuitque ingloria cassis. ipse nec ire retro, nec in obuia concitus arma exilit, inque eadem sese uestigia semper obuersus cunctis profert recipitque, nec umquam longius indulget dextrae motusque per omnes corpus amat, corpus seruans circumque supraque uertitur. imbellem non sic amplexa iuuencum infestante lupo tunc primum feta tuetur mater et ancipiti circumfert cornua gyro; ipsa nihil metuens sexusque oblita minoris spumat et ingentes imitatur femina tauros. tandem intermissa iaculantum nube potestas reddere tela fuit; iamque et Sicyonius Alcon uenerat auxilio, Pisaeaque praepetis Idae turma subit cuneumque replent. his laetus in hostes Lernaeam iacit ipse trabem; uolat illa sagittis aequa fuga mediumque nihil cunctata Politen transabit et iuncti clipeum cauat improba Mopsi. Phocea tum Cydona Tanagraeumque Phalantum atque Erycem, hunc retro conuersum et tela petentem, dum spes nulla necis, crinito a uertice figit: faucibus ille cauis hastam non ore receptam miratur moriens, pariterque et murmure plenus sanguis et expulsi salierunt cuspide dentes. ausus erat furto dextram iniectare Leonteus, pone uiros atque arma latens, positumque trahebat prenso crine caput: uidit, quamquam undique crebrae, Hippomedon, ante ora minae, saeuoque proteruam abstulit ense manum; simul increpat: 'hanc tibi Tydeus, Tydeus ipse rapit; post et confecta uirorum fata time magnosque miser fuge tangere manes!' ter Cadmea phalanx toruum abduxere cadauer, ter retrahunt Danai: Siculi uelut anxia puppis seditione maris nequiquam obstante magistro errat et auerso redit in uestigia uelo. non ibi Sidoniae ualuissent pellere coepto Hippomedonta manus, non illum impacta mouerent tormenta oppositum, formidatique superbis turribus impulsus temptato umbone redissent. sed memor Elysii regis noxasque recensens Tydeos in medios astu subit impia campos Tisiphone: sensere acies subitusque cucurrit sudor equis sudorque uiris, quamquam ore remisso Inachium fingebat Halyn, nusquam impius ignis uerberaque, et iussi tenuere silentia crines. arma gerit iuxtaque feri latus Hippomedontis blanda genas uocemque uenit, tamen ille loquentis extimuit uultus admiraturque timorem. illa autem lacrimans, 'tu nunc' ait 'inclute, frustra exanimes socios inhumataque corpora Graium (scilicet is nobis metus, aut iam cura sepulcri?) protegis; ipse manu Tyria tibi captus Adrastus raptatur, teque ante alios, te uoce manuque inuocat; heu qualem lapsare in sanguine uidi, exutum canos lacero diademate crines! nec procul hinc, aduerte oculos: ubi plurimus ille puluis, ubi ille globus.' paulum stetit anxius heros librabatque metus; premit aspera uirgo: 'quid haeres? imus? an hi retinent manes, et uilior ille qui superest?' miserum sociis opus et sua mandat proelia et unanimi uadit desertor amici, respiciens tamen et reuocent si forte paratus. inde legens turbata trucis uestigia diuae huc illuc frustra ruit auius, impia donec Eumenis ex oculis reiecta caerula parma fugit et innumeri galeam rupere cerastae. aspicit infelix discussa nube quietos Inachidas currumque nihil metuentis Adrasti. et Tyrii iam corpus habent, iam gaudia magnae testantur uoces, uictorque ululatus aderrat auribus occultoque ferit praecordia luctu. ducitur hostili (pro dura potentia fati!) Tydeus ille solo, modo cui Thebana sequenti agmina, siue gradus seu frena effunderet, ingens limes utrimque datus; nusquam arma, manusque quiescunt; nulla uiri feritas: iuuat ora rigentia leto et formidatos impune lacessere uultus. hic amor, hoc una timidi fortesque sequuntur nobilitare manus, infectaque sanguine tela coniugibus seruant paruisque ostendere natis. sic ubi Maura diu populatum rura leonem, quem propter clausique greges uigilantque magistri, pastorum lassae debellauere cohortes: gaudet ager, magno subeunt clamore coloni, praecerpuntque iubas inmaniaque ora recludunt damnaque commemorant, seu iam sub culmine fixus excubat, antiquo seu pendet gloria luco. at ferus Hippomedon quamquam iam sentit inane auxilium et seram rapto pro corpore pugnam, it tamen et caecum rotat inreuocabilis ensem, uix socios hostesque, nihil dum tardet euntem, secernens; sed caede noua iam lubrica tellus armaque seminecesque uiri currusque soluti impediunt laeuumque femur, quod cuspide fixum regis Echionii, sed dissimulauerat ardens, siue ibi nescierat. maestum uidet Hoplea tandem; Tydeos hic magni fidus comes et modo frustra armiger alipedem prona ceruice tenebat fatorum ignarum domini solumque frementem quod uacet inque acies audentior ille pedestres. hunc aspernantem tumido noua pondera tergo (unam quippe manum domitis expertus ab annis) corripit adfaturque: 'quid o noua fata recusas, infelix sonipes? nusquam tibi dulce superbi regis onus; non iam Aetolo satiabere campo gaudentemque iubam per stagna Acheloia solues. quod superest, caros, i, saltem ulciscere manes aut sequere; extorrem neu tu quoque laeseris umbram captiuus tumidumque equitem post Tydea portes.' audisse accensumque putes: hoc fulmine raptum abstulit et similes minus indignatur habenas. semifer aeria talis Centaurus ab Ossa desilit in ualles: ipsum nemora alta tremescunt, campus equum. trepidi cursu glomerantur anhelo Labdacidae, premit ille super, necopinaque ferro colla metens linquit truncos post terga cadentes. uentum erat ad fluuium; solito tunc plenior alueo (signa mali) magna se mole Ismenos agebat. illa breuis requies, illo timida agmina lassam de campis egere fugam; stupet hospita belli unda uiros claraque armorum incenditur umbra. insiluere uadis, magnoque fragore solutus agger et aduersae latuerunt puluere ripae. ille quoque hostiles saltu maiore per undas inruit attonitis (longum dimittere habenas) sicut erat, tantum uiridi defixa parumper caespite populeo commendat spicula trunco. tunc uero exanimes tradunt rapientibus ultro arma uadis: alii demissa casside, quantum tendere conatus animae ualuere sub undis, turpe latent; multi fluuium transmittere nando adgressi, sed uincla tenent laterique repugnat balteus et madidus deducit pectora thorax. qualis caeruleis tumido sub gurgite terror piscibus, arcani quotiens deuexa profundi scrutantem delphina uident; fugit omnis in imos turba lacus uiridesque metu stipantur in algas; nec prius emersi quam summa per aequora flexus emicet et uisis malit certare carinis: talis agit sparsos, mediisque in fluctibus heros frena manu pariter, pariter regit arma, pedumque remigio sustentat equum; consuetaque campo fluctuat et mersas leuis ungula quaerit harenas. sternit Iona Chromis, Chromin Antiphos, Antiphon Hypseus, Hypseus Astyagen euasurumque relicto amne Linum, ni fata uetent et stamine primo ablatum tellure mori. premit agmina Thebes Hippomedon, turbat Danaos Asopius Hypseus: amnis utrumque timet, crasso uada mutat uterque sanguine, et e fluuio neutri fatale reuerti. iam laceri pronis uoluuntur cursibus artus oraque et abscisae redeunt in pectora dextrae, spicula iam clipeosque leues arcusque remissos unda uehit, galeasque uetant descendere cristae: summa uagis late sternuntur flumina telis, ima uiris; illic luctantur corpora leto, efflantesque animas retro premit obuius amnis. flumineam rapiente uado puer Argipus ulmum prenderat, insignes umeros ferus ense Menoeceus amputat; ille cadens, nondum conamine adempto, truncus in excelsis spectat sua bracchia ramis. Hypseos hasta Sagen ingenti uulnere mersit, ille manet fundo, rediit pro corpore sanguis. desiluit ripis fratrem rapturus Agenor, heu miser et tenuit, sed saucius ille leuantem degrauat amplexu: poterat resolutus Agenor emersisse uadis, piguit sine fratre reuerti. surgentem dextra Capetum uulnusque minantem sorbebat rapidus nodato gurgite uertex; iam uultu, iam crine latet, iam dextera nusquam, ultimus abruptas ensis descendit in undas. mille modis leti miseros mors una fatigat. induit a tergo Mycalesia cuspis Agyrten; respexit: nusquam auctor erat, sed concita tractu gurgitis effugiens inuenerat hasta cruorem. figitur et ualidos sonipes Aetolus in armos exiluitque alte ui mortis et aera pendens uerberat; haud tamen est turbatus fulmine ductor, sed miseratur equum magnoque ex uulnere telum exuit ipse gemens et sponte remisit habenas. inde pedes repetit pugnas gressuque manuque certior, et segnem Nomium fortemque Mimanta Thisbaeumque Lichan Anthedoniumque Lycetum continuat ferro geminisque e fratribus unum Thespiaden; eadem poscenti fata Panemo: 'uiue superstes' ait 'diraeque ad moenia Thebes solus abi miseros non decepture parentes. di bene quod pugnas rapidum deiecit in amnem sanguinea Bellona manu: trahit unda timentes gurgite gentili, nuda nec flebilis umbra stridebit uestros Tydeus inhumatus ad ignes; ibitis aequoreis crudelia pabula monstris, illum terra uehit suaque in primordia soluet.' sic premit aduersos et acerbat uulnera dictis; ac nunc ense furit, nunc tela natantia captans ingerit: innuptae comitem Therona Dianae, ruricolamque Gyan cum fluctiuago Ergino, intonsumque Hersen, contemptoremque profundi Crethea nimbosam qui saepe Caphereos arcem Euboicasque hiemes parua transfugerat alno++ quid non fata queant? traiectus pectora ferro uoluitur in fluctus, heu cuius naufragus undae! te quoque sublimi tranantem flumina curru, dum socios, Pharsale, petis, resupinat ademptis Dorica cuspis equis; illos uiolentia saeui gurgitis infelixque iugi concordia mergit. nunc age, quis tumidis magnum expugnauerit undis Hippomedonta labor, cur ipse excitus in arma Ismenos, doctae nosse indulgete sorores: uestrum opus ire retro et senium depellere famae. gaudebat Fauno nymphaque Ismenide natus maternis bellare tener Crenaeus in undis, Crenaeus, cui prima dies in gurgite fido et natale uadum et uirides cunabula ripae. ergo ratus nihil Elysias ibi posse Sorores, laetus adulantem nunc hoc, nunc margine ab illo transit auum, leuat unda gradus, seu defluus ille, siue obliquus eat; nec cum subit obuius ullas stagna dedere moras pariterque reuertitur amnis. non Anthedonii tegit hospitis inguina pontus blandior, aestiuo nec se magis aequore Triton exerit, aut carae festinus ad oscula matris cum remeat tardumque ferit delphina Palaemon. arma decent umeros, clipeusque insignis et auro lucidus Aoniae caelatur origine gentis. Sidonis hic blandi per candida terga iuuenci, iam secura maris, teneris iam cornua palmis non tenet, extremis adludunt aequora plantis; ire putes clipeo fluctusque secare iuuencum. adiuuat unda fidem pelago, nec discolor amnis. tunc audax pariter telis et uoce proterua Hippomedonta petit: 'non haec fecunda ueneno Lerna, nec Herculeis haustae serpentibus undae: sacrum amnem, sacrum (et miser experiere!) deumque altrices inrumpis aquas.' nihil ille, sed ibat comminus; opposuit cumulo se densior amnis tardauitque manum; uulnus tamen illa retentum pertulit atque animae tota in penetralia sedit. horruit unda nefas, siluae fleuistis utraeque, et grauiora cauae sonuerunt murmura ripae. ultimus ille sonus moribundo emersit ab ore, 'mater!', in hanc miseri ceciderunt flumina uocem. at genetrix coetu glaucarum cincta sororum protinus icta malo uitrea de ualle solutis exiluit furibunda comis, ac uerbere crebro oraque pectoraque et uiridem scidit horrida uestem. utque erupit aquis iterumque iterumque trementi ingeminat 'Crenaee' sono: nusquam ille, sed index desuper (a miserae nimium noscenda parenti!) parma natat; iacet ipse procul, qua mixta supremum Ismenon primi mutant confinia ponti. fluctiuagam sic saepe domum madidosque penates Alcyone deserta gemit, cum pignora saeuus Auster et algentes rapuit Thetis inuida nidos. mergitur orba iterum, penitusque occulta sub undis limite non uno, liquidum qua subter eunti lucet iter, miseri nequiquam funera nati uestigat plangitque tamen; saepe horridus amnis obstat, et obducto caligant sanguine uisus. illa tamen praeceps in tela offendit et enses scrutaturque manu galeas et prona reclinat corpora; nec ponto summota intrabat amaram Dorida, possessum donec iam fluctibus altis Nereidum miserata cohors ad pectora matris impulit. illa manu ceu uiuum amplexa reportat insternitque toris riparum atque umida siccat mollibus ora comis, atque haec ululatibus addit: 'hoc tibi semidei munus tribuere parentes nec mortalis auus? sic nostro in gurgite regnas? mitior heu misero discors alienaque tellus, mitior unda maris, quae iuxta flumina corpus rettulit et miseram uisa expectasse parentem. hine mei uultus? haec torui lumina patris? hi crines undantis aui? tu nobile quondam undarum nemorumque decus, quo sospite maior diua et Nympharum longe regina ferebar. heu ubinam ille frequens modo circa limina matris ambitus orantesque tibi seruire Napaeae? cur nunc te, melius saeuo mansura profundo, amplexu misero tumulis, Crenaee, reporto non mihi? nec tantae pudet heu miseretque ruinae, dure parens? quae te alta et ineluctabilis imo condidit amne palus, quo nec tam cruda nepotis funera nec nostri ualeant perrumpere planctus? ecce furit iactatque tuo se in gurgite maior Hippomedon, illum ripaeque undaeque tremescunt, illius impulsu nostrum bibit unda cruorem: tu piger et trucibus facilis seruire Pelasgis. ad cineres saltem supremaque iusta tuorum saeue ueni non hic solum accensure nepotem.' his miscet planctus multumque indigna cruentat pectora, caeruleae referunt lamenta sorores: qualiter Isthmiaco nondum Nereida portu Leucothean planxisse ferunt, dum pectore anhelo frigidus in matrem saeuum mare respuit infans. at pater arcano residens Ismenos in antro, unde aurae nubesque bibunt atque imbrifer arcus pascitur et Tyrios melior uenit annus in agros, ut lamenta procul, quamquam obstrepit ipse, nouosque accepit natae gemitus, leuat aspera musco colla grauemque gelu crinem, ceciditque soluta pinus adulta manu dimissaque uoluitur urna. illum per ripas annoso scrupea limo ora exertantem siluae fluuiique minores mirantur: tantus tumido de gurgite surgit, spumosum attollens apicem lapsuque sonoro pectora caeruleae riuis manantia barbae. obuia cognatos gemitus casumque nepotis Nympharum docet una patrem monstratque cruentum auctorem dextramque premit: stetit arduus alto amne, manuque genas et nexa uirentibus uluis cornua concutiens sic turbidus ore profundo incipit: 'huncne mihi, superum regnator, honorem quod totiens hospesque tuis et conscius actis (nec memorare timor) falsa nunc improba fronte cornua, nunc uetitam currus disiungere Phoeben, dotalesque rogos deceptaque fulmina uidi praecipuosque alui natorum? an uilis et illis gratia? ad hunc certe repsit Tirynthius amnem, hac tibi flagrantem Bromium restinximus unda. aspice quas fluuio caedes, quae funera portem continuus telis alioque adopertus aceruo. omne uadum belli series tenet, omnis anhelat unda nefas, subterque animae supraque recentes errant et geminas iungunt caligine ripas. ille ego clamatus sacris ululatibus amnis, qui molles thyrsos Baccheaque cornua puro fonte lauare feror, stipatus caedibus artas in freta quaero uias; non Strymonos impia tanto stagna cruore natant, non spumifer altius Hebrus Gradiuo bellante rubet. nec te admonet altrix unda tuasque manus, iam pridem oblite parentum Liber? an Eous melius pacatur Hydaspes? at tu, qui tumidus spoliis et sanguine gaudes insontis pueri, non hoc ex amne potentem Inachon aut saeuas uictor reuehere Mycenas, ni mortalis ego et tibi ductus ab aethere sanguis.' sic ait infrendens et sponte furentibus undis signa dedit: mittit gelidus montana Cithaeron auxilia antiquasque niues et pabula brumae ire iubet; frater tacitas Asopos eunti conciliat uires et hiulcis flumina uenis suggerit. ipse cauae scrutatur uiscera terrae stagnaque torpentesque lacus pigrasque paludes excutit, atque auidos tollens ad sidera uultus umentes nebulas exhaurit et aera siccat. iamque super ripas utroque extantior ibat aggere, iam medium modo qui superauerat amnem Hippomedon, intactus aquis umerosque manusque, miratur creuisse uadem seseque minorem. hinc atque hinc tumidi fluctus animosaque surgit tempestas instar pelagi, cum Pliadas haurit aut nigrum trepidis impingit Oriona nautis. non secus aequoreo iactat Teumesius amnis Hippomedonta salo, semperque umbone sinistro tollitur et clipeum nigrante superuenit aestu spumeus adsultans fractaque refunditur unda et cumulo maiore redit; nec mole liquenti contentus carpit putres seruantia ripas arbusta annosasque trabes eiectaque fundo saxa rotat. stat pugna impar amnisque uirique, indignante deo; nec enim dat terga nec ullis frangitur ille minis, uenientesque obuius undas intrat et obiecta dispellit flumina parma. stat terra fugiente gradus, et poplite tenso lubrica saxa tenet, genibusque obnixus et haerens subruta fallaci seruat uestigia limo, sic etiam increpitans: 'unde haec, Ismene, repente ira tibi? quoue has traxisti gurgite uires, imbelli famulate deo solumque cruorem femineis experte choris, cum Bacchica mugit buxus et insanae maculant trieterida matres?' dixerat; atque illi sese deus obtulit ultro turbidus imbre genas et nube natantis harenae, nec saeuit dictis, trunca sed pectora quercu ter quater oppositi, quantum ira deusque ualebat, impulit adsurgens: tandem uestigia flexit excussumque manu tegimen, conuersaque lente terga refert. instant undae sequiturque labantem amnis ouans; nec non saxis et grandine ferri desuper infestant Tyrii geminoque repellunt aggere. quid faciat bellis obsessus et undis? nec fuga iam misero, nec magnae copia mortis. stabat gramineae producta crepidine ripae undarum ac terrae dubio, sed amicior undis, fraxinus ingentique uadum possederat umbra. huius opem (nam qua terras inuaderet?) unca arripuit dextra: nec pertulit illa trahentem, sed maiore super, quam stabat, pondere uicta soluitur et, qua stagna subit radice quibusque arentem mordebat humum dimissa, superne iniecit sese trepido ripamque, nec ultra passa uirum subitae uallauit ponte ruinae. huc undae coeunt, et ineluctabile caeno uerticibusque cauis sidit crescitque barathrum. iamque umeros, iam colla ducis sinuosa uorago circumit: hic demum uictus suprema fateri exclamat: 'fluuione (pudet!), Mars inclute, merges hanc animam, segnesque lacus et stagna subibo ceu pecoris custos, subiti torrentis iniquis interceptus aquis? adeone occumbere ferro non merui?' tandem precibus commota Tonantem Iuno subit: 'quonam miseros, sator inclute diuum, Inachidas, quonam usque premes? iam Pallas et odit Tydea, iam rapto tacuerunt augure Delphi: en meus Hippomedon, cui gentis origo Mycenae Argolicique lares numenque ante omnia Iuno (sic ego fida meis?), pelagi crudelibus ibit praeda feris? certe tumulos supremaque uictis busta dabas: ubi Cecropiae post proelia flammae, Theseos ignis ubi est?' non spernit coniugis aequas ille preces, leuiterque oculos ad moenia Cadmi rettulit, et uiso sederunt flumina nutu. illius exangues umeri et perfossa patescunt pectora: ceu uentis alte cum elata resedit tempestas, surgunt scopuli quaesitaque nautis terra, et ab infestis descendunt aequora saxis. quid ripas tenuisse iuuat? premit undique nimbo telorum Phoenissa cohors, nec tegmina membris ulla, omnisque patet leto; tunc uulnera manant, quique sub amne diu stupuit cruor, aere nudo soluitur et tenues uenarum laxat hiatus, incertique labant undarum e frigore gressus. procumbit, Getico qualis procumbit in Haemo seu Boreae furiis putri seu robore quercus caelo mixta comas, ingentemque aera laxat: illam nutantem nemus et mons ipse tremescit qua tellure cadat, quas obruat ordine siluas. non tamen aut ensem galeamue audacia cuiquam tangere; uix credunt oculis ingentiaque horrent funera et astrictis accedunt comminus armis. tandem adiit Hypseus capulumque in morte tenenti extrahit et toruos laxauit casside uultus; itque per Aonios alte mucrone corusco suspensam ostentans galeam et clamore superbit: 'hic ferus Hippomedon, hic formidabilis ultor Tydeos infandi debellatorque cruenti gurgitis!' agnouit longe pressitque dolorem magnanimus Capaneus, telumque inmane lacerto hortatur librans: 'ades o mihi, dextera, tantum tu praesens bellis et ineuitabile numen, te uoco, te solam superum contemptor adoro.' sic ait, et uoti sese facit ipse potentem. it tremibunda abies clipeum per et aerea texta loricae tandemque animam sub pectore magno deprendit: ruit haud alio quam celsa fragore turris, ubi innumeros penitus quassata per ictus labitur effractamque aperit uictoribus urbem. cui super adsistens, 'non infitiamur honorem mortis' ait 'refer huc oculos, ego uulneris auctor; laetus abi multumque aliis iactantior umbris!' tunc ensem galeamque rapit clipeumque reuellit Hypseos; exanimumque tenens super Hippomedonta, 'accipe' ait 'simul hostiles, dux magne, tuasque exuuias, ueniet cineri decus et suus ordo manibus; interea iustos dum reddimus ignes, hoc ultor Capaneus operit tua membra sepulcro.' sic anceps dura belli uice mutua Grais Sidoniisque simul nectebat uulnera Mauors: hic ferus Hippomedon, illic non segnior Hypseus fletur, et alterni praebent solacia luctus. tristibus interea somnum turbata figuris torua sagittiferi mater Tegeatis ephebi, crine dato passim plantisque ex more solutis, ante diem gelidas ibat Ladonis ad undas purgatura malum fluuio uiuente soporem. namque per attonitas curarum pondere noctes saepe et delapsas adytis, quas ipsa dicarat, exuuias, seque ignotis errare sepulcris extorrem nemorum Dryadumque a plebe fugatam, saepe nouos nati bello rediisse triumphos, armaque et alipedem notum comitesque uidebat, numquam ipsum, nunc ex umeris fluxisse pharetras, effigiesque suas simulacraque nota cremari. praecipuos sed enim illa metus portendere uisa est nox miserae totoque erexit pectore matrem. nota per Arcadias felici robore siluas quercus erat, Triuiae quam desacrauerat ipsa electam turba nemorum numenque colendo fecerat: hic arcus et fessa reponere tela, armaque curua suum et uacuorum terga leonum figere et ingentes aequantia cornua siluas. uix ramis locus, agrestes adeo omnia cingunt exuuiae, et uiridem ferri nitor impedit umbram. hanc, ut forte iugis longo defessa redibat uenatu, modo rapta ferox Erymanthidos ursae ora ferens, multo proscissam uulnere cernit deposuisse comam et rorantes sanguine ramos expirare solo; quaerenti nympha cruentas Maenadas atque hostem dixit saeuisse Lyaeum. dum gemit et planctu circumdat pectus inani, abrupere oculi noctem maestoque cubili exilit et falsos quaerit per lumina fletus. ergo ut in amne nefas merso ter crine piauit uerbaque sollicitas matrum solantia curas addidit, armatae ruit ad delubra Dianae rore sub Eoo, notasque ex ordine siluas et quercum gauisa uidet. tunc limine diuae astitit et tali nequiquam uoce precatur: 'uirgo potens nemorum, cuius non mollia signa militiamque trucem sexum indignata frequento more nihil Graio (nec te gens aspera ritu Colchis Amazoniaeue magis coluere cateruae): si mihi non umquam thiasi ludusue proteruae noctis et, inuiso quamuis temerata cubili, non tamen aut teretes thyrsos aut mollia gessi pensa, sed in tetricis et post conubia lustris, sic quoque uenatrix animumque innupta remansi, nec mihi secretis culpam occultare sub antris cura, sed ostendi prolem posuique trementem ante tuos confessa pedes, nec degener ille sanguinis inque meos reptauit protinus arcus, tela puer lacrimis et prima uoce poposcit: hunc mihi (quid trepidae noctes somnusque minantur?), hunc, precor, audaci qui nunc ad proelia uoto heu nimium tibi fisus abit, da uisere belli uictorem, uel, si ampla peto, da uisere tantum! [si non uictorem des uictum cernere saltem!] 625a hic sudet tuaque arma ferat. preme dira malorum signa; quid in nostris, nemoralis Delia, siluis Maenades hostiles Thebanaque numina regnant? ei mihi! cur penitus (simque augur cassa futuri!), cur penitus magnoque interpretor omine quercum? quod si uera sopor miserae praesagia mittit, per te maternos, mitis Dictynna, labores fraternumque decus, cunctis hunc fige sagittis infelicem uterum; miserae sine funera matris audiat ille prior!' dixit, fletuque soluto aspicit et niueae saxum maduisse Dianae. illam diua ferox etiamnum in limine sacro expositam et gelidas uerrentem crinibus aras linquit, et in mediis frondentem Maenalon astris exuperat gressu saltumque ad moenia Cadmi destinat, interior caeli qua semita lucet dis tantum, et cunctas iuxta uidet ardua terras. iamque fere medium Parnasi frondea praeter colla tenebat iter, cum fratrem in nube corusca aspicit haud solito uisu: remeabat ab armis maestus Echioniis, demersi funera lugens auguris. inrubit caeli plaga sidere mixto, occursuque sacro pariter iubar arsit utrimque, et coiere arcus et respondere pharetrae. ille prior: 'scio, Labdacias, germana, cohortes et nimium fortes ausum petis Arcada pugnas. fida rogat genetrix: utinam indulgere precanti fata darent! en ipse mei (pudet!) inritus arma cultoris frondesque sacras ad inania uidi Tartara et in memet uersos descendere uultus; nec tenui currus terraeque abrupta coegi, saeuus ego inmeritusque coli. lugentia cernis antra, soror, mutasque domos: haec sola rependo dona pio comiti; nec tu peritura mouere auxilia et maestos in uanum perge labores. finis adest iuueni, non hoc mutabile fatum, nec te de dubiis fraterna oracula fallunt.' 'sed decus extremum misero,' confusa uicissim uirgo refert, 'duraeque licet solacia morti quaerere, nec fugiet poenas quicumque nefandam insontis pueri scelerarit sanguine dextram impius, et nostris fas sit saeuire sagittis.' sic effata mouet gressus libandaque fratri parcius ora tulit, Thebasque infesta petiuit. at pugna ereptis maior crudescit utrimque regibus, alternosque ciet uindicta furores. Hypseos hinc turmae desolatumque magistro agmen, at hinc grauius fremit Hippomedontis adempti orba cohors; praebent obnixi corpora ferro, idem ardor rabidis externum haurire cruorem ac fudisse suum, nec se uestigia mutant: stat cuneo defixa acies, hostique cruento dant animas et terga negant: cum lapsa per auras uertice Dircaei uelox Latonia montis astitit; agnoscunt colles notamque tremescit silua deam, saeuis ubi quondam exerta sagittis fecundam lasso Nioben consumpserat arcu. illum acies inter coepta iam caede superbum nescius armorum et primas tunc passus habenas uenator raptabat equus, quem discolor ambit tigris et auratis aduerberat unguibus armos. colla sedent nodis, et castigata iubarum libertas, nemorisque notae sub pectore primo iactantur niueo lunata monilia dente. ipse bis Oebalio saturatam murice pallam lucentesque auro tunicas (hoc neuerat unum mater opus) tenui collectus in ilia uinclo, cornipedis laeuo clipeum demiserat armo, ense grauis nimio: tereti iuuat aurea morsu fibula pendentis circum latera aspera cinctus, uaginaeque sonum tremulumque audire pharetrae murmur et a cono missas in terga catenas; interdum cristas hilaris iactare comantes et pictum gemmis galeae iubar. ast ubi pugna cassis anhela calet, resoluto uertice nudus exoritur: tunc dulce comae radiisque trementes dulce nitent uisus et, quas dolet ipse morari, nondum mutatae rosea lanugine malae. nec formae sibi laude placet multumque seueris asperat ora minis, sed frontis seruat honorem ira decens. dat sponte locum Thebana iuuentus, natorum memores, intentaque tela retorquent; sed premit et saeuas miserantibus ingerit hastas. illum et Sidoniae iuga per Teumesia Nymphae bellantem atque ipso sudore et puluere gratum laudant, et tacito ducunt suspiria uoto. talia cernenti mitis subit alta Dianae corda dolor, fletuque genas uiolata, 'quod,' inquit 'nunc tibi, quod leti quaeram dea fida propinqui effugium? haecne ultro properasti in proelia, saeue ac miserande puer? cruda heu festinaque uirtus suasit et hortatrix animosi gloria leti! scilicet angustum iamdudum urguentibus annis Maenalium tibi, parue, nemus, perque antra ferarum uix tutae sine matre uiae, siluestria cuius nondum tela procax arcumque implere ualebas. et nunc illa meas ingentem plangit ad aras inuidiam surdasque fores et limina lassat: tu dulces lituos ululataque proelia gaudes felix et miserae tantum moriture parenti.' ne tamen extremo frustra morientis honori adfuerit, uenit in medios caligine fulua saepta globos, primumque leues furata sagittas audacis tergo pueri caelestibus implet goryton telis, quorum sine sanguine nullum decidit; ambrosio tunc spargit membra liquore, spargit equum, ne quo uioletur uulnere corpus ante necem, cantusque sacros et conscia miscet murmura, secretis quae Colchidas ipsa sub antris nocte docet monstratque feras quaerentibus herbas. tunc uero exerto circumuolat igneus arcu nec se mente regit, patriae matrisque suique inmemor, et nimium caelestibus utitur armis: ut leo, cui paruo mater Gaetula cruentos suggerit ipsa cibos, cum primum crescere sensit colla iubis toruusque nouos respexit ad ungues, indignatur ali, tandemque effusus apertos liber amat campos et nescit in antra reuerti. quos, age, Parrhasio sternis, puer improbe, cornu? prima Tanagraeum turbauit harundo Coroebum extremo galeae primoque in margine parmae angusta transmissa uia: stat faucibus unda sanguinis, et sacri facies rubet igne ueneni. saeuius Eurytion, cui luminis orbe sinistro callida tergeminis acies se condidit uncis. ille trahens oculo plenam labente sagittam ibat in auctorem: sed diuum fortia quid non tela queant? alio geminatum lumine uulnus expleuit tenebras; sequitur tamen improbus hostem, qua meminit, fusum donec prolapsus in Idan decidit: hic saeui miser inter funera belli palpitat et mortem sociosque hostesque precatur. addit Abantiadas, insignem crinibus Argum et male dilectum miserae Cydona sorori. [illi perfossum telo patefecerat inguen] . . . 760a huic geminum obliqua traiecit harundine tempus, exilit hac ferrum, uelox hac penna remansit; fluxit utrimque cruor. nulli tela aspera mortis dant ueniam, non forma Lamum, non infula Lygdum, non pubescentes texerunt Aeolon anni: figitur ora Lamus, flet saucius inguina Lygdus, perfossus telo niueam gemis, Aeole, frontem. te praeceps Euboea tulit, te candida Thisbe miserat, hunc uirides non excipietis ~Amyclae. numquam cassa manus, nullum sine numine fugit missile, nec requies dextrae, sonitumque priori iungit harundo sequens. unum quis crederet arcum aut unam saeuire manum? modo derigit ictus, nunc latere alterno dubius conamina mutat, nunc fugit instantes et solo respicit arcu. et iam mirantes indignantesque coibant Labdacidae, primusque Iouis de sanguine claro Amphion ignarus adhuc, quae funera campis ille daret: 'quonam usque moram lucrabere fati, o multum meritos puer orbature parentes? quin etiam menti tumor atque audacia gliscit, congressus dum nemo tuos pugnamque minorem dignatur bellis, iramque relinqueris infra. i, repete Arcadiam mixtusque aequalibus illic, dum ferus hic uero desaeuit puluere Mauors, proelia lude domi: quodsi te maesta sepulcri fama mouet, dabimus leto moriare uirorum!' iamdudum hunc contra stimulis grauioribus ardet trux Atalantiades; necdum ille quierat, et infit: 'sera etiam in Thebas, quarum hic exercitus, arma profero; quisnam adeo puer, ut bellare recuset talibus? Arcadiae stirpem et fera semina gentis, non Thebana uides: non me sub nocte silenti Thyias Echionio genetrix famulata Lyaeo edidit, haud umquam deformes uertice mitras induimus turpemque manu iactauimus hastam. protinus astrictos didici reptare per amnes horrendasque domos magnarum intrare ferarum et++quid plura loquar? ferrum mea semper et arcus mater habet, uestri feriunt caua tympana patres.' non tulit Amphion uultumque et in ora loquentis telum inmane rotat; sed ferri lumine diro turbatus sonipes sese dominumque retorsit in latus atque auidam transmisit deuius hastam. acrior hoc iuuenem stricto mucrone petebat Amphion, cum se medio Latonia campo iecit et ante oculos omni stetit obuia uultu. haerebat iuueni deuinctus amore pudico Maenalius Dorceus, cui bella suumque timorem mater et audaces pueri mandauerat annos. huius tum uultu dea dissimulata profatur: 'hactenus Ogygias satis infestasse cateruas, Parthenopaee, satis; miserae iam parce parenti, parce deis, quicumque fauent.' nec territus ille: 'hunc sine me (non plura petam), fidissime Dorceu, sternere humi, qui tela meis gerit aemula telis et similes cultus et frena sonantia iactat. frena regam, cultus Triuiae pendebitis alto limine, captiuis matrem donabo pharetris.' audiit et mixto risit Latonia fletu. uiderat hanc caeli iamdudum in parte remota Gradiuum complexa Venus, dumque anxia Thebas commemorat Cadmumque uiro caraeque nepotes Harmoniae, pressum tacito sub corde dolorem tempestiua mouet: 'nonne hanc, Gradiue, proteruam uirginitate uides mediam se ferre uirorum coetibus, utque acies audax et Martia signa temperet? en etiam donat praebetque necandos tot nostra de gente uiros. huic tradita uirtus, huic furor? agrestes superest tibi figere dammas.' desiluit iustis commotus in arma querelis Bellipotens, cui sola uagum per ina ruenti Ira comes, reliqui sudant ad bella Furores. nec mora, cum maestam monitu Letoida duro increpat adsistens: 'non haec tibi proelia diuum dat pater; armiferum ni protinus improba campum deseris, huic aequam nosces nec Pallada dextrae.' quid faciat contra? premit hinc Mauortia cuspis, hinc plenae tibi, parue, colus, Iouis inde seueri uultus: abit solo post haec euicta pudore. at pater Ogygias Mauors circumspicit alas horrendumque Dryanta mouet, cui sanguinis auctor turbidus Orion, comitesque odisse Dianae (inde furit) patrium. hic turbatos arripit ense Arcadas exarmatque ducem; cadit agmine longo Cyllenes populus Tegeesque habitator opacae Aepytiique duces Telphusiacaeque phalanges. ipsum autem et lassa fidit prosternere dextra, nec seruat uires: etenim huc iam fessus et illuc mutabat turmas; urguent praesagia mille funeris, et nigrae praecedunt nubila mortis. iamque miser raros comites uerumque uidebat Dorcea, iam uires paulatim abscedere sensit, sentit et exhaustas umero leuiore pharetras; iam minus atque minus fert ira, puerque uidetur et sibi, cum torua clipei metuendus obarsit luce Dryas: tremor ora repens ac uiscera torsit Arcados; utque feri uectorem fulminis albus cum supra respexit olor, cupit hiscere ripam Strymonos et trepidas in pectora contrahit alas: sic iuuenem saeui conspecta mole Dryantis iam non ira subit, sed leti nuntius horror. arma tamen, frustra superos Triuiamque precatus, molitur pallens et surdos expedit arcus. iamque instat telis dextramque obliquus in ulnam cornua contingit mucrone et pectora neruo, cum ducis Aonii magno cita turbine cuspis fertur in aduersum neruique obliqua sonori uincla secat: pereunt ictus, manibusque remissis uana supinato ceciderunt spicula cornu. tunc miser et frenos turbatus et arma remisit, uulneris impatiens umeri quod tegmine dextri intrarat facilemque cutem; subit altera cuspis cornipedisque fugam succiso poplite sistit. tum cadit ipse Dryas (mirum!) nec uulneris umquam conscius: olim auctor teli causaeque patebant. at puer infusus sociis in deuia campi tollitur (heu simplex aetas!) moriensque iacentem flebat equum; cecidit laxata casside uultus, aegraque per trepidos expirat gratia uisus, et prensis concussa comis ter colla quaterque stare negant, ipsisque nefas lacrimabile Thebis, ibat purpureus niueo de pectore sanguis. tandem haec singultu uerba incidente profatur: 'labimur, i, miseram, Dorceu, solare parentem. illa quidem, si uera ferunt praesagia curae, aut somno iam triste nefas aut omine uidit. tu tamen arte pia trepidam suspende diuque decipito; neu tu subitus neue arma tenenti ueneris, et tandem, cum iam cogere fateri, dic: "merui, genetrix, poenas; inuita capesse: arma puer rapui, nec te retinente quieui, nec tibi sollicitae saltem inter bella peperci. uiue igitur potiusque animis irascere nostris et iam pone metus. frustra de colle Lycaei anxia prospectas, si quis per nubila longe aut sonus aut nostro sublatus ab agmine puluis: frigidus et nuda iaceo tellure, nec usquam tu prope, quae uultus efflantiaque ora teneres. hunc tamen, orba parens, crinem,"' dextraque secandum praebuit, '"hunc toto capies pro corpore crinem, comere quem frustra me dedignante solebas. huic dabis exequias, atque inter iusta memento ne quis inexpertis hebetet mea tela lacertis dilectosque canes ullis agat amplius antris. haec autem primis arma infelicia castris ure, uel ingratae crimen suspende Dianae."'

Liber Octavus

Vt subitus uates pallentibus incidit umbris letiferasque domos orbisque arcana sepulti rupit et armato turbauit funere manes, horror habet cunctos, Stygiis mirantur in oris tela et equos corpusque nouum; nec enim ignibus atris conditus aut maesta niger aduentabat ab urna, sed belli sudore calens, clipeumque cruentis roribus et scissi respersus puluere campi. necdum illum aut trunca lustrauerat obuia taxo Eumenis, aut furuo Proserpina poste notarat coetibus adsumptum functis; quin comminus ipsa Fatorum deprensa colus, uisoque pauentes augure tunc demum rumpebant stamina Parcae. illum et securi circumspexere fragorem Elysii, et si quos procul ulteriore barathro altera nox aliisque grauat plaga caeca tenebris. tunc regemunt pigrique lacus ustaeque paludes, umbriferaeque fremit sulcator pallidus undae dissiluisse nouo penitus telluris hiatu Tartara et admissos non per sua flumina manes. forte sedens media regni infelicis in arce dux Erebi populos poscebat crimina uitae, nil hominum miserans iratusque omnibus umbris. stant Furiae circum uariaeque ex ordine Mortes, saeuaque multisonas exertat Poena catenas; Fata serunt animas et eodem pollice damnant: uincit opus. iuxta Minos cum fratre uerendo iura bonus meliora monet regemque cruentum temperat; adsistunt lacrimis atque igne tumentes Cocytos Phlegethonque, et Styx periuria diuum arguit. ille autem supera compage soluta nec solitus sentire metus expauit oborta sidera, iucundaque offensus luce profatur: 'quae superum labes inimicum impegit Auerno aethera? quis rupit tenebras uitaeque silentes admonet? unde minae? uter haec mihi proelia fratrum? congredior, pereant agedum discrimina rerum. nam cui dulce magis? magno me tertia uictum deiecit fortuna polo, mundumque nocentem seruo; nec iste meus: diris quin peruius astris inspicitur. tumidusne meas regnator Olympi explorat uires? habeo iam quassa Gigantum uincula et aetherium cupidos exire sub axem Titanas miserumque patrem: quid me otia maesta saeuus et implacidam prohibet perferre quietem amissumque odisse diem? pandam omnia regna, si placet, et Stygio praetexam Hyperiona caelo. Arcada nec superis (quid enim mihi nuntius ambas itque reditque domos?) emittam et utrumque tenebo Tyndariden. cur autem auidis Ixiona frango uerticibus? cur non expectant Tantalon undae? anne profanatum totiens Chaos hospite uiuo perpetiar? me Pirithoi temerarius ardor temptat et audaci Theseus iuratus amico, me ferus Alcides tum cum custode remoto ferrea Cerbereae tacuerunt limina portae; Odrysiis etiam pudet (heu!) patuisse querelis Tartar: uidi egomet blanda inter carmina turpes Eumenidum lacrimas iterataque pensa Sororum; me quoque++sed durae melior uiolentia legis. ast ego uix unum, nec celsa ad sidera, furto ausus iter Siculo rapui conubia campo: nec licuisse ferunt; iniustaeque a Ioue leges protinus, et sectum genetrix mihi computat annum. sed quid ego haec? i, Tartareas ulciscere sedes, Tisiphone; si quando nouis asperrima monstris, triste, insuetum, ingens, quod nondum uiderit aether, ede nefas, quod mirer ego inuideantque sorores. atque adeo fratres (nostrique haec omina sunto prima odii), fratres alterna in uulnera laeto Marte ruant; sit qui rabidarum more ferarum mandat atrox hostile caput, quique igne supremo arceat exanimes et manibus aethera nudis commaculet: iuuet ista ferum spectare Tonantem. praeterea ne sola furor mea regna lacessat, quaere deis qui bella ferat, qui fulminis ignes infestumque Iouem clipeo fumante repellat. faxo haud sit cunctis leuior metus atra mouere Tartara frondenti quam iungere Pelion Ossae.' dixerat: atque illi iamdudum regia tristis attremit oranti, suaque et quae desuper urguet nutabat tellus: non fortius aethera uultu torquet et astriferos inclinat Iuppiter axes. 'at tibi quos,' inquit, 'manes, qui limite praeceps non licito per inane ruis?' subit ille minantem iam tenuis uisu, iam uanescentibus armis, iam pedes: extincto tamen interceptus in ore augurii perdurat honos, obscuraque fronti uitta manet, ramumque tenet morientis oliuae. 'si licet et sanctis hic ora resoluere fas est manibus, o cunctis finitor maxime rerum (at mihi, qui quondam causas elementaque noram, et sator), oro, minas stimulataque corda remulce, neue ira dignare hominem et tua iura timentem; nam nec ad Herculeos (unde haec mihi pectora?) raptus, nec uenerem inlicitam (crede his insignibus) ausi intramus Lethen: fugiat ne tristis in antrum Cerberus, aut nostros timeat Proserpina currus. augur Apollineis modo dilectissimus aris, testor inane Chaos (quid enim hic iurandus Apollo?), crimine non ullo subeo noua fata, nec alma sic merui de luce rapi; scit iudicis urna Dictaei uerumque potest deprendere Minos. coniugis insidiis et iniquo uenditus auro Argolicas acies (unde haec tibi turba recentum umbrarum, et nostrae ueniunt quoque funera dextrae) non ignarus ini: subito me turbine mundi (horret adhuc animus) mediis e milibus hausit nox tua. quae mihi mens, dum per caua uiscera terrae uado diu pendens et in aere uoluor operto? ei mihi! nil ex me sociis patriaeque relictum, uel captum Thebis; iam non Lernaea uidebo tecta, nec attonito saltem cinis ibo parenti. non tumulo, non igne miser lacrimisque meorum productus, toto pariter tibi funere ueni, nil istis ausurus equis; nec deprecor umbram accipere et tripodum iam non meminisse meorum. nam tibi praesagi quis iam super auguris usus, cum Parcae tua iussa trahant? sed pectora flectas et melior sis, quaeso, deis. si quando nefanda huc aderit coniunx, illi funesta reserua supplicia: illa tua, rector bone, dignior ira.' accipit ille preces indignaturque moueri. ut leo, Massyli cum lux stetit obuia ferri, tunc iras, tunc arma citat; si decidit hostis, ire supra satis est uitamque relinquere uicto. interea uittis lauruque insignis opima currus et egregiis modo formidatus in armis luce palam, fusus nulli nullique fugatus, quaeritur: absistunt turmae, suspectaque tellus omnibus, infidi miles uestigia campi circumit, atque auidae tristis locus ille ruinae cessat et inferni uitatur honore sepulcri. nuntius hortanti diuersa in parte maniplos Adrasto, uix ipse ratus uidisse, Philaemon aduolat et trepidans (steterat nam forte cadenti proximus inspectoque miser pallebat hiatu), 'uerte gradum, fuge rector' ait 'si Dorica saltem terra loco patriaeque manent, ubi liquimus, arces. non armis, non sanguine opus: quid inutile ferrum stringimus in Thebas? currus humus impia sorbet armaque bellantesque uiros; fugere ecce uidetur hic etiam, quo stamus, ager. uidi ipse profundae noctis iter ruptaque soli compage ruentem illum heu, praesagis quo nullus amicior astris, Oecliden, frustraque manus cum uoce tetendi. mira loquor, sulcos etiamnum, rector, equorum fumantemque locum et spumis madida arua reliqui. nec commune malum est: tellus agnoscit alumnos, stat Thebana acies.' stupet haec et credere Adrastus cunctatur; sed Mopsus idem trepidusque ferebat Actor idem. iam Fama nouis terroribus audax non unum cecidisse refert. sponte agmina retro non expectato reuocantum more tubarum praecipitant: sed torpet iter, falluntque ruentes genua uiros; ipsique (putes sensisse) repugnant cornipedes nulloque truces hortamine parent nec celerare gradum nec tollere lumina terra. fortius incursant Tyrii, sed Vesper opacus lunares iam ducit equos; data foedere paruo maesta uiris requies et nox auctura timores. quae tibi nunc facies postquam permissa gemendi copia! qui fletus galeis cecidere solutis! nil solitum fessos iuuat; abiecere madentes, sicut erant, clipeos, nec quisquam spicula tersit, nec laudauit equum, nitidae nec cassidis altam compsit adornauitque iubam; uix magna lauare uulnera et efflantes libet internectere plagas: tantus ubique dolor. mensas alimentaque bello debita nec pugnae suasit timor: omnia laudes, Amphiarae, tuas fecundaque pectora ueri commemorant lacrimis, et per tentoria sermo unus: abisse deos dilapsaque numina castris: 'heu ubi laurigeri currus sollemniaque arma et galeae uittatus apex? hoc antra lacusque Castalii tripodumque fides? sic gratus Apollo? quis mihi sidereos lapsus mentemque sinistri fulguris, aut caesis saliat quod numen in extis, quando iter, unde morae, quae saeuis utilis armis, quae pacem magis hora uelit? quis iam omne futurum proferet, aut cum quo uolucres mea fata loquentur? hos quoque bellorum casus nobisque tibique praescieras et (quanta sacro sub pectore uirtus!) uenisti tamen et miseris comes additus armis. et cum te tellus fatalisque hora uocaret, tu Tyrias acies aduersaque signa uacasti sternere; tunc etiam media de morte timendum hostibus infestaque abeuntem uidimus hasta. et nunc te quis casus habet? poterisne reuerti sedibus a Stygiis altaque erumpere terra? anne sedes hilaris iuxta, tua numina, Parcas et uice concordi discis uentura docesque? an tibi felices lucos miseratus Auerni rector et Elysias dedit inseruare uolucres? quidquid es, aeternus Phoebo dolor et noua clades semper eris mutisque diu plorabere Delphis. hic Tenedon Chrysenque dies partuque ligatum Delon et intonsi claudet penetralia Branchi, nec Clarias hac luce fores Didymaeaque quisquam limina nec Lyciam supplex consultor adibit. quin et cornigeri uatis nemus atque Molosso quercus anhela Ioui Troianaque Thymbra tacebit. ipsi amnes ipsaeque uolent arescere laurus, ipse nihil certum sagis clangoribus aether praecinet, et nulla ferientur ab alite nubes. iamque erit ille dies quo te quoque conscia fatis templa colant reddatque tuus responsa sacerdos.' talia fatidico peragunt sollemnia regi, ceu flammas ac dona rogo tristesque rependant exequias mollique animam tellure reponant. fracta dehinc cunctis auersaque pectora bello. sic fortes Minyas subito cum funere Tiphys destituit, non arma sequi, non ferre uidetur remus aquas, ipsique minus iam ducere uenti. iam fessis gemitu paulatim corda leuabat exhaustus sermone dolor; nox addita curas obruit et facilis lacrimis inrepere somnus. at non Sidoniam diuersa in parte per urbem nox eadem: uario producunt sidera ludo ante domos intraque, ipsaeque ad moenia marcent excubiae; gemina aera sonant Idaeaque terga et moderata sonum uario spiramine buxus. tunc dulces superos atque omne ex ordine alumnum numen ubique sacri resonant paeanes, ubique serta coronatumque merum. nunc funera rident auguris ignari, contraque in tempore certant Tiresian laudare suum; nunc facta reuoluunt maiorum ueteresque canunt ab origine Thebas: hi mare Sidonium manibusque attrita Tonantis cornua et ingenti sulcatum Nerea tauro, hi Cadmum lassamque bouem fetosque cruenti Martis agros, alii Tyriam reptantia saxa ad chelyn et duras animantem Amphiona cautes, hi grauidam Semelen, illi Cythereia laudant conubia et multa deductam lampade fratrum Harmoniam: nullis deest sua fabula mensis. ceu modo gemmiferum thyrso populatus Hydaspen Eoasque domos nigri uexilla triumphi Liber et ignotos populis ostenderet Indos. tunc primum ad coetus sociaeque ad foedera mensae semper inaspectum diraque in sede latentem Oedipoden exisse ferunt uultuque sereno canitiem nigram squalore et sordida fusis ora comis laxasse manu sociumque benignos adfatus et abacta prius solacia passum, quin hausisse dapes insiccatumque cruorem deiecisse genis. cunctos auditque refertque, qui Ditem et Furias tantum et si quando regentem Antigonen maestis solitus pulsare querelis. causa latet. non hunc Tyrii fors prospera belli, tantum bella iuuant; natum hortaturque probatque nec uicisse uelit; sed primos comminus enses et sceleris tacito rimatur semina uoto. inde epulae dulces ignotaque gaudia uultu. qualis post longae Phineus ieiunia poenae, nil stridere domi uolucresque ut sensit abactas (necdum tota fides), hilaris mensasque torosque nec turbata feris tractauit pocula pennis. cetera Graiorum curis armisque iacebat fessa cohors; alto castrorum ex aggere Adrastus laetificos tenui captabat corde tumultus, quamquam aeger senio, sed agit miseranda potestas inuigilare malis. illum aereus undique clamor Thebanique urunt sonitus, et amara lacessit tibia, tum nimio uoces marcore superbae incertaeque faces et iam male peruigil ignis. sic ubi per fluctus uno ratis obruta somno conticuit, tantique maris secura iuuentus mandauere animas: solus stat puppe magister peruigil inscriptaque deus qui nauigat alno. tempus erat iunctos cum iam soror ignea Phoebi sensit equos penitusque cauam sub luce parata Oceani mugire domum, seseque uagantem colligit et leuiter moto fugat astra flagello: concilium rex triste uocat, quaeruntque gementes quis tripodas successor agat, quo prodita laurus transeat atque orbum uittae decus. haud mora, cuncti insignem fama sanctoque Melampode cretum Thiodamanta uolunt, quicum ipse arcana deorum partiri et uisas uni sociare solebat Amphiaraus aues, tantaeque haud inuidus artis gaudebat dici similem iuxtaque secundum. illum ingens confundit honos inopinaque turbat gloria et oblatas frondes summissus adorat seque oneri negat esse parem, cogique meretur. sicut Achaemenius solium gentesque paternas excepit si forte puer, cui uiuere patrem tutius, incerta formidine gaudia librat an fidi proceres, ne pugnet uulgus habenis, cui latus Euphratae, cui Caspia limina mandet; sumere tunc arcus ipsumque onerare ueretur patris equum uisusque sibi nec sceptra capaci sustentare manu nec adhuc implere tiaran. atque is ubi intorto signatus uellere crinem conuenitque deis, hilari per castra tumultu uadit ouans ac, prima sui documenta, sacerdos Tellurem placare parat: nec futile maestis id uisum Danais. geminas ergo ilicet aras arboribus uiuis et adulto caespite texi imperat, innumerosque deae, sua munera, flores et cumulos frugum et quidquid nouat impiger annus addit et intacto spargens altaria lacte incipit: 'o hominum diuumque aeterna creatrix, quae fluuios siluasque animarum et semina mundo cuncta Prometheasque manus Pyrrhaeaque saxa gignis, et impastis quae prima alimenta dedisti mutastique uiris, quae pontum ambisque uehisque: te penes et pecudum gens mitis et ira ferarum et uolucrum requies; firmum atque inmobile mundi robur inoccidui, te uelox machina caeli aere pendentem uacuo, te currus uterque circumit, o rerum media indiuisaque magnis fratribus! ergo simul tot gentibus alma, tot altis urbibus ac populis, subterque ac desuper una sufficis, astriferumque domos Atlanta supernas ferre laborantem nullo uehis ipsa labore: nos tantum portare negas? nos, diua, grauaris? quod, precor, ignari luimus scelus? an quia plebes externa Inachiis huc aduentamus ab oris? omne homini natale solum, nec te, optima, saeuo tamque humili populos deceat distinguere fine undique ubique tuos; maneas communis et arma hinc atque inde feras; liceat, precor, ordine belli pugnaces efflare animas et reddere caelo. ne rape tam subitis spirantia corpora bustis, ne propera: ueniemus enim, quo limite cuncti, qua licet ire uia; tantum exorata Pelasgis siste leuem campum, celeres neu praecipe Parcas. at tu, care deis, quem non manus ulla nec enses Sidonii, sed magna sinu Natura soluto, ceu te Cirrhaeo meritum tumularet hiatu, sic amplexa coit, hilaris des, oro, precatus nosse tuos, caeloque et uera monentibus aris concilies, et quae populis proferre parabas, me doceas: tibi sacra feram praesaga, tuique numinis interpres te Phoebo absente uocabo. ille mihi Delo Cirrhaque potentior omni, quo ruis, ille adytis melior locus.' haec ubi dicta, nigrantes terra pecudes obscuraque mergit armenta, ac uiuis cumulos undantis harenae aggerat et uati mortis simulacra rependit. talia apud Graios, cum iam Mauortia contra cornua, iam saeuos fragor aereus excitat enses. addit acerba sonum Teumesi e uertice crinem incutiens acuitque tubas et sibila miscet Tisiphone: stupet insolito clangore Cithaeron marcidus et turres carmen non tale secutae. iam trepidas Bellona fores armataque pulsat limina, iam multo laxantur cardine Thebae. turbat eques pedites, currus properantibus obstant, ceu Danai post terga premant: sic omnibus alae artantur portis septemque excursibus haerent. Ogygiis it sorte Creon, Eteoclea mittunt Neistae, celsas Homoloidas occupat Haemon, Hypsea Proetiae, celsum fudere Dryanta Electrae, quatit Hypsistas manus Eurymedontis, culmina magnanimus stipat Dircaea Menoeceus. qualis ubi auersi secretus pabula caeli Nilus et Eoas magno bibit ore pruinas, scindit fontis opes septemque patentibus aruis in mare fert hiemes; penitus cessere fugatae Nereides dulcique timent occurrere ponto. tristis at inde gradum tarde mouet Inacha pubes, praecipue Eleae Lacedaemoniaeque cohortes et Pylii; subitum nam Thiodamanta sequuntur augure fraudati, necdum accessere regenti. nec tua te, princeps tripodum, sola agmina quaerunt: cuncta phalanx sibi deesse putat; minor ille per alas septimus extat apex. liquido uelut aethere nubes inuida Parrhasiis unum si detrahat astris, truncus honor Plaustri, nec idem riget igne reciso axis, et incerti numerant sua sidera nautae. sed iam bella uocant: alias noua suggere uires, Calliope, maiorque chelyn mihi tendat Apollo. fatalem populis ultro poscentibus horam admouet atra dies, Stygiisque emissa tenebris Mors fruitur caelo bellatoremque uolando campum operit nigroque uiros inuitat hiatu, nil uulgare legens, sed quae dignissima uita funera, praecipuos annis animisque, cruento ungue notat: iamque in miseros pensum omne Sororum scinditur, et Furiae rapuerunt licia Parcis. stat medius campis etiamnum cuspide sicca Bellipotens, iamque hos clipeum, iam uertit ad illos arma ciens aboletque domos, conubia, natos. pellitur et patriae et, qui mente nouissimus exit, lucis amor; tenet in capulis hastisque paratas ira manus, animusque ultra thoracas anhelus conatur, galeaeque tremunt horrore comarum. quid mirum caluisse uiros? flammantur in hostem cornipedes niueoque rigant sola putria nimbo, corpora ceu mixti dominis irasque sedentum induerint: sic frena terunt, sic proelia poscunt hinnitu tolluntque armos equitesque supinant. iamque ruunt, primusque uirum concurrere puluis incipit, et spatiis utrimque aequalibus acti aduentant mediumque uident decrescere campum. iam clipeus clipeis, umbone repellitur umbo, ense minax ensis, pede pes et cuspide cuspis: sic obnixa acies pariter suspiria fumant, admotaeque nitent aliena in casside cristae. pulcher adhuc belli uultus: stant uertice coni, plena armenta uiris, nulli sine praeside currus, arma loco, splendent clipei pharetraeque decorae cingulaque et nondum deforme cruoribus aurum. at postquam rabies et uitae prodiga uirtus emisere animos, non tanta cadentibus Haedis aeriam Rhodopen solida niue uerberat Arctos, nec fragor Ausoniae tantus cum Iuppiter omni arce tonat, tanta quatitur nec grandine Syrtis cum Libyae Boreas Italos niger attulit imbres. exclusere diem telis, stant ferrea caelo nubila, nec iaculis artatus sufficit aer. hi pereunt missis, illi redeuntibus hastis, concurrunt per inane sudes et mutua perdunt uulnera, concurrunt hastae, stridentia funda saxa pluunt, uolucres imitantur fulgura glandes et formidandae non una morte sagittae. nec locus ad terram telis: in corpora ferrum omne cadit; saepe ignari perimuntque caduntque casus agit uirtutis opus: nunc turba recedit, nunc premit, ac uicibus tellurem amittit et aufert. ut uentis nimbisque minax cum soluit habenas Iuppiter alternoque adfligit turbine mundum: stat caeli diuersa acies, nunc fortior Austri, nunc Aquilonis hiems, donec pugnante procella aut nimiis hic uicit aquis, aut ille sereno. principium pugnae turmas Asopius Hypseus Oebalias (namque hae magnum et gentile tumentes Euboicum duris rumpunt umbonibus agmen) reppulit erepto cunei ductore Menalca. hic et mente Lacon, crudi torrentis alumnus (nec turpauit auos), hastam ultra pectus euntem, ne pudor in tergo, per et ossa et uiscera retro extrahit atque hosti dextra labente remittit sanguineam: dilecta genis morientis oberrant Taygeta et pugnae laudataque uerbera matri. Phaedimon Iasiden arcu Dircaeus Amyntas destinat: heu celeres Parcae! iam palpitat aruis Phaedimus, et certi nondum tacet arcus Amyntae. abstulit ex umero dextram Calydonius Agreus Phegeos: illa suum terra tenet improba ferrum et mouet; extimuit sparsa inter tela iacentem praegrediens truncamque tamen percussit Acoetes. Iphin atrox Acamas, Argum ferus impulit Hypseus, strauit Abanta Pheres, diuersaque uulnera flentes Iphis eques, pedes Argus, Abas auriga iacebant. Inachidae gemini geminos e sanguine Cadmi occultos galeis (saeua ignorantia belli) perculerant ferro; sed dum spolia omnia caesis eripiunt, uidere nefas, et maestus uterque respicit ad fratrem pariterque errasse queruntur. cultor Ion Pisae cultorem Daphnea Cirrhae turbatis prostrauit equis: hunc laudat ab alto Iuppiter, hunc tardus frustra miseratur Apollo. ingentes Fortuna uiros inlustrat utrimque sanguine in aduerso: Danaos Cadmeius Haemon sternit agitque, furens sequitur Tyria agmina Tydeus; Pallas huic praesens, illum Tirynthius implet. qualiter hiberni summis duo montibus amnes franguntur geminaque cadunt in plana ruina: contendisse putes uter arua arbustaque tollat altius aut superet pontes; et cum una receptas confundit iam uallis aquas, sibi quisque superbus ire cupit, pontoque negant descendere mixti. ibat fumiferam quatiens Onchestius Idas lampada per medios turbabatque agmina Graium, igne uiam rumpens; magno quem comminus ictu Tydeos hasta feri dispulsa casside fixit. ille ingens in terga iacet, stat fronte superstes lancea, conlapsae ueniunt in tempora flammae. prosequitur Tydeus: 'saeuos ne dixeris Argos, igne tuo, Thebane, (rogum concedimus) arde!' inde, uelut primo tigris gauisa cruore per totum cupit ire pecus, sic Aona saxo, ense Pholum, Chromin ense, duos Helicaonas hasta transigit, Aegaeae Veneris quod Maera sacerdos ediderat prohibente dea; uos praeda cruenti Tydeos, it saeuas etiamnum mater ad aras. nec minus Herculeum contra uagus Haemona ducit sanguis: inexpleto rapitur per milia ferro, nunc tumidae Calydonis opes, nunc torua Pylenes agmina, nunc maestae fundens Pleuronis alumnos, donec in Olenium fessa iam cuspide Buten incidit. hunc turmis obuersum et abire uetantem adgreditur; puer ille, puer malasque comamque integer, ignaro cui tunc Thebana bipennis in galeam librata uenit: finduntur utroque tempora diuiduique cadunt in bracchia crines, et non hoc metuens inopino limine uita exiluit. tunc flauum Hypanin flauumque Politen (ille genas Phoebo, crinem hic pascebat Iaccho: saeuus uterque deus), uictis Hyperenora iungit conuersumque fuga Damasum; sed lapsa per armos hasta uiri trans pectus abit parmamque tenenti excutit et summa fugiens in cuspide portat. sterneret aduersos etiamnum Ismenius Haemon Inachidas (nam tela regit uiresque ministrat Amphitryoniades), saeuum sed Tydea contra Pallas agit. iamque aduerso uenere fauore comminus, et placido prior haec Tirynthius ore: 'fida soror, quaenam hunc belli caligine nobis congressum fortuna tulit? num regia Iuno hoc molita nefas? citius me fulmina contra (infandum!) ruere et magno bellare parenti aspiciat. genus huic++sed mitto agnoscere, quando tu diuersa foues, nec si ipsum comminus Hyllum Tydeos hasta tui Stygioque ex orbe remissum Amphitryona petat; teneo aeternumque tenebo quantum haec, diua, manus, quotiens sudauerit aegis ista mihi, duris famulus dum casibus omnes lustro uagus terras; ipsa (heu!) comes inuia mecum Tartara, ni superos Acheron excluderet, isses. tu patriam caelumque mihi++quis tanta relatu aequet? habe totas, si mens excindere, Thebas. cedo equidem ueniamque precor.' sic orsus abibat. Pallada mulcet honos: rediit ardore remisso uultus et erecti sederunt pectoris angues. sensit abisse deum; leuius Cadmeius Haemon tela rotat nulloque manum cognoscit in ictu. tunc magis atque magis uires animusque recedunt, nec pudor ire retro; cedentem Acheloius heros impetit, et librans uni sibi missile telum derexit iactus summae qua margine parmae ima sedet galea et iuguli uitalia lucent. nec frustrata manus, mortemque inuenerat hasta; sed prohibet paulumque umeri libare sinistri praebuit et merito parcit Tritonia fratri. ille tamen nec stare loco nec comminus ire amplius aut uultus audet perferre cruenti Tydeos, aegra animo uis ac fiducia cessit. qualis saetigeram Lucana cuspide frontem strictus aper, penitus cui non infossa cerebro uulnera, nec felix dextrae tenor, in latus iras frangit et expertae iam non uenit obuius hastae. ecce ducem turmae certa indignatus in hostem spicula felici Prothoum torquere lacerto, turbidus Oenides una duo corpora pinu, cornipedemque equitemque, ferit: ruit ille ruentem in Prothoum lapsasque manu quaerentis habenas in uultus galeam clipeumque in pectora calcat, saucius extremo donec cum sanguine frenos respuit et iuncta domino ceruice recumbit. sic ulmus uitisque, duplex iactura colenti, Gaurano de monte cadunt, sed maestior ulmus quaerit utrumque nemus, nec tam sua bracchia labens quam gemit adsuetas inuitaque proterit uuas. sumpserat in Danaos Heliconius arma Corymbus, ante comes Musis, Stygii cui conscia pensi ipsa diu positis letum praedixerat astris Vranie. cupit ille tamen pugnasque uirosque, forsitan ut caneret; longa iacet ipse canendus laude, sed amissum mutae fleuere Sorores. pactus Agenoream primis Atys ibat ab annis Ismenen, Tyrii iuuenis non Aduena belli. quamuis Cirrha domus, soceros nec tristibus actis auersatus erat; sponsam quin castus amanti squalor et indigni commendat gratia luctus. ipse quoque egregius, nec pectora uirginis illi diuersa, inque uicem, sineret fortuna, placebant. bella uetant taedas, iuuenique hinc maior in hostes ira; ruit primis inmixtus et agmina Lernae nunc pedes ense uago, prensis nunc celsus habenis, ceu spectetur, agit. triplici uelauerat ostro surgentes etiamnum umeros et leuia mater pectora; tunc auro phaleras auroque sagittas cingulaque et manicas, ne coniuge uilior iret, presserat et mixtum cono crispauerat aurum. talibus (heu!) fidens uocat ultro in proelia Graios. ac prima in faciles grassatus cuspide turmas arma refert sociis et in agmina fida peracta caede redit. sic Hyrcana leo Caspius umbra nudus adhuc nulloque iubae flauentis honore terribilis magnique etiamnum sanguinis insons, haud procul a stabulis captat custode remoto segne pecus teneraque famem consumit in agna. mox ignotum armis ac solo corpore mensus Tydea non timuit, fragilique lacessere telo saepius infrendentem aliis aliosque sequentem ausus erat. tandem inualidos Aetolus ad ictus forte refert oculos et formidabile ridens, 'iamdudum uideo, magnum cupis, improbe, leti nomen' ait; simul audacem non ense nec hasta dignatus leuiter digitis imbelle solutis abiecit iaculum: latebras tamen inguinis alte missile, ceu totis intortum uiribus, hausit. praeterit haud dubium fati et spoliare superbit Oenides. 'neque enim has Marti aut tibi, bellica Pallas, exuuias figemus' ait 'procul arceat ipsum ferre pudor; uix, si bellum comitata relictis Deipyle thalamis, illi inludenda tulissem.' sic ait, et belli maiora ad praemia mente ducitur: innumeris ueluti leo forte potitus caedibus imbelles uitulos mollesque iuuencas transmittit: magno furor est in sanguine mergi nec nisi regnantis ceruice recumbere tauri. at non semianimi clamore Menoecea lapsus fallit Atys: praeuertit equos curruque citato desilit: instabat pubes Tegeaea iacenti, nec prohibent Tyrii. 'pudeat, Cadmea iuuentus, terrigenas mentita patres! quo tenditis,' inquit, 'degeneres? meliusne iacet pro sanguine nostro hospes Atys? tantum hospes adhuc et coniugis ultor infelix nondum iste suae; nos pignora tanta prodimus?' insurgunt iusto firmata pudore agmina, cuique suae rediere in pectora curae. interea thalami secreta in parte sorores, par aliud morum miserique innoxia proles Oedipodae, uarias miscent sermone querelas. nec mala quae iuxta, sed longa ab origine fati, haec matris taedas, oculos ast illa paternos, altera regnantem, profugum gemit altera fratrem, bella ambae. grauis hinc miseri cunctatio uoti: nutat utroque timor, quemnam hoc certamine uictum, quem uicisse uelint: tacite praeponderat exul. sic Pandioniae repetunt ubi fida uolucres hospitia atque larem bruma pulsante relictum stantque super nidos ueterisque exordia fati adnarrant tectis: it truncum ac flebile murmur; uerba putant, uoxque illa tamen non dissona uerbis. atque ibi post lacrimas et longa silentia rursus incohat Ismene: 'quisnam hic mortalibus error? quae decepta fides? curam inuigilare quieti claraque per somnos animi simulacra reuerti? ecce ego, quae thalamos, nec si pax alta maneret, tractarem sensu, (pudet heu!) conubia uidi nocte, soror; sponsum unde mihi sopor attulit amens uix notum uisu? semel his in sedibus illum, dum mea nescio quo spondentur foedera pacto, respexi non sponte, soror. turbata repente omnia cernebam, subitusque intercidit ignis, meque sequebatur rabido clamore reposcens mater Atyn. quaenam haec dubiae praesagia cladis? nec timeo, dum tuta domus milesque recedat Doricus et tumidos liceat componere fratres.' talia nectebant, subito cum pigra tumultu expauit domus, et multo sudore receptus fertur Atys, seruans animam iam sanguine nullo, cui manus in plaga, dependet languida ceruix exterior clipeo, crinesque a fronte supini. prima uidet caramque tremens Iocasta uocabat Ismenen: namque hoc solum moribunda precatur uox generi, solum hoc gelidis iam nomen inerrat faucibus. exclamant famulae, tollebat in ora uirgo manus, tenuit saeuus pudor; attamen ire cogitur, indulget summum hoc Iocasta iacenti ostenditque offertque. quater iam morte sub ipsa ad nomen uisus defectaque fortiter ora sustulit; illam unam neglecto lumine caeli aspicit et uultu non exatiatur amato. tunc quia nec genetrix iuxta positusque beata morte pater, sponsae munus miserabile tradunt declinare genas; ibi demum teste remoto fassa pios gemitus lacrimasque in lumina fudit. dumque ea per Thebas, aliis serpentibus ardens et face mutata bellum integrabat Enyo. arma uolunt, primos ueluti modo comminus ictus sustulerint omnisque etiamnum luceat ensis. eminet Oenides: quamuis et harundine certa Parthenopaeus agat, morientumque ora furenti Hippomedon proculcet equo, Capaneaque pinus iam procul Aoniis uolet agnoscenda cateruis, Tydeos illa dies, illum fugiuntque tremuntque clamantem: 'quo terga datis? licet ecce peremptos ulcisci socios maestamque rependere noctem. ille ego inexpletis solus qui caedibus hausi quinquaginta animas: totidem, totidem heia gregatim ferte manus! nulline patres, nulline iacentum unanimi fratres? quae tanta obliuio luctas? quam pudet Inachias contentum abiisse Mycenas! hine super Thebis? haec robora regis? ubi autem egregius dux ille mihi?' simul ordine laeuo ipsum exhortantem cuneos capitisque superbi insignem fulgore uidet; nec segnius ardens occurrit, niueo quam flammiger ales olori inminet et magna trepidum circumligat umbra. tunc prior: 'Aoniae rex o iustissime gentis, imus in arma palam tandemque ostendimus enses, an noctem et solitas placet expectare tenebras?' ille nihil contra, sed stridula cornus in hostem it referens mandata ducis, quam prouidus heros iam iam in fine uiae percussam obliquat, et ipse telum ingens auide et quanto non ante lacerto impulit. ibat atrox finem positura duello lancea (conuertere oculos utrimque fauentes Sidonii Graique dei), crudelis Erinys obstat et infando differt Eteoclea fratri, cuspis in armigerum Phlegyan peccauit. ibi ingens pugna uirum, stricto nam saeuior inruit ense Aetolus, retroque datum Thebana tegebant arma ducem. sic densa lupum iam nocte sub atra arcet ab apprenso pastorum turba iuuenco; improbus erigitur contra, nec cura uetantes impetere: illum, illum, semel in quem uenerat, urguet. non secus obiectas acies turbamque minorem dissimulat transitque manu; tamen ora Thoantis, pectora Deilochi, Clonii latus, ilia torui perforat Hippotadae; truncis sua membra remittit interdum galeasque rotat per nubila plenas. et iam corporibus sese spoliisque cadentum clauserat; unum acies circum consumitur, unum omnia tela uouent: summis haec ossibus haerent, pars frustrata cadunt, partem Tritonia uellit, multa rigent clipeo. densis iam consitus hastis ferratum quatit umbo nemus, tergoque fatiscit atque umeris gentilis aper; nusquam ardua coni gloria, quique apicem toruae Gradiuus habebat cassidis, haud laetum domino ruit omen: inusta temporibus nuda aera sedent, circumque sonori uertice percusso uoluuntur in arma molares. iam cruor in galea, iam saucia proluit ater pectora permixtus sudore et sanguine torrens. respicit hortantes socios et Pallada fidam longius opposita celantem lumina parma: ibat enim magnum lacrimis inflectere patrem. ecce secat Zephyros ingentem fraxinus iram fortunamque ferens; teli non eminet auctor: Astacides Melanippus erat, nec prodidit ipse et uellet latuisse manum, sed gaudia turmae monstrabant trepidum; nam flexus in ilia Tydeus summissum latus et clipei laxauerat orbem. clamorem Aonii miscent gemitumque Pelasgi, obiectantque manus indignantemque tuentur. ille per oppositos longe rimatus amarum Astaciden, totis animae se cogit in ictum reliquiis telumque iacit quod proximus Hopleus praebuerat: perit expressus conamine sanguis. tunc tristes socii cupidum bellare (quis ardor!) et poscentem hastas mediaque in morte negantem expirare trahunt, summique in margine campi effultum gemina latera inclinantia parma ponunt, ac saeui rediturum ad proelia Martis promittunt flentes. sed et ipse recedere caelum ingentesque animos extremo frigore labi sensit, et innixus terrae, 'miserescite,' clamat, 'Inachidae: non ossa precor referantur ut Argos Aetolumue larem; nec enim mihi cura supremi funeris: odi artus fragilemque hunc corporis usum, desertorem animi. caput, o caput, o mihi si quis apportet, Melanippe, tuum! nam uolueris aruis, fido equidem, nec me uirtus suprema fefellit. i, precor, Atrei si quid tibi sanguinis umquam, Hippomedon, uade, o primis puer inclute bellis Arcas, et Argolicae Capaneu iam maxime turmae.' moti omnes, sed primus abit primusque repertum Astaciden medio Capaneus e puluere tollit spirantem laeuaque super ceruice reportat, terga cruentantem concussi uulneris unda: qualis ab Arcadio rediit Tirynthius antro captiuumque suem clamantibus intulit Argis. erigitur Tydeus uultuque occurrit et amens laetitiaque iraque, ut singultantia uidit ora trahique oculos seseque agnouit in illo, imperat abscisum porgi, laeuaque receptum spectat atrox hostile caput, gliscitque tepentis lumina torua uidens et adhuc dubitantia figi. infelix contentus erat: plus exigit ultrix Tisiphone; iamque inflexo Tritonia patre uenerat et misero decus inmortale ferebat, atque illum effracti perfusum tabe cerebri aspicit et uiuo scelerantem sanguine fauces (nec comites auferre ualent): stetit aspera Gorgon crinibus emissis rectique ante ora cerastae uelauere deam; fugit auersata iacentem, nec prius astra subit quam mystica lampas et insons Ilissos multa purgauit lumina lympha.

Liber Primus

Fraternas acies alternaque regna profanis decertata odiis sontesque euoluere Thebas Pierius menti calor incidit. unde iubetis ire, deae? gentisne canam primordia dirae, Sidonios raptus et inexorabile pactum legis Agenoreae scrutantemque aequora Cadmum? longa retro series, trepidum si Martis operti agricolam infandis condentem proelia sulcis expediam penitusque sequar, quo carmine muris iusserit Amphion Tyriis accedere montes, unde graues irae cognata in moenia Baccho, quod saeuae Iunonis opus, cui sumpserit arcus infelix Athamas, cur non expauerit ingens Ionium socio casura Palaemone mater. atque adeo iam nunc gemitus et prospera Cadmi praeteriisse sinam: limes mihi carminis esto Oedipodae confusa domus, quando Itala nondum signa nec Arctoos ausim spirare triumphos bisque iugo Rhenum, bis adactum legibus Histrum et coniurato deiectos uertice Dacos aut defensa prius uix pubescentibus annis bella Iouis. tuque, o Latiae decus addite famae quem noua maturi subeuntem exorsa parentis aeternum sibi Roma cupit (licet artior omnes limes agat stellas et te plaga lucida caeli, Pliadum Boreaeque et hiulci fulminis expers, sollicitet, licet ignipedum frenator equorum ipse tuis alte radiantem crinibus arcum imprimat aut magni cedat tibi Iuppiter aequa parte poli), maneas hominum contentus habenis, undarum terraeque potens, et sidera dones. tempus erit, cum Pierio tua fortior oestro facta canam: nunc tendo chelyn; satis arma referre Aonia et geminis sceptrum exitiale tyrannis nec furiis post fata modum flammasque rebelles seditione rogi tumulisque carentia regum funera et egestas alternis mortibus urbes, caerula cum rubuit Lernaeo sanguine Dirce et Thetis arentes adsuetum stringere ripas horruit ingenti uenientem Ismenon aceruo. quem prius heroum, Clio, dabis? inmodicum irae Tydea? laurigeri subitos an uatis hiatus? urguet et hostilem propellens caedibus amnem turbidus Hippomedon, plorandaque bella proterui Arcados atque alio Capaneus horrore canendus. impia iam merita scrutatus lumina dextra merserat aeterna damnatum nocte pudorem Oedipodes longaque animam sub morte trahebat. illum indulgentem tenebris imaeque recessu sedis inaspectos caelo radiisque penates seruantem tamen adsiduis circumuolat alis saeua dies animi, scelerumque in pectore Dirae. tunc uacuos orbes, crudum ac miserabile uitae supplicium, ostentat caelo manibusque cruentis pulsat inane solum saeuaque ita uoce precatur: 'di, sontes animas angustaque Tartara poenis qui regitis, tuque umbrifero Styx liuida fundo, quam uideo, multumque mihi consueta uocari adnue, Tisiphone, peruersaque uota secunda: si bene quid merui, si me de matre cadentem fouisti gremio et traiectum uulnere plantas firmasti, si stagna peti Cirrhaea bicorni interfusa iugo, possem cum degere falso contentus Polybo, trifidaeque in Phocidos arto longaeuum implicui regem secuique trementis ora senis, dum quaero patrem, si Sphingos iniquae callidus ambages te praemonstrante resolui, si dulces furias et lamentabile matris conubium gauisus ini noctemque nefandam saepe tuli natosque tibi, scis ipsa, paraui, mox auidus poenae digitis caedentibus ultro incubui miseraque oculos in matre reliqui: exaudi, si digna precor quaeque ipsa furenti subiceres. orbum uisu regnisque carentem non regere aut dictis maerentem flectere adorti, quos genui quocumque toro; quin ecce superbi —pro dolor!—et nostro iamdudum funere reges insultant tenebris gemitusque odere paternos. hisne etiam funestus ego? et uidet ista deorum ignauus genitor? tu saltem debita uindex huc ades et totos in poenam ordire nepotes. indue quod madidum tabo diadema cruentis unguibus abripui, uotisque instincta paternis i media in fratres, generis consortia ferro dissiliant. da, Tartarei regina barathri, quod cupiam uidisse nefas, nec tarda sequetur mens iuuenum: modo digna ueni, mea pignora nosces.' talia dicenti crudelis diua seueros aduertit uultus. inamoenum forte sedebat Cocyton iuxta, resolutaque uertice crines lambere sulphureas permiserat anguibus undas. ilicet igne Iouis lapsisque citatior astris tristibus exiluit ripis: discedit inane uulgus et occursus dominae pauet. illa per umbras et caligantes animarum examine campos Taenariae limen petit inremeabile portae. sensit adesse Dies, piceo Nox obuia nimbo lucentes turbauit equos; procul arduus Atlans horruit et dubia caelum ceruice remisit. arripit extemplo Maleae de ualle resurgens notum iter ad Thebas; neque enim uelocior ullas itque reditque uias cognataue Tartara mauult. centum illi stantes umbrabant ora cerastae, turba minor diri capitis; sedet intus abactis ferrea lux oculis, qualis per nubila Phoebes Atracia rubet arte labor; suffusa ueneno tenditur ac sanie gliscit cutis; igneus atro ore uapor, quo longa sitis morbique famesque et populis mors una uenit; riget horrida tergo palla, et caerulei redeunt in pectora nodi: Atropos hos atque ipsa nouat Proserpina cultus. tum geminas quatit ira manus: haec igne rogali fulgurat, haec uiuo manus aera uerberat hydro. ut stetit, abrupta qua plurimus arce Cithaeron occurrit caelo, fera sibila crine uirenti congeminat, signum terris, unde omnis Achaei ora maris late Pelopeaque regna resultant. audiit et medius caeli Parnasos et asper Eurotas, dubiamque iugo fragor impulit Oeten in latus, et geminis uix fluctibus obstitit Isthmos. ipsa suum genetrix curuo delphine uagantem abripuit frenis gremioque Palaemona pressit. atque ea Cadmeo praeceps ubi culmine primum constitit adsuetaque infecit nube penates, protinus attoniti fratrum sub pectore motus, gentilisque animos subiit furor aegraque laetis inuidia atque parens odii metus, inde regendi saeuus amor, ruptaeque uices iurisque secundi ambitus impatiens, et summo dulcius unum stare loco, sociisque comes discordia regnis. sic ubi delectos per torua armenta iuuencos agricola imposito sociare adfectat aratro, illi indignantes, quis nondum uomere multo ardua nodosos ceruix descendit in armos, in diuersa trahunt atque aequis uincula laxant uiribus et uario confundunt limite sulcos: haud secus indomitos praeceps discordia fratres asperat. alterni placuit sub legibus anni exilio mutare ducem. sic iure maligno fortunam transire iubent, ut sceptra tenentem foedere praecipiti semper nouus angeret heres. haec inter fratres pietas erat, haec mora pugnae sola nec in regem perduratura secundum. et nondum crasso laquearia fulua metallo, montibus aut alte Grais effulta nitebant atria, congestos satis explicitura clientes; non impacatis regum aduigilantia somnis pila, nec alterna ferri statione gementes excubiae, nec cura mero committere gemmas atque aurum uiolare cibis: sed nuda potestas armauit fratres, pugna est de paupere regno. dumque uter angustae squalentia iugera Dirces uerteret aut Tyrii solio non altus ouaret exulis ambigitur, periit ius fasque bonumque et uitae mortisque pudor. quo tenditis iras, a, miseri? quid si peteretur crimine tanto limes uterque poli, quem Sol emissus Eoo cardine, quem porta uergens prospectat Hibera, quasque procul terras obliquo sidere tangit auius aut Borea gelidas madidiue tepentes igne Noti? quid si Phrygiae Tyriaeque sub unum conuectentur opes? loca dira arcesque nefandae suffecere odio, furiisque inmanibus emptum Oedipodae sedisse loco. iam sorte carebat dilatus Polynicis honos. quis tunc tibi, saeue, quis fuit ille dies, uacua cum solus in aula respiceres ius omne tuum cunctosque minores, et nusquam par stare caput! iam murmura serpunt plebis Echioniae, tacitumque a principe uulgus dissidet, et, qui mos populis, uenturus amatur. atque aliquis, cui mens humili laesisse ueneno summa nec impositos umquam ceruice uolenti ferre duces, 'hancne Ogygiis,' ait, 'aspera rebus fata tulere uicem, totiens mutare timendos alternoque iugo dubitantia subdere colla? partiti uersant populorum fata manuque fortunam fecere leuem. semperne uicissim exulibus seruire dabor? tibi, summe deorum terrarumque sator, sociis hanc addere mentem sedit? an inde uetus Thebis extenditur omen, ex quo Sidonii nequiquam blanda iuuenci pondera Carpathio iussus sale quaerere Cadmus exul Hyanteos inuenit regna per agros, fraternasque acies fetae telluris hiatu augurium seros dimisit ad usque nepotes? cernis ut erectum torua sub fronte minetur saeuior adsurgens dempto consorte potestas. quas gerit ore minas, quanto premit omnia fastu! hicne umquam priuatus erit? tamen ille precanti mitis et adfatu bonus et patientior aequi. quid mirum? non solus erat. nos uilis in omnes prompta manus casus, domino cuicumque parati. qualiter hinc gelidus Boreas, hinc nubifer Eurus uela trahunt, nutat mediae fortuna carinae, (heu dubio suspensa metu tolerandaque nullis aspera sors populis!) hic imperat, ille minatur.' at Iouis imperiis rapidi super atria caeli lectus concilio diuum conuenerat ordo interiore polo. spatiis hinc omnia iuxta, primaeque occiduaeque domus et fusa sub omni terra atque unda die. mediis sese arduus infert ipse deis, placido quatiens tamen omnia uultu, stellantique locat solio; nec protinus ausi caelicolae, ueniam donec pater ipse sedendi tranquilla iubet esse manu. mox turba uagorum semideum et summis cognati nubibus Amnes et compressa metu seruantes murmura Venti aurea tecta replent. mixta conuexa deorum maiestate tremunt, radiant maiore sereno culmina et arcano florentes lumine postes. postquam iussa quies siluitque exterritus orbis, incipit ex alto (graue et inmutabile sanctis pondus adest uerbis, et uocem fata sequuntur): 'terrarum delicta nec exaturabile Diris ingenium mortale queror. quonam usque nocentum exigar in poenas? taedet saeuire corusco fulmine, iam pridem Cyclopum operosa fatiscunt bracchia et Aeoliis desunt incudibus ignes. atque adeo tuleram falso rectore solutos Solis equos, caelumque rotis errantibus uri, et Phaethontea mundum squalere fauilla. nil actum, neque tu ualida quod cuspide late ire per inlicitum pelago, germane, dedisti. nunc geminas punire domos, quis sanguinis auctor ipse ego, descendo. Perseos alter in Argos scinditur, Aonias fluit hic ab origine Thebas. mens cunctis imposta manet: quis funera Cadmi nesciat et totiens excitam a sedibus imis Eumenidum bellasse aciem, mala gaudia matrum erroresque feros nemorum et reticenda deorum crimina? uix lucis spatio, uix noctis abactae enumerare queam mores gentemque profanam. scandere quin etiam thalamos hic impius heres patris et inmeritae gremium incestare parentis appetiit, proprios (monstrum!) reuolutus in ortus. ille tamen superis aeterna piacula soluit proiecitque diem, nec iam amplius aethere nostro uescitur; at nati (facinus sine more!) cadentes calcauere oculos. iam iam rata uota tulisti, dire senex. meruere tuae, meruere tenebrae ultorem sperare Iouem. noua sontibus arma iniciam regnis, totumque a stirpe reuellam exitiale genus. belli mihi semina sunto Adrastus socer et superis adiuncta sinistris conubia. hanc etiam poenis incessere gentem decretum; neque enim arcano de pectore fallax Tantalus et saeuae periit iniuria mensae.' sic pater omnipotens. ast illi saucia dictis flammato uersans inopinum corde dolorem talia Iuno refert: 'mene, o iustissime diuum, me bello certare iubes? scis, semper ut arces Cyclopum magnique Phoroneos incluta fama sceptra uiris opibusque iuuem, licet improbus illic custodem Phariae somno letoque iuuencae extinguas, saeptis et turribus aureus intres. mentitis ignosco toris: illam odimus urbem quam uultu confessus adis, ubi conscia magni signa tori tonitrus agis et mea fulmina torques. facta luant Thebae: cur hostes eligis Argos? quin age, si tanta est thalami discordia sancti, et Samon et ueteres armis excinde Mycenas, uerte solo Sparten. cur usquam sanguine festo coniugis ara tuae, cumulo cur turis Eoi laeta calet? melius uotis Mareotica fumat Coptos et aerisoni lugentia flumina Nili. quod si prisca luunt auctorum crimina gentes subuenitque tuis sera haec sententia curis, percensere aeui senium, quo tempore tandem terrarum furias abolere et saecula retro emendare sat est? iamdudum ab sedibus illis incipe, fluctiuaga qua praeterlabitur unda Sicanios longe relegens Alpheos amores: Arcades hic tua (nec pudor est) delubra nefastis imposuere locis, illic Mauortius axis Oenomai Geticoque pecus stabulare sub Haemo dignius, abruptis etiamnum inhumata procorum reliquiis trunca ora rigent; tamen hic tibi templi gratus honos; placet Ida nocens mentitaque manes Creta tuos. me Tantaleis consistere tectis quae tandem inuidia est? belli deflecte tumultus et generis miseresce tui. sunt impia late regna tibi, melius generos passura nocentes.' finierat precibus miscens conuicia Iuno. at non ille grauis dictis, quamquam aspera motu, reddidit haec: 'equidem haud rebar te mente secunda laturam, quodcumque tuos, licet aequus, in Argos consulerem, neque me, detur si copia, fallit multa super Thebis Bacchum ausuramque Dionen dicere, sed nostri reuerentia ponderis obstat. horrendos etenim latices, Stygia aequora fratris, obtestor, mansurum et non reuocabile uerbum, nil fore quod dictis flectar. quare impiger alis portantes praecede Notos, Cyllenia proles, aera per liquidum regnisque inlapsus opacis dic patruo: superas senior se attollat ad auras Laius, extinctum nati quem uulnere nondum ulterior Lethes accepit ripa profundi lege Erebi; ferat hic diro mea iussa nepoti: germanum exilio fretum Argolicisque tumentem hospitiis, quod sponte cupit, procul impius aula arceat, alternum regni infitiatus honorem. hinc causae irarum, certo reliqua ordine ducam.' paret Atlantiades dictis genitoris et inde summa pedum propere plantaribus inligat alis obnubitque comas et temperat astra galero. tum dextrae uirgam inseruit, qua pellere dulces aut suadere iterum somnos, qua nigra subire Tartara et exangues animare adsueuerat umbras. desiluit, tenuique exceptus inhorruit aura. nec mora, sublimes raptim per inane uolatus carpit et ingenti designat nubila gyro. interea patriis olim uagus exul ab oris Oedipodionides furto deserta pererrat Aoniae. iam iamque animis male debita regna concipit, et longum signis cunctantibus annum stare gemit. tenet una dies noctesque recursans cura uirum, si quando humilem decedere regno germanum et semet Thebis opibusque potitum cerneret; hac aeuum cupiat pro luce pacisci. nunc queritur ceu tarda fugae dispendia, sed mox attollit flatus ducis et sedisse superbus deiecto iam fratre putat: spes anxia mentem extrahit et longo consumit gaudia uoto. tunc sedet Inachias urbes Danaeiaque arua et caligantes abrupto sole Mycenas ferre iter impauidum, seu praeuia ducit Erinys, seu fors illa uiae, siue hac inmota uocabat Atropos. Ogygiis ululata furoribus antra deserit et pingues Baccheo sanguine colles. inde plagam, qua molle sedens in plana Cithaeron porrigitur lassumque inclinat ad aequora montem, praeterit. hinc arte scopuloso in limite pendens infames Scirone petras Scyllaeaque rura purpureo regnata seni mitemque Corinthon linquit et in mediis audit duo litora campis. iamque per emeriti surgens confinia Phoebi Titanis late mundo subuecta silenti rorifera gelidum tenuauerat aera biga; iam pecudes uolucresque tacent, iam Somnus auaris inrepsit curis pronusque ex aethere nutat, grata laboratae referens obliuia uitae. sed nec puniceo rediturum nubila caelo promisere iubar, nec rarescentibus umbris longa repercusso nituere crepuscula Phoebo: densior a terris et nulli peruia flammae subtexit nox atra polos. iam claustra rigentis Aeoliae percussa sonant, uenturaque rauco ore minatur hiems, uenti transuersa frementes confligunt axemque emoto cardine uellunt, dum caelum sibi quisque rapit; sed plurimus Auster inglomerat noctem, tenebrosa uolumina torquens, defunditque imbres sicco quos asper hiatu praesolidat Boreas; nec non abrupta tremescunt fulgura, et attritus subita face rumpitur aether. iam Nemea, iam Taenariis contermina lucis Arcadiae capita alta madent; ruit agmine magno Inachus et gelidas surgens Erasinus in undas. puluerulenta prius calcandaque flumina nullae aggeribus tenuere morae, stagnoque refusa est funditus et ueteri spumauit Lerna ueneno. frangitur omne nemus, rapiunt antiqua procellae bracchia siluarum, nullisque aspecta per aeuum solibus umbrosi patuere aestiua Lycaei. ille tamen, modo saxa iugis fugientia ruptis miratus, modo nubigenas e montibus amnes aure pauens passimque insano turbine raptas pastorum pecorumque domos, non segnius amens incertusque uiae per nigra silentia uastum haurit iter; pulsat metus undique et undique frater. ac uelut hiberno deprensus nauita ponto, cui neque Temo piger neque amico sidere monstrat Luna uias, medio caeli pelagique tumultu stat rationis inops, iam iamque aut saxa malignis expectat summersa uadis aut uertice acuto spumantes scopulos erectae incurrere prorae: talis opaca legens nemorum Cadmeius heros accelerat, uasto metuenda umbone ferarum excutiens stabula, et prono uirgulta refringit pectore (dat stimulos animo uis maesta timoris) donec ab Inachiis uicta caligine tectis emicuit lucem deuexa in moenia fundens Larisaeus apex. illo spe concitus omni euolat, hinc celsae Iunonia templa Prosymnae laeuus habens, hinc Herculeo signata uapore Lernaei stagna atra uadi, tandemque reclusis infertur portis. actutum regia cernit uestibula; hic artus imbri uentoque rigentes proicit ignotaeque adclinis postibus aulae inuitat tenues ad dura cubilia somnos. rex ibi, tranquillae medio de limite uitae in senium uergens, populos Adrastus habebat, diues auis et utroque Iouem de sanguine ducens. hic sexus melioris inops sed prole uirebat feminea, gemino natarum pignore fultus. cui Phoebus generos (monstrum exitiabile dictu! mox adaperta fides) fato ducente canebat saetigerumque suem et fuluum aduentare leonem. id uoluens non ipse pater, non docte futuri Amphiarae uides, etenim uetat auctor Apollo. tantum in corde sedens aegrescit cura parenti. ecce autem antiquam fato Calydona relinquens Olenius Tydeus (fraterni sanguinis illum conscius horror agit) eadem, sub nocte sopora, lustra terit, similesque Notos dequestus et imbres, infusam tergo glaciem et liquentia nimbis ora comasque gerens subit uno tegmine, cuius fusus humo gelida partem prior hospes habebat. hic uero ambobus rabiem fortuna cruentam attulit: haud passi sociis defendere noctem culminibus; paulum alternis in uerba minasque cunctantur, mox ut iactis sermonibus irae intumuere satis, tum uero erectus uterque exertare umeros nudamque lacessere pugnam. celsior ille gradu procera in membra simulque integer annorum; sed non et uiribus infra Tydea fert animus, totosque infusa per artus maior in exiguo regnabat corpore uirtus. iam crebros ictus ora et caua tempora circum obnixi ingeminant, telorum aut grandinis instar Rhipaeae, flexoque genu uacua ilia tundunt. non aliter quam Pisaeo sua lustra Tonanti cum redeunt crudisque uirum sudoribus ardet puluis; at hinc teneros caueae dissensus ephebos concitat, exclusaeque expectant praemia matres: sic alacres odio nullaque cupidine laudis accensi incurrunt, scrutatur et intima uultus unca manus penitusque oculis cedentibus intrat. forsan et accinctos lateri (sic ira ferebat) nudassent enses, meliusque hostilibus armis lugendus fratri, iuuenis Thebane, iaceres, ni rex insolitum clamorem et pectore ab alto stridentes gemitus noctis miratus in umbris, mouisset gressus, magnis cui sobria curis pendebat somno iam deteriore senectus. isque ubi progrediens numerosa luce per alta atria dimotis aduerso limine claustris terribilem dictu faciem, lacera ora putresque sanguineo uidet imbre genas: 'quae causa furoris, externi iuuenes (neque enim meus audeat istas ciuis in usque manus), quisnam implacabilis ardor exturbare odiis tranquilla silentia noctis? usque adeone angusta dies, et triste parumper pacem animo somnumque pati? sed prodite tandem unde orti, quo fertis iter, quae iurgia? nam uos haud humiles tanta ira docet, generisque superbi magna per effusum clarescunt signa cruorem.' uix ea, cum mixto clamore obliqua tuentes incipiunt una: 'rex o mitissime Achiuum, quid uerbis opus? ipse undantes sanguine uultus aspicis.' haec passim turbatis uocis amarae confudere sonis; inde orsus in ordine Tydeus continuat: 'maesti cupiens solacia casus monstriferae Calydonis opes Acheloiaque arua deserui; uestris haec me ecce in finibus ingens nox operit. tecto caelum prohibere quis iste arcuit? an quoniam prior haec ad limina forte molitus gressus? pariter stabulare bimembres Centauros unaque ferunt Cyclopas in Aetna compositos. sunt et rabidis iura insita monstris fasque suum: nobis sociare cubilia terrae— sed quid ego? aut hodie spoliis gauisus abibis, quisquis es, his, aut me, si non effetus oborto sanguis hebet luctu, magni de stirpe creatum Oeneos et Marti non degenerare paterno accipies.' 'nec nos animi nec stirpis egentes—' ille refert contra, sed mens sibi conscia fati cunctatur proferre patrem. tunc mitis Adrastus: 'immo agite, et positis, quas nox inopinaque suasit aut uirtus aut ira, minis succedite tecto. iam pariter coeant animorum in pignora dextrae. non haec incassum diuisque absentibus acta; forsan et has uenturus amor praemiserit iras, ut meminisse iuuet.' nec uana uoce locutus fata senex, siquidem hanc perhibent post uulnera iunctis esse fidem, quanta partitum extrema proteruo Thesea Pirithoo, uel inanem mentis Oresten opposito rabidam Pylade uitasse Megaeram. tunc quoque mulcentem dictis corda aspera regem iam faciles (uentis ut decertata residunt aequora, laxatisque diu tamen aura superstes inmoritur uelis) passi, subiere penates. hic primum lustrare oculis cultusque uirorum telaque magna uacat: tergo uidet huius inanem impexis utrimque iubis horrere leonem, illius in speciem quem per Teumesia tempe Amphitryoniades fractum iuuenalibus annis ante Cleonaei uestitus proelia monstri. terribiles contra saetis ac dente recuruo Tydea per latos umeros ambire laborant exuuiae, Calydonis honos. stupet omine tanto defixus senior, diuina oracula Phoebi agnoscens monitusque datos uocalibus antris. obtutu gelida ora premit, laetusque per artus horror iit; sensit manifesto numine ductos adfore, quos nexis ambagibus augur Apollo portendi generos, uultu fallente ferarum, ediderat. tunc sic tendens ad sidera palmas: 'Nox, quae terrarum caelique amplexa labores ignea multiuago transmittis sidera lapsu, indulgens reparare animum dum proximus aegris infundat Titan agiles animantibus ortus, tu mihi perplexis quaesitam erroribus ultro aduehis alma fidem ueterisque exordia fati detegis: adsistas operi tuaque omina firmes. semper honoratam dimensis orbibus anni te domus ista colet; nigri tibi, diua, litabunt electa ceruice greges, lustraliaque exta lacte nouo perfusus edet Volcanius ignis. salue prisca fides tripodum obscurique recessus. deprendi, Fortuna, deos.' sic fatus, et ambos innectens manibus tecta interioris ad aulae progreditur. canis etiamnum altaribus ignes sopitum cinerem et tepidi libamina sacri seruabant; adolere focos epulasque recentes instaurare iubet. dictis parere ministri certatim accelerant; uario strepit icta tumultu regia: pars ostro tenues auroque sonantes emunire toros alteque inferre tapetas, pars teretes leuare manu ac disponere mensas. ast alii tenebras et opacam uincere noctem adgressi tendunt auratis uincula lychnis. his labor inserto torrere exanguia ferro uiscera caesarum pecudum, his cumulare canistris perdomitam saxo Cererem. laetatur Adrastus obsequio feruere domum, iamque ipse superbis fulgebat stratis solioque effultus eburno. parte alia iuuenes siccati uulnera lymphis discumbunt, simul ora notis foedata tuentur inque uicem ignoscunt. tunc rex longaeuus Acasten (natarum haec altrix eadem et fidissima custos lecta sacrum iustae Veneri occultare pudorem) imperat acciri tacitaque inmurmurat aure. nec mora praeceptis, cum protinus utraque uirgo arcano egressae thalamo: mirabile uisu, Pallados armisonae pharetrataeque ora Dianae aequa ferunt, terrore minus. noua deinde pudori uisa uirum facies: pariter pallorque ruborque purpureas hausere genas, oculique uerentes ad sanctum rediere patrem. postquam ordine mensae uicta fames, signis perfectam auroque nitentem Iasides pateram famulos ex more poposcit, qua Danaus libare deis seniorque Phoroneus adsueti. tenet haec operum caelata figuras: aureus anguicomam praesecto Gorgona collo ales habet, iam iamque uagas (ita uisus) in auras exilit; illa graues oculos languentiaque ora paene mouet uiuoque etiam pallescit in auro. hinc Phrygius fuluis uenator tollitur alis, Gargara desidunt surgenti et Troia recedit, stant maesti comites frustraque sonantia lassant ora canes umbramque petunt et nubila latrant. hanc undante mero fundens uocat ordine cunctos caelicolas, Phoebum ante alios, Phoebum omnis ad aras laude ciet comitum famulumque euincta pudica fronde manus, cui festa dies largoque refecti ture uaporatis lucent altaribus ignes. 'forsitan, o iuuenes, quae sint ea sacra quibusque praecipuum causis Phoebi obtestemur honorem,' rex ait, 'exquirant animi. non inscia suasit religio, magnis exercita cladibus olim plebs Argiua litat; animos aduertite, pandam. postquam caerulei sinuosa uolumina monstri, terrigenam Pythona, deus, septem orbibus atris amplexum Delphos squamisque annosa terentem robora, Castaliis dum fontibus ore trisulco fusus hiat nigro sitiens alimenta ueneno, perculit, absumptis numerosa in uulnera telis, Cirrhaeique dedit centum per iugera campi uix tandem explicitum, noua deinde piacula caedis perquirens nostri tecta haud opulenta Crotopi attigit. huic primis et pubem ineuntibus annis mira decore pios seruabat nata penates intemerata toris. felix, si Delia numquam furta nec occultum Phoebo sociasset amorem! namque ut passa deum Nemeaei ad fluminis undam, bis quinos plena cum fronte resumeret orbes Cynthia, sidereum Latonae feta nepotem edidit; ac poenae metuens (neque enim ille coactis donasset thalamis ueniam pater) auia rura eligit ac natum saepta inter ouilia furtim montiuago pecoris custodi mandat alendum. non tibi digna, puer, generis cunabula tanti gramineos dedit herba toros et uimine querno texta domus; clausa arbutei sub cortice libri membra tepent, suadetque leues caua fistula somnos, et pecori commune solum. sed fata nec illum concessere larem; uiridi nam caespite terrae proiectum temere et patulo caelum ore trahentem dira canum rabies morsu depasta cruento disicit. hic uero attonitas ut nuntius aures matris adit, pulsi ex animo genitorque pudorque et metus; ipsa ultro saeuis plangoribus amens tecta replet, uacuumque ferens uelamine pectus occurrit confessa patri; nec motus et atro imperat (infandum!) cupientem occumbere leto. sero memor thalami maestae solacia morti, Phoebe, paras monstrum infandis Acheronte sub imo conceptum Eumenidum thalamis, cui uirginis ora pectoraque; aeternum stridens a uertice surgit et ferrugineam frontem discriminat anguis. haec tum dira lues nocturno squalida passu inlabi thalamis, animasque a stirpe recentes abripere altricum gremiis morsuque cruento deuesci et multum patrio pinguescere luctu. haud tulit armorum praestans animique Coroebus seque ultro lectis iuuenum, qui robore primi famam posthabita faciles extendere uita, obtulit. illa nouos ibat populata penates portarum in biuio; lateri duo corpora paruum dependent, et iam unca manus uitalibus haeret ferratique ungues tenero sub corde tepescunt: obuius huic, latus omne uirum stipante corona, fit iuuenis, ferrumque ingens sub pectore duro condidit, atque imas animae mucrone corusco scrutatus latebras tandem sua monstra profunda reddit habere Ioui. iuuat ire et uisere iuxta liuentes in morte oculos uterique nefandam proluuiem et crasso squalentia pectora tabo, qua nostrae cecidere animae. stupet Inacha pubes magnaque post lacrimas etiamnum gaudia pallent. hi trabibus duris (solacia uana dolori) proterere exanimos artus asprosque molares deculcare genis; nequit iram explere potestas. illam et nocturno circum stridore uolantes impastae fugistis aues, rabidamque canum uim oraque sicca ferunt trepidorum inhiasse luporum. saeuior in miseros fatis ultricis ademptae Delius insurgit, summaque biuerticis umbra Parnasi residens arcu crudelis iniquo pestifera arma iacit, camposque et celsa Cyclopum tecta superiecto nebularum incendit amictu. labuntur dulces animae, Mors fila Sororum ense metit captamque tenens fert manibus urbem. quaerenti quae causa duci, quis ab aethere laeuus ignis et in totum regnaret Sirius annum, idem auctor Paean rursus iubet ire cruento inferias monstro iuuenes, qui caede potiti. fortunate animi longumque in saecula digne promeriture diem! non tu pia degener arma occulis aut certae trepidas occurrere morti. comminus ora ferens Cirrhaei in limine templi constitit et sacras ita uocibus asperat iras: "non missus, Thymbraee, tuos supplexue penates aduenio: mea me pietas et conscia uirtus has egere uias. ego sum qui caede subegi, Phoebe, tuum mortale nefas, quem nubibus atris et squalente die, nigra quem tabe sinistri quaeris, inique, poli. quod si monstra effera magnis cara adeo superis, iacturaque uilior orbi mors hominum, et saeuo tanta inclementia caelo est, quid meruere Argi? me, me, diuum optime, solum obiecisse caput fatis praestabat. an illud lene magis cordi quod desolata domorum tecta uides, ignique datis cultoribus omnis lucet ager? sed quid fando tua tela manusque demoror? expectant matres, supremaque fiunt uota mihi. satis est: merui ne parcere uelles. proinde moue pharetras arcusque intende sonoros insignemque animam leto demitte; sed illum, pallidus Inachiis qui desuper inminet Argis, dum morior, dispelle globum." sors aequa merentes respicit. ardentem tenuit reuerentia caedis Letoiden, tristemque uiro summissus honorem largitur uitae; nostro mala nubila caelo diffugiunt, at tu stupefacti a limine Phoebi exoratus abis. inde haec stata sacra quotannis sollemnes recolunt epulae, Phoebeaque placat templa nouatus honos. has forte inuisitis aras uos quae progenies? quamquam Calydonius Oeneus et Porthaoniae, si dudum certus ad aures clamor iit, tibi iura domus. tu pande quis Argos aduenias, quando haec uariis sermonibus hora est.' deiecit maestos extemplo Ismenius heros in terram uultus, taciteque ad Tydea laeuum obliquare oculos; tum longa silentia mouit: 'non super hos diuum tibi sum quaerendus honores, unde genus, quae terra mihi, quis defluat ordo sanguinis antiqui: piget inter sacra fateri. sed si praecipitant miserum cognoscere curae, Cadmus origo patrum, tellus Mauortia Thebe, est genetrix Iocasta mihi.' tum motus Adrastus hospitiis (agnouit enim): 'quid nota recondis? scimus' ait 'nec sic auersum fama Mycenis uoluit iter. regnum et furias oculosque pudentes nouit et Arctois si quis de solibus horret quique bibit Gangen aut nigrum occasibus intrat Oceanum et si quos incerto litore Syrtes destituunt. ne perge queri casusque priorum adnumerare tibi: nostro quoque sanguine multum errauit pietas, nec culpa nepotibus obstat. tu modo dissimilis rebus mereare secundis excusare tuos. sed iam temone supino languet Hyperboreae glacialis portitor Vrsae. fundite uina focis, seruatoremque parentum Letoiden uotis iterumque iterumque canamus. Phoebe parens, seu te Lyciae Pataraea niuosis exercent dumeta iugis, seu rore pudico Castaliae flauos amor est tibi mergere crines, seu Troiam Thymbraeus habes, ubi fama uolentem ingratis Phrygios umeris subiisse molares, seu iuuat Aegaeum feriens Latonius umbra Cynthus et adsiduam pelago non quaerere Delon: tela tibi longeque feros lentandus in hostes arcus et aetherii dono cessere parentis aeternum florere genas; tu doctus iniquas Parcarum praenosse manus fatumque quod ultra est et summo placitura Ioui, quis letifer annus, bella quibus populis, quae mutent sceptra cometae; tu Phryga summittis citharae, tu matris honori terrigenam Tityon Stygiis extendis harenis; te uiridis Python Thebanaque mater ouantem horruit in pharetris, ultrix tibi torua Megaera ieiunum Phlegyan subter caua saxa iacentem aeterno premit accubitu dapibusque profanis instimulat, sed mixta famem fastidia uincunt: adsis o memor hospitii, Iunoniaque arua dexter ames, seu te roseum Titana uocari gentis Achaemeniae ritu, seu praestat Osirim frugiferum, seu Persei sub rupibus antri indignata sequi torquentem cornua Mithram.'

Liber Quartus

Tertius horrentem zephyris laxauerat annum Phoebus et angusto cogebat limite uernum longius ire diem, cum fracta impulsaque fatis consilia et tandem miseri data copia belli. prima manu rutilam de uertice Larisaeo ostendit Bellona facem dextraque trabalem hastam intorsit agens, liquido quae stridula caelo fugit et Aoniae celso stetit aggere Dirces. mox et castra subit ferroque auroque coruscis mixta uiris turmale fremit; dat euntibus enses, plaudit equos, uocat ad portas; hortamina fortes praeueniunt, timidisque etiam breuis addita uirtus. dicta dies aderat. cadit ingens rite Tonanti Gradiuoque pecus, nullisque secundus in extis pallet et armatis simulat sperare sacerdos. iamque suos circum pueri nuptaeque patresque funduntur mixti summisque a postibus obstant. nec modus est lacrimis: rorant clipeique iubaeque triste salutantum, et cunctis dependet ab armis suspiranda domus; galeis iuuat oscula clausis inserere amplexuque truces deducere conos. illi, quis ferrum modo, quis mors ipsa placebat, dant gemitus fractaeque labant singultibus irae. sic ubi forte uiris longum super aequor ituris, cum iam ad uela noti et scisso redit ancora fundo, haeret amica manus: certant innectere collo bracchia, manantesque oculos hinc oscula turbant, hinc magni caligo maris, tandemque relicti stant in rupe tamen; fugientia carbasa uisu dulce sequi, patriosque dolent crebrescere uentos. [stant tamen et nota puppim de rupe salutant.] nunc mihi, Fama prior mundique arcana Vetustas, cui meminisse ducum uitasque extendere curae, pande uiros, tuque, o nemoris regina sonori, Calliope, quas ille manus, quae mouerit arma Gradiuus, quantas populis solauerit urbes, sublata molire lyra: neque enim altior ulli mens hausto de fonte uenit. rex tristis et aeger pondere curarum propiorque abeuntibus annis inter adhortantes uix sponte incedit Adrastus, contentus ferro cingi latus; arma manipli pone ferunt, uolucres portis auriga sub ipsis comit equos, et iam inde iugo luctatur Arion. huic armat Larisa uiros, huic celsa Prosymna, aptior armentis Midea pecorosaque Phlius, quaeque pauet longa spumantem ualle Charadron Neris, et ingenti turritae mole Cleonae et Lacedaemonium Thyrea lectura cruorem. iunguntur memores transmissi ab origine regis, qui Drepani scopulos et oliuiferae Sicyonis culta serunt, quos pigra uado Langia tacenti lambit et anfractu riparum incuruus Elisson. saeuus honos fluuio: Stygias lustrare seueris Eumenidas perhibetur aquis; huc mergere suetae ora et anhelantes poto Phlegethonte cerastas, seu Thracum uertere domos, seu tecta Mycenes impia Cadmeumue larem; fugit ipse natantes amnis, et innumeris liuescunt stagna uenenis. it comes Inoas Ephyre solata querelas Cenchreaeque manus, uatum qua conscius amnis Gorgoneo percussus equo, quaque obiacet alto Isthmos et a terris maria inclinata repellit. haec manus Adrastum numero ter mille secuti exultant; pars gaesa manu, pars robora flammis indurata diu (non unus namque maniplis mos neque sanguis) habent, teretes pars uertere fundas adsueti uacuoque diem praecingere gyro. ipse annis sceptrisque subit uenerabilis aeque: ut possessa diu taurus meat arduus inter pascua iam laxa ceruice et inanibus armis, dux tamen: haud illum bello attemptare iuuencis sunt animi; nam trunca uident de uulnere multo cornua et ingentes plagarum in pectore nodos. proxima longaeuo profert Dircaeus Adrasto signa gener, cui bella fauent, cui commodat iras cuncta cohors: huic et patria de sede uolentes aduenere uiri, seu quos mouet exul (et haesit tristibus aucta fides), seu quis mutare potentes praecipuum, multi, melior quos causa querenti conciliat; dederat nec non socer ipse regendas Aegion Arenenque, et quas Theseia Troezen addit opes, ne rara mouens inglorius iret agmina, neu raptos patriae sentiret honores. idem habitus, eadem arma uiro, quae debitus hospes hiberna sub nocte tulit: Teumesius implet terga leo et gemino lucent hastilia ferro, aspera uulnifico subter latus ense riget Sphinx. iam regnum matrisque sinus fidasque sorores spe uotisque tenet, tamen et de turre suprema attonitam totoque extantem corpore longe respicit Argian; haec mentem oculosque reducit coniugis et dulces auertit pectore Thebas. ecce inter medios patriae ciet agmina gentis fulmineus Tydeus, iam laetus et integer artus, ut primae strepuere tubae: ceu lubricus alta anguis humo uerni blanda ad spiramina solis erigitur liber senio et squalentibus annis exutus laetisque minax interuiret herbis: a miser, agrestum si quis per gramina hianti obuius et primo fraudauerit ora ueneno. huic quoque praesentes Aetolis urbibus adfert belli fama uiros: sensit scopulosa Pylene fletaque cognatis auibus Meleagria Pleuron et praeceps Calydon et quae Ioue prouocat Iden Olenos Ioniis et fluctibus hospita portu Chalcis et Herculea turpatus gymnade uultus amnis; adhuc imis uix truncam attollere frontem ausus aquis glaucoque caput summersus in antro maeret, anhelantes aegrescunt puluere ripae. omnibus aeratae propugnant pectora crates, pilaque saeua manu; patrius stat casside Mauors. undique magnanimum pubes delecta coronant Oeniden, hilarem bello notisque decorum uulneribus; non ille minis Polynicis et ira inferior, dubiumque adeo cui bella gerantur. maior at inde nouis it Doricus ordo sub armis, qui ripas, Lyrcee, tuas, tua litora multo uomere suspendunt, fluuiorum ductor Achiuum, Inache (Persea neque enim uiolentior exit amnis humo, cum Taurum aut Pliadas hausit aquosas spumeus et genero tumuit Ioue), quos celer ambit Asterion Dryopumque trahens Erasinus aristas, et qui rura domant Epidauria (dexter Iaccho collis at Hennaeae Cereri negat); auia Dyme mittit opem densasque Pylos Neleia turmas; nondum nota pylos iuuenisque aetate secunda Nestor, et ire tamen peritura in castra negauit. hos agitat pulchraeque docet uirtutis amorem arduus Hippomedon; capiti tremit aerea cassis ter niueum scandente iuba, latus omne sub armis ferrea suta terunt, umeros ac pectora late flammeus orbis habet, perfectaque uiuit in auro nox Danai: sontes Furiarum lampade nigra quinquaginta ardent thalami; pater ipse cruentis in foribus laudatque nefas atque inspicit enses. illum Palladia sonipes Nemeaeus ab arce deuehit arma pauens umbraque inmane uolanti implet agros longoque attollit puluere campum. non aliter siluas umeris et utroque refringens pectore montano duplex Hylaeus ab antro praecipitat: pauet Ossa uias, pecudesque feraeque procubuere metu; non ipsis fratribus horror afuit, ingenti donec Peneia saltu stagna subit magnumque obiectus detinet amnem. quis numerum ferri gentesque et robora dictu aequarit mortale sonans? suus excit in arma antiquam Tiryntha deus; non fortibus illa infecunda uiris famaue inmanis alumni degenerat, sed lapsa situ fortuna, neque addunt robur opes; rarus uacuis habitator in aruis monstrat Cyclopum ductas sudoribus arces. dat tamen haec iuuenum tercentum pectora, uulgus innumerum bello, quibus haud ammenta nec enses triste micant: flauae capiti tergoque leonum exuuiae, gentilis honos; et pineus armat stipes, inexhaustis artantur tela pharetris. Herculeum paeana canunt uastataque monstris omnia; frondosa longum deus audit ab Oeta. dat Nemea comites, et quas in proelia uires sacra Cleonaei cogunt uineta Molorchi. gloria nota casae, foribus simulata salignis hospitis arma dei, paruoque ostenditur aruo, robur ubi et laxos qua reclinauerit arcus ilice, qua cubiti sedeant uestigia terra. at pedes et toto despectans uertice bellum quattuor indomitis Capaneus erepta iuuencis terga superque rigens iniectu molis aenae uersat onus; squalet triplici ramosa corona Hydra recens obitu: pars anguibus aspera uiuis argento caelata micat, pars arte reperta conditur et fuluo moriens nigrescit in auro; circum amnis torpens et ferro caerula Lerna. at laterum tractus spatiosaque pectora seruat nexilis innumero Chalybum subtemine thorax, horrendum, non matris, opus; galeaeque corusca prominet arce Gigans; atque uni missilis illi cuspide praefixa stat frondibus orba cupressus. huic parere dati, quos fertilis Amphigenia planaque Messene montosaque nutrit Ithome, quos Thryon et summis ingestum montibus Aepy, quos Helos et Pteleon, Getico quos flebile uati Dorion; hic fretus doctas anteire canendo Aonidas mutos Thamyris damnatus in annos ore simul citharaque (quis obuia numina temnat?) conticuit praeceps, qui non certamina Phoebi nosset et inlustres Satyro pendente Celaenas. iamque et fatidici mens expugnata fatiscit auguris; ille quidem casus et dira uidebat signa, sed ipsa manu cunctanti iniecerat arma Atropos obrueratque deum, nec coniugis absunt insidiae, uetitoque domus iam fulgurat auro. hoc aurum uati fata exitiale monebant Argolico; scit et ipsa (nefas!), sed perfida coniunx dona uiro mutare uelit, spoliisque potentis inminet Argiae raptoque excellere cultu. illa libens (nam regum animos et pondera belli hac nutare uidet, pariter si prouidus heros militet) ipsa sacros gremio Polynicis amati exuerat cultus haud maesta atque insuper addit: 'non haec apta mihi nitidis ornatibus' inquit 'tempora, nec miserae placeant insignia formae te sine: sat dubium coetu solante timorem fallere et incultos aris aduerrere crines. scilicet (infandum!), cum tu claudare minanti casside ferratusque sones, ego diuitis aurum Harmoniae dotale geram? dabit aptius isto fors decus, Argolicasque habitu praestabo maritas, cum regis coniunx, cum te mihi sospite templa uotiuis implenda choris; nunc induat illa quae petit et bellante potest gaudere marito.' sic Eriphylaeos aurum fatale penates inrupit scelerumque ingentia semina mouit, et graue Tisiphone risit gauisa futuris. Taenariis hic celsus equis, quam dispare coetu Cyllarus ignaro generarat Castore prolem, quassat humum; uatem cultu Parnasia monstrant uellera: frondenti crinitur cassis oliua, albaque puniceas interplicat infula cristas. arma simul pressasque iugo moderatur habenas. hinc atque inde morae iaculis, et ferrea curru silua tremit; procul ipse graui metuendus in hasta eminet et clipeo uictum Pythona coruscat. huius Apollineae currum comitantur Amyclae, quos Pylos et dubiis Malea uitata carinis plaudentique habiles Caryae resonare Dianae, quos Pharis uolucrumque parens Cythereia Messe, Taygetique phalanx et oloriferi Eurotae dura manus. deus ipse uiros in puluere crudo Arcas alit nudaeque modos uirtutis et iras ingenerat; uigor inde animis et mortis honorae dulce sacrum. gaudent natorum fata parentes hortanturque mori, deflent iamque omnis ephebum turba, coronato contenta est funere mater. frena tenent duplexque inserto missile nodo, exerti ingentes umeros, chlamys horrida pendet, et cono Ledaeus apex. non hi tibi solum, Amphiarae, merent: auget resupina maniplos Elis, depressae populus subit incola Pisae, qui te, flaue, natant, terris Alphee Sicanis aduena tam longo non umquam infecte profundo. curribus innumeris late putria arua lacessunt et bellis armenta domant: ea gloria genti infando de more et fractis durat ab usque axibus Oenomai; strident spumantia morsu uincula, et effossas niueus rigat imber harenas. tu quoque Parrhasias ignara matre cateruas (a rudis annorum, tantum noua gloria suadet!), Parthenopaee, rapis; saltus tunc forte remotos torua parens (neque enim haec iuueni foret ire potestas) pacabat cornu gelidique auersa Lycaei. pulchrior haud ulli triste ad discrimen ituro uultus et egregiae tanta indulgentia formae; nec desunt animi, ueniat modo fortior aetas. quas non ille duces nemorum fluuiisque dicata numina, quas magno non abstulit igne Napaeas? ipsam, Maenalia puerum cum uidit in umbra, Dianam, tenero signantem gramina passu, ignouisse ferunt comiti, Dictaeaque tela ipsam et Amyclaeas umeris aptasse pharetras. prosilit audaci Martis percussus amore, arma, tubas audire calens et puluere belli flauentem sordere comam captoque referri hostis equo: taedet nemorum, titulumque nocentem sanguinis humani pudor est nescire sagittas. igneus ante omnes auro micat, igneus ostro, undantemque sinum nodis inrugat Hiberis, imbelli parma pictus Calydonia matris proelia; trux laeua sonat arcus, et aspera plumis terga Cydonea gorytos harundine pulsat electro pallens et iaspide clarus Eoa. cornipedem trepidos suetum praeuertere ceruos, uelatum geminae deiectu lyncis et arma mirantem grauioris heri, sublimis agebat, dulce rubens uiridique genas spectabilis aeuo. Arcades huic ueteres astris lunaque priores agmina fida datis, nemorum quos stirpe rigenti fama satos, cum prima pedum uestigia tellus admirata tulit; nondum arua domusque nec urbes, conubiisue modus; quercus laurique ferebant cruda puerperia, ac populos umbrosa creauit fraxinus, et feta uiridis puer excidit orno. hi lucis stupuisse uices noctisque feruntur nubila et occiduum longe Titana secuti desperasse diem. rarescunt alta colonis Maenala, Parthenium fugitur nemus, agmina bello Rhipeque et Stratie uentosaque donat Enispe. non Tegea, non ipsa deo uacat alite felix Cyllene templumque Aleae nemorale Mineruae et rapidus Clitor et qui tibi, Pythie, Ladon paene socer candensque iugis Lampia niuosis et Pheneos nigro Styga mittere credita Diti. uenit et Idaeis ululatibus aemulus Azan Parrhasiique duces, et quae risistis, Amores, grata pharetrato Nonacria rura Tonanti, diues et Orchomenos pecorum et Cynosura ferarum Aepytios idem ardor agros Psophidaque celsam uastat et Herculeo uulgatos robore montes, monstriferumque Erymanthon et aerisonum Stymphalon. Arcades hi, gens una uiris, sed dissona cultu scinditur: hi Paphias myrtos a stirpe recuruant et pastorali meditantur proelia trunco, his arcus, his tela sudes, his cassida crines integit, Arcadii morem tenet ille galeri, ille Lycaoniae rictu caput asperat ursae. hos belli coetus iurataque pectora Marti milite uicinae nullo iuuere Mycenae; funereae tunc namque dapes mediique recursus solis, et hic alii miscebant proelia fratres. iamque Atalantaeas implerat nuntius aures ire ducem bello totamque impellere natum Arcadiam: tremuere gradus, elapsaque iuxta tela; fugit siluas pernicior alite uento saxa per et plenis obstantia flumina ripis, qualis erat, correpta sinus et uertice flauum crinem sparsa Noto; raptis uelut aspera natis praedatoris equi sequitur uestigia tigris. ut stetit aduersisque impegit pectora frenis (ille ad humum pallens): 'unde haec furibunda cupido, nate, tibi? teneroque unde improba pectore uirtus? tu bellis aptare uiros, tu pondera ferre Martis et ensiferas inter potes ire cateruas? quamquam utinam quires! nuper te pallida uidi, dum premis obnixo uenabula comminus apro, poplite succiduo resupinum ac paene ruentem; et ni curuato torsissem spicula cornu, nunc ubi bella tibi? nil te mea tela iuuabunt nec teretes arcus maculis nec discolor atris hic, cui fidis, equus; magnis conatibus instas, uix Dryadum thalamis Erymanthiadumque furori Nympharum mature puer. sunt omina uera: mirabar cur templa mihi tremuisse Dianae nuper et inferior uultu dea uisa, sacrisque exuuiae cecidere tholis; hoc segnior arcus difficilesque manus et nullo in uulnere certae. expecta dum maior honos, dum firmius aeuum, dum roseis uenit umbra genis uultusque recedunt ore mei; tunc bella tibi ferrumque, quod ardes, ipsa dabo et nullo matris reuocabere fletu. nunc refer arma domum! uos autem hunc ire sinetis, Arcades, o saxis nimirum et robore nati?' plura cupit; fusi circum natusque ducesque solantur minuuntque metus, et iam horrida clangunt signa tubae. nequit illa pio dimittere natum complexu multumque duci commendat Adrasto. at parte ex alia Cadmi Mauortia plebes, maesta ducis furiis nec molli territa fama, quando his uulgatum descendere uiribus Argos, tardius illa quidem regis causaeque pudore, uerum bella mouet. nulli destringere ferrum impetus aut umeros clipeo clausisse paterno dulce nec alipedum iuga comere, qualia belli gaudia; deiecti trepidas sine mente, sine ira promisere manus; hic aegra in sorte parentem unanimum, hic dulces primaeuae coniugis annos ingemit et gremio miseros adcrescere natos. bellator nulli caluit deus; ipsa uetusto moenia lapsa situ magnaeque Amphionis arces iam fessum senio nudant latus, et fide sacra aequatos caelo surdum atque ignobile muros firmat opus. tamen et Boeotis urbibus ultrix adspirat ferri rabies, nec regis iniqui subsidio quantum socia pro gente mouentur. ille uelut pecoris lupus expugnator opimi, pectora tabenti sanie grauis hirtaque saetis ora cruentata deformis hiantia lana, decedit stabulis huc illuc turbida uersans lumina, si duri comperta clade sequantur pastores, magnique fugit non inscius ausi. accumulat crebros turbatrix Fama pauores: hic iam dispersos errare Asopide ripa Lernaeos equites, hic te, bacchate Cithaeron, ille rapi Teumeson ait noctisque per umbras nuntiat excubiis uigiles arsisse Plataeas. nam Tyrios sudare lares et sanguine Dircen inriguam fetusque nouos iterumque locutam Sphinga petris, cui non et scire licentia passim et uidisse fuit? nouus his super anxia turbat corda metus: sparsis subito correpta canistris siluestris regina chori decurrit in aequum uertice ab Ogygio trifidamque huc tristis et illuc lumine sanguineo pinum disiectat et ardens erectam attonitis implet clamoribus urbem: 'omnipotens Nysaee pater, cui gentis auitae pridem lapsus amor, tu nunc horrente sub Arcto bellica ferrato rapidus quatis Ismara thyrso pampineumque iubes nemus inreptare Lycurgo, aut tumidum Gangen aut claustra nouissima Rubrae Tethyos Eoasque domos flagrante triumpho perfuris, aut Hermi de fontibus aureus exis: at tua progenies, positis gentilibus armis quae tibi festa litant, bellum lacrimasque metumque cognatumque nefas, iniusti munera regni, pendimus. aeternis potius me, Bacche, pruinis trans et Amazoniis ululatum Caucason armis siste ferens, quam monstra ducum stirpemque profanam eloquar. en urgues (alium tibi, Bacche, furorem iuraui): similes uideo concurrere tauros; idem ambobus honos unusque ab origine sanguis; ardua conlatis obnixi cornua miscent frontibus alternaque truces moriuntur in ira. tu peior, tu cede, nocens qui solus auita gramina communemque petis defendere montem. a miseri morum! bellastis sanguine tanto et saltum dux alter habet.' sic fata gelatis uultibus et Baccho iam demigrante quieuit. at trepidus monstro et uariis terroribus impar longaeui rex uatis opem tenebrasque sagaces Tiresiae, qui mos incerta pauentibus, aeger consulit. ille deos non larga caede iuuencum, non alacri penna aut uerum salientibus extis, nec tripode implicito numerisque sequentibus astra, turea nec supra uolitante altaria fumo tam penitus, durae quam Mortis limite manes elicitos, patuisse refert; Lethaeaque sacra et mersum Ismeni subter confinia ponto miscentis parat ante ducem, circumque bidentum uisceribus laceris et odori sulphuris aura graminibusque nouis et longo murmure purgat. silua capax aeui ualidaque incurua senecta, aeternum intonsae frondis, stat peruia nullis solibus; haud illam brumae minuere, Notusue ius habet aut Getica Boreas impactus ab Vrsa. subter operta quies, uacuusque silentia seruat horror et exclusae pallet male lucis imago. nec caret umbra deo: nemori Latonia cultrix additur; hanc piceae cedrique et robore in omni effictam sanctis occultat silua tenebris. huius inaspectae luco stridere sagittae nocturnique canum gemitus, ubi limina patrui effugit inque nouae melior redit ora Dianae; aut ubi fessa iugis, dulcesque altissima somnos lux mouet, hic late iaculis circum undique fixis effusam pharetra ceruicem excepta quiescit. extra inmane patent, tellus Mauortia, campi; fetus ager Cadmo, durus qui uomere primo post consanguineas acies sulcosque nocentes ausus humum uersare et putria sanguine prata eruit; ingentes infelix terra tumultus lucis adhuc medio solaque in nocte per umbras expirat, nigri cum uana in proelia surgunt terrigenae; fugit incepto tremibundus ab aruo agricola insanique domum rediere iuuenci. hic senior uates (Stygiis accommoda quippe terra sacris, uiuoque placent sola pinguia tabo) uelleris obscuri pecudes armentaque sisti atra monet; quaecumque gregum pulcherrima ceruix ducitur; ingemuit Dirce maestusque Cithaeron, et noua clamosae stupuere silentia ualles. tum fera caeruleis intexit cornua sertis ipse manu tractans, notaeque in limite siluae principio largos nouies tellure cauata inclinat Bacchi latices et munera uerni lactis et Actaeos imbres suadumque cruorem manibus; aggeritur quantum bibit arida tellus. trunca dehinc nemora aduoluunt, maestusque sacerdos tres Hecatae totidemque satis Acheronte nefasto uirginibus iubet esse focos; tibi, rector Auerni, quamquam infossus humo superat tamen agger in auras pineus; hunc iuxta cumulo minor ara profundae erigitur Cereri; frontes atque omne cupressus intexit plorata latus. iamque ardua ferro signati capita et frugum libamine puro in uulnus cecidere greges; tunc innuba Manto exceptum pateris praelibat sanguen, et omnes ter circum acta pyras sancti de more parentis semineces fibras et adhuc spirantia reddit uiscera, nec rapidas cunctatur frondibus atris subiectare faces. atque ipse sonantia flammis uirgulta et tristes crepuisse ut sensit aceruos Tiresias (illi nam plurimus ardor anhelat ante genas impletque cauos uapor igneus orbes) exclamat (tremuere rogi et uox terruit ignem): 'Tartareae sedes et formidabile regnum Mortis inexpletae, tuque, o saeuissime fratrum, cui seruire dati manes aeternaque sontum supplicia atque imi famulatur regia mundi, soluite pulsanti loca muta et inane seuerae Persephones uulgusque caua sub nocte repostum elicite, et plena redeat Styga portitor alno. ferte simul gressus, nec simplex manibus esto in lucem remeare modus; tu separe coetu Elysios, Persei, pios, uirgaque potenti nubilus Arcas agat; contra per crimina functis, qui plures Erebo pluresque e sanguine Cadmi, angue ter excusso et flagranti praeuia taxo, Tisiphone, dux pande diem, nec lucis egentes Cerberus occursu capitum detorqueat umbras.' dixerat, et pariter senior Phoebeaque uirgo erexere animos; illi formidine nulla, quippe in corde deus, solum timor obruit ingens Oedipodioniden, uatisque horrenda canentis nunc umeros nunc ille manus et uellera prensat anxius inceptisque uelit desistere sacris. qualis Gaetulae stabulantem ad confraga siluae uenator longo motum clamore leonem expectat firmans animum et sudantia nisu tela premens; gelat ora pauor gressusque tremescunt, quis ueniat quantusque, sed horrida signa frementis accipit et caeca metitur murmura cura. atque hic Tiresias nondum aduentantibus umbris: 'testor,' ait, 'diuae, quibus hunc saturauimus ignem laeuaque conuulsae dedimus carchesia terrae, iam nequeo tolerare moram. cassusne sacerdos audior? an, rabido iubeat si Thessala cantu, ibitis? et, Scythicis quotiens medicata uenenis Colchis aget, trepido pallebunt Tartara motu? nostri cura minor, si non attollere bustis corpora nec plenas antiquis ossibus urnas egerere et mixtos caelique Erebique sub unum funestare deos libet aut exanguia ferro ora sequi atque aegras functorum carpere fibras? ne tenues annos nubemque hanc frontis opacae spernite, ne, moneo: et nobis saeuire facultas. scimus enim et quidquid dici noscique timetis et turbare Hecaten (ni te, Thymbraee, uererer) et triplicis mundi summum, quem scire nefastum. illum++sed taceo: prohibet tranquilla senectus. iamque ego uos++' auide subicit Phoebeia Manto: 'audiris, genitor, uulgusque exangue propinquat. panditur Elysium chaos, et telluris opertae dissilit umbra capax, siluaeque et nigra patescunt flumina: liuentes Acheron eiectat harenas, fumidus atra uadis Phlegethon incendia uoluit, et Styx discretis interflua manibus obstat. ipsum pallentem solio circumque ministras funestorum operum Eumenidas Stygiaeque seueros Iunonis thalamos et torua cubilia cerno. in speculis Mors atra sedet dominoque silentes adnumerat populos; maior superinminet ordo. arbiter hos dura uersat Gortynius urna uera minis poscens adigitque expromere uitas usque retro et tandem poenarum lucra fateri. quid tibi monstra Erebi, Scyllas et inane furentes Centauros solidoque intorta adamante Gigantum uincula et angustam centeni Aegaeonis umbram?' 'immo,' ait, 'o nostrae regimen uiresque senectae, ne uulgata mihi. quis enim remeabile saxum fallentesque lacus Tityonque alimenta uolucrum et caligantem longis Ixiona gyris nesciat? ipse etiam, melior cum sanguis, opertas inspexi sedes, Hecate ducente, priusquam obruit ora deus totamque in pectora lucem detulit. Argolicas magis huc appelle precando Thebanasque animas; alias auertere gressus lacte quater sparsas maestoque excedere luco, nata, iube; tum qui uultus habitusque, quis ardor sanguinis adfusi, gens utra superbior adsit, dic agedum nostramque mone per singula noctem.' iussa facit carmenque serit, quo dissipat umbras, quo reciet sparsas; qualis, si crimina demas, Colchis et Aeaeo simulatrix litore Circe. tunc his sacrificum dictis adfata parentem: 'primus sanguineo summittit inertia Cadmus ora lacu, iuxtaque uirum Cythereia proles insequitur, geminusque bibit de uertice serpens. terrigenae comites illos, gens Martia, cingunt, quis aeui mensura dies, manus omnis in armis, omnis et in capulo; prohibent obstantque ruuntque spirantum rabie, nec tristi incumbere fossae cura, sed alternum sitis exhaurire cruorem. proxima natarum manus est fletique nepotes. hic orbam Autonoen, et anhelam cernimus Ino respectantem arcus et ad ubera dulce prementem pignus, et oppositis Semelen a uentre lacertis. Penthea iam fractis genetrix Cadmeia thyrsis iamque remissa deo pectusque adoperta cruentum insequitur planctu; fugit ille per auia Lethes et Stygios super usque lacus, ubi mitior illum flet pater et lacerum componit corpus Echion. tristem nosco Lycum dextramque in terga reflexum Aeoliden, umero iactantem funus onusto. necdum ille aut habitus aut uersae crimina formae mutat Aristaeo genitus: frons aspera cornu, tela manu, reicitque canes in uulnus hiantes. ecce autem magna subit inuidiosa caterua Tantalis et tumido percenset funera luctu, nil deiecta malis; iuuat effugisse deorum numina et insanae plus iam permittere linguae.' talia dum patri canit intemerata sacerdos, illius elatis tremefacta adsurgere uittis canities tenuisque impelli sanguine uultus. nec iam firmanti baculo nec uirgine fida nititur, erectusque solo, 'desiste canendo, nata,' ait, 'externae satis est mihi lucis, inertes discedunt nebulae, et uultum niger exuit aer. umbrisne an supero dimissus Apolline complet spiritus? en uideo quaecumque audita. sed ecce maerent Argolici deiecto lumine manes! toruus Abas Proetusque nocens mitisque Phoroneus truncatusque Pelops et saeuo puluere sordens Oenomaus largis umectant imbribus ora. auguror hinc Thebis belli meliora. quid autem hi grege condenso (quantum arma et uulnera monstrant, pugnaces animae) nobis in sanguine multo oraque pectoraque et falso clamore leuatas intendunt sine pace manus? rex, fallor? an hi sunt quinquaginta illi? cernis Cthoniumque Chrominque Phegeaque et nostra praesignem Maeona lauro. ne saeuite, duces, nihil hic mortalibus ausum, credite, consiliis: hos ferrea neuerat annos Atropos. existis casus: bella horrida nobis, atque iterum Tydeus.' dicit, uittaque ligatis frondibus instantes abigit monstratque cruorem. stabat inops comitum Cocyti in litore maesto Laius, inmiti quem iam deus ales Auerno reddiderat, dirumque tuens obliqua nepotem (noscit enim uultu) non ille aut sanguinis haustus, cetera ceu plebes, aliumue accedit ad imbrem, inmortale odium spirans. sed prolicit ultro Aonius uates: 'Tyriae dux inclute Thebes, cuius ab interitu non ulla Amphionis arces uidit amica dies, o iam satis ulte cruentum exitium, et multum placata minoribus umbra, quo miserande fugis? iacet ille in funere longo, quem fremis, et iunctae sentit confinia mortis, obsitus exhaustos paedore et sanguine uultus eiectusque die: sors leto durior omni, crede mihi! quaenam inmeritum uitare nepotem causa tibi? confer uultum et satiare litanti sanguine uenturasque uices et funera belli pande, uel infensus uel res miserate tuorum. tunc ego et optata uetitam transmittere Lethen puppe dabo placidumque pia tellure reponam et Stygiis mandabo deis.' mulcetur honoris muneribus tingitque genas, dein talia reddit: 'cur tibi uersanti manes, aequaeue sacerdos, lectus ego augurio tantisque potissimus umbris, qui uentura loquar? satis est meminisse priorum. nostrane praeclari (pudeat) consulta nepotes poscitis? illum, illum sacris adhibete nefastis, qui laeto fodit ense patrem, qui semet in ortus uertit et indignae regerit sua pignora matri. et nunc ille deos Furiarumque atra fatigat concilia et nostros rogat haec in proelia manes. quodsi adeo placui deflenda in tempora uates, dicam equidem, quo me Lachesis, quo torua Megaera usque sinunt: bellum, innumero uenit undique bellum agmine, Lernaeosque trahit fatalis alumnos Gradiuus stimulis; hos terrae monstra deumque tela manent pulchrique obitus et ab igne supremo sontes lege morae. certa est uictoria Thebis, ne trepida, nec regna ferox germanus habebit sed Furiae; geminumque nefas miserosque per enses (ei mihi!) crudelis uincit pater.' haec ubi fatus labitur et flexa dubios ambage relinquit. interea gelidam Nemeen et conscia laudis Herculeae dumeta uaga legione tenebant Inachidae; iam Sidonias auertere praedas, sternere, ferre domos ardent instantque. quis iras flexerit, unde morae, medius quis euntibus error, Phoebe, doce: nos rara manent exordia famae. marcidus edomito bellum referebat ab Haemo Liber; ibi armiferos geminae iam sidera brumae orgia ferre Getas canumque uirescere dorso Othryn et Icaria Rhodopen adsueuerat umbra, et iam pampineos materna ad moenia currus promouet; effrenae dextra laeuaque sequuntur lynces, et uda mero lambunt retinacula tigres. post exultantes spolia armentalia portant seminecesque lupos scissasque Mimallones ursas. nec comitatus iners: sunt illic Ira Furorque et Metus et Virtus et numquam sobrius Ardor succiduique gradus et castra simillima regi. isque ubi puluerea Nemeen efferuere nube conspicit et solem radiis ignescere ferri, necdum compositas belli in certamina Thebas, concussus uisis, quamquam ore et pectore marcet, aeraque tympanaque et biforem reticere tumultum imperat, attonitas qui circum plurimus aures, atque ita: 'me globus iste meamque excindere gentem apparat; ex longo recalet furor; hoc mihi saeuum Argos et indomitae bellum ciet ira nouercae. usque adeone parum cineri data mater iniquo natalesque rogi quaeque ipse micantia sensi fulgura? reliquias etiam fusaeque sepulcrum paelicis et residem ferro petit impia Theben. nectam fraude moras; illum, illum tendite campum, tendite, io comites.' Hyrcanae ad signa iugales intumuere iubas, dicto prius astitit aruis. tempus erat medii cum solem in culmina mundi tollit anhela dies, ubi tardus hiantibus aruis stat uapor atque omnes admittunt aethera luci. undarum uocat ille deas mediusque silentum incipit: 'agrestes, fluuiorum numina, Nymphae, et nostri pars magna gregis, perferte laborem quem damus. Argolicos paulum mihi fontibus amnes stagnaque et errantes obducite puluere riuos. praecipuam Nemeen, qua nostra in moenia bellis nunc iter, ex alto fugiat liquor; adiuuat ipse Phoebus adhuc summo, cesset ni uestra uoluntas, limite; uim coeptis indulgent astra, meaeque aestifer Erigones spumat canis. ite uolentes, ite in operta soli; post uos ego gurgite pleno eliciam, et quae dona meis amplissima sacris uester habebit honos, nocturnaque furta licentum cornipedum et cupidas Faunorum arcebo rapinas.' dixerat; ast illis tenuior percurrere uisus ora situs, uiridisque comis exhorruit umor. protinus Inachios haurit sitis ignea campos: diffugere undae, squalent fontesque lacusque, et caua feruenti durescunt flumina limo. aegra solo macies, tenerique in origine culmi inclinata seges, deceptum margine ripae stat pecus, atque amnes quaerunt armenta natatos. sic ubi se magnis refluus suppressit in antris Nilus et Eoae liquentia pabula brumae ore premit, fumant desertae gurgite ualles et patris undosi sonitus expectat hiulca Aegyptos, donec Phariis alimenta rogatus donet agris magnumque inducat messibus annum. aret Lerna nocens, aret Lyrceus et ingens Inachus aduoluensque natantia saxa Charadrus et numquam in ripis audax Erasinus et aequus fluctibus Asterion, ille alta per auia notus audiri et longe pastorum rumpere somnos. [sic Hyperionios cum lux effrena per orbem rapta ruit Phaethontis equos, magnumque laborem discordes gemuere poli, dum pontus et arua stellarumque ruunt crines, non amnibus undae, non lucis mansere comae, sed multus ubique ignis, ubique faces et longa fluminis instar indiget Aegaeon deceptus imagine ripae.] una tamen tacitas, sed iussu numinis, undas, haec quoque, secreta nutrit Langia sub umbra. nondum illi raptus dederat lacrimabile nomen Archemorus, nec fama deae; tamen auia seruat et nemus et fluuium; manet ingens gloria nympham, cum tristem Hypsipylen ducibus sudatus Achaeis ludus et atra sacrum recolet trieteris Ophelten. ergo nec ardentes clipeos uectare nec artos thoracum nexus (tantum sitis horrida torret) sufficiunt; non ora modo angustisque perusti faucibus, interior sed uis quatit: aspera pulsu corda, gelant uenae et siccis cruor aeger adhaeret uisceribus; tunc sole putris, tunc puluere tellus exhalat calidam nubem. non spumeus imber manat equum: siccis inlidunt ora lupatis, ora catenatas procul exertantia linguas; nec legem dominosue pati, sed perfurit aruis flammatum pecus. huc illuc impellit Adrastus exploratores, si stagna Licymnia restent, si quis Amymones superet liquor: omnia caecis ignibus hausta sedent, nec spes umentis Olympi, ceu flauam Libyen desertaque pulueris Afri conlustrent nullaque umbratam nube Syenen. tandem inter siluas (sic Euhius ipse pararat) errantes subitam pulchro in maerore tuentur Hypsipylen; illi quamuis et ad ubera Opheltes non suus, Inachii proles infausta Lycurgi, dependet (neglecta comam nec diues amictu), regales tamen ore notae, nec mersus acerbis extat honos. tunc haec adeo stupefactus Adrastus: 'diua potens nemorum (nam te uultusque pudorque mortali de stirpe negant), quae laeta sub isto igne poli non quaeris aquas, succurre propinquis gentibus; Arquitenens seu te Latonia casto de grege transmisit thalamis, seu lapsus ab astris non humilis fecundat amor (neque enim ipse deorum arbiter Argolidum thalamis nouus), aspice maesta agmina. nos ferro meritas excindere Thebas mens tulit, imbelli sed nunc sitis aspera fato summittitque animos et inertia robora carpit. da fessis in rebus opem, seu turbidus amnis, seu tibi foeda palus, nihil hac in sorte pudendum, nil humile est; tu nunc Ventis pluuioque rogaris pro Ioue, tu refugas uires et pectora bellis exanimata reple: sic hoc tibi sidere dextro crescat onus. tantum reduces det flectere gressus Iuppiter, o quanta belli donabere praeda! Dircaeos tibi, diua, greges numerumque rependam plebis, et hic magna lucus signabitur ara.' dixit, et orantis media inter anhelitus ardens uerba rapit, cursuque animae labat arida lingua; idem omnes pallorque uiros flatusque soluti oris habet. reddit demisso Lemnia uultu: 'diua quidem uobis, etsi caelestis origo est, unde ego? mortales utinam haud transgressa fuissem luctibus! altricem mandati cernitis orbam pignoris; at nostris an quis sinus, uberaque ulla, scit deus; et nobis regnum tamen et pater ingens++ sed quid ego haec, fessosque optatis demoror undis? mecum age nunc, si forte uado Langia perennes seruat aquas; solet et rabidi sub limite Cancri semper, et Icarii quamuis iuba fulguret astri, ire tamen.' simul haerentem, ne tarda Pelasgis dux foret, a! miserum uicino caespite alumnum (sic Parcae uoluere) locat ponique negantis floribus aggestis et amico murmure dulces solatur lacrimas: qualis Berecyntia mater, dum paruum circa iubet exultare Tonantem Curetas trepidos; illi certantia plaudunt orgia, sed magnis resonat uagitibus Ide. at puer in gremio uernae telluris et alto gramine nunc faciles sternit procursibus herbas in uultum nitens, caram modo lactis egeno nutricem clangore ciens iterumque renidens et teneris meditans uerba inluctantia labris miratur nemorum strepitus aut obuia carpit aut patulo trahit ore diem nemorique malorum inscius et uitae multum securus inerrat. sic tener Odrysia Mauors niue, sic puer ales uertice Maenalio, talis per litora reptans improbus Ortygiae latus inclinabat Apollo. illi per dumos et opaca uirentibus umbris deuia: pars cingunt, pars arta plebe sequuntur praecelerantque ducem. medium subit illa per agmen non humili festina modo; iamque amne propinquo rauca sonat uallis, saxosumque impulit aures murmur: ibi exultans conclamat ab agmine primus, sicut erat leuibus tollens uexilla maniplis, Argus, 'aquae?' longusque uirum super ora cucurrit clamor, 'aquae!' sic Ambracii per litora ponti nauticus in remis iuuenum monstrante magistro fit sonus inque uicem contra percussa reclamat terra, salutatus cum Leucada pandit Apollo. incubuere uadis passim discrimine nullo turba simul primique, nequit secernere mixtos aequa sitis, frenata suis in curribus intrant armenta, et pleni dominis armisque feruntur quadripedes; hos turbo rapax, hos lubrica fallunt saxa, nec implicitos fluuio reuerentia reges proterere aut mersisse uado clamantis amici ora. fremunt undae, longusque a fontibus amnis diripitur; modo lene uirens et gurgite puro perspicuus, nunc sordet aquis egestus ab imis alueus; inde tori riparum et proruta turbant gramina; iam crassus caenoque et puluere torrens, quamquam expleta sitis, bibitur tamen. agmina bello decertare putes iustumque in gurgite Martem perfurere aut captam tolli uictoribus urbem. atque aliquis regum medio circumfluus amni: 'siluarum, Nemea, longe regina uirentum, lecta Iouis sedes, quam tu non Herculis actis dura magis, rabidi cum colla comantia monstri angeret et tumidos animam angustaret in artus! hac saeuisse tenus populorum in coepta tuorum sufficiat; tuque o cunctis insuete domari solibus, aeternae largitor corniger undae, laetus eas, quacumque domo gelida ora resoluis inmortale tumens; neque enim tibi cana repostas bruma niues raptasque alio de fonte refundit arcus aquas grauidiue indulgent nubila Cauri, sed tuus et nulli ruis expugnabilis astro. te nec Apollineus Ladon nec Xanthus uterque Spercheosque minas Centaureusque Lycormas praestiterint; tu pace mihi, tu nube sub ipsa armorum festasque super celebrabere mensas (a Ioue primus honos), bellis modo laetus ouantes accipias fessisque libens iterum hospita pandas flumina defensasque uelis agnoscere turmas.' 850

Liber Quintus

Pulsa sitis fluuio, populataque gurgitis alueum agmina linquebant ripas amnemque minorem; acrior et campum sonipes rapit et pedes arua implet ouans, rediere uiris animique minaeque uotaque, sanguineis mixtum ceu fontibus ignem hausissent belli magnasque in proelia mentes. dispositi in turmas rursus legemque seueri ordinis, ut cuique ante locus ductorque, monentur instaurare uias. tellus iam puluere primo crescit, et armorum transmittunt fulgura siluae. qualia trans pontum Phariis defensa serenis rauca Paraetonio decedunt agmina Nilo, cum fera ponit hiems: illae clangore fugaci, umbra fretis aruisque, uolant, sonat auius aether. iam Borean imbresque pati, iam nare solutis amnibus et nudo iuuat aestiuare sub Haemo. hic rursus simili procerum uallante corona dux Talaionides, antiqua ut forte sub orno stabat et admoti nixus Polynicis in hastam: 'at tamen, o quaecumque es' ait 'cui gloria tanta, uenimus innumerae fatum debere cohortes, quem non ipse deum sator aspernetur honorem, dic age, quando tuis alacres absistimus undis, quae domus aut tellus, animam quibus hauseris astris. dic quis et ille pater. neque enim tibi numina longe, transierit fortuna licet, maiorque per ora sanguis, et adflicto spirat reuerentia uultu.' ingemit, et paulum fletu cunctata modesto Lemnias orsa refert: 'inmania uulnera, rector, integrare iubes, Furias et Lemnon et artis arma inserta toris debellatosque pudendo ense mares; redit ecce nefas et frigida cordi Eumenis. o miserae, quibus hic furor additus! o nox! o pater! illa ego nam, pudeat ne forte benignae hospitis, illa, duces, raptum quae sola parentem occului. quid longa malis exordia necto? et uos arma uocant magnique in corde paratus. hoc memorasse sat est: claro generata Thoante seruitium Hypsipyle uestri fero capta Lycurgi.' aduertere animos, maiorque et honora uideri parque operi tanto; cunctis tunc noscere casus ortus amor, pater ante alios hortatur Adrastus: 'immo age, dum primi longe damus agmina uulgi (nec facilis Nemea latas euoluere uires, quippe obtenta comis et ineluctabilis umbra), pande nefas laudesque tuas gemitusque tuorum, unde hos aduenias regno deiecta labores.' dulce loqui miseris ueteresque reducere questus. incipit: 'Aegaeo premitur circumflua Nereo Lemnos, ubi ignifera fessus respirat ab Aetna Mulciber; ingenti tellurem proximus umbra uestit Athos nemorumque obscurat imagine pontum; Thraces arant contra, Thracum fatalia nobis litora, et inde nefas. florebat diues alumnis terra, nec illa Samo fama Deloue sonanti peior et innumeris quas spumifer adsilit Aegon. dis uisum turbare domos, nec pectora culpa nostra uacant: nullos Veneri sacrauimus ignes, nulla deae sedes; mouet et caelestia quondam corda dolor lentoque inrepunt agmine Poenae. illa Paphon ueterem centumque altaria linquens, nec uultu nec crine prior, soluisse iugalem ceston et Idalias procul ablegasse uolucres fertur. erant certe media quae noctis in umbra diuam alios ignes maioraque tela gerentem Tartareas inter thalamis uolitasse sorores uulgarent, utque implicitis arcana domorum anguibus et saeua formidine nupta replesset limina nec fidi populum miserata mariti. protinus a Lemno teneri fugistis Amores: mutus Hymen uersaeque faces et frigida iusti cura tori. nullae redeunt in gaudia noctes, nullus in amplexu sopor est, Odia aspera ubique et Furor et medio recubat Discordia lecto. cura uiris tumidos aduersa Thracas in ora eruere et saeuam bellando frangere gentem. cumque domus contra stantesque in litore nati, dulcius Edonias hiemes Arctonque frementem excipere, aut tandem tacita post proelia nocte fractorum subitas torrentum audire ruinas. illae autem tristes (nam me tunc libera curis uirginitas annique tegunt) sub nocte dieque adsiduis aegrae in lacrimis solantia miscent conloquia, aut saeuam spectant trans aequora Thracen. Sol operum medius summo librabat Olympo lucentes, ceu staret, equos; quater axe sereno intonuit, quater antra dei fumantis anhelos exeruere apices, Ventisque absentibus Aegon motus et ingenti percussit litora ponto: cum subito horrendas aeui matura Polyxo tollitur in furias thalamisque insueta relictis euolat. insano ueluti Teumesia Thyias rapta deo, cum sacra uocant Idaeaque suadet buxus et a summis auditus montibus Euhan: sic, erecta genas aciemque effusa trementi sanguine, desertam rabidis clamoribus urbem exagitat clausasque domos et limina pulsans concilium uocat; infelix comitatus eunti haerebant nati. atque illae non segnius omnes erumpunt tectis, summasque ad Pallados arces impetus: huc propere stipamur et ordine nullo congestae; stricto mox ense silentia iussit hortatrix scelerum et medio sic ausa profari: "rem summam instinctu superum meritique doloris, o uiduae (firmate animos et pellite sexum!) Lemniades, sancire paro; si taedet inanes aeternum seruare domos turpemque iuuentae flore situm et longis steriles in luctibus annos, inueni, promitto, uiam (nec numina desunt) qua renouanda Venus: modo par insumite robur luctibus, atque adeo primum hoc mihi noscere detur. tertia canet hiems: cui conubialia uincla aut thalami secretus honos? cui coniuge pectus intepuit? cuius uidit Lucina labores, dicite, uel iustos cuius pulsantia menses uota tument? qua pace feras uolucresque iugari mos datus! heu segnes! potuitne ultricia Graius uirginibus dare tela pater laetusque dolorum sanguine securos iuuenum perfundere somnos: at nos uulgus iners? quodsi propioribus actis est opus, ecce animos doceat Rhodopeia coniunx, ulta manu thalamos pariterque epulata marito. nec uos inmunis scelerum securaue cogo. plena mihi domus atque ingens, en cernite, sudor. quattuor hos una, decus et solacia patris, in gremio (licet amplexu lacrimisque morentur) transadigam ferro saniemque et uulnera fratrum miscebo patremque super spirantibus addam. ecqua tot in caedes animum promittit?" agebat pluribus; aduerso nituerunt uela profundo: Lemnia classis erat. rapuit gauisa Polyxo fortunam atque iterat: "superisne uocantibus ultro desumus? ecce rates! deus hos, deus ultor in iras apportat coeptisque fauet. nec imago quietis uana meae: nudo stabat Venus ense uideri clara mihi somnosque super. 'quid perditis aeuum?' inquit, 'age auersis thalamos purgate maritis. ipsa faces alias melioraque foedera iungam.' dixit, et hoc ferrum stratis, hoc, credite, ferrum imposuit. quin, o miserae, dum tempus agi rem, consulite; en ualidis spumant euersa lacertis aequora, Bistonides ueniunt fortasse maritae." hinc stimuli ingentes, magnusque aduoluitur astris clamor. Amazonio Scythiam feruere tumultu lunatumque putes agmen descendere, ubi arma indulget pater et saeui mouet ostia Belli. nec uarius fremor aut studia in contraria rapti dissensus, ut plebe solet: furor omnibus idem, idem animus solare domos iuuenumque senumque praecipitare colos plenisque adfrangere paruos uberibus ferroque omnes exire per annos. tunc uiridi luco (lucus iuga celsa Mineruae propter opacat humum niger ipse, sed insuper ingens mons premit et gemina pereunt caligine soles), hic sanxere fidem, tu Martia testis Enyo atque inferna Ceres, Stygiaeque Acheronte recluso ante preces uenere deae; sed fallit ubique mixta Venus, Venus arma tenet, Venus admouet iras. nec de more cruor: natum Charopeia coniunx obtulit, accingunt sese et mirantia ferro pectora congestisque auidae simul undique dextris perfringunt, ac dulce nefas in sanguine uiuo coniurant, matremque recens circumuolat umbra. talia cernenti mihi quantus in ossibus horror, quisue per ora color! qualis cum cerua cruentis circumuenta lupis, nullum cui pectore molli robur et in uolucri tenuis fiducia cursu, praecipitat suspensa fugam, iam iamque teneri credit et elusos audit concurrere morsus. illi aderant, primis iamque offendere carinae litoribus, certant saltu contingere terram praecipites. miseri, quos non aut horrida uirtus Marte sub Odrysio, aut medii inclementia ponti hauserit! alta etiam superum delubra uaporant promissasque trahunt pecudes: niger omnibus aris ignis, et in nullis spirat deus integer extis. tardius umenti noctem deiecit Olympo Iuppiter et uersum miti, reor, aethera cura sustinuit, dum fata uetant, nec longius umquam cessauere nouae perfecto sole tenebrae. sera tamen mundo uenerunt astra, sed illis et Paros et nemorosa Thasos crebraeque relucent Cyclades; una graui penitus latet obruta caelo Lemnos, in hanc tristes nebulae, et plaga caeca superne texitur, una uagis Lemnos non agnita nautis. iam domibus fusi et nemorum per opaca sacrorum ditibus indulgent epulis uacuantque profundo aurum inmane mero, dum quae per Strymona pugnae, quis Rhodope gelidoue labor sudatus in Haemo enumerare uacat. nec non, manus impia, nuptae serta inter festasque dapes quo maxima cultu quaeque iacent; dederat Cytherea suprema nocte uiros longoque breuem post tempore pacem nequiquam et miseros perituro adflauerat igni. conticuere chori, dapibus ludoque licenti fit modus et primae decrescunt murmura noctis, cum consanguinei mixtus caligine Leti rore madens Stygio morituram amplectitur urbem Somnus et implacido fundit grauia otia cornu secernitque uiros. uigilant nuptaeque nurusque in scelus, atque hilares acuunt fera tela Sorores. inuasere nefas, cuncto sua regnat Erinys pectore. non aliter Scythicos armenta per agros Hyrcanae clausere leae, quas exigit ortu prima fames, auidique implorant ubera nati. quos tibi (nam dubito) scelerum de mille figuris expediam casus? Helymum temeraria Gorge euinctum ramis altaque in mole tapetum efflantem somno crescentia uina superstans uulnera disiecta rimatur ueste, sed illum infelix sopor admota sub morte refugit. turbidus incertumque oculis uigilantibus hostem occupat amplexu, nec segnius illa tenentis pone adigit costas donec sua pectora ferro tangeret. is demum sceleri modus; ora supinat blandus adhuc oculisque tremens et murmure Gorgen quaerit et indigno non soluit bracchia collo. non ego nunc uulgi quamquam crudelia pandam funera, sed propria luctus de stirpe recordor: quod te, flaue Cydon, quod te per colla refusis intactum, Crenaee, comis (quibus ubera mecum obliquumque a patre genus), fortemque, timebam quem desponsa, Gyan uidi lapsare cruentae uulnere Myrmidones, quodque inter serta torosque barbara ludentem fodiebat Epopea mater. flet super aequaeuum exarmata Lycaste Cydimon, heu similes perituro in corpore uultus aspiciens floremque genae et quas finxerat auro ipsa comas, cum saeua parens iam coniuge fuso astitit impellitque minis atque inserit ensem. ut fera, quae rabiem placido desueta magistro tardius arma mouet stimulisque et uerbere crebro in mores negat ire suos, sic illa iacenti incidit undantemque sinu conlapsa cruorem excipit et laceros premit in noua uulnera crines. ut uero Alcimeden etiamnum in murmure truncos ferre patris uultus et egentem sanguinis ensem conspexi, riguere comae atque in uiscera saeuus horror iit: meus ille Thoas, mea dira uideri dextra mihi! extemplo thalamis turbata paternis inferor. ille quidem dudum (quis magna tuenti somnus?) agit uersans secum, etsi lata recessit urbe domus, quinam strepitus, quae murmura noctis, cur fremibunda quies. trepido scelus ordine pando, quis dolor, unde animi: "uis nulla arcere furentes; hac sequere, o miserande; premunt aderuntque moranti, et mecum fortasse cades." his motus et artus erexit stratis. ferimur per deuia uastae urbis et ingentem nocturnae caedis aceruum passim, ut quosque sacris crudelis uespera lucis strauerat, occulta speculamur nube latentes. hic impressa toris ora extantesque reclusis pectoribus capulos magnarum et fragmina trunca hastarum et ferro laceras per corpora uestes, crateras pronos epulasque in caede natantes cernere erat, iugulisque modo torrentis apertis sanguine commixto redeuntem in pocula Bacchum. hic iuuenum manus et nullis uiolabilis armis turba senes, positique patrum super ora gementum semineces pueri trepidas in limine uitae singultant animas. gelida non saeuius Ossa luxuriant Lapitharum epulae, si quando profundo Nubigenae caluere mero: uix primus ab ira pallor, et impulsis surgunt ad proelia mensis. tunc primum sese trepidis sub nocte Thyoneus detexit, nato portans extrema Thoanti subsidia, et multa subitus cum luce refulsit. agnoui: non ille quidem turgentia sertis tempora nec flaua crinem distinxerat uua: nubilus indignumque oculis liquentibus imbrem adloquitur: "dum fata dabant tibi, nate, potentem Lemnon et externis etiam seruare timendam gentibus, haud umquam iusto mea cura labori destitit: absciderunt tristes crudelia Parcae stamina, nec dictis, supplex quae plurima fudi ante Iouem frustra, lacrimisque auertere luctus contigit; infandum natae concessit honorem. accelerate fugam, tuque, o mea digna propago, hac rege, uirgo, patrem, gemini qua bracchia muri litus eunt: illa, qua rere silentia, porta stat funesta Venus ferroque accincta furentes adiuuat (unde manus, unde haec Mauortia diuae pectora?). tu lato patrem committe profundo: succedam curis." ita fatus in aera rursus soluitur et nostrum, uisus arcentibus umbris, mitis iter longae clarauit limite flammae. qua data signa sequor; dein curuo robore clausum dis pelagi Ventisque et Cycladas Aegaeoni amplexo commendo patrem, nec fletibus umquam fit modus alternis, ni iam dimittat Eoo Lucifer astra polo. tunc demum litore rauco multa metu reputans et uix confisa Lyaeo diuidor, ipsa gradu nitente, sed anxia retro pectora; nec requies quin et surgentia caelo flamina et e cunctis prospectem collibus undas. exoritur pudibunda dies, caelumque retexens auersum Lemno iubar et declinia Titan opposita iuga nube refert. patuere furores nocturni, lucisque nouae formidine cunctis (quamquam inter similes) subitus pudor; impia terrae infodiunt scelera aut festinis ignibus urunt. iam manus Eumenidum captasque refugerat arces exaturata Venus; licuit sentire quid ausae, et turbare comas et lumina tingere fletu. insula diues agris opibusque armisque uirisque, nota situ et Getico nuper ditata triumpho, non maris incursu, non hoste, nec aethere laeuo perdidit una omnes orbata excisaque mundo indigenas: non arua uiri, non aequora uertunt, conticuere domus, cruor altus et oblita crasso cuncta rubent tabo, magnaeque in moenibus urbis nos tantum et saeui spirant per culmina manes. ipsa quoque arcanis tecti in penetralibus alto molior igne pyram, sceptrum super armaque patris inicio et notas regum uelamina uestes, ac prope maesta rogum confusis crinibus asto ense cruentato, fraudemque et inania busta plango metu, si forte premant, cassumque parenti omen et hac dubios leti precor ire timores. his mihi pro meritis, ut falsi criminis astu parta fides, regna et solio considere patris (supplicium!) datur. anne illis obsessa negarem? accessi, saepe ante deos testata fidemque inmeritasque manus; subeo (pro dira potestas!) exangue imperium et maestam sine culmine Lemnon. iam magis atque magis uigiles dolor angere sensus, et gemitus clari, et paulatim inuisa Polyxo, iam meminisse nefas, iam ponere manibus aras concessum et multum cineres iurare sepultos. sic ubi ductorem trepidae stabulique maritum, quem penes et saltus et adultae gloria gentis, Massylo frangi stupuere sub hoste iuuencae, it truncum sine honore pecus, regemque peremptum ipse ager, ipsi amnes et muta armenta queruntur. ecce autem aerata dispellens aequora prora Pelias intacti late subit hospita ponti pinus; agunt Minyae, geminus fragor ardua canet per latera: abruptam credas radicibus ire Ortygiam aut fractum pelago decurrere montem. ast ubi suspensis siluerunt aequora tonsis, mitior et senibus cycnis et pectine Phoebi uox media de puppe uenit, maria ipsa carinae accedunt. post nosse datum est: Oeagrius illic adclinis malo mediis intersonat Orpheus remigiis tantosque iubet nescire labores. illis in Scythicum Borean iter oraque primi Cyaneis artata maris. nos, Thracia uisu bella ratae, uario tecta incursare tumultu, densarum pecudum aut fugientum more uolucrum. heu ubi nunc Furiae? portus amplexaque litus moenia, qua longe pelago despectus aperto, scandimus et celsas turres; huc saxa sudesque armaque maesta uirum atque infectos caedibus enses subuectant trepidae; quin et squalentia texta thoracum et uultu galeas intrare soluto non pudet; audaces rubuit mirata cateruas Pallas, et auerso risit Gradiuus in Haemo. tunc primum ex animis praeceps amentia cessit, nec ratis illa salo, sed diuum sera per aequor iustitia et poenae scelerum aduentare uidentur. iamque aberant terris quantum Gortynia currunt spicula, caeruleo grauidam cum Iuppiter imbri ipsa super nubem ratis armamenta Pelasgae sistit agens; inde horror aquis, et raptus ab omni sole dies miscet tenebras, quis protinus unda concolor; obnixi lacerant caua nubila uenti diripiuntque fretum, nigris redit umida tellus uerticibus, totumque Notis certantibus aequor pendet et arquato iam iam prope sidera dorso frangitur; incertae nec iam prior impetus alno, sed labat extantem rostris modo gurgite in imo, nunc caelo Tritona ferens. nec robora prosunt semideum heroum, puppemque insana flagellat arbor et instabili procumbens pondere curuas raptat aquas, remique cadunt in pectus inanes. nos quoque per rupes murorumque aggere ab omni, dum labor ille uiris fretaque indignantur et Austros, desuper inualidis fluitantia tela lacertis (quid non ausa manus?) Telamona et Pelea contra spargimus, et nostro petitur Tirynthius arcu. illi (quippe simul bello pelagoque laborant), pars clipeis munire ratem, pars aequora fundo egerere; ast alii pugnant, sed inertia motu corpora, suspensaeque carent conamine uires. instamus iactu telorum, et ferrea nimbis certat hiems, ustaeque sudes fractique molares spiculaque et multa crinitum missile flamma nunc pelago, nunc puppe cadunt; dat operta fragorem pinus et ab iunctis regemunt tabulata cauernis. talis Hyperborea uirides niue uerberat agros Iuppiter; obruitur campis genus omne ferarum, deprensaeque cadunt uolucres, et messis amaro strata gelu, fragor inde iugis, inde amnibus irae. ut uero elisit nubes Ioue tortus ab alto ignis et ingentes patuere in fulmine nautae, deriguere animi, manibusque horrore remissis arma aliena cadunt, rediit in pectora sexus. cernimus Aeacidas murisque inmane minantem Ancaeum et longa pellentem cuspide rupes Iphiton; attonito manifestus in agmine supra est Amphitryoniades puppemque alternus utrimque ingrauat et medias ardet descendere in undas. at leuis et miserae nondum mihi notus Iason transtra per et remos impressaque terga uirorum nunc magnum Oeniden, nunc ille hortatibus Idan et Talaum et cana rorantem aspergine ponti Tyndariden iterans gelidique in nube parentis uela laborantem Calain subnectere malo uoce manuque rogat; quatiunt impulsibus illi nunc freta, nunc muros, sed nec spumantia cedunt aequora, et incussae redeunt a turribus hastae. ipse graues fluctus clauumque audire negantem lassat agens Tiphys palletque et plurima mutat imperia ac laeuas dextrasque obtorquet in undas proram nauifragis auidam concurrere saxis, donec ab extremae cuneo ratis Aesone natus Palladios oleae, Mopsi gestamina, ramos extulit et, socium turba prohibente, poposcit foedera; praecipites uocem inuoluere procellae. tunc modus armorum, pariterque exhausta quierant flamina, confusoque dies respexit Olympo. quinquaginta illi, trabibus de more reuinctis, eminus abrupto quatiunt noua litora saltu, magnorum decora alta patrum, iam fronte sereni noscendique habitu, postquam timor iraque cessit uultibus. arcana sic fama erumpere porta caelicolas, si quando domos litusque rubentum Aethiopum et mensas amor est intrare minores; dant fluuii montesque locum, tum terra superbit gressibus et paulum respirat caelifer Atlans. hic et ab adserto nuper Marathone superbum Thesea et Ismarios, Aquilonia pignora, fratres, utraque quis rutila stridebant tempora penna, cernimus, hic Phoebo non indignante priorem Admetum et durae similem nihil Orphea Thracae, tunc prolem Calydone satam generumque profundi Nereos. ambiguo uisus errore lacessunt Oebalidae gemini; chlamys huic, chlamys ardet et illi, ambo hastile gerunt, umeros exertus uterque, nudus uterque genas, simili coma fulgurat astro. audet iter magnique sequens uestigia mutat Herculis et tarda quamuis se mole ferentem uix cursu tener aequat Hylas Lernaeaque tollens arma sub ingenti gaudet sudare pharetra. ergo iterum Venus et tacitis corda aspera flammis Lemniadum pertemptat Amor. tunc regia Iuno arma habitusque uirum pulchraeque insignia gentis mentibus insinuat, certatimque ordine cunctae hospitibus patuere fores; tunc primus in aris ignis, et infandis uenere obliuia curis; tunc epulae felixque sopor noctesque quietae, nec superum sine mente, reor, placuere fatentes. forsitan et nostrae fatum excusabile culpae noscere cura, duces. cineres furiasque meorum testor ut externas non sponte aut crimine taedas attigerim (scit cura deum), etsi blandus Iason uirginibus dare uincla nouis: sua iura cruentum Phasin habent, alios, Colchi, generatis amores. iamque exuta gelu tepuerunt sidera longis solibus, et uelox in terga reuoluitur annus. iam noua progenies partusque in uota soluti, et non speratis clamatur Lemnos alumnis. nec non ipsa tamen, thalami monimenta coacti, enitor geminos, duroque sub hospite mater nomen aui renouo; nec quae fortuna relictis nosse datur: iam plena quater quinquennia degunt si modo fata sinunt aluitque rogata Lycaste. detumuere animi maris, et clementior Auster uela uocat: ratis ipsa moram portusque quietos odit et aduersi tendit retinacula saxi. inde fugam Minyae, sociosque appellat Iason efferus, o utinam iam tunc mea litora rectis praeteruectus aquis, cui non sua pignora cordi, non promissa fides; certe stat fama remotis gentibus: aequorei redierunt uellera Phrixi. ut stata lux pelago uenturumque aethera sensit Tiphys et occidui rubuere cubilia Phoebi, heu iterum gemitus, iterumque nouissima nox est. uix reserata dies, et iam rate celsus Iason ire iubet, primoque ferit dux uerbere pontum. illos e scopulis et summo uertice montis spumea porrecti dirimentes terga profundi prosequimur uisu, donec lassauit euntes lux oculos longumque polo contexere uisa est aequor et extremi pressit freta margine caeli. fama subit portus uectum trans alta Thoanta fraterna regnare Chio, mihi crimina nulla et uacuos arsisse rogos. fremit impia plebes sontibus accensae stimulis facinusque reposcunt. quin etiam occultae uulgo increbrescere uoces: "solane fida suis, nos autem in funera laetae? non deus haec fatumque? quid imperat urbe nefanda?" talibus exanimis dictis (et triste propinquat supplicium, nec regna iuuant) uaga litora furtim incomitata sequor funestaque moenia linquo, qua fuga nota patris. sed non iterum obuius Euhan, nam me praedonum manus huc appulsa tacentem abripit et uestras famulam transmittit in oras.' talia Lernaeis iterat dum regibus exul Lemnias et longa solatur damna querela inmemor absentis (sic di suasistis!) alumni, ille graues oculos languentiaque ora comanti mergit humo fessusque diu puerilibus actis labitur in somnos, prensa manus haeret in herba. interea campis, nemoris sacer horror Achaei, terrigena exoritur serpens tractuque soluto inmanem sese uehit ac post terga relinquit. liuida fax oculis, tumidi stat in ore ueneni spuma uirens, ter lingua uibrat, terna agmina adunci dentis, et auratae crudelis gloria fronti prominet. Inachio sanctum dixere Tonanti agricolae, cui cura loci et siluestribus aris pauper honos; nunc ille dei circumdare templa orbe uago labens, miserae nunc robora siluae atterit et uastas tenuat complexibus ornos; saepe super fluuios geminae iacet aggere ripae continuus, squamisque incisus adaestuat amnis. sed nunc, Ogygii iussis quando omnis anhelat terra dei trepidaeque latent in puluere Nymphae, saeuior anfractu laterum sinuosa retorquens terga solo siccique nocens furit igne ueneni. stagna per arentesque lacus fontesque repressos uoluitur et uacuis fluuiorum in uallibus errat, incertusque sui liquidum nunc aera lambit ore supinato, nunc arua gementia radens pronus adhaeret humo, si quid uiridantia sudent gramina; percussae calidis adflatibus herbae, qua tulit ora, cadunt, moriturque ad sibila campus: quantus ab Arctois discriminat aethera Plaustris Anguis et usque Notos alienumque exit in orbem; quantus et ille sacri spiris intorta mouebat cornua Parnasi, donec tibi, Delie, fixus uexit harundineam centeno uulnere siluam. quis tibi, parue, deus tam magni pondera fati sorte dedit? tune hoc uix prima ad limina uitae hoste iaces? an ut inde sacer per saecula Grais gentibus et tanto dignus morerere sepulcro? occidis extremae destrictus uerbere caudae ignaro serpente puer, fugit ilicet artus somnus, et in solam patuerunt lumina mortem. cum tamen attonito moriens uagitus in auras excidit et ruptis inmutuit ore querelis, qualia non totas peragunt insomnia uoces, audiit Hypsipyle, facilemque negantia cursum exanimis genua aegra rapit; iam certa malorum mentis ab augurio sparsoque per omnia uisu lustrat humum quaerens et nota uocabula paruo nequiquam ingeminans: nusquam ille, et prata recentes amisere notas. uiridi piger accubat hostis collectus gyro spatiosaque iugera complet sic etiam, obliqua ceruicem expostus in aluo. horruit infelix uisu longoque profundum incendit clamore nemus; nec territus ille, sed iacet. Argolicas ululatus flebilis aures impulit; extemplo monitu ducis aduolat ardens Arcas eques causamque refert. tunc squamea demum toruus ad armorum radios fremitumque uirorum colla mouet: rapit ingenti conamine saxum, quo discretus ager, uacuasque impellit in auras arduus Hippomedon, quo turbine bellica quondam librati saliunt portarum in claustra molares. cassa ducis uirtus: iam mollia colla refusus in tergum serpens uenientem exhauserat ictum. dat sonitum tellus, nemorumque per auia densi dissultant nexus. 'at non mea uulnera,' clamat et trabe fraxinea Capaneus subit obuius, 'umquam effugies, seu tu pauidi ferus incola luci, siue deis, utinamque deis, concessa uoluptas, non, si consertum super haec mihi membra Giganta subueheres.' uolat hasta tremens et hiantia monstri ora subit linguaeque secat fera uincla trisulcae, perque iubas stantes capitisque insigne corusci emicat, et nigri sanie perfusa cerebri figitur alta solo. longus uix tota peregit membra dolor, rapido celer ille uolumine telum circumit auulsumque ferens in opaca refugit templa dei; hic magno tellurem pondere mensus implorantem animam dominis adsibilat aris. illum et cognatae stagna indignantia Lernae, floribus et uernis adsuetae spargere Nymphae, et Nemees reptatus ager, lucosque per omnes siluicolae fracta gemuistis harundine Fauni. ipse etiam e summa iam tela poposcerat aethra Iuppiter, et dudum nimbique hiemesque coibant, ni minor ira deo grauioraque tela mereri seruatus Capaneus; moti tamen aura cucurrit fulminis et summas libauit uertice cristas. iamque pererratis infelix Lemnia campis, liber ut angue locus, modico super aggere longe pallida sanguineis infectas roribus herbas prospicit. huc magno cursum rapit effera luctu agnoscitque nefas, terraeque inlisa nocenti funeris in morem non uerba in fulmine primo, non lacrimas habet: ingeminat misera oscula tantum incumbens animaeque fugam per membra tepentem quaerit hians. non ora loco, non pectora restant, rapta cutis, tenuia ossa patent nexusque madentes sanguinis imbre noui, totumque in uulnere corpus. ac uelut aligerae sedem fetusque parentis cum piger umbrosa populatus in ilice serpens, illa redit querulaeque domus mirata quietem iam stupet impendens aduectosque horrida maesto excutit ore cibos, cum solus in arbore paret sanguis et errantes per capta cubilia plumae. ut laceros artus gremio miseranda recepit intexitque comis, tandem laxata dolori uox inuenit iter, gemitusque in uerba soluti: 'o mihi desertae natorum dulcis imago, Archemore, o rerum et patriae solamen ademptae seruitiique decus, qui te, mea gaudia, sontes extinxere dei, modo quem digressa reliqui lasciuum et prono uexantem gramina cursu? heu ubi siderei uultus? ubi uerba ligatis imperfecta sonis risusque et murmura soli intellecta mihi? quotiens tibi Lemnon et Argo sueta loqui et longa somnum suadere querela! sic equidem luctus solabar et ubera paruo iam materna dabam, cui nunc uenit inritus orbae lactis et infelix in uulnera liquitur imber. nosco deos: o dura mei praesagia somni nocturnique metus, et numquam impune per umbras attonitae mihi uisa Venus! quos arguo diuos? ipsa ego te (quid enim timeam moritura fateri?) exposui fatis. quae mentem insania traxit? tantane me tantae tenuere obliuia curae? dum patrios casus famaeque exorsa retracto ambitiosa meae (pietas haec magna fidesque!), exsolui tibi, Lemne, nefas; ubi letifer anguis, ferte, duces, meriti si qua est mihi gratia duri, si quis honos dictis, aut uos extinguite ferro, ne tristes dominos orbamque inimica reuisam Eurydicen, quamquam haud illi mea cura dolendo cesserit. hocne ferens onus inlaetabile matris transfundam gremio? quae++me prius ima sub umbras mergat humus!' simul haec terraque et sanguine uultum sordida magnorum circa uestigia regum uertitur et tacite maerentibus imputat undas. et iam sacrifici subitus per tecta Lycurgi nuntius implerat lacrimis ipsumque domumque, ipsum aduentantem Persei uertice sancto montis, ubi auerso dederat prosecta Tonanti, et caput iratis rediens quassabat ab extis. hic sese Argolicis inmunem seruat ab armis, haud animi uacuus, sed templa araeque tenebant. necdum etiam responsa deum monitusque uetusti exciderant uoxque ex adytis accepta profundis: 'prima, Lycurge, dabis Dircaeo funera bello.' id cauet, et maestus uicini puluere Martis angitur ad lituos periturisque inuidet armis. ecce (fides superum!) laceras comitata Thoantis aduehit exequias, contra subit obuia mater, femineos coetus plangentiaque agmina ducens. at non magnanimo pietas ignaua Lycurgo: fortior ille malis, lacrimasque insana resorbet ira patris, longo rapit arua morantia passu uociferans: 'illa autem ubinam, cui parua cruoris laetaue damna mei? uiuitne? impellite raptam, ferte citi comites; faxo omnis fabula Lemni et pater et tumidae generis mendacia sacri exciderint.' ibat letumque inferre parabat ense furens rapto; uenienti Oeneius heros impiger obiecta proturbat pectora parma, ac simul infrendens: 'siste hunc, uesane, furorem, quisquis es!' et pariter Capaneus acerque reducto adfuit Hippomedon rectoque Erymanthius ense, ac iuuenem multo praestringunt lumine; at inde agrestum pro rege manus. quos inter Adrastus mitius et sociae ueritus commercia uittae Amphiaraus ait, 'ne, quaeso! absistite ferro, unus auum sanguis, neue indulgete furori, tuque prior.' sed non sedato pectore Tydeus subicit: 'anne ducem seruatricemque cohortis Inachiae ingratis coram tot milibus audes mactare in tumulos (quanti pro funeris ultor!), cui regnum genitorque Thoas et lucidus Euhan stirpis auus? timidone parum, quod gentibus actis undique in arma tuis inter rapida agmina pacem solus habes? habeasque, et te uictoria Graium inueniat tumulis etiamnum haec fata gementem.' dixerat, et tandem cunctante modestior ira ille refert: 'equidem non uos ad moenia Thebes rebar et hostiles huc aduenisse cateruas. pergite in excidium socii, si tanta uoluptas, sanguinis, imbuite arma domi, atque haec inrita dudum templa Iouis (quid enim haud licitum?) ferat impius ignis, si uilem, tanti premerent cum pectora luctus, in famulam ius esse ratus dominoque ducique. sed uidet haec, uidet ille deum regnator, et ausis, sera quidem, manet ira tamen.' sic fatus, et arces respicit. atque illic alio certamine belli tecta fremunt; uolucres equitum praeuerterat alas Fama recens, geminos alis amplexa tumultus: illi ad fata rapi atque illi iam occumbere leto, sic meritam, Hypsipylen iterant, creduntque nec irae fit mora, iamque faces et tela penatibus instant, uertere regna fremunt raptumque auferre Lycurgum cum Ioue cumque aris; resonant ululatibus aedes femineis, uersusque dolor dat terga timori. alipedum curru sed enim sublimis Adrastus secum ante ora uirum fremibunda Thoantida portans it medius turmis et, 'parcite, parcite!' clamat, 'nil actum saeue, meritus nec tale Lycurgus excidium, gratique inuentrix fluminis ecce.' sic ubi diuersis maria euertere procellis hinc Boreas Eurusque, illinc niger imbribus Auster, pulsa dies regnantque hiemes, uenit aequoris alti rex sublimis equis, geminusque ad spumea Triton frena natans late pelago dat signa cadenti, et iam plana Thetis, montesque et litora crescunt. quis superum tanto solatus funera uoto pensauit lacrimas inopinaque gaudia maestae rettulit Hypsipylae? tu gentis conditor, Euhan, qui geminos iuuenes Lemni de litore uectos intuleras Nemeae mirandaque fata parabas. causa uiae genetrix, nec inhospita tecta Lycurgi praebuerant aditus, et protinus ille tyranno nuntius extinctae miserando uulnere prolis. ergo adsunt comites (pro fors et caeca futuri mens hominum!) regique fauent; sed Lemnos ad aures ut primum dictusque Thoas, per tela manusque inruerant, matremque auidis complexibus ambo diripiunt flentes alternaque pectora mutant. illa uelut rupes inmoto saxea uisu haeret et expertis non audet credere diuis. ut uero et uultus et signa Argoa relictis ensibus atque umeris amborum intextus Iason, cesserunt luctus, turbataque munere tanto corruit, atque alio maduerunt lumina fletu. addita signa polo, laetoque ululante tumultu tergaque et aera dei motas crepuere per auras. tunc pius Oeclides, ut prima silentia uulgi mollior ira dedit, placidasque accessus ad aures: 'audite, o ductor Nemeae lectique potentes Inachidae, quae certus agi manifestat Apollo. iste quidem Argolicis haud olim indebitus armis luctus adest, recto descendunt limite Parcae: et sitis interitu fluuiorum et letifer anguis et puer, heu nostri signatus nomine fati, Archemorus, cuncta haec superum demissa suprema mente fluunt. differte animos festinaque tela ponite; mansuris donandus honoribus infans. et meruit; det pulchra suis libamina Virtus manibus, atque utinam plures innectere pergas, Phoebe, moras, semperque nouis bellare uetemur casibus, et semper Thebe funesta recedat. at uos magnorum transgressi fata parentum felices, longum quibus hinc per saecula nomen, dum Lernaea palus et dum pater Inachus ibit, dum Nemea tremulas campis iaculabitur umbras, ne fletu uiolate sacrum, ne plangite diuos: nam deus iste, deus, Pyliae nec fata senectae maluerit, Phrygiis aut degere longius annis.' finierat, caeloque cauam nox induit umbram.

Liber Secundus

Interea gelidis Maia satus aliger umbris iussa gerens magni remeat Iouis; undique pigrae ire uetant nubes et turbidus implicat aer, nec Zephyri rapuere gradum, sed foeda silentis aura poli. Styx inde nouem circumflua campis, hinc obiecta uias torrentum incendia claudunt. pone senex trepida succedit Laius umbra uulnere tardus adhuc; capulo nam largius illi transabiit animam cognatis ictibus ensis impius et primas Furiarum pertulit iras; it tamen et medica firmat uestigia uirga. tum steriles luci possessaque manibus arua et ferrugineum nemus astupet, ipsaque Tellus miratur patuisse retro, nec liuida tabes inuidiae functis quamquam et iam lumine cassis defuit. unus ibi ante alios, cui laeua uoluntas semper et ad superos (hinc et grauis exitus aeui) insultare malis rebusque aegrescere laetis, 'uade' ait 'o felix, quoscumque uocaris in usus, seu Iouis imperio, seu maior adegit Erinys ire diem contra, seu te furiata sacerdos Thessalis arcano iubet emigrare sepulcro, heu dulces uisure polos solemque relictum et uirides terras et puros fontibus amnes, tristior has iterum tamen intrature tenebras.' illos ut caeco recubans in limine sensit Cerberus, atque omnes capitum subrexit hiatus; saeuus et intranti populo, iam nigra tumebat colla minax, iam sparsa solo turbauerat ossa, ni deus horrentem Lethaeo uimine mulcens ferrea tergemino domuisset lumina somno. est locus (Inachiae dixerunt Taenara gentes) qua formidatum Maleae spumantis in auras it caput et nullos admittit culmine uisus. stat sublimis apex uentosque imbresque serenus despicit et tantum fessis insiditur astris. [illic exhausti posuere cubilia uenti, fulminibusque iter est; medium caua nubila montis insumpsere latus, summos nec praepetis alae plausus adit colles, nec rauca tonitrua pulsant.] ast ubi prona dies, longos super aequora fines exigit atque ingens medio natat umbra profundo. interiore sinu frangentia litora curuat Taenaros, expositos non audax scandere fluctus. illic Aegaeo Neptunus gurgite fessos in portum deducit equos, prior haurit harenas ungula, postremi soluuntur in aequora pisces. hoc, ut fama, loco pallentes deuius umbras trames agit nigrique Iouis uacua atria ditat mortibus. Arcadii perhibent si uera coloni, stridor ibi et gemitus poenarum, atroque tumultu feruet ager; saepe Eumenidum uocesque manusque in medium sonuere diem, Letique triformis ianitor agricolas campis auditus abegit. hac et tunc fusca uolucer deus obsitus umbra exilit ad superos, infernaque nubila uultu discutit et uiuis adflatibus ora serenat. inde per Arcturum mediaeque silentia Lunae arua super populosque meat. Sopor obuius illi Noctis agebat equos, trepidusque adsurgit honori numinis et recto decedit limite caeli. inferior uolat umbra deo, praereptaque noscit sidera principiumque sui; iamque ardua Cirrhae pollutamque suo despectat Phocida busto. uentum erat ad Thebas; gemuit prope limina nati Laius et notos cunctatus inire penates. ut uero et celsis suamet iuga nixa columnis uidit et infectos etiamnum sanguine currus, paene retro turbatus abit: nec summa Tonantis iussa nec Arcadiae retinent spiramina uirgae. et tunc forte dies noto signata Tonantis fulmine, praerepti cum te, tener Euhie, partus transmisere patri. Tyriis ea causa colonis insomnem ludo certatim educere noctem suaserat; effusi passim per tecta, per agros, serta inter uacuosque mero crateras anhelum proflabant sub luce deum; tunc plurima buxus aeraque taurinos sonitu uincentia pulsus; ipse etiam gaudens nemorosa per auia sanas impulerat matres Baccho meliore Cithaeron: qualia per Rhodopen rabido conuiuia coetu Bistones aut mediae ponunt conuallibus Ossae; illis semianimum pecus excussaeque leonum ore dapes et lacte nouo domuisse cruorem luxus; at Ogygii si quando adflauit Iacchi saeuus odor, tunc saxa manu, tunc pocula pulchrum spargere et inmerito sociorum sanguine fuso instaurare diem festasque reponere mensas. nox ea cum tacita uolucer Cyllenius aura regis Echionii stratis adlapsus, ubi ingens fuderat Assyriis extructa tapetibus alto membra toro. pro gnara nihil mortalia fati corda sui! capit ille dapes, habet ille soporem. tunc senior quae iussus agit; neu falsa uideri noctis imago queat, longaeui uatis opacos Tiresiae uultus uocemque et uellera nota induitur. mansere comae propexaque mento canities pallorque suus, sed falsa cucurrit infula per crines, glaucaeque innexus oliuae uittarum prouenit honos; dehinc tangere ramo pectora et has uisus fatorum expromere uoces: 'non somni tibi tempus, iners qui nocte sub alta germani secure iaces, ingentia dudum acta uocant rerumque graues, ignaue, paratus. tu, ueluti magnum si iam tollentibus Austris Ionium nigra iaceat sub nube magister inmemor armorum uersantisque aequora claui, cunctaris. iamque ille nouis (scit Fama) superbit conubiis uiresque parat, quis regna capessat, quis neget, inque tua senium sibi destinat aula. dant animos socer augurio fatalis Adrastus dotalesque Argi, nec non in foedera uitae pollutus placuit fraterno sanguine Tydeus. hinc tumor, et longus fratri promitteris exul. ipse deum genitor tibi me miseratus ab alto mittit: habe Thebas, caecumque cupidine regni, ausurumque eadem, germanum expelle, nec ultra fraternos inhiantem obitus sine fidere coeptis fraudibus aut Cadmo dominas inferre Mycenas.' dixit, et abscedens (etenim iam pallida turbant sidera lucis equi) ramos ac uellera fronti deripuit, confessus auum, dirique nepotis incubuit stratis; iugulum mox caede patentem nudat et undanti perfundit uulnere somnum. illi rupta quies, attollit membra toroque erigitur plenus monstris, uanumque cruorem excutiens simul horret auum fratremque requirit. qualis ubi audito uenantum murmure tigris horruit in maculas somnosque excussit inertes, bella cupit laxatque genas et temperat ungues, mox ruit in turmas natisque alimenta cruentis spirantem fert ore uirum: sic excitus ira ductor in absentem consumit proelia fratrem. et iam Mygdoniis elata cubilibus alto impulerat caelo gelidas Aurora tenebras, rorantes excussa comas multumque sequenti sole rubens; illi roseus per nubila seras aduertit flammas alienumque aethera tardo Lucifer exit equo, donec pater igneus orbem impleat atque ipsi radios uetet esse sorori, cum senior Talaionides nec longa morati Dircaeusque gradum pariterque Acheloius heros corripuere toris. illos post uerbera fessos exceptamque hiemem cornu perfuderat omni Somnus; at Inachio tenuis sub pectore regi tracta quies, dum mente deos inceptaque uersat hospitia, et quae sint generis ascita repertis fata mouet. postquam mediis in sedibus aulae congressi inque uicem dextras iunxere locumque, quo serere arcanas aptum atque euoluere curas, insidunt, prior his dubios compellat Adrastus: 'egregii iuuenum, quos non sine numine regnis inuexit nox atra meis, quibus ipse per imbres fulminibus mixtos intempestumque Tonantem has meus usque domos uestigia fecit Apollo, non equidem obscurum uobis plebique Pelasgae esse rear, quantis conubia nostra procorum turba petant studiis; geminae mihi namque, nepotum laeta fides, aequo pubescunt sidere natae. quantus honos, quantusque pudor (ne credite patri) et super hesternas licuit cognoscere mensas. has tumidi solio et late dominantibus armis optauere uiri (longum enumerare Pharaeos Oebaliosque duces) et Achaea per oppida matres spem generis, nec plura tuus despexerat Oeneus foedera Pisaeisque socer metuendus habenis. sed mihi nec Sparta genitos nec ab Elide missos iungere fas generos: uobis hic sanguis et aulae cura meae longo promittitur ordine fati. di bene, quod tales stirpemque animosque uenitis ut responsa iuuent: hic durae tempore noctis partus honos, haec illa uenit post uerbera merces.' audierant, fixosque oculos per mutua paulum ora tenent, uisique inter sese ordine fandi cedere. sed cunctis Tydeus audentior actis incipit: 'o quam te parcum in praeconia famae mens agitat matura tuae, quantumque ferentem fortunam uirtute domas! cui cedat Adrastus imperiis? quis te solio Sicyonis auitae excitum infrenos componere legibus Argos nesciat? atque utinam his manibus permittere gentes, Iuppiter aeque, uelis, quas Doricus adligat undis Isthmos et alterno quas margine summouet infra. non fugeret diras lux intercisa Mycenas, saeua nec Eleae gemerent certamina ualles, ~Eumenidesque aliis aliae sub regibus,~ et quae tu potior, Thebane, queri: nos uero uolentes expositique animis.' sic interfatus, et alter subicit: 'anne aliquis soceros accedere tales abnuat? exulibus quamquam patriaque fugatis nondum laeta Venus, tamen omnis corde resedit tristitia, adfixique animo cessere dolores. nec minus haec laeti trahimus solacia, quam si praecipiti conuulsa Noto prospectet amicam puppis humum. iuuat ingressos felicia regni omina quod superest fati uitaeque laborum fortuna transire tua.' nec plura morati consurgunt, dictis impensius aggerat omne promissum Inachius pater, auxilioque futurum et patriis spondet reduces inducere regnis. ergo alacres Argi, fuso rumore per urbem aduenisse duci generos primisque hymenaeis egregiam Argian nec formae laude secundam Deipylen tumida iam uirginitate iugari, gaudia mente parant. socias it Fama per urbes finitimisque agitatur agris procul usque Lycaeos Partheniosque super saltus Ephyraeaque rura, nec minus Ogygias eadem dea turbida Thebas insilit: haec totis perfundit moenia pennis Labdaciumque ducem praemissae consona nocti territat; hospitia et thalamos et foedera regni permixtumque genus (quae tanta licentia monstro, quis furor?) et iam bella canit. diffuderat Argos expectata dies: laeto regalia coetu atria complentur, species est cernere auorum comminus et uiuis certantia uultibus aera. tantum ausae perferre manus! pater ipse bicornis in laeuum prona nixus sedet Inachus urna; hunc tegit Iasiusque senex placidusque Phoroneus et bellator Abas indignatusque Tonantem Acrisius nodoque ferens caput ense Coroebus toruaque iam Danai facinus meditantis imago; exin mille duces. foribus cum inmissa superbis unda fremit uulgi, procerum manus omnis et alto quis propior de rege gradus stant ordine primi. interior sacris calet et sonat aula tumultu femineo; casta matrem cinxere corona Argolides, pars uirginibus circum undique fusae foedera conciliant noua solanturque timorem. ibant insignes uultuque habituque uerendo candida purpureum fusae super ora pudorem deiectaeque genas; tacite subit ille supremus uirginitatis amor, primaeque modestia culpae confundit uultus; tunc ora rigantur honestis imbribus, et teneros lacrimae iuuere parentes. non secus ac supero pariter si cardine lapsae Pallas et asperior Phoebi soror, utraque telis, utraque torua genis flauoque in uertice nodo, illa suas Cyntho comites agat, haec Aracyntho; tunc, si fas oculis, non umquam longa tuendo expedias, cui maior honos, cui gratior, aut plus de Ioue; mutatosque uelint transumere cultus, et Pallas deceat pharetras et Delia cristas. certant laetitia superosque in uota fatigant Inachidae, quae cuique domus sacrique facultas. hi fibris animaque, hi caespite nudo, nec minus auditi, si mens accepta, merentur ture deos, fractisque obtendunt limina siluis. ecce metu subito (Lachesis sic dura iubebat) impulsae mentes, excussaque gaudia patri, et turbata dies. innuptam limine adibant Pallada, Monychiis cui non Argiua per urbes posthabita est Larisa iugis; hic more parentum Iasides, thalamis ubi casta adolesceret aetas, uirgineas libare comas primosque solebant excussare toros. celsam subeuntibus arcem in gradibus summi delapsus culmine templi, Arcados Euhippi spolium, cadit aereus orbis, praemissasque faces, festum nubentibus ignem, obruit, eque adytis simul exaudita remotis nondum ausos firmare gradum tuba terruit ingens. in regem conuersi omnes formidine prima, mox audisse negant; cunctos tamen omina rerum dira mouent, uariisque metum sermonibus augent. nec mirum: nam tu infaustos donante marito ornatus, Argia, geris dirumque monile Harmoniae. longa est series, sed nota malorum persequar, unde nouis tam saeua potentia donis. Lemnius haec, ut prisca fides, Mauortia longum furta dolens, capto postquam nil obstat amori poena nec ultrices castigauere catenae, Harmoniae dotale decus sub luce iugali struxerat. hoc, docti quamquam maiora, laborant Cyclopes, notique operum Telchines amica certatim iuuere manu; sed plurimus ipsi sudor. ibi arcano florentes igne zmaragdos cingit et infaustas percussum adamanta figuras Gorgoneosque orbes Siculaque incude relictos fulminis extremi cineres uiridumque draconum lucentes a fronte iubas; hic flebile germen Hesperidum et dirum Phrixei uelleris aurum; tum uarias pestes raptumque interplicat atro Tisiphones de crine ducem, et quae pessima ceston uis probat; haec circum spumis lunaribus unguit callidus atque hilari perfundit cuncta ueneno. non hoc Pasithea blandarum prima sororum, non Decor Idaliusque puer, sed Luctus et Irae et Dolor et tota pressit Discordia dextra. prima fides operi, Cadmum comitata iacentem Harmonia uersis in sibila dira querelis Illyricos longo sulcauit pectore campos. improba mox Semele uix dona nocentia collo induit, et fallax intrauit limina Iuno. teque etiam, infelix, perhibent, Iocasta, decorum possedisse nefas; uultus hac laude colebas, heu quibus, heu, placitura toris! post longior ordo. tunc donis Argia nitet uilesque sororis ornatus sacro praeculta superuenit auro. uiderat hoc coniunx perituri uatis, et aras ante omnes epulasque trucem secreta coquebat inuidiam, saeuis detur si quando potiri cultibus, heu nihil auguriis adiuta propinquis. quos optat gemitus, quantas cupit impia clades! digna quidem: sed quid miseri decepta mariti arma, quid insontes nati meruere furores? postquam regales epulas et gaudia uulgi bisseni clausere dies, Ismenius heros respicere ad Thebas iamque et sua quaerere regna. quippe animum subit illa dies, qua, sorte benigna fratris, Echionia steterat priuatus in aula, respiciens descisse deos trepidoque tumultu dilapsos comites++nudum latus omne fugamque fortunae. namque una soror producere tristes exulis ausa uias; etiam hanc in limine primo liquerat et magna lacrimas incluserat ira. tunc quos excedens hilares (quis cultus iniqui praecipuus ducis) et profugo quos ipse notarat ingemuisse sibi per noctem ac luce sub omni digerit; exedere animum dolor iraque demens et, qua non grauior mortalibus addita curis, spes, ubi longa uenit. talem sub pectore nubem consilii uoluens Dircen Cadmique negatas apparat ire domos. ueluti dux taurus amata ualle carens, pulsum solito quem gramine uictor iussit ab erepta longe mugire iuuenca, cum profugo placuere tori ceruixque recepto sanguine magna redit fractaeque in pectora quercus, bella cupit pastusque et capta armenta reposcit iam pede, iam cornu melior (pauet ipse reuersum uictor, et attoniti uix agnouere magistri): non alias tacita iuuenis Teumesius iras mente acuit. sed fida uias arcanaque coniunx senserat; utque toris primo complexa iacebat aurorae pallore uirum, 'quos, callide, motus quamue fugam moliris?' ait 'nil transit amantes. sentio, peruigiles acuunt suspiria questus, numquam in pace sopor. quotiens haec ora natare fletibus et magnas latrantia pectora curas admota deprendo manu! nil foedere rupto conubiisue super moueor uiduaque iuuenta, etsi crudus amor necdum post flammea toti intepuere tori: tua me, properabo fateri, angit, amate, salus. tune incomitatus, inermis regna petes? poterisque tuis decedere Thebis, si neget? atque illum sollers deprendere semper Fama duces tumidum narrat raptoque superbum difficilemque tibi: necdum consumpserat annum. me quoque nunc uates, nunc exta minantia diuos aut auium lapsus aut turbida noctis imago terret et (a, memini!) numquam mihi falsa per umbras Iuno uenit. quo tendis iter? ni conscius ardor ducit et ad Thebas melior socer.' hic breue tandem risit Echionius iuuenis tenerumque dolorem coniugis amplexu solatus et oscula maestis tempestiua genis posuit lacrimasque repressit: 'solue metus animo, dabitur, mihi crede, merentum consiliis tranquilla dies; te fortior annis nondum cura decet. sciat haec Saturnius olim fata parens, oculosque polo demittere si quos Iustitia et rectum terris defendere curat. fors aderit lux illa tibi, qua moenia cernes coniugis et geminas ibis regina per urbes.' sic ait, et caro raptim se limine profert. Tydea iam socium coeptis, iam pectore fido aequantem curas (tantus post iurgia mentes uinxit amor) socerumque adfatur tristis Adrastum. fit mora consilio, cum multa mouentibus una iam potior cunctis sedit sententia, fratris pertemptare fidem tutosque in regna precando explorare aditus. audax ea munera Tydeus sponte subit; nec non et te, fortissime gentis Aetolum, multum lacrimis conata morari Deipyle, sed iussa patris tutique regressus legato iustaeque preces uicere sororis. iamque emensus iter siluis ac litore durum, qua Lernaea palus, ambustaque sontibus alte intepet hydra uadis, et qua uix carmine raro longa sonat Nemea nondum pastoribus ausis, qua latus Eoos Ephyres quod uergit ad Euros Sisyphiique sedent portus irataque terrae curua Palaemonio secluditur unda Lechaeo. hinc praeteruectus Nisum et te, mitis Eleusin, laeuus abit, iamque arue gradu Teumesia et arces intrat Agenoreas; ibi durum Eteoclea cernit sublimem solio saeptumque horrentibus armis. iura ferus populo trans legem ac tempora regni iam fratris de parte dabat; sedet omne paratus in facinus queriturque fidem tam sero reposci. constitit in mediis (ramus manifestat oliuae legatum) causasque uiae nomenque rogatus edidit; utque rudis fandi pronusque calori semper erat, iustis miscens tamen aspera coepit: 'si tibi plana fides et dicti cura maneret foederis, ad fratrem completo iustius anno legatos hinc ire fuit teque ordine certo fortunam exuere et laetum descendere regno, ut uagus ille diu passusque haud digna per urbes ignotas pactae tandem succederet aulae. sed quia dulcis amor regni blandumque potestas, posceris: astriferum iam uelox circulus orbem torsit et amissae redierunt montibus umbrae, ex quo frater inops ignota per oppida tristes exul agit casus; et te iam tempus aperto sub Ioue ferre dies terrenaque frigora membris ducere et externos summissum ambire penates. pone modum laetis; satis ostro diues et auro conspicuus tenuem germani pauperis annum risisti; moneo, regnorum gaudia temet dedoceas patiensque fugae mereare reuerti.' dixerat. ast illi tacito sub pectore dudum ignea corda fremunt, iacto uelut aspera saxo comminus erigitur serpens, cui subter inanes longa sitis latebras totumque agitata per artus conuocat in fauces et squamea colla uenenum: 'cognita si dubiis fratris mihi iurgia signis ante forent nec clara odiorum arcana paterent, sufficeret uel sola fides, qua toruus et illum mente gerens (ceu saepta nouus iam moenia laxet fossor et hostiles inimicent classica turmas) praefuris. in medios si comminus orsa tulisses Bistonas aut refugo pallentes sole Gelonos, parcior eloquio et medii reuerentior aequi inciperes. neque te furibundae crimine mentis arguerim: mandata refers. nunc omnia quando plena minis, nec sceptra fide nec pace sequestra poscitis, et propior capulo manus, haec mea regi Argolico, nondum aequa tuis, uice dicta reporta: quae sors iusta mihi, quae non indebitus annis sceptra dicauit honos, teneo longumque tenebo: te penes Inachiae dotalis regia dono coniugis, et Danaae (quid enim maioribus actis inuideam?) cumulentur opes. felicibus Argos auspiciis Lernamque regas: nos horrida Dirces pascua et Euboicis artatas fluctibus oras, non indignati miserum dixisse parentem Oedipoden: tibi larga (Pelops et Tantalus auctor!) nobilitas, propiorque fluat de sanguine iuncto Iuppiter. anne feret luxu consueta paterno hunc regina larem? nostrae cui iure sorores anxia pensa trahant, longo quam sordida luctu mater et ex imis auditus forte tenebris offendat sacer ille senex. iam pectora uulgi adsueuere iugo: pudet heu plebisque patrumque: ne totiens incerta ferant mutentque gementes imperia et dubio pigeat parere tyranno. non parcit populis regnum breue; respice quantus horror et attoniti nostro in discrimine ciues. hosne ego, quis certa est sub te duce poena, relinquam? iratus, germane, uenis. fac uelle: nec ipsi, si modo notus amor meritique est gratia, patres reddere regna sinent.' non ultra passus et orsa iniecit mediis sermonibus obuia: 'reddes,' ingeminat 'reddes; non si te ferreus agger ambiat aut triplices alio tibi carmine muros Amphion auditus agat, nil tela nec ignes obstiterint, quin ausa luas nostrisque sub armis captiuo moribundus humum diademate pulses. tu merito; ast horum miseret, quos sanguine uiles coniugibus natisque infanda ad proelia raptos proicis excidio, bone rex. o quanta Cithaeron funera sanguineusque uadis, Ismene, rotabis! haec pietas, haec magna fides! nec crimina gentis mira equidem duco: sic primus sanguinis auctor incestique patrum thalami; sed fallit origo: Oedipodis tu solus eras, haec praemia morum ac sceleris, uiolente, feres! nos poscimus annum! sed moror.' haec audax etiamnum in limine retro uociferans, iam tunc impulsa per agmina praeceps, euolat. Oeneae uindex sic ille Dianae erectus saetis et aduncae fulmine malae, cum premeret Pelopea phalanx, saxa obuia uoluens fractaque perfossis arbusta Acheloia ripis, iam Telamona solo, iam stratum Ixiona linquens te, Meleagre, subit: ibi demum cuspide lata haesit et obnixo ferrum laxauit in armo. talis adhuc trepidum linquit Calydonius heros concilium infrendens, ipsi ceu regna negentur, festinatque uias ramumque precantis oliuae abicit. attonitae tectorum e limine summo aspectant matres, saeuoque infanda precantur Oenidae tacitoque simul sub pectore regi. nec piger ingenio scelerum fraudisque nefandae rector eget. iuuenum fidos, lectissima bello corpora, nunc pretio, nunc ille hortantibus ardens sollicitat dictis, nocturnaque proelia saeuus instruit, et (sanctum populis per saecula nomen) legatum insidiis tacitoque inuadere ferro (quid regnis non uile?) cupit. quas quaereret artes si fratrem, Fortuna, dares? o caeca nocentum consilia! o semper timidum scelus! exit in unum plebs ferro iurata caput: ceu castra subire apparet aut celsum crebris impulsibus urbis inclinare latus, densi sic agmine facto quinquaginta altis funduntur in ordine portis. macte animi, tantis dignus qui crederis armis! fert uia per dumos propior, qua calle latenti praecelerant densaeque legunt compendia siluae. lecta dolis sedes: gemini procul urbe malignis faucibus urguentur colles, quos umbra superni montis et incuruis claudunt iuga frondea siluis (insidias natura loco caecamque latendi struxit opem), mediasque arte secat aspera rupes semita, quam subter campi deuexaque latis arua iacent spatiis. contra importuna crepido, Oedipodioniae domus alitis; hic fera quondam pallentes erecta genas suffusaque tabo lumina, concretis infando sanguine plumis reliquias amplexa uirum semesaque nudis pectoribus stetit ossa premens uisuque trementi conlustrat campos, si quis concurrere dictis hospes inexplicitis aut comminus ire uiator audeat et dirae commercia iungere linguae; nec mora, quin acuens exertos protinus ungues liuentesque manus fractosque in uulnere dentes terribili applausu circum hospita surgeret ora; et latuere doli, donec de rupe cruenta (heu simili deprensa uiro!) cessantibus alis tristis inexpletam scopulis adfligeret aluum. monstrat silua nefas: horrent uicina iuuenci gramina, damnatis auidum pecus abstinet herbis. non Dryadum placet umbra choris non commoda sacris Faunorum, diraeque etiam fugere uolucres prodigiale nemus. tacitis huc gressibus acti deueniunt peritura cohors, hostemque superbum adnixi iaculis et humi posita arma tenentes expectant, densaque nemus statione coronant. coeperat umenti Phoebum subtexere palla Nox et caeruleam terris infuderat umbram. ille propinquabat siluis et ab aggere celso scuta uirum galeasque uidet rutilare comantes, qua laxant rami nemus aduersaque sub umbra flammeus aeratis lunae tremor errat in armis. obstipuit uisis, ibat tamen, horrida tantum spicula et inclusum capulo tenus admouet ensem, ac prior 'unde, uiri, quidue occultatis in armis?' non humili terrore rogat. nec reddita contra uox, fidamque negant suspecta silentia pacem. ecce autem uasto Cthonii contorta lacerto, quo duce freta cohors, fuscas interuolat auras hasta; sed audenti deus et fortuna recessit. per tamen Olenii tegimen suis atraque saetis terga super laeuos umeros uicina cruori effugit et uiduo iugulum ferit inrita ligno. tunc horrere comae sanguisque in corda gelari. huc ferus atque illuc animum pallentiaque ira ora ferens (nec tanta putat sibi bella parari): 'ferte gradum contra campoque erumpite aperto! quis timor audendi, quae tanta ignauia? solus, solus in arma uoco.' neque in his mora; quos ubi plures, quam ratus, innumeris uidet excursare latebris, hos deire iugis, illos e uallibus imis crescere, nec paucos campo, totumque sub armis conlucere iter (ut clausas indagine profert in medium uox prima feras), quae sola medendi turbata ratione uia est, petit ardua dirae Sphingos et abscisis infringens cautibus uncas exuperat iuga dura manus, scopuloque potitus, unde procul tergo metus et uia prona nocendi, saxum ingens, quod uix plena ceruice gementes uertere humo et muris ualeant inferre iuuenci, rupibus auellit; dein toto sanguine nixus sustinet, inmanem quaerens librare ruinam, qualis in aduersos Lapithas erexit inanem magnanimus cratera Pholus. stupet obuia leto turba superstantem atque emissi turbine montis obruitur; simul ora uirum, simul arma manusque fractaque commixto sederunt pectora ferro. quattuor hic adeo disiecti mole sub una congemuere, fuga tremefactum protinus agmen excutitur coeptis. neque enim temnenda iacebant funera: fulmineus Dorylas, quem regibus ardens aequabat uirtus, Martisque e semine Theron terrigenas confisus auos, nec uertere cuiquam frena secundus Halys, sed tunc pedes occubat aruis, Pentheumque trahens nondum te Phaedimus aequo, Bacche, genus. quorum ut subitis exterrita fatis agmina turbatam uidit laxare cateruam, quae duo sola manu gestans adclinia monti fixerat, intorquet iacula et fugientibus addit. mox in plana libens, nodo ne pectore tela inciderent, saltu praeceps defertur et orbem, quem procul oppresso uidit Therone uolutum, corripuit, tergoque et uertice tegmina nota saeptus et hostili propugnans pectora parma constitit. inde iterum densi glomerantur in unum Ogygidae firmantque gradum; trahit ocius ensem Bistonium Tydeus, Mauortia munera magni Oeneos, et partes pariter diuisus in omnes hos obit atque illos ferroque micantia tela decutit; impeditant numero seque ipsa uicissim arma premunt, nec uis conatibus ulla, sed ipsae in socios errare manus et corpora turba inuolui prolapsa sua; manet ille ruentes angustus telis et inexpugnabilis obstat. non aliter Getica (si fas est credere) Phlegra armatum inmensus Briareus stetit aethera contra, hinc Phoebi pharetras, hinc toruae Pallados angues, inde Pelethroniam praefixa cuspide pinum Martis, at hinc lasso mutata Pyracmoni temnens fulmina, cum toto nequiquam obsessus Olympo tot queritur cessare manus: non segnior ardet huc illuc clipeum obiectans, seque ipse recedens circumit; interdum trepidis occurrit et instat spicula deuellens, clipeo quae plurima toto fixa tremunt armantque uirum; saepe aspera passus uulnera, sed nullum uitae in secreta receptum nec mortem sperare ualet. rotat ipse furentem Deilochum, comitemque illi iubet ire sub umbras Phegea sublata minitantem bella securi Dircaeumque Gyan et Echionium Lycophonten. iam trepidi sese quaerunt numerantque, nec idem caedis amor, tantamque dolent rarescere turbam. ecce Chromis Tyrii demissus origine Cadmi (hunc utero quondam Dryope Phoenissa grauato rapta repente choris onerisque oblita ferebat, dumque trahit prensis taurum tibi cornibus, Euhan, procidit impulsus nimiis conatibus infans) tunc audax iaculis et capti pelle leonis pinea nodosae quassabat robora clauae increpitans: 'unusne, uiri, tot caedibus, unus ibit ouans Argos? uix credet fama reuerso! heu socii, nullaene manus, nulla arma ualebunt? haec regi promissa, Cydon, haec, Lampe, dabamus?' dum clamat, subit ore cauo Teumesia cornus, nec prohibent fauces; atque illi uoce repleta intercepta natat prorupto in sanguine lingua. stabat adhuc, donec transmissa morte per artus labitur inmorsaque cadens obmutuit hasta. uos quoque, Thespiadae, cur infitiatus honora arcuerim fama? fratris moribunda leuabat membra solo Periphas (nil indole clarius illa nec pietate fuit), laeua marcentia colla sustentans dextraque latus; singultibus artum exhaurit thoraca dolor, nec uincla coercent undantem fletu galeam, cum multa gementi pone grauis curuas perfringit lancea costas exit et in fratrem cognataque pectora telo conserit. ille oculos etiamnum in luce natantes sistit et aspecta germani morte resoluit. at cui uita recens et adhuc in uulnere uires 'hos tibi complexus, haec dent' ait 'oscula nati.' procubuere pares fatis, miserabile uotum mortis, et alterna clauserunt lumina dextra. protinus idem ultro iaculo parmaque Menoeten proterrebat agens trepidis uestigia retro passibus urguentem, donec defecit iniqua lapsus humo, pariterque manus distractus in ambas orat et a iugulo nitentem sustinet hastam: 'parce per has stellis interlabentibus umbras, per superos noctemque tuam; sine tristia Thebis nuntius acta feram uulgique per ora pauentis contempto te rege canam: sic inrita nobis tela cadant, nullique tuum penetrabile ferro pectus, et optanti uictor reueharis amico.' dixerat. ille nihil uultum mutatus 'inanes perdis' ait 'lacrimas; et tu (ni fallor) iniquo pollicitus mea colla duci: nunc arma diemque proice; quid timidae sequeris compendia uitae? bella manent.' simul haec et crassum sanguine telum iam redit; ille super dictis infensus amaris prosequitur uictos: 'non haec trieterica uobis nox patrio de more uenit, non orgia Cadmi cernitis aut auidas Bacchum scelerare parentes. nebridas et fragiles thyrsos portare putastis imbellem ad sonitum maribusque incognita ueris foeda Celaenaea committere proelia buxo? hic aliae caedes, alius furor: ite sub umbras, o timidi paucique!' haec intonat; ast tamen illi membra negant, lassusque ferit praecordia sanguis. iam sublata manus cassos defertur in ictus, tardatique gradus, clipeum nec sustinet umbo mutatum spoliis; gelidus cadit imber anhelo pectore, tum crines ardentiaque ora cruentis roribus et taetra morientum aspergine manant: ut leo, qui campis longe custode fugato Massylas depastus oues, ubi sanguine multo luxuriata fames ceruixque et tabe grauatae consedere iubae, mediis in caedibus astat aeger, hians, uictusque cibis; nec iam amplius irae crudescunt: tantum uacuis ferit aera malis molliaque eiecta delambit uellera lingua. ille etiam Thebas spoliis et sanguine plenus isset et attonitis sese populoque ducique ostentasset ouans, ni tu, Tritonia uirgo, flagrantem multaque operis caligine plenum consilio dignata uirum: 'sate gente superbi Oeneos, absentes cui dudum uincere Thebas adnuimus, iam pone modum nimiumque secundis parce deis: huic una fides optanda labori. fortuna satis usus abi.' restabat acerbis funeribus socioque gregi non sponte superstes Haemonides (ille haec praeuiderat, omina doctus aeris et nulla deceptus ab alite) Maeon, nec ueritus prohibere ducem, sed fata monentem priuauere fide. uita miserandus inerti damnatur; trepido Tydeus inmitia mandat: 'quisquis es Aonidum, quem crastina munere nostro manibus exemptum mediis Aurora uidebit, haec iubeo perferre duci: cinge aggere portas, tela noua, fragiles aeuo circum inspice muros, praecipue stipare uiros densasque memento multiplicare acies! fumantem hunc aspice late ense meo campum: tales in bella uenimus.' haec ait, et meritae pulchrum tibi, Pallas, honorem sanguinea de strage parat, praedamque iacentem comportat gaudens ingentiaque acta recenset. quercus erat tenerae iam longum oblita iuuentae aggere camporum medio, quam plurimus ambit frondibus incuruis et crudo robore cortex. huic leues galeas perfossaque uulnere crebro inserit arma ferens, huic truncos ictibus enses subligat et tractas membris spirantibus hastas. corpora tunc atque arma simul cumulata superstans incipit (oranti nox et iuga longa resultant): 'diua ferox, magni decus ingeniumque parentis, bellipotens, cui torua genis horrore decoro cassis, et asperso crudescit sanguine Gorgon, nec magis ardentes Mauors hastataque pugnae impulerit Bellona tubas, huic adnue sacro, seu Pandionio nostras inuisere caedes monte uenis, siue Aonia deuertis Itone laeta choris, seu tu Libyco Tritone repexas lota comas qua te biiugo temone frementem intemeratarum uolucer rapit axis equarum: nunc tibi fracta uirum spolia informesque dicamus exuuias. at si patriis Porthaonis aruis inferar et reduci pateat mihi Martia Pleuron, aurea tunc mediis urbis tibi templa dicabo collibus, Ionias qua despectare procellas dulce sit, et flauo tollens ubi uertice pontum turbidus obiectas Achelous Echinadas exit. hic ego maiorum pugnas uultusque tremendos magnanimum effingam regum, figamque superbis arma tholis, quaeque ipse meo quaesita reuexi sanguine, quaeque dabis captis, Tritonia, Thebis. centum ibi uirgineis uotae Calydonides aris Actaeas tibi rite faces et ab arbore casta nectent purpureas niueo discrimine uittas, peruigilemque focis ignem longaeua sacerdos nutriet, arcanum numquam spretura pudorem. tu bellis, tu pace feres de more frequentes primitias operum, non indignante Diana.' dixerat, et dulces iter instaurabat ad Argos.

Liber Septimus

Atque ea cunctantes Tyrii primordia belli Iuppiter haud aequo respexit corde Pelasgos, concussitque caput motu quo celsa laborant sidera proclamatque adici ceruicibus Atlans. tunc ita uelocem Tegees adfatus alumnum: 'i, medium rapido Borean inlabere saltu Bistonias, puer, usque domos axemque niuosi sideris, Oceano uetitum qua Parrhasis ignem nubibus hibernis et nostro pascitur imbri. atque ibi seu posita respirat cuspide Mauors, quamquam inuisa quies, seu, quod reor, arma tubasque insatiatus habet caraeque in sanguine gentis luxuriat: propere monitus iramque parentis ede, nihil parcens. nempe olim accendere iussus Inachias acies atque omne quod Isthmius umbo distinet et raucae circumtonat ira Maleae: illi, uix muros limenque egressa iuuentus, sacra colunt; credas bello rediisse, tot instant plausibus, offensique sedent ad iusta sepulcri. hicne tuus, Gradiue, furor? sonat orbe recusso discus et Oebalii coeunt in proelia caestus. at si ipsi rabies ferrique insana uoluptas qua tumet, inmeritas cineri dabit impius urbes ferrum ignemque ferens, implorantesque Tonantem sternet humi populos miserumque exhauriet orbem. nunc lenis belli nostraque remittitur ira. quodni praecipitat pugnas dictoque iubentis ocius impingit Tyriis Danaa agmina muris (nil equidem crudele minor), sit mite bonumque numen et effreni laxentur in otia mores, reddat equos ensemque mihi, nec sanguinis ultra ius erit: aspiciam terras pacemque iubebo omnibus; Ogygio sat erit Tritonia bello.' dixerat, et Thracum Cyllenius arua subibat; atque illum Arctoae labentem cardine portae tempestas aeterna plagae praetentaque caelo agmina nimborum primique Aquilonis hiatus in diuersa ferunt: crepat aurea grandine multa palla, nec Arcadii bene protegit umbra galeri. hic steriles delubra notat Mauortia siluas (horrescitque tuens), ubi mille furoribus illi cingitur auerso domus inmansueta sub Haemo. ferrea compago laterum, ferro arta teruntur limina, ferratis incumbunt tecta columnis. laeditur aduersum Phoebi iubar, ipsaque sedem lux timet, et durus contristat sidera fulgor. digna loco statio: primis salit Impetus amens e foribus caecumque Nefas Iraeque rubentes exanguesque Metus, occultisque ensibus astant Insidiae geminumque tenens Discordia ferrum. innumeris strepit aula Minis, tristissima Virtus stat medio, laetusque Furor uultuque cruento Mors armata sedet; bellorum solus in aris sanguis et incensis qui raptus ab urbibus ignis. terrarum exuuiae circum et fastigia templi captae insignibant gentes: caelataque ferro fragmina portarum bellatricesque carinae et uacui currus protritaque curribus ora, paene etiam gemitus: adeo uis omnis et omne uulnus. ubique ipsum, sed non usquam ore remisso cernere erat: talem diuina Mulciber arte ediderat; nondum radiis monstratus adulter foeda catenato luerat conubia lecto. quaerere templorum regem uix coeperat ales Maenalius, tremit ecce solum et mugire refractis corniger Hebrus aquis; tunc quod pecus utile bello uallem infestabat, trepidas spumare per herbas, signa aduentantis, clausaeque adamante perenni dissiluere fores. Hyrcano in sanguine pulcher ipse subit curru, diraque aspergine latos mutat agros, spolia a tergo flentesque cateruae. dant siluae nixque alta locum; regit atra iugales sanguinea Bellona manu longaque fatigat cuspide. deriguit uisu Cyllenia proles summisitque genas: ipsi reuerentia patri, si prope sit, dematque minas nec talia mandet. 'quod Iouis imperium, magno quid ab aethere portas?' occupat Armipotens, 'neque enim hunc, germane, sub axem sponte uenis hiemesque meas, cui roscida iuxta Maenala et aestiui clementior aura Lycaei.' ille refert consulta patris. nec longa moratus, sicut anhelabant, iuncto sudore uolantes Mars impellit equos, resides in proelia Graios ipse etiam indignans. uidit pater altus et irae iam leuior tardo flectebat pondere uultum. ut si quando ruit debellatasque relinquit Eurus aquas, pax ipsa tumet pontumque iacentem exanimis iam uoluit hiems: nondum arma carinis omnia, nec toto respirant pectore nautae. finierat pugnas honor exequialis inermes; necdum aberant coetus, cunctisque silentibus heros uina solo fundens cinerem placabat Adrastus Archemori: 'da, parue, tuum trieteride multa instaurare diem, nec saucius Arcadas aras malit adire Pelops Eleaque pulset eburna templa manu, nec Castaliis altaribus anguis, nec sua pinigero magis adnatet umbra Lechaeo. nos te lugenti, puer, infitiamur Auerno, maestaque perpetuis sollemnia iungimus astris, nunc festina cohors. at si Boeotia ferro uertere tecta dabis, magnis tunc dignior aris, tunc deus, Inachias nec tantum culta per urbes numina, captiuis etiam iurabere Thebis.' dux ea pro cunctis, eadem sibi quisque uouebat. iam pronis Gradiuus equis Ephyraea premebat litora, qua summas caput Acrocorinthos in auras tollit et alterna geminum mare protegit umbra. inde unum dira comitum de plebe Pauorem quadripedes anteire iubet: non alter anhelos insinuare metus animoque auertere uires aptior; innumerae monstro uocesque manusque et facies quamcumque uelit; bonus omnia credi auctor et horrificis lymphare incursibus urbes. si geminos soles ruituraque suadeat astra, aut nutare solum aut ueteres descendere siluas, a! miseri uidisse putant. tunc acre nouabat ingenium: falso Nemeaeum puluere campum erigit; attoniti tenebrosam a uertice nubem respexere duces; falso clamore tumultum auget, et arma uirum pulsusque imitatur equorum, terribilemque uagas ululatum spargit in auras. exiluere animi, dubiumque in murmure uulgus pendet: 'ubi iste fragor? ni fallimur aure. sed unde puluereo stant astra globo? num Ismenius ultro miles? ita est: ueniunt. tanta autem audacia Thebis? an dubitent, age, dum inferias et busta colamus?' haec Pauor attonitis; uariosque per agmina uultus induitur: nunc Pisaeis e milibus unus, nunc Pylius, nunc ore Lacon, hostesque propinquos adiurat turmasque metu consternat inani. nil falsum trepidis. ut uero amentibus ipse incidit et sacrae circum fastigia uallis turbine praeuectus rapido ter sustulit hastam, ter concussit equos, clipeum ter pectore plausit: arma, arma insani sua quisque ignotaque nullo more rapit, mutant galeas alienaque cogunt ad iuga cornipedes; ferus omni in pectore saeuit mortis amor caedisque, nihil flagrantibus obstat: praecipitant redimuntque moras. sic litora uento incipiente fremunt, fugitur cum portus; ubique uela fluunt, laxi iactantur ubique rudentes; iamque natant remi, natat omnis in aequore summo ancora, iam dulcis medii de gurgite ponti respicitur tellus comitesque a puppe relicti. uiderat Inachias rapidum glomerare cohortes Bacchus iter; gemuit Tyriam conuersus ad urbem, altricemque domum et patrios reminiscitur ignes, purpureum tristi turbatus pectore uultum: non crines, non serta loco, dextramque reliquit thyrsus, et intactae ceciderunt cornibus uuae. ergo ut erat lacrimis lapsoque inhonorus amictu ante Iouem (et tunc forte polum secretus habebat) constitit, haud umquam facie conspectus in illa (nec causae latuere patrem), supplexque profatur: 'excindisne tuas, diuum sator optime, Thebas? saeua adeo coniunx? nec te telluris amatae deceptique laris miseret cinerumque meorum? esto, olim inuitum iaculatus nubibus ignem, credimus: en iterum atra refers incendia terris, nec Styge iurata, nec paelicis arte rogatus. quis modus? an nobis pater iratusque bonusque fulmen habes? sed non Danaeia limina talis Parrhasiumque nemus Ledaeasque ibis Amyclas. scilicet e cunctis ego neglectissima natis progenies? ego nempe tamen qui dulce ferenti pondus eram, cui tu dignatus limina uitae praereptumque uterum et maternos reddere menses. adde quod imbellis rarisque exercita castris turba meas acies, mea tantum proelia norunt, nectere fronde comas et ad inspirata rotari buxa: timent thyrsos nuptarum et proelia matrum. unde tubas Martemque pati, qui feruidus ecce quanta parat? quid si ille tuos Curetas in arma ducat et innocuis iubeat decernere peltis? quin etiam inuisos (sic hostis defuit?) Argos eligis! o ipsis, genitor, grauiora periclis iussa: nouercales ruimus ditare Mycenas! cedo equidem. quo sacra tamen ritusque peremptae gentis, et in tumulos si quid male feta reliquit mater, abire iubes? Thracen siluasque Lycurgi? anne triumphatos fugiam captiuus ad Indos? da sedem profugo. potuit Latonia frater saxa (nec inuideo) defigere Delon et imis commendare fretis; cara summouit ab arce hostiles Tritonis aquas; uidi ipse potentem gentibus Eois Epaphum dare iura, nec ullas Cyllene secreta tubas Minoaue curat Ida: quid heu tantum nostris offenderis aris? hic tibi (quando minor iam nostra potentia) noctes Herculeae placitusque uagae Nycteidos ardor, hic Tyrium genus et nostro felicior igne taurus: Agenoreos saltem tutare nepotes.' inuidiam risit pater, et iam poplite flexum sternentemque manus tranquillus ad oscula tollit inque uicem placida orsa refert: 'non coniugis ista consiliis, ut rere, puer, nec saeua roganti sic expostus ego: inmoto deducimur orbe fatorum; ueteres seraeque in proelia causae. nam cui tanta quies irarum aut sanguinis usus parcior humani? uidet axis et ista per aeuum mecum aeterna domus quotiens iam torta reponam fulmina, quam rarus terris hic imperet ignis. quin etiam inuitus magna ulciscendaque passis aut Lapithas Marti aut ueterem Calydona Dianae expugnare dedi: nimia est iactura pigetque tot mutare animas, tot reddere corpora uitae. Labdacios uero Pelopisque a stirpe nepotes tardum abolere mihi; scis ipse (ut crimina mittam Dorica) quam promptae superos incessere Thebae; te quoque++sed, quoniam uetus excidit ira, silebo. non tamen aut patrio respersus sanguine Pentheus, aut matrem scelerasse toris aut crimine fratres progenuisse reus, lacero tua lustra repleuit funere: ubi hi fletus, ubi tunc ars tanta precandi? ast ego non proprio diros impendo dolori Oedipodionidas: rogat hoc tellusque polusque et pietas et laesa fides naturaque et ipsi Eumenidum mores. sed tu super urbe moueri parce tua: non hoc statui sub tempore rebus occasum Aoniis, ueniet suspectior aetas ultoresque alii: nunc regia Iuno queretur.' his ille auditis mentemque habitumque recepit; ut, cum sole malo tristique rosaria pallent usta Noto, si clara dies Zephyrique refecit aura polum, redit omnis honos, emissaque lucent germina, et informes ornat sua gloria uirgas. nuntius attonitas iamdudum Eteoclis ad aures explorata ferens longo docet agmine Graios ire duces, nec iam Aoniis procul afore campis; quacumque ingressi tremere ac miserescere cunctos Thebarum; qui stirpe refert, qui nomine et armis. ille metum condens audire exposcit et odit narrantem: hinc socios dictis stimulare suasque metiri decernit opes. exciuerat omnem Aoniam Euboeamque et Phocidos arua propinquae Mars, ita dulce Ioui. longe fugit ordine uelox tessera: propellunt acies, seseque sub armis ostentant; subeunt campo qui proximus urbi damnatus bellis patet expectatque furores. nondum hostes contra, trepido tamen agmine matres conscendunt muros, inde arma nitentia natis et formidandos monstrant sub casside patres. turre procul sola nondum concessa uideri Antigone populis teneras defenditur atra ueste genas; iuxtaque comes quo Laius ibat armigero; tunc uirgo senem regina ueretur. quae sic orsa prior: 'spesne obstatura Pelasgis haec uexilla, pater? Pelopis descendere totas audimus gentes: dic, o precor, extera regum agmina; nam uideo quae noster signa Menoeceus, quae noster regat arma Creon, quam celsus aena Sphinge per ingentes Homoloidas exeat Haemon.' sic rudis Antigone, senior cui talia Phorbas: 'mille sagittiferos gelidae de colle Tanagrae promouet ecce Dryas; hic, cui niuea arma tridentem atque auro rude fulmen habent, Orionis alti non falsus uirtute nepos: procul, oro, paternum omen et innuptae uetus excidat ira Dianae. iungunt se castris regisque in nomen adoptant Ocalee Medeonque et confertissima lucis Nisa Dionaeisque auibus circumsona Thisbe. proximus Eurymedon, qui pastoralia Fauni arma patris pinuque iubas imitatur equinas, terribilis siluis: reor et Mauorte cruento talis erit. dites pecorum comitantur Erythrae, qui Scolon densamque iugis Eteonon iniquis, qui breue litus Hyles Atalantaeamque superbi Schoenon habent notique colunt uestigia campi; fraxineas Macetum uibrant de more sarisas saeuaque difficiles excludere uulnera peltas. ecce autem clamore ruunt Neptunia proles Onchesti, quos pinigeris Mycalesos in agris Palladiusque Melas Hecataeaque gurgite nutrit Gargaphie, quorumque nouis Haliartos aristis inuidet et nimia sata laeta superuenit herba. tela rudes trunci, galeae uacua ora leonum, arborei dant scuta sinus. hos regis egenos Amphion en noster agit (cognoscere pronum, uirgo), lyra galeam tauroque insignis auito. macte animo iuuenis! medios parat ire per enses nudaque pro caris opponere pectora muris. uos etiam nostris, Heliconia turba, uenitis addere rebus opem; tuque, o Permesse, canoris et felix Olmie uadis, armastis alumnos bellorum resides. patriis concentibus audis exultare gregem, quales, cum pallida cedit bruma, renidentem deducunt Strymona cycni. ite alacres, numquam uestri morientur honores, bellaque perpetuo memorabunt carmine Musae.' dixerat, et paulum uirgo interfata loquenti: 'illi autem, quanam iunguntur origine fratres? sic certe paria arma uiris, sic exit in auras cassidis aequus apex; utinam haec concordia nostris!' cui senior ridens: 'non prima errore uidendi falleris, Antigone: multi hos (nam decipit aetas) dixerunt fratres. pater est natusque, sed aeui confudere modos: puerum Lapithaona nymphe Dercetis expertem thalami crudumque maritis ignibus ante diem cupido uiolauit amore improba conubii; nec longum, et pulcher Alatreus editus, ac primae genitorem in flore iuuentae consequitur traxitque notas et miscuit annos. et nunc sic fratres mentito nomine gaudent, plus pater: hunc olim iuuat et uentura senectus. tercentum genitor totidemque in proelia natus exercent equites: hi deseruisse feruntur exilem Glisanta Coroniamque feracem, messe Coroniam, Baccho Glisanta colentes. sed potius celsos umbrantem hunc aspice late Hypsea quadriiugos; clipei septemplice tauro laeua, ter insuto seruantur pectora ferro, pectora: nam tergo numquam metus. hasta uetustum siluarum decus, emissae cui peruia semper armaque corporaque et numquam manus inrita uoti. Asopos genuisse datur, dignusque uideri tunc pater, abreptis cum torrentissimus exit pontibus, aut natae tumidus cum uirginis ultor flumina concussit generum indignata Tonantem. namque ferunt raptam patriis Aeginan ab undis amplexu latuisse Iouis: furit amnis et astris infensus bellare parat (nondum ista licebant nec superis); stetit audaces effusus in iras, conseruitque manum, nec quem imploraret habebat, donec uix tonitru summotus et igne trisulco cessit. adhuc ripis animosus gurges anhelis fulmineum cinerem magnaeque insignia poenae gaudet et Aetnaeos in caelum efflare uapores. talem Cadmeo mirabimur Hypsea campo, si modo placauit felix Aegina Tonantem. ducit Itonaeos et Alalcomenaea Mineruae agmina, quos Midea et quos uuida suggerit Arne, Aulida qui Graeanque serunt uiridesque Plataeas, et sulco Peteona domant, refluumque meatu Euripum, qua noster, habent teque, ultima tractu Anthedon, ubi gramineo de litore Glaucus poscentes inrupit aquas, iam crine genisque caerulus, et mixtos expauit ab inguine pisces. glandibus et torta Zephyros incidere funda cura: Cydoneas anteibunt gaesa sagittas. tu quoque praeclarum forma, Cephise, dedisses Narcissum, sed Thespiacis iam pallet in agris trux puer; orbata florem, pater, adluis unda. quis tibi Phoebeas acies ueteremque reuoluat Phocida? qui Panopen, qui Daulida, qui Cyparisson, et ualles, Lebadia, tuas et Hyampolin acri subnixam scopulo, uel qui Parnason utrumque aut Cirrham tauris Anemorianque supinant Coryciumque nemus propellentemque Lilaean Cephisi glaciale caput, quo suetus anhelam ferre sitim Python amnemque auertere ponto: omnibus inmixtas cono super aspice laurus armaque uel Tityon uel Delon habentia, uel quas hic deus innumera laxauit caede pharetras. Iphitus asper agit, genitor cui nuper ademptus Naubolus Hippasides, tuus, o mitissime Lai, hospes; adhuc currus securaque lora tenebam, cum tua subter equos iacuit conuulsa cruentis ictibus (o utinam nostro cum sanguine!) ceruix.' dicenti maduere genae, uultumque per omnem pallor iit, uocisque repens singultus apertum intercepit iter; refouet frigentis amicum pectus alumna senis; redit atque exile profatur: 'o mihi sollicitum decus ac suprema uoluptas, Antigone! seras tibi demoror improbus umbras, fors eadem scelera et caedes uisurus auitas, donec te thalamis habilem integramque resignem: hoc satis, et fessum uita dimittite, Parcae. sed dum labor iners, quanti (nunc ecce reuiso) transabiere duces: Clonin atque in terga comantes non ego Abantiadas, non te, saxosa Caryste, non humiles Aegas altumque Capherea dixi. et iam acies obtunsa negat, cunctique resistunt, et tuus armatis iubet ecce silentia frater.' uix ea turre senex, cum rector ab aggere coepit: 'magnanimi reges, quibus haud parere recusem, ductor et ipse, meas miles defendere Thebas, non ego uos stimulare parem (nam liber in arma impetus, et meritas ultro iurastis in iras), nec laudare satis dignasque rependere grates sufficiam (referent superi uestraeque subacto hoste manus): urbem socia de gente subistis tutari, quam non aliis populator ab oris belliger externaue satus tellure, sed hostis indigena adsultat, cui castra aduersa regenti hic pater, hic genetrix, hic iunctae stirpe sorores, hic erat et frater. cerne en ubicumque nefandus excidium moliris auis: uenere uolentes Aoniae populi, nec sum tibi, saeue, relictus. quid uelit ista cohors et te sentire decebat: reddere regna uetant.' sic fatus et omnia rite disponit, qui bella gerant, qui moenia seruent, quas in fronte manus, medio quas robore sistat. perspicuas sic luce fores et uirgea pastor claustra leuat, dum terra recens; iubet ordine primo ire duces, media stipantur plebe maritae; ipse leuat grauidas et humum tactura parentum ubera, succiduasque apportat matribus agnas. interea Danai noctemque diemque sub armis, noctem iterum rursusque diem (sic ira ferebat) ingeminant: contempta quies, uix aut sopor illis aut epulae fecere moram; properatur in hostem more fugae. nec monstra tenent, quae plurima nectit prodigiale canens certi fors praeuia fati. quippe serunt diros monitus uolucresque feraeque sideraque auersique suis decursibus amnes, infestumque tonat pater et mala fulgura lucent; terrificaeque adytis uoces clausaeque deorum sponte fores; nunc sanguineus, nunc saxeus imber, et subiti manes flentumque occursus auorum. tunc et Apollineae tacuere oracula Cirrhae, et non adsuetis pernox ululauit Eleusin mensibus, et templis Sparte praesaga reclusis uidit Amyclaeos (facinus!) concurrere fratres. Arcades insanas latrare Lycaonis umbras nocte ferunt tacita, saeuo decurrere campo Oenomaum sua Pisa refert; Acheloon utroque deformem cornu uagus infamabat Acarnan. Perseos effigiem maestam exorantque Mycenae confusum Iunonis ebur; mugire potentem Inachon agricolae, gemini maris incola narrat Thebanum toto planxisse Palaemona ponto. haec audit Pelopea phalanx, sed bellicus ardor consiliis obstat diuum prohibetque timeri. iam ripas, Asope, tuas Boeotaque uentum flumina. non ausae transmittere protinus alae hostilem fluuium; forte et trepidantibus ingens descendebat agris, animos siue imbrifer arcus, seu montana dedit nubes, seu fluminis illa mens fuit obiectusque uado pater arma uetabat. tunc ferus Hippomedon magno cum fragmine ripae cunctantem deiecit equum, ducibusque relictis gurgite de medio frenis suspensus et armis, 'ite uiri,' clamat, 'sic uos in moenia primus ducere, sic clausas uoueo perfringere Thebas.' praecipitant cuncti fluuio puduitque secutos. ac uelut ignotum si quando armenta per amnem pastor agit, stat triste pecus, procul altera tellus omnibus et late medius timor: ast ubi ductor taurus init fecitque uadum, tunc mollior unda, tunc faciles saltus, uisaeque accedere ripae. haud procul inde iugum tutisque accommoda castris arua notant, unde urbem etiam turresque uidere Sidonias; placuit sedes fidique receptus colle per excelsum patulo quem subter aperto arua sinu, nullique aliis a montibus instant despectus; nec longa labor munimina durus addidit: ipsa loco mirum natura fauebat. in uallum elatae rupes deuexaque fossis aequa et fortuito ductae quater aggere pinnae; cetera dant ipsi, donec sol montibus omnis erepsit rebusque dedit sopor otia fessis. quis queat attonitas dictis ostendere Thebas? urbem in conspectu belli suprema parantis territat insomnem nox atra diemque minatur. discurrunt muris; nil saeptum horrore sub illo, nil fidum satis, inualidaeque Amphionis arces. rumor ubique alius plures adnuntiat hostes, maioresque timor; spectant tentoria contra Inachia externosque suis in montibus ignes. hi precibus questuque deos, hi Martia tela belligerosque hortantur equos, hi pignora fletu cara premunt miserique rogos et crastina mandant funera. si tenuis demisit lumina somnus, bella gerunt; modo lucra morae, modo taedia uitae attonitis; lucemque timent lucemque precantur. it geminum excutiens anguem et bacchatur utrisque Tisiphone castris; fratrem huic, fratrem ingerit illi, aut utrique patrem: procul ille penatibus imis excitus implorat Furias oculosque reposcit. iam gelidam Phoeben et caligantia primus hauserat astra dies, cum iam tumet igne futuro Oceanus lateque nouo Titane reclusum aequor anhelantum radiis subsidit equorum: ecce truces oculos sordentibus obsita canis exangues Iocasta genas et bracchia planctu nigra ferens ramumque oleae cum uelleris atri nexibus, Eumenidum uelut antiquissima, portis egreditur magna cum maiestate malorum. hinc atque hinc natae, melior iam sexus, aniles praecipitantem artus et plus quam possit euntem sustentant. uenit ante hostes, et pectore nudo claustra aduersa ferit tremulisque ululatibus orat admitti: 'reserate uiam! rogat impia belli mater; in his aliquod ius execrabile castris huic utero est.' trepidi uisam expauere manipli auditamque magis; remeat iam missus Adrasto nuntius: excipiunt iussi mediosque per enses dant iter. illa duces ut primum aspexit Achiuos clamorem horrendum luctu furiata resoluit: 'Argolici proceres, ecquis monstrauerit hostem quem peperi? quanam inueniam, mihi dicite, natum sub galea?' uenit attonitae Cadmeius heros obuius, et raptam lacrimis gaudentibus implet solaturque tenens, atque inter singula, 'matrem, matrem' iterat, nunc ipsam urguens, nunc cara sororum pectora, cum mixta fletus anus asperat ira: 'quid molles lacrimas uenerandaque nomina fingis, rex Argiue, mihi? quid colla amplexibus ambis inuisamque teris ferrato pectore matrem? tune ille exilio uagus et miserabilis hospes? quem non permoueas? longae tua iussa cohortes expectant, multoque latus praefulgurat ense. a miserae matres! hunc te noctesque diesque deflebam? si uerba tamen monitusque tuorum dignaris, dum castra silent suspensaque bellum horrescit pietas, genetrix iubeoque rogoque: i mecum patriosque deos arsuraque saltem tecta uide, fratremque (quid aufers lumina?) fratrem adloquere et regnum iam me sub iudice posce: aut dabit, aut ferrum causa meliore resumes. anne times ne forte doli, et te conscia mater decipiam? non sic miseros fas omne penates effugit: uix Oedipode ducente timeres. nupsi equidem peperique nefas, sed diligo tales (a dolor) et uestros etiamnum excuso furores. quodsi adeo perstas, ultro tibi, saeue, triumphum detulimus: religa captas in terga sorores, inice uincla mihi: grauis huc utcumque feretur et pater. ad uestrum gemitus nunc uerto pudorem, Inachidae, liquistis enim paruosque senesque et lacrimas has quisque domi: sua credite matri uiscera! si uobis hic paruo in tempore carus (sitque precor), quid me, oro, decet quidue ista, Pelasgi, ubera? ab Hyrcanis hoc Odrysiisue tulissem regibus, et si qui nostros uicere furores. adnuite, aut natum complexa superstite bello hic moriar.' tumidas frangebant dicta cohortes, nutantesque uirum galeas et sparsa uideres fletibus arma piis. quales ubi tela uirosque pectoris impulsu rabidi strauere leones, protinus ira minor, gaudentque in corpore capto securam differre famem: sic flexa Pelasgum corda labant, ferrique auidus mansueuerat ardor. ipse etiam ante oculos nunc matris ad oscula uersus, nunc rudis Ismenes, nunc flebiliora precantis Antigones, uariaque animum turbante procella exciderat regnum: cupit ire, et mitis Adrastus non uetat; hic iustae Tydeus memor occupat irae: 'me potius, socii, qui fidum Eteoclea nuper expertus, nec frater eram, me opponite regi, cuius adhuc pacem egregiam et bona foedera gesto pectore in hoc. ubi tunc fidei pacisque sequestra mater eras, pulchris cum me nox uestra morata est hospitiis? nempe haec trahis ad commercia natum? duc illum in campum, uestro qui sanguine pinguis spirat adhuc pinguisque meo. tu porro sequeris, heu nimium mitis nimiumque oblite tuorum? scilicet infestae cum te circum undique dextrae nudabunt enses, haec flebit et arma quiescent? tene ille, heu demens, semel intra moenia clausum possessumque odiis Argiua in castra remittet? ante haec excusso frondescet lancea ferro, Inachus ante retro nosterque Achelous abibit. sed mite adloquium et saeuis pax quaeritur armis: haec quoque castra patent, necdum meruere timeri. an suspectus ego? abscedo et mea uulnera dono. intret: et hic genetrix eadem mediaeque sorores. finge autem pactis euictum excedere regnis, nempe iterum reddes?' rursus mutata trahuntur agmina consiliis: subito ceu turbine caeli obuius aduersum Boreae Notus abstulit aequor. arma iterum furiaeque placent; fera tempus Erinys arripit et primae molitur semina pugnae. errabant geminae Dircaea ad flumina tigres, mite iugum, belli quondam uastator Eoi currus, Erythraeis sed nuper uictor ab oris Liber in Aonios meritas dimiserat agros. illas turba dei seniorque ex more sacerdos sanguinis oblitas atque Indum gramen olentes palmite maturo uariisque ornare corymbis curat et alterno maculas interligat ostro. iamque ipsi colles, ipsa has (quid credat?) amabant armenta, atque ausae circum mugire iuuencae; quippe nihil grassata fames: manus obuia pascit, exceptantque cibos fusoque horrenda supinant ora mero, uaga rure quies; si quando benigno urbem iniere gradu, domus omnis et omnia sacris templa calent, ipsumque fides intrasse Lyaeum. has ubi uipereo tactas ter utramque flagello Eumenis in furias animumque redire priorem impulit, erumpunt non agnoscentibus agris. ceu duo diuerso pariter si fulmina caelo rupta cadant longumque trahant per nubila crinem: non aliter cursu rapidae atque inmane frementes transiliunt campos aurigamque impete uasto, Amphiarae, tuum (nec defuit omen, eriles forte is primus equos stagna ad uicina trahebat) corripiunt; mox Taenarium (qui proximus) Idan Aetolumque Acamanta premunt: fuga torua per agros cornipedum, uisa donec flammatus Aconteus strage uirum, cui sueta feras prosternere uirtus (Arcas erat), densis iam fida ad moenia uersas insequitur telis, multumque hastile resumens ter, quater adducto per terga, per ilia telo transigit. illae autem longo cum limite fusi sanguinis ad portas utrimque extantia ducunt spicula semianimes, gemituque imitante querelas saucia dilectis adclinant pectora muris. templa putes urbemque rapi facibusque nefandis Sidonios ardere lares, sic clamor apertis exoritur muris; mallent cunabula magni Herculis aut Semeles thalamum aut penetrale ruisse Harmoniae. cultor Baccheus Acontea Phegeus iam uacuum telis geminoque in sanguine ouantem comminus ense petit; subeunt Tegeaea iuuentus auxilio tardi: iam supra sacra ferarum corpora maerenti iuuenis iacet ultio Baccho. rumpitur et Graium subito per castra tumultu concilium; fugit exertos Iocasta per hostes iam non ausa preces; natas ipsamque repellunt qui modo tam mites, et praeceps tempore Tydeus utitur: 'ite age, nunc pacem sperate fidemque! num saltem differre nefas potuitue morari, dum genetrix dimissa redit?' sic fatus aperto ense uocat socios. saeuus iam clamor et irae hinc atque inde calent; nullo uenit ordine bellum, confusique duces uulgo, et neglecta regentum imperia; una equites mixti peditumque cateruae et rapidi currus; premit indigesta ruentes copia, nec sese uacat ostentare nec hostem noscere. sic subitis Thebana Argiuaque pubes conflixere globis; retro uexilla tubaeque post tergum et litui bellum inuenere secuti. tantus ab exiguo crudescit sanguine Mauors! uentus uti primas struit intra nubila uires, lenis adhuc, frondesque et aperta cacumina gestat, mox rapuit nemus et montes patefecit opacos. nunc age, Pieriae, non uos longinqua, sorores, consulimus, uestras acies uestramque referte Aoniam; uidistis enim, dum Marte propinquo horrent Tyrrhenos Heliconia plectra tumultus. Sidonium Pterelan sonipes male fidus in armis rumpentem frenos diuersa per agmina raptat iam liber, sic fessa manus. uenit hasta per ambos Tydeos: et laeuum iuueni transuerberat inguen labentemque adfigit equo. fugit ille perempto consertus domino, nec iam arma aut frena tenentem portat adhuc: ceu nondum anima defectus utraque cum sua Centaurus moriens in terga recumbit. certat opus ferri: sternunt alterna furentes Hippomedon Sybarin, Pylium Periphanta Menoeceus, Parthenopaeus Ityn: Sybaris iacet ense cruento, cuspide trux Periphas, Itys insidiante sagitta. Caeneos Inachii ferro Mauortius Haemon colla rapit, cui diuiduum trans corpus hiantes truncum oculi quaerunt, animus caput; arma iacentis iam rapiebat Abas: cornu deprensus Achiua dimisit moriens clipeum hostilemque suumque. quis tibi Baccheos, Eunaee, relinquere cultus, quis lucos, uetitus quibus emansisse sacerdos, suasit et adsuetum Bromio mutare furorem? quem terrere queas? clipei penetrabile textum pallentes hederae Nysaeaque serta coronant, candida pampineo subnectitur instita pilo, crine latent umeri, crescunt lanugine malae, et rubet imbellis Tyrio subtemine thorax, bracchiaque in manicis et pictae uincula plantae carbaseique sinus, et fibula rasilis auro Taenariam fulua mordebat iaspide pallam, quam super a tergo uelox gorytos et arcus pendentesque sonant aurata lynce pharetrae. it lymphante deo media inter milia longum uociferans: 'prohibete manus, haec omine dextro moenia Cirrhaea monstrauit Apollo iuuenca; Parcite, in haec ultro scopuli uenere uolentes. gens sacrata sumus: gener huic est Iuppiter urbi Gradiuusque socer; Bacchum haud mentimur alumnum et magnum Alciden.' iactanti talia frustra turbidus aeria Capaneus occurrit in hasta. qualis ubi primam leo mane cubilibus atris. erexit rabiem et saeuo speculatur ab antro aut ceruum aut nondum bellantem fronte iuuencum, it fremitu gaudens, licet arma gregesque lacessant uenantum, praedam uidet et sua uulnera nescit: sic tum congressu Capaneus gauisus iniquo librabat magna uenturam mole cupressum. ante tamen, 'quid femineis ululatibus,' inquit, 'terrificas, moriture, uiros? utinam ipse ueniret cui furis! haec Tyriis cane matribus!' et simul hastam expulit; illa uolans, ceu uis non ulla moretur obuia, uix sonuit clipeo et iam terga reliquit. arma fluunt, longisque crepat singultibus aurum, eruptusque sinus uicit cruor. occidis audax, occidis Aonii puer altera cura Lyaei. marcida te fractis planxerunt Ismara thyrsis, te Tmolos, te Nysa ferax Theseaque Naxos et Thebana metu iuratus in orgia Ganges. nec segnem Argolicae sensere Eteoclea turmae, parcior ad ciues Polynicis inhorruit ensis. eminet ante alios iam formidantibus arua Amphiaraus equis ac multo puluere uertit campum indignantem: famulo decus addit inane maestus et extremos obitus inlustrat Apollo. ille etiam clipeum galeamque incendit honoro sidere; nec tarde fratri, Gradiue, dedisti ne qua manus uatem, ne quid mortalia bello laedere tela queant: sanctum et uenerabile Diti funus eat. talis medios aufertus in hostes certus et ipse necis, uires fiducia leti suggerit; inde uiro maioraque membra diesque laetior et numquam tanta experientia caeli, si uacet: auertit morti contermina Virtus. ardet inexpleto saeui Mauortis amore et fruitur dextra atque anima flagrante superbit. hicne hominum casus lenire et demere Fatis iura frequens? quantum subito diuersus ab illo qui tripodas laurusque sequi, qui doctus in omni nube salutato uolucrem cognoscere Phoebo! innumeram ferro plebem, ceu letifer annus aut iubar aduersi graue sideris, immolat umbris ipse suis: iaculo Phlegyan iaculoque superbum Phylea, falcato Clonin et Chremetaona curru comminus hunc stantem metit, hunc a poplite sectum, cuspide non missa Chromin Iphinoumque Sagenque intonsumque Gyan sacrumque Lycorea Phoebo (inuitus: iam fraxineum demiserat hastae par robur, et excussis apparuit infula cristis), Alcathoum saxo, cui circum stagna Carysti et domus et coniunx et amantes litora nati. uixerat ille diu pauper scrutator aquarum, decepit tellus, moriens hiemesque Notosque laudat et experti meliora pericula ponti. aspicit has longe iamdudum Asopius Hypseus palantum strages ardetque auertere pugnam, quamquam haud ipse minus curru Tirynthia fundens robora; sed uiso praesens minor augure sanguis: illum armis animisque cupit. prohibebat iniquo agmine consertum cunei latus; inde superbus exeruit patriis electum missile ripis, ac prius: 'Aonidum diues largitor aquarum, clare Giganteis etiamnum, Asope, fauillis, da numen dextrae: rogat hoc natusque tuique quercus alumna uadi; fas et me spernere Phoebum, si tibi conlatus diuum sator. omnia mergam fontibus arma tuis tristesque sine augure uittas.' audierat genitor: uetat indulgere uolentem Phoebus, et aurigam iactus detorquet in Hersen. ille ruit: deus ipse uagis succedit habenis, Lernaeum falso simulans Haliacmona uultu. tunc uero ardenti non ulla obsistere temptant signa, ruunt solo terrore, et uulnere citra mors trepidis ignaua uenit, dubiumque tuenti presserit infestos onus impuleritne iugales. sic ubi nubiferum montis latus aut noua uentis soluit hiems, aut uicta situ non pertulit aetas, desilit horrendus campo timor, arua uirosque limite non uno longaeuaque robora secum praecipitans, tandemque exhaustus turbine fesso aut uallem cauat aut medios intercipit amnes. non secus ingentique uiro magnoque grauatus temo deo nunc hoc, nunc illo in sanguine feruet. ipse sedens telis pariterque ministrat habenis Delius, ipse docet iactus aduersaque flectit spicula fortunamque hastis uenientibus aufert. sternuntur terra Melaneus pedes, Antiphus alto nil defensus equo, genitusque Heliconide nympha Aetion, caesoque infamis fratre Polites, conatusque toris uittatam attingere Manto Lampus: in hunc sacras Phoebus dedit ipse sagittas. et iam cornipedes trepidi ad moribunda reflantes corpora rimantur terras, omnisque per artus sulcus et incisis altum rubet orbita membris. hos iam ignorantes terit impius axis, at illi uulnere semineces (nec deuitare facultas) uenturum super ora uident; iam lubrica tabo frena, nec insisti madidus dat temo, rotaeque sanguine difficiles, et tardior ungula fossis uisceribus: tunc ipse furens in morte relicta spicula et e mediis extantes ossibus hastas auellit, strident animae currumque sequuntur. tandem se famulo summum confessus Apollo 'utere luce tua longamque' ait 'indue famam, dum tibi me iunctum Mors inreuocata ueretur. uincimur: inmites scis nulla reuoluere Parcas stamina; uade diu populis promissa uoluptas Elysiis, certe non perpessure Creontis imperia aut uetito nudus iaciture sepulcro.' ille refert contra, et paulum respirat ab armis: 'olim te, Cirrhaee pater, peritura sedentem ad iuga (quis tantus miseris honor?) axe trementi sensimus; instantes quonam usque morabere manes? audio iam rapidae cursum Stygis atraque Ditis flumina tergeminosque mali custodis hiatus. accipe commissum capiti decus, accipe laurus, quas Erebo deferre nefas. nunc uoce suprema, si qua recessuro debetur gratia uati, deceptum tibi, Phoebe, larem poenasque nefandae coniugis et pulchrum nati commendo furorem.' desiluit maerens lacrimasque auertit Apollo: tunc uero ingemuit currusque orbique iugales. non aliter caeco nocturni turbine Cauri scit peritura ratis, cum iam damnata sororis igne Therapnaei fugerunt carbasa fratres. iamque recessurae paulatim horrescere terrae summaque terga quati grauiorque efferuere puluis coeperat; inferno mugit iam murmure campus. bella putant trepidi bellique hunc esse fragorem hortanturque gradus; alius tremor arma uirosque mirantesque inclinat equos; iam frondea nutant culmina, iam muri, ripisque Ismenos apertis effugit; exciderunt irae, nutantia figunt tela solo, dubiasque uagi nituntur in hastas comminus inque uicem uiso pallore recedunt. sic ubi nauales miscet super aequora pugnas contempto Bellona mari, si forte benigna tempestas, sibi quisque cauent, ensesque recondit mors alia, et socii pacem fecere timores. talis erat campo belli fluitantis imago. siue laborantes concepto flamine terrae uentorum rabiem et clausum eiecere furorem, exedit seu putre solum carpsitque terendo unda latens, siue hac uoluentis machina caeli incubuit, siue omne fretum Neptunia mouit cuspis et extremas grauius mare torsit in oras, seu uati datus ille fragor, seu terra minata est fratribus: ecce alte praeceps humus ore profundo dissilit, inque uicem timuerunt sidera et umbrae. illum ingens haurit specus et transire parentes mergit equos; non arma manu, non frena remisit: sicut erat, rectos defert in Tartara currus, respexitque cadens caelum, campumque coire ingemuit, donec leuior distantia rursus miscuit arua tremor lucemque exclusit Auerno.

Liber Sextus

Nuntia multiuago Danaas perlabitur urbes Fama gradu, sancire nouo sollemnia busto Inachidas ludumque super, quo Martia bellis praesudare paret seseque accendere uirtus. Graium ex more decus: primus Pisaea per arua hunc pius Alcides Pelopi certauit honorem puluereumque fera crinem detersit oliua; proxima uipereo celebratur libera nexu Phocis, Apollineae bellum puerile pharetrae; mox circum tristes seruata Palaemonis aras nigra superstitio, quotiens animosa resumit Leucothea gemitus et amica ad litora festa tempestate uenit: planctu conclamat uterque Isthmos, Echioniae responsant flebile Thebae. et nunc eximii regum, quibus Argos alumnis conexum caelo, quorumque ingentia tellus Aonis et Tyriae suspirant nomina matres, concurrunt nudasque mouent in proelia uires. ceu primum ausurae trans alta ignota biremes, seu Tyrrhenam hiemem, seu stagna Aegaea lacessant, tranquillo prius arma lacu clauumque leuesque explorant remos atque ipsa pericula discunt; at cum experta cohors, tunc pontum inrumpere fretae longius ereptasque oculis non quaerere terras. clara laboriferos caelo Tithonia currus extulerat uigilesque deae pallentis habenas et Nox et cornu fugiebat Somnus inani; iam plangore uiae, gemitu iam regia mugit flebilis, acceptos longe nemora auia frangunt multiplicantque sonos. sedet ipse exutus honoro uittarum nexu genitor squalentiaque ora sparsus et incultam ferali puluere barbam. asperior contra planctusque egressa uiriles exemplo famulas premit hortaturque uolentes orba parens, lacerasque super procumbere nati reliquias ardet totiensque auulsa refertur. arcet et ipse pater. mox ut maerentia dignis uultibus Inachii penetrarunt limina reges, ceu noua tunc clades et primo saucius infans uulnere letalisue inrumperet atria serpens, sic alium ex alio quamquam lassata fragorem pectora congeminant, integratoque resultant accensae clamore fores: sensere Pelasgi inuidiam et lacrimis excusant crimen obortis. ipse, datum quotiens intercisoque tumultu conticuit stupefacta domus, solatur Adrastus adloquiis genitorem ultro, nunc fata recensens resque hominum duras et inexorabile pensum, nunc aliam prolem mansuraque numine dextro pignora. nondum orsis modus, et lamenta redibant. ille quoque adfatus non mollius audit amicos quam trucis Ionii rabies clamantia ponto uota uirum aut tenues curant uaga fulmina nimbos. tristibus interea ramis teneraque cupresso damnatus flammae torus et puerile feretrum texitur: ima uirent agresti stramina cultu; proxima gramineis operosior area sertis, et picturatus morituris floribus agger; tertius adsurgens Arabum strue tollitur ordo Eoas complexus opes incanaque glebis tura et ab antiquo durantia cinnama Belo. summa crepant auro, Tyrioque attollitur ostro molle supercilium, teretes hoc undique gemmae inradiant, medio Linus intertextus acantho letiferique canes: opus admirabile semper oderat atque oculos flectebat ab omine mater. arma etiam et ueterum exuuias circumdat auorum gloria mixta malis adflictaeque ambitus aulae, ceu grande exequiis onus atque inmensa ferantur membra rogo, sed cassa tamen sterilisque dolentes fama iuuat, paruique augescunt funere manes. inde ingens lacrimis honor et miseranda uoluptas, muneraque in cineres annis grauiora feruntur; namque illi et pharetras breuioraque tela dicarat festinus uoti pater insontesque sagittas; iam tunc et nota stabuli de gente probatos in nomen pascebat equos cinctusque sonantes armaque maiores expectatura lacertos. [spes auidi quas, non in nomen credula, uestes urguebat studio cultusque insignia regni purpureos sceptrumque minus, cuncta ignibus atris damnat atrox suaque ipse parens gestamina ferri, si damnis rabidum queat exaturare dolorem.] parte alia gnari monitis exercitus instat auguris aeriam truncis nemorumque ruina, montis opus, cumulare pyram, quae crimina caesi anguis et infausti cremet atra piacula belli. [his labor accisam Nemeen umbrosaque tempe praecipitare solo lucosque ostendere Phoebo.] sternitur extemplo ueteres incaedua ferro silua comas, largae qua non opulentior umbrae Argolicos inter saltusque educta Lycaeos extulerat super astra caput: stat sacra senectae numine, nec solos hominum transgressa ueterno fertur auos, Nymphas etiam mutasse superstes Faunorumque greges. aderat miserabile luco excidium: fugere ferae, nidosque tepentes absiliunt (metus urguet) aues; cadit ardua fagus Chaoniumque nemus brumaeque inlaesa cupressus, procumbunt piceae, flammis alimenta supremis, ornique iliceaeque trabes metuendaque suco taxus et infandos belli potura cruores fraxinus atque situ non expugnabile robur. hinc audax abies et odoro uulnere pinus scinditur, adclinant intonsa cacumina terrae alnus amica fretis nec inhospita uitibus ulmus. dat gemitum tellus: non sic euersa feruntur Ismara cum fracto Boreas caput extulit antro, non grassante Noto citius nocturna peregit flamma nemus. linquunt flentes dilecta locorum otia cana Pales Siluanusque arbiter umbrae semideumque pecus, migrantibus aggemit illis silua, nec amplexae dimittunt robora Nymphae. ut cum possessas auidis uictoribus arces dux raptare dedit, uix signa audita, nec urbem inuenias; ducunt sternuntque abiguntque feruntque inmodici, minor ille fragor quo bella gerebant. iamque pari cumulo geminas, hanc tristibus umbris ast illam superis, aequus labor auxerat aras, cum signum luctus cornu graue mugit adunco tibia, cui teneros suetum producere manes lege Phrygum maesta. Pelopem monstrasse ferebant exequiale sacrum carmenque minoribus umbris utile, quo geminis Niobe consumpta pharetris squalida bissenas Sipylon deduxerat urnas. portant inferias arsuraque fercula primi Graiorum, titulisque pios testantur honores gentis quisque suae; longo post tempore surgit colla super iuuenum (numero dux legerat omni) ipse fero clamore torus. cinxere Lycurgum Lernaei proceres, genetricem mollior ambit turba; nec Hypsipyle raro subit agmine: uallant Inachidae memores, sustentant liuida nati bracchia et inuentae concedunt plangere matri. illic infaustos ut primum egressa penates Eurydice, nudo uocem de pectore rumpit planctuque et longis praefata ululatibus infit: 'non hoc Argolidum coetu circumdata matrum speraui te, nate, sequi, nec talia demens fingebam uotis annorum elementa tuorum, nil saeuum reputans: etenim his in finibus aeui unde ego bella tibi Thebasque ignara timerem? cui superum nostro committere sanguine pugnas dulce? quis hoc armis uouit scelus? at tua nondum, Cadme, domus, nullus Tyrio grege plangitur infans. primitias egomet lacrimarum et caedis acerbae, ante tubas ferrumque, tuli, dum deside cura credo sinus fidos altricis et ubera mando. quidni ego? narrabat seruatum fraude parentem insontesque manus. en quam ferale putemus abiurasse sacrum et Lemni gentilibus unam inmunem furiis! haec illa (et creditis ausae?) haec pietate potens solis abiecit in aruis++ non regem dominumque++alienos impia partus, hoc tantum, siluaque infamis tramite liquit quem non anguis atrox (quid enim hac opus, ei mihi, leti mole fuit?) tantum caeli uiolentior aura impulsaeque Noto frondes cassusque ualeret exanimare timor. nec uos incessere luctu orba habeo, fixum matri inmotumque manebat hac altrice nefas; ~atquin et blandus ad illam nate magis solam nosse atque audire uocantem ignarusque mei~ nulla ex te gaudia matri. illa tuos questus lacrimososque impia risus audiit et uocis decerpsit murmura primae. illa tibi genetrix semper dum uita manebat, nunc ego. sed miserae mihi nec punire potestas sic meritam! quid dona, duces, quid inania fertis iusta rogis? illam (nil poscunt amplius umbrae), illam, oro, cineri simul excisaeque parenti reddite, quaeso, duces, per ego haec primordia belli cui peperi; sic aequa gemant mihi funera matres Ogygiae.' sternit crines iteratque precando: 'reddite, nec uero crudelem auidamque uocate sanguinis: occumbam pariter, dum uulnere iusto exaturata oculos unum impellamur in ignem.' talia uociferans alia de parte gementem Hypsipylen (neque enim illa comas nec pectora seruat) agnouit longe et socium indignata dolorem: 'hoc saltem, o proceres, tuque o, cui pignora nostri proturbata tori: prohibete, auferte supremis inuisam exequiis. quid se funesta parenti miscet et in nostris spectatur et ipsa ruinis?' [cui luget complexa suos?' dixitque repente concidit abruptisque obmutuit ore querelis.] sic ait abruptisque inmutuit ore querelis. 185b non secus ac primo fraudatum lacte iuuencum, cui trepidae uires et solus ab ubere sanguis, seu fera seu duras auexit pastor ad aras; nunc uallem spoliata parens, nunc flumina questu, nunc armenta mouet uacuosque interrogat agros; tunc piget ire domum, maestoque nouissima campo exit et oppositas impasta auertitur herbas. at genitor sceptrique decus cultusque Tonantis inicit ipse rogis, tergoque et pectore fusam caesariem ferro minuit sectisque iacentis obnubit tenuia ora comis, ac talia fletu uerba pio miscens: 'alio tibi, perfide, pacto, Iuppiter, hunc crinem uoti reus ante dicaram, si pariter uirides nati libare dedisses ad tua templa genas; sed non ratus ore sacerdos, damnataeque preces; ferat haec, quae dignior, umbra.' iam face subiecta primis in frondibus ignis exclamat; labor insanos arcere parentes. stant iussi Danaum atque obtentis eminus armis prospectu uisus interclusere nefasto. ditantur flammae; non umquam opulentior illic ante cinis: crepitant gemmae, atque inmane liquescit argentum, et pictis exsudat uestibus aurum; nec non Assyriis pinguescunt robora sucis, pallentique croco strident ardentia mella, spumantesque mero paterae uerguntur et atri sanguinis et rapto gratissima cymbia lactis. tunc septem numero turmas (centenus ubique surgit eques) uersis ducunt insignibus ipsi Graiugenae reges, lustrantque ex more sinistro orbe rogum et stantes inclinant puluere flammas. ter curuos egere sinus, inlisaque telis tela sonant, quater horrendum pepulere fragorem arma, quater mollem famularum bracchia planctum. semianimas alter pecudes spirantiaque ignis accipit armenta; hic luctus abolere nouique funeris auspicium uates, quamquam omina sentit uera, iubet: dextri gyro et uibrantibus hastis hac redeunt, raptumque suis libamen ab armis quisque iacit, seu frena libet seu cingula flammis mergere seu iaculum summae seu cassidis umbram. [multa gemunt extra raucis concentibus agri, et lituis aures circum pulsantur acutis. terretur clamore nemus: sic Martia uellunt signa tubae, nondum ira calet, nec sanguine ferrum inrubuit, primus bellorum comitur illo uultus, honoris opus. stat adhuc incertus in alta nube quibus sese Mauors indulgeat armis.] finis erat, lassusque putres iam Mulciber ibat in cineres; instant flammis multoque soporant imbre rogum, posito donec cum sole labores exhausti; seris uix cessit cura tenebris. roscida iam nouies caelo dimiserat astra Lucifer et totidem Lunae praeuenerat ignes mutato nocturnus equo (nec conscia fallit sidera et alterno deprenditur unus in ortu): mirum opus accelerasse manus! stat saxea moles, templum ingens cineri, rerumque effictus in illa ordo docet casus: fessis hic flumina monstrat Hypsipyle Danais, hic reptat flebilis infans, hic iacet, extremum tumuli circum asperat orbem squameus; expectes morientis ab ore cruenta sibila, marmorea sic uoluitur anguis in hasta. iamque auidum pugnas uisendi uulgus inermes (fama uocat cunctos) aruis ac moenibus adsunt exciti; illi etiam quis belli incognitus horror, quos effeta domi, quos prima reliquerat aetas, conueniunt: non aut Ephyraeo in litore tanta umquam aut Oenomai fremuerunt agmina circo. collibus incuruis uiridique obsessa corona uallis in amplexu nemorum sedet; hispida circum stant iuga, et obiectus geminis umbonibus agger campum exire uetat, longo quem tramite planum gramineae frontes sinuataque caespite uiuo mollia non subitis augent fastigia cliuis. illic conferti, iam sole rubentibus aruis, bellatrix sedere cohors; ibi corpore mixto metiri numerum uultusque habitusque suorum dulce uiris, tantique iuuat fiducia belli. centum ibi nigrantes, armenti robora, tauros lenta mole trahunt; idem numerusque colorque matribus et nondum lunatis fronte iuuencis. exin magnanimum series antiqua parentum inuehitur, miris in uultum animata figuris. primus anhelantem duro Tirynthius angens pectoris attritu sua frangit in ossa leonem. haud illum impauidi quamuis et in aere suumque Inachidae uidere decus. pater ordine iuncto laeuus harundineae recubans super aggere ripae cernitur emissaeque indulgens Inachus urnae. Io post tergum, iam prona dolorque parentis, spectat inocciduis stellatum uisibus Argum. ast illam melior Phariis erexerat aruis Iuppiter atque hospes iam tunc Aurora colebat. Tantalus inde parens, non qui fallentibus undis inminet aut refugae sterilem rapit aera siluae, sed pius et magni uehitur conuiua Tonantis. parte alia uictor curru Neptunia tendit lora Pelops, prensatque rotas auriga natantes Myrtilos et uolucri iam iamque relinquitur axe. et grauis Acrisius speciesque horrenda Coroebi et Danae culpata sinus et in amne reperto tristis Amymone, paruoque Alcmena superbit Hercule tergemina crinem circumdata luna. iungunt discordes inimica in foedera dextras Belidae fratres, sed uultu mitior astat Aegyptus; Danai manifestum agnoscere ficto ore notas pacisque malae noctisque futurae. mille dehinc species. tandem satiata uoluptas praestantesque uiros uocat ad sua praemia uirtus. primus sudor equis. dic incluta, Phoebe, regentum nomina, dic ipsos; neque enim generosior umquam alipedum conlata acies, ceu praepete cursu confligant densae uolucres aut litore in uno Aeolus insanis statuat certamina uentis. ducitur ante omnes rutilae manifestus Arion igne iubae. Neptunus equo, si certa priorum fama, pater; primus teneri laesisse lupatis ora et litoreo domitasse in puluere fertur, uerberibus parcens; etenim insatiatus eundi ardor et hiberno par inconstantia ponto. saepe per Ionium Libycumque natantibus ire interiunctus equis omnesque adsuerat in oras caeruleum deferre patrem; stupuere relicta Nubila, certantesque Eurique Notique sequuntur. nec minor in terris bella Eurysthea gerentem Amphitryoniaden alto per gramina sulco duxerat, illi etiam ferus indocilisque teneri. mox diuum dono regis dignatus Adrasti imperia et multum mediis mansueuerat annis. tunc rector genero Polynici indulget agendum multa monens, ubi feruor equo, qua suetus ab arte mulceri, ne saeua manus, ne liber habenis impetus. 'urgue alios,' inquit, 'stimulisque minisque; ille ibit, minus ipse uoles.' sic ignea lora cum daret et rapido Sol natum imponeret axi, gaudentem lacrimans astra insidiosa docebat nolentesque teri zonas mediamque polorum temperiem: pius ille quidem et formidine cauta, sed iuuenem durae prohibebant discere Parcae. Oebalios sublimis agit, spes proxima palmae, Amphiaraus equos; tua furto lapsa propago, Cyllare, dum Scythici diuersus ad ostia Ponti Castor Amyclaeas remo permutat habenas. ipse habitu niueus, niuei dant colla iugales, concolor est albis et cassis et infula cristis. quin et Thessalicis felix Admetus ab oris uix steriles compescit equas, Centaurica dicunt semina: credo, adeo sexum indignantur, et omnis in uires adducta Venus; noctemque diemque adsimulant maculis internigrantibus albae: tantus uterque color, credi nec degener illo de grege, Castaliae stupuit qui sibila cannae laetus et audito contempsit Apolline pasci. ecce et Iasonidae iuuenes, noua gloria matris Hypsipyles, subiere iugo, quo uectus uterque, nomen auo gentile Thoas atque omine dictus Euneos Argoo. geminis eadem omnia: uultus, currus, equi, uestes, par et concordia uoti, uincere uel solo cupiunt a fratre relinqui. it Chromis Hippodamusque, alter satus Hercule magno, alter ab Oenomao: dubites uter effera presset frena magis. Getici pecus hic Diomedis, at ille Pisaei iuga patris habet, crudelibus ambo exuuiis diroque imbuti sanguine currus. metarum instar erat hinc nudo robore quercus, olim omnes exuta comas, hinc saxeus umbo, arbiter agricolis; finem iacet inter utrumque quale quater iaculo spatium, ter harundine, uincas. interea cantu Musarum nobile mulcens concilium citharaeque manus insertus Apollo Parnasi summo spectabat ab aethere terras. . . . 357a orsa deum, nam saepe Iouem Phlegramque suique anguis opus fratrumque pius cantarat honores. tunc aperit quis fulmen agat, quis sidera ducat spiritus, unde animi fluuiis, quae pabula uentis, quo fonte inmensum uiuat mare, quae uia solis praecipitet noctem, quae porrigat, imane tellus an media et rursus mundo succincta latenti. finis erat, differt auidas audire sorores, dumque chelyn lauro tectumque inlustre coronae subligat et picto discingit pectora limbo, haud procul Herculeam Nemeen clamore reductus aspicit atque illic ingens certaminis instar quadriiugi. noscit cunctos, et forte propinquo constiterant Admetus et Amphiaraus in aruo. tunc secum: 'quisnam iste duos, fidissima Phoebi nomina, commisit deus in discrimina reges? ambo pii carique ambo; nequeam ipse priorem dicere. Peliacis hic cum famularer in aruis (sic Iouis imperia et nigrae uoluere Sorores), tura dabat famulo nec me sentire minorem ausus; at hic tripodum comes et pius artis alumnus aetheriae. potior meritis tamen ille, sed huius extrema iam fila colu; datur ordo senectae Admeto serumque mori; tibi nulla supersunt gaudia, nam Thebae iuxta et tenebrosa uorago. scis miser, et nostrae pridem cecinere uolucres.' dixit, et os fletu paene inuiolabile tinctus extemplo Nemeen radiante per aera saltu ocior et patrio uenit igne suisque sagittis. ipse olim in terris, caelo uestigia durant, claraque per zephyros etiamnum semita lucet. et iam sortitus Prothous uersarat aena casside, iamque locus cuique est et liminis ordo. terrarum decora ampla uiri, decora aequa iugales, diuum utrumque genus, stant uno margine clausi, spesque audaxque una metus et fiducia pallens. nil fixum cordi: pugnant exire pauentque, concurrit summos animosum frigus in artus. qui dominis, idem ardor equis; face lumina surgunt, ora sonant morsu, spumisque et sanguine ferrum uritur, impulsi nequeunt obsistere postes claustraque, compressae transfumat anhelitus irae. stare adeo miserum est, pereunt uestigia mille ante fugam, absentemque ferit grauis ungula campum. par circumstant fidi, nexusque et torta iubarum expediunt firmantque animos et plurima monstrant. insonuit contra Tyrrhenum murmur, et omnes exiluere loco. quae tantum carbasa ponto, quae bello sic tela uolant, quae nubila caelo? amnibus hibernis minor est, minor impetus igni, tardius astra cadunt, glomerantur tardius imbres, tardius e summo decurrunt flumina monte. emissos uidere atque agnouere Pelasgi, et iam rapti oculis, iam caeco puluere mixti una in nube latent, uultusque umbrante tumultu uix inter sese clamore et nomine noscunt. euoluere globum, et spatio quo quisque ualebat diducti. delet sulcos iterata priores orbita, nunc auidi prono iuga pectore tangunt, nunc pugnante genu et pressis duplicantur habenis. colla toris crinita tument, stantesque repectit aura iubas, bibit albentes humus arida nimbos. fit sonus inmanisque pedum tenuisque rotarum: nulla manu requies, densis insibilat aer uerberibus; gelida non crebrior exilit Arcto grando, nec Oleniis manant tot cornibus imbres. senserat adductis alium praesagus Arion stare ducem loris, dirumque expauerat insons Oedipodioniden; iam illinc a limine discors iratusque oneri solito truculentior ardet. Inachidae credunt accensum laudibus; ille aurigam fugit, aurigae furiale minatur efferus, et campo dominum circumspicit omni. ante tamen cunctos sequitur longeque secundus Amphiaraus agit, quem Thessalus aequat eundo Admetus; iuxta gemini, nunc Euneos ante et nunc ante Thoas, cedunt uincuntque, nec umquam ambitiosa pios conlidit gloria fratres. postremum discrimen erant Chromis asper et asper Hippodamus, non arte rudes, sed mole tenentur cornipedum; prior Hippodamus fert ora sequentum, fert gemitus multaque umeros incenditur aura. sperauit flexae circum compendia metae interius ductis Phoebeius augur habenis anticipasse uiam; nec non et Thessalus heros spe propiore calet, dum non cohibente magistro spargitur in gyros dexterque exerrat Arion. iam prior Oeclides et iam non tertius ibat Admetus, laxo cum denique ab orbe reductus aequoreus sonipes premit euaditque parumper gauisos; subit astra fragor, caelumque tremescit, omniaque excusso patuere sedilia uulgo. sed nec lora regit nec uerbera pallidus audet Labdacides: lassa ueluti ratione magister in fluctus, in saxa ruit nec iam amplius astra respicit et uictam proiecit casibus artem. rursus praecipites in recta ac deuia campi obliquant tenduntque uias, iterum axibus axes inflicti, radiisque rotae; pax nulla fidesque. bella geri ferro leuius, bella horrida, credas; is furor in laudes. trepidant mortemque minantur, multaque transuersis praestringitur ungula campis. nec iam sufficiunt stimuli, non uerbera; uoce nominibusque cient Pholoen Admetus et Irin funalemque Thoen, rapidum Danaeius augur Ascheton increpitans meritumque uocabula Cycnum. audit et Herculeum Strymon Chromin, Euneon audit igneus Aetion; tardumque Cydona lacessit Hippodamus, uariumque Thoas rogat ire Podarcen. solus Echionides errante silentia curru maesta tenet trepidaque timet se uoce fateri. uixdum coeptus equis labor, et iam puluere quarto campum ineunt, iamque et tepidis sudoribus artus effeti, et crassum rapit eiectatque uaporem cornipedum flammata sitis, nec iam integer illis impetus, et longi suspendunt ilia flatus. hic anceps Fortuna diu decernere primum ausa uenit. ruit, Haemonium dum feruidus instat Admetum superare, Thoas, nec praetulit ullam frater opem. uelit ille quidem, sed Martius ante obstitit Hippodamus mediasque inmisit habenas. mox Chromis Hippodamum metae interioris ad orbem uiribus Herculeis et toto robore patris axe tenet prenso; luctantur abire iugales nequiquam frenosque et colla rigentia tendunt. ut Siculas si quando rates tenet aestus et ingens auster agit, medio stant uela tumentia ponto. tunc ipsum fracto curru deturbat, et isset ante Chromis; sed Thraces equi ut uidere iacentem Hippodamum, redit illa fames, iam iamque trementem partiti furiis, ni frena ipsosque frementes oblitus palmae retro Tirynthius heros torsisset uictusque et conlaudatus abisset. at tibi promissos iamdudum Phoebus honores, Amphiarae, cupit. tandem ratus apta fauori tempora puluerei uenit in spatia horrida circi, cum iam in fine uiae, et summum uictoria nutat; anguicomam monstri effigiem, saeuissima uisu ora, mouet siue ille Erebo seu finxit in astus temporis, innumera certe formidine cultum tollit in astra nefas. non illud ianitor atrae impauidus Lethes, non ipsae horrore sine alto Eumenides uidisse queant, turbasset euntes Solis equos Martisque iugum. nam flauus Arion ut uidit, saliere iubae, atque erectus in armos stat sociumque iugi comitesque utrimque laboris secum alte suspendit equos. ruit ilicet exul Aonius nexusque diu per terga uolutus exuit: abripitur longe moderamine liber currus; at hunc putri praeter tellure iacentem Taenarii currus et Thessalus axis et heros Lemnius obliqua, quantum uitare dabatur, transabiere fuga. tandem caligine mersum erigit accursu comitum caput aegraque tollit membra solo, et socero redit haud speratus Adrasto. quis mortis, Thebane, locus, nisi dura negasset Tisiphone, quantum poteras dimittere bellum! te Thebe fraterque palam, te plangeret Argos, te Nemea, tibi Lerna comas Larisaque supplex poneret, Archemori maior colerere sepulcro. tum uero Oeclides, quamquam iam certa sequenti praemia, cum uacuus domino praeiret Arion, ardet adhuc cupiens uel inanem uincere currum. dat uires refouetque deus; uolat ocior Euro, ceu modo carceribus dimissus in arua solutis, uerberibusque iubas et terga lacessit habenis Ascheton increpitansque leuem Cycnumque niualem. nunc, saltem dum nemo prior, rapit igneus orbes axis, et effusae longe sparguntur harenae. dat gemitum tellus et iam tum saeua minatur. forsitan et uicto prior isset Arione Cycnus, sed uetat aequoreus uinci pater: hinc uice iusta gloria mansit equo, cessit uictoria uati. huic pretium palmae gemini cratera ferebant Herculeum iuuenes: illum Tirynthius olim ferre manu sola spumantemque ore supino uertere, seu monstri uictor seu Marte, solebat. Centauros habet arte truces aurumque figuris terribile: hic mixta Lapitharum caede rotantur saxa, faces (aliique iterum crateres); ubique ingentes morientum irae; tenet ipse furentem Hylaeum et torta molitur robora barba. at tibi Maeonio fertur circumflua limbo pro meritis, Admete, chlamys repetitaque multo murice: Phrixei natat hic contemptor ephebus aequoris et picta tralucet caerulus unda; in latus ire manu mutaturusque uidetur bracchia, nec siccum speres in stamine crinem; contra autem frustra sedet anxia turre suprema Sestias in speculis, moritur prope conscius ignis. has Adrastus opes dono uictoribus ire imperat; at generum famula solatur Achaea. sollicitat tunc ampla uiros ad praemia cursu praeceleres: agile studium et tenuissima uirtus, pacis opus, cum sacra uocant, nec inutile bellis subsidium, si dextra neget. prior omnibus Idas, nuper Olympiacis umbratus tempora ramis, prosilit; excipiunt plausu Pisaea iuuentus Eleaeque manus. sequitur Sicyonius Alcon, et bis in Isthmiaca uictor clamatus harena Phaedimus, alipedumque fugam praegressus equorum ante Dymas, sed tunc aeuo tardante secutus. multi et, quos uarii tacet ignorantia uulgi, hinc atque hinc subiere. sed Arcada Parthenopaeum appellant densique cient uaga murmura circi. nota parens cursu; quis Maenaliae Atalantes nesciat egregium decus et uestigia cunctis indeprensa procis? onerat celeberrima natum mater, et ipse procul fama iam notus inermes narratur ceruas pedes inter aperta Lycaei tollere et emissum cursu deprendere telum. tandem expectatus uolucri super agmina saltu emicat et torto chlamydem diffibulat auro. effulsere artus, membrorumque omnis aperta est laetitia, insignes umeri, nec pectora nudis deteriora genis, latuitque in corpore uultus. ipse tamen formae laudem aspernatur et arcet mirantes; tunc Palladios non inscius haustus incubuit pinguique cutem fuscatur oliuo. hoc Idas, hoc more Dymas aliique nitescunt. sic ubi tranquillo perlucent sidera ponto uibraturque fretis caeli stellantis imago, omnia clara nitent, sed clarior omnia supra Hesperus exercet radios, quantusque per altum aethera, caeruleis tantus monstratur in undis. proximus et forma nec multum segnior Idas cursibus atque aeuo iuxta prior; attamen illi iam tenuem pingues florem induxere palaestrae, deserpitque genis nec se lanugo fatetur intonsae sub nube comae. tunc rite citatos explorant acuuntque gradus, uariasque per artes instimulant docto languentia membra tumultu: poplite nunc sidunt flexo, nunc lubrica forti pectora conlidunt plausu, nunc ignea tollunt crura breuemque fugam necopino fine reponunt. ut ruit atque aequum summisit regula limen, corripuere leues spatium, campoque refulsit nuda cohors: uolucres isdem modo tardius aruis isse uidentur equi; credas e plebe Cydonum Parthorumque fuga totidem exiluisse sagittas. non aliter, celeres Hyrcana per auia cerui cum procul impasti fremitum accepere leonis siue putant, rapit attonitos fuga caeca metusque congregat, et longum dant cornua mixta fragorem. effugit hic oculos rapida puer ocior aura Maenalius, quem deinde gradu premit horridus Idas inspiratque umero, flatuque et pectoris umbra terga premit. post ambiguo discrimine tendunt Phaedimus atque Dymas, illis celer inminet Alcon. flauus ab intonso pendebat uertice crinis Arcados; hoc primis Triuiae pascebat ab annis munus et, Ogygio uictor cum Marte redisset, nequiquam patriis audax promiserat aris. tunc liber nexu lateque in terga solutus occursu Zephyri retro fugit et simul ipsum impedit infestoque uolans obtenditur Idae. inde dolum iuuenis fraudique accommoda sensit tempora; iam finem iuxta, dum limina uictor Parthenopaeus init, correpto crine reductum occupat, et longe primus ferit ostia portae. Arcades arma fremunt, armis defendere regem, ni raptum decus et meriti reddantur honores, contendunt totoque parant descendere circo. sunt et quis Idae placeat dolus. ipse regesta Parthenopaeus humo uultumque oculosque madentes obruit, accessit lacrimarum gratia formae. pectora nunc maerens, nunc ora indigna cruento ungue secat meritamque comam, furit undique clamor dissonus, ambiguumque senis cunctatur Adrasti consilium. tandem ipse refert: 'compescite litem, o pueri! uirtus iterum temptanda; sed ite limite non uno, latus hoc conceditur Idae, tu diuersa tene; fraus cursibus omnis abesto.' audierant, dictoque manent. mox numina supplex adfatu tacito iuuenis Tegeaeus adorat: 'diua potens nemorum (tibi enim hic, tibi crinis honori debitus, eque tuo uenit haec iniuria uoto), si bene quid genetrix, si quid uenatibus ipse promerui, ne, quaeso, sinas hoc omine Thebas ire nec Arcadiae tantum meruisse pudorem.' auditum manifesta fides: uix campus euntem sentit, et exilis plantis interuenit aer, raraque non fracto uestigia puluere pendent. inrumpit clamore fores, clamore recurrit ante ducem prensaque fouet suspiria palma. finiti cursus, operumque insignia praesto. Arcas equum dono, clipeum gerit improbus Idas, cetera plebs Lyciis uadit contenta pharetris. tunc uocat, emisso si quis decernere disco impiger et uires uelit ostentare superbas. it iussus Pterelas et aenae lubrica massae pondera uix toto curuatus corpore iuxta deicit; inspectant taciti expenduntque laborem Inachidae. mox turba ruunt, duo gentis Achaeae, tres Ephyreiadae, Pisa satus unus, Acarnan septimus; et plures agitabat gloria, ni se arduus Hippomedon cauea stimulante tulisset in medios, lateque ferens sub pectore dextro orbem alium: 'hunc potius, iuuenes, qui moenia saxis frangere, qui Tyrias deiectum uaditis arces, hunc rapite: ast illud cui non iaculabile dextrae pondus?' et arreptum nullo conamine iecit in latus. absistunt procul attonitique fatentur cedere; uix unus Phlegyas acerque Menestheus (hos etiam pudor et magni tenuere parentes) promisere manum; concessit cetera pubes sponte et adorato rediit ingloria disco. qualis Bistoniis clipeus Mauortis in aruis luce mala Pangaea ferit solemque refulgens territat incussaque dei graue mugit ab hasta. Pisaeus Phlegyas opus incohat et simul omnes abstulit in se oculos: ea uiso corpore uirtus promissa. ac primum terra discumque manumque asperat, excusso mox circum puluere uersat, quod latus in digitos, mediae quod certius ulnae conueniat, non artis egens: hic semper amori ludus erat, patriae non tantum ubi laudis obiret sacra, sed alternis Alpheon utrumque solebat metari ripis et, qua latissima distant, non umquam merso transmittere flumina disco. ergo operum fidens non protinus horrida campi iugera, sed caelo dextram metitur, humique pressus utroque genu collecto sanguine discum ipse super sese rotat atque in nubila condit. ille citus sublime petit similisque cadenti crescit in aduersum, tandemque exhaustus ab alto tardior ad terram redit atque inmergitur aruis. sic cadit, attonitis quotiens auellitur astris, Solis opaca soror; procul auxiliantia gentes aera crepant frustraque timent, at Thessala uictrix ridet anhelantes audito carmine bigas. conlaudant Danai ~sed non tibi molle tuenti, Hippomedon~ maiorque manus speratur in aequo. atque illi extemplo, cui spes infringere dulce inmodicas, Fortuna uenit. quid numina contra tendere fas homini? spatium iam inmane parabat, iam ceruix conuersa, et iam latus omne redibat: excidit ante pedes elapsum pondus et ictus destituit frustraque manum demisit inanem. ingemuere omnes, rarisque ea uisa uoluptas. inde ad conatus timida subit arte Menestheus cautior, et multum te, Maia crete, rogato molis praeualidae castigat puluere lapsus. illa manu magna et multum felicior exit, nec partem exiguam circi transuecta quieuit. fit sonus, et fixa signatur terra sagitta. tertius Hippomedon ualida ad certamina tardos molitur gressus; namque illum corde sub alto et casus Phlegyae monet et fortuna Menesthei. erigit adsuetum dextrae gestamen, et alte sustentans rigidumque latus fortesque lacertos consulit ac uasto contorquet turbine, et ipse prosequitur. fugit horrendo per inania saltu iamque procul meminit dextrae seruatque tenorem discus, nec dubia iunctaue Menesthea uictum transabiit meta: longe super aemula signa consedit uiridesque umeros et opaca theatri culmina ceu latae tremefecit mole ruinae: quale uaporifera saxum Polyphemus ab Aetna lucis egente manu tamen in uestigia puppis auditae iuxtaque inimicum exegit Vlixen. [sic et Aloidae, cum iam calcaret Olympum desuper Ossa rigens, ipsum glaciale ferebant Pelion et trepido sperabant iungere caelo.] tum genitus Talao uictori tigrin inanem ire iubet, fuluo quae circumfusa nitebat margine et extremos auro mansueuerat ungues. Cnosiacos arcus habet et uaga tela Menestheus. 'at tibi' ait 'Phlegya, casu frustrate sinistro, hunc, quondam nostri decus auxiliumque Pelasgi, ferre damus, neque enim Hippomedon inuiderit, ensem. nunc opus est animis: infestos tollite caestus comminus; haec bellis et ferro proxima uirtus.' constitit inmanis cerni inmanisque timeri Argolicus Capaneus, ac dum nigrantia plumbo tegmina cruda boum non mollior ipse lacertis induitur, 'date tot iuuenum de milibus unum huc' ait 'atque utinam potius de stirpe ueniret aemulus Aonia, quem fas demittere leto, nec mea crudelis ciuili sanguine uirtus.' obstipuere animi, fecitque silentia terror. tandem insperatus nuda de plebe Laconum prosilit Alcidamas: mirantur Dorica regum agmina, sed socii fretum Polluce magistro norant et sacras inter creuisse palaestras. ipse deus posuitque manus et bracchia finxit (materiae suadebat amor); tunc saepe locauit comminus, et simili stantem miratus in ira sustulit exultans nudumque ad pectora pressit. illum indignatur Capaneus ridetque uocantem, ut miserans, poscitque alium; tandemque coactus restitit, et stimulis iam languida colla tumescunt. fulmineas alte suspensi corpora plantis erexere manus; tuto procul ora recessu armorum in speculis, aditusque ad uulnera clausi. hic, quantum Stygiis Tityos consurgat ab aruis, si toruae patiantur aues, tanta undique pandit membrorum spatia et tantis ferus ossibus extat. hic paulo ante puer, sed enim maturius aeuo robur, et ingentes spondet tener impetus annos, quem uinci haud quisquam saeuo neque sanguine tingi malit, et erecto timeat spectacula uoto. ut sese permensi oculis et uterque priorem sperauere locum, non protinus ira nec ictus: alternus paulum timor et permixta furori consilia, inclinant tantum contraria iactu bracchia et explorant caestus hebetantque terendo. doctior hic differt animum metuensque futuri cunctatus uires dispensat: at ille nocendi prodigus incautusque sui ruit omnis et ambas consumit sine lege manus atque inrita frendit insurgens seque ipse premit. sed prouidus astu et patria uigil arte Lacon hos reicit ictus, hos cauet; interdum nutu capitisque citati integer obsequio, manibus nunc obuia tela discutiens, instat gressu uultuque recedit: saepe etiam iniustis conlatum uiribus hostem (is uigor ingenio, tanta experientia dextrae est) ultro audax animis intratque et obumbrat et alte adsilit. ut praeceps cumulo salit unda minantes in scopulos et fracta redit, sic ille furentem circumit expugnans; leuat ecce diuque minatur in latus inque oculos; illum rigida arma cauentem auocat ac manibus necopinum interserit ictum callidus et mediam designat uulnere frontem: iam cruor, et tepido signantur tempora riuo. nescit adhuc Capaneus subitumque per agmina murmur miratur; uerum ut fessam super ora reduxit forte manum et summo maculas in uellere uidit, non leo, non iaculo tantum indignata recepto tigris: agit toto cedentem feruidus aruo praecipitatque retro iuuenem atque in terga supinat, dentibus horrendum stridens, geminatque rotatas multiplicatque manus. rapiunt conamina uenti, pars cadit in caestus; motu Spartanus acuto mille cauet lapsas circum caua tempora mortes auxilioque pedum, sed non tamen inmemor artis aduersus fugit et fugiens tamen ictibus obstat. et iam utrumque labor suspiriaque aegra fatigant: tardius ille premit, nec iam hic absistere uelox, defectique ambo genibus pariterque quierunt. sic ubi longa uagos lassarunt aequora nautas et signum de puppe datum, posuere parumper bracchia: uix requies, iam uox citat altera remos. ecce iterum inmodice uenientem eludit et exit sponte ruens mersusque umeris: effunditur ille in caput, adsurgentem alio puer improbus ictu perculit euentuque impalluit ipse secundo. clamorem Inachidae, quantum non litora, tollunt, non nemora. illum ab humo conantem ut uidit Adrastus tollentemque manus et non toleranda parantem: 'ite, oro, socii, furit, ite, opponite dextras, festinate, furit, palmamque et praemia ferte! non prius, effracto quam misceat ossa cerebro, absistet, uideo; moriturum auferte Lacona.' nec mora, prorumpit Tydeus, nec iussa recusat Hippomedon; tunc uix ambo conatibus ambas restringunt cohibentque manus ac plurima suadent: 'uincis, abi; pulchrum uitam donare minori. noster et hic bellique comes.' nil frangitur heros, ramumque oblatumque manu thoraca repellit uociferans: 'liceat! non has ego puluere crasso atque cruore genas, meruit quibus iste fauorem semiuiri, foedem, mittamque informe sepulcro corpus et Oebalio donem lugere magistro?' dicit; at hunc socii tumidum et uicisse negantem auertunt, contra laudant insignis alumnum Taygeti longeque minas risere Lacones. iamdudum uariae laudes et conscia uirtus Tydea magnanimum stimulis urguentibus angunt. ille quidem et disco bonus et contendere cursu, nec caestu bellare minor, sed corde labores ante alios erat uncta pale. sic otia Martis degere et armiferas laxare adsueuerat iras ingentes contra ille uiros Acheloia circum litora felicesque deo monstrante palaestras. ergo ubi luctandi iuuenes animosa citauit gloria, terrificos umeris Aetolus amictus exuitur patriumque suem. leuat ardua contra membra Cleonaeae stirpis iactator Agylleus, Herculea nec mole minor, sic grandibus alte insurgens umeris hominem super improbus exit. sed non ille rigor patriumque in corpore robur: luxuriant artus, effusaque sanguine laxo membra natant; unde haec audax fiducia tantum Oenidae superare parem. quamquam ipse uideri exiguus, grauia ossa tamen nodisque lacerti difficiles. numquam hunc animum natura minori corpore nec tantas ausa est includere uires. postquam oleo gauisa cutis, petit aequor uterque procursu medium atque hausta uestitur harena. tum madidos artus alterno puluere siccant, collaque demersere umeris et bracchia late uara tenent. iam tunc astu deducit in aequum callidus et celsum procuruat Agyllea Tydeus, summissus tergo et genibus uicinus harenae. ille autem, Alpini ueluti regina cupressus uerticis urguentes ceruicem inclinat ad Austros uix sese radice tenens, terraeque propinquat, iamdudum aetherias eadem reditura sub auras: non secus ingentes artus praecelsus Agylleus sponte premit paruumque gemens duplicatur in hostem, et iam alterna manus frontemque umerosque latusque collaque pectoraque et uitantia crura lacessit. interdumque diu pendent per mutua fulti bracchia, nunc saeui digitorum uincula frangunt. non sic ductores gemini gregis horrida tauri bella mouent; medio coniunx stat candida prato uictorem expectans, rumpunt obnixa furentes pectora, subdit amor stimulos et uulnera sanat: fulmineo sic dente sues, sic hispida turpes proelia uillosis ineunt complexibus ursi. uis eadem Oenidae; nec sole aut puluere fessa membra labant, riget arta cutis durisque laborum castigata toris. contra non integer ille flatibus alternis aegroque effetus hiatu exuit ingestas fluuio sudoris harenas ac furtim rapta sustentat pectora terra. instat agens Tydeus fictumque in colla minatus crura subit; coeptis non eualuere potiri frustratae breuitate manus, uenit arduus ille desuper oppressumque ingentis mole ruinae condidit. haud aliter collis scrutator Hiberi, cum subiit longeque diem uitamque reliquit, si tremuit suspensus ager subitumque fragorem rupta dedit tellus, latet intus monte soluto obrutus, ac penitus fractum obtritumque cadauer indignantem animam propriis non reddidit astris. acrior hoc Tydeus, animisque et pectore supra est. nec mora, cum uinclis onerique elapsus iniquo circumit errantem et tergo necopinus inhaeret, mox latus et firmo celer implicat ilia nexu, poplitibus genua inde premens euadere nodos nequiquam et lateri dextram insertare parantem improbus, horrendum uisu ac mirabile pondus, sustulit. Herculeis pressum sic fama lacertis terrigenam sudasse Libyn, cum fraude reperta raptus in excelsum, nec iam spes ulla cadendi, nec licet extrema matrem contingere planta. fit sonus, et laetos attollunt agmina plausus. tunc alte librans inopinum sponte remisit obliquumque dedit, procumbentemque secutus colla simul dextra, pedibus simul inguina uinxit. deficit obsessus soloque pudore repugnat. tandem pectus humi pronamque extensus in aluum sternitur, ac longo maestus post tempore surgit, turpia signata linquens uestigia terra. palmam autem dextra laeuaque nitentia dono arma ferens Tydeus: 'quid si non sanguinis huius partem haud exiguam (scitis) Dircaeus haberet campus, ubi hae nuper Thebarum foedera plagae?' haec simul ostentans quaesitaque praemia laudum dat sociis, sequitur neglectus Agyllea thorax. sunt et qui nudo subeant concurrere ferro: iamque aderant instructi armis Epidaurius Agreus et nondum fatis Dircaeus agentibus exul. dux uetat Iasides: 'manet ingens copia leti, o iuuenes! seruate animos auidumque furorem sanguinis aduersi. tuque o, quem propter auita iugera, dilectas cui desolauimus urbes, ne, precor, ante aciem ius tantum casibus esse fraternisque sinas (abigant hoc numina!) uotis.' sic ait, atque ambos aurata casside ditat. tum generum, ne laudis egens, iubet ardua necti tempora Thebarumque ingenti uoce citari uictorem: dirae retinebant omina Parcae. ipsum etiam proprio certamina festa labore dignari et tumulis supremum hunc addere honorem hortantur proceres ac, ne uictoria desit una ducum numero, fundat uel Lyctia cornu tela rogant, tenui uel nubila transeat hasta. obsequitur gaudens, uiridique ex aggere in aequum stipatus summis iuuenum descendit; at illi pone leues portat pharetras et cornua iussus armiger: ingentem iactu transmittere circum eminus et dictae dare uulnera destinat orno. quis fluere occultis rerum neget omina causis? fata patent homini, piget inseruare, peritque uenturi praemissa fides: sic omina casum fecimus, et uires hausit Fortuna nocendi. campum emensa breui fatalis ab arbore tacta, horrendum uisu, per quas modo fugerat auras, uenit harundo retro uersumque a fine tenorem pertulit, et notae iuxta ruit ora pharetrae. multa duces errore serunt: hi nubila et altos occurrisse Notos, aduersi roboris ictu tela repulsa alii. penitus latet exitus ingens monstratumque nefas: uni remeabile bellum, et tristes domino spondebat harundo recursus.

Liber Tertius

At non Aoniae moderator perfidus aulae nocte sub ancipiti, quamuis umentibus astris longus ad auroram superet labor, otia somni accipit; inuigilant animo scelerisque parati supplicium exercent curae; tum plurima uersat, pessimus in dubiis augur, timor. 'ei mihi' clamat, 'unde morae?' (nam prona ratus facilemque tot armis Tydea, nec numero uirtutem animumque rependit) 'num regio diuersa uiae? num missus ab Argis subsidio globus? an sceleris data fama per urbes finitimas? paucosne, pater Gradiue, manuue legimus indecores? at enim fortissimus illic et Chromis et Dorylas et nostris turribus aequi Thespiadae totos raperent mihi funditus Argos. nec tamen ille meis, reor, impenetrabilis armis aere gerens solidoque datos adamante lacertos uenerat; heu segnes, quorum labor haeret in uno, si conserta manus.' uario sic turbidus aestu angitur ac sese culpat super omnia, qui non orantem in mediis legatum coetibus ense perculerit foedasque palam satiauerit iras. iam pudet incepti, iam paenitet. ac uelut ille fluctibus Ioniis Calabrae datus arbiter alno nec rudis undarum (portus sed linquere amicos purior Olenii frustra gradus impulit astri), cum fragor hiberni subitus Iouis, omnia mundi claustra tonant multusque polos inclinat Orion, ipse quidem malit terras pugnatque reuerti, fert ingens a puppe Notus, tunc arte relicta ingemit et caecas sequitur iam nescius undas: talis Agenoreus ductor caeloque morantem Luciferum et seros maerentibus increpat ortus. ecce sub occiduas uersae iam Noctis habenas astrorumque obitus, ubi primum maxima Tethys impulit Eoo cunctantem Hyperiona ponto, ima flagellatis, signum lugubre malorum, ponderibus trepidauit humus, motusque Cithaeron antiquas dedit ire niues; tunc uisa leuari culmina septenaeque iugo concurrere portae. et prope sunt causae: gelido remeabat Eoo iratus fatis et tristis morte negata Haemonides; necdum ora patent, dubiusque notari signa dabat magnae longe manifesta ruinae planctuque et gemitu; lacrimas nam protinus omnes fuderat. haud aliter saltu deuertitur orbus pastor ab agrestum nocturna strage luporum, cuius erile pecus siluis inopinus abegit imber et hibernae uentosa cacumina lunae. luce patent caedes; domino perferre recentes ipse timet casus, haustaque informis harena questibus implet agros, stabulique silentia magni odit et amissos longo ciet ordine tauros. illum congestae portarum ad limina matres ut solum uidere (nefas!), nulla agmina circum magnanimosque duces, nil ausae quaerere tollunt clamorem, qualis bello supremus apertis urbibus, aut pelago iam descendente carina. ut primum inuisi cupido data copia regis: 'hanc tibi de tanto donat ferus agmine Tydeus infelicem animam, siue haec sententia diuum, seu fortuna fuit, seu, quod pudet ira fateri, uis inuicta uiri. uix credo et nuntius: omnes procubuere, omnes. noctis uaga lumina testor et socium manes et te, mala protinus ales, qua redeo, non hanc lacrimis meruisse nec astu crudelem ueniam atque inhonorae munera lucis; sed mihi iussa deum placitoque ignara moueri Atropos atque olim non haec data ianua leti eripuere necem. iamque ut mihi prodiga uitae pectora et extremam nihil horrescentia mortem aspicias: bellum infandum ominibusque negatam mouisti, funeste, aciem, dum pellere leges et consanguineo gliscis regnare superbus exule; te series orbarum excisa domorum planctibus adsiduis, te diro horrore uolantes quinquaginta animae circum noctesque diesque adsilient, neque enim ipse moror.' iam mouerat iras rex ferus, et tristes ignescunt sanguine uultus. inde ultro Phlegyas et non cunctator iniqui Labdacus (hos regni ferrum penes) ire manuque proturbare parant. sed iam nudauerat ensem magnanimus uates, et nunc trucis ora tyranni, nunc ferrum aspectans: 'numquam tibi sanguinis huius ius erit aut magno feries imperdita Tydeo pectora; uado equidem exultans ereptaque fata insequor et comites feror expectatus ad umbras. te superis fratrique++' et iam media orsa loquentis absciderat plenum capulo latus; ille dolori pugnat et ingentem nisu duplicatus in ictum corruit, extremisque animae singultibus errans alternus nunc ore uenit, nunc uulnere sanguis. excussae procerum mentes, turbataque mussant concilia; ast illum coniunx fidique parentes seruantem uultus et toruum in morte peracta, non longum reducem laetati, in tecta ferebant sed ducis infandi rabidae non hactenus irae stare queunt; uetat igne rapi, pacemque sepulcri impius ignaris nequiquam manibus arcet. tu tamen egregius fati mentisque nec umquam (sic dignum est) passure situm, qui comminus ausus uadere contemptum reges, quaque ampla ueniret libertas, sancire uiam: quo carmine dignam, quo satis ore tuis famam uirtutibus addam, augur amate deis? non te caelestia frustra edocuit lauruque sua dignatus Apollo est, . . . 105a et nemorum Dodona parens Cirrhaeaque uirgo audebit tacito populos suspendere Phoebo. nunc quoque Tartareo multum diuisus Auerno Elysias, i, carpe plagas, ubi manibus axis inuius Ogygiis nec sontis iniqua tyranni iussa ualent; durant habitus et membra cruentis inuiolata feris, nudoque sub axe iacentem et nemus et tristis uolucrum reuerentia seruat. at nuptae exanimes puerique aegrique parentes moenibus effusi per plana, per auia, passim quisque suas auidi ad lacrimas, miserabile, currunt, certamen, quos densa gradu comitantur euntes milia solandi studio, pars uisere flagrant unius acta uiri et tantos in nocte labores: feruet iter gemitu et plangoribus arua reclamant. ut uero infames scopulos siluamque nefandam peruentum, ceu nulla prius lamenta nec atri manassent imbres, sic ore miserrimus uno exoritur fragor, aspectuque accensa cruento turba furit: stat sanguineo discissus amictu Luctus atrox caesoque inuitat pectore matres. scrutantur galeas frigentum inuentaque monstrant corpora, prociduae super externosque suosque. hae pressant in tabe comas, hae lumina signant uulneraque alta rigant lacrimis, pars spicula dextra nequiquam parcente trahunt, pars molliter aptant bracchia trunca loco et ceruicibus ora reponunt. at uaga per dumos uacuique in puluere campi magna parens iuuenum, gemini nunc funeris, Ide squalentem sublata comam liuentiaque ora ungue premens (nec iam infelix miserandaque, uerum terror inest lacrimis), per et arma et corpora passim canitiem impexam dira tellure uolutans quaerit inops natos omnique in corpore plangit. Thessalis haud aliter bello gauisa recenti, cui gentile nefas hominem renouare canendo, multifida attollens antiqua lumina cedro nocte subit campos uersatque in sanguine functum uulgus et explorat manes, cui plurima busto imperet ad superos: animarum maesta queruntur concilia, et nigri pater indignatur Auerni. illi in secessu pariter sub rupe iacebant felices, quos una dies, manus abstulit una, peruia uulneribus media trabe pectora nexi. ut uidit lacrimisque oculi patuere profusis: 'hosne ego complexus genetrix, haec oscula, nati, uestra tuor? sic uos extremo in fine ligauit ingenium crudele necis? quae uulnera tractem, quae prius ora premam? uosne illa potentia matris, uos uteri fortuna mei, qua tangere diuos rebar et Ogygias titulis anteire parentes? at quanto melius dextraque in sorte iugatae, quis steriles thalami nulloque ululata dolore respexit Lucina domum! mihi quippe malorum causa labor; sed nec bellorum in luce patenti conspicui fatis aeternaque gentibus ausi quaesistis miserae uulnus memorabile matri, sed mortem obscuram ~numerosaque funera passi,~ heu quantus furto cruor et sine laude iacetis! quin ego non dextras miseris complexibus ausim diuidere et tanti consortia rumpere leti: ite diu fratres indiscretique supremis ignibus et caros urna confundite manes!' nec minus interea digesta strage suorum hic Cthonium coniunx, hic mater Penthea clamat Astyoche, puerique rudes, tua, Phaedime, proles, amissum didicere patrem, Marpessaque pactum Phyllea, sanguineumque lauant Acamanta sorores. tunc ferro retegunt siluas collisque propinqui annosum truncant apicem, qui conscius actis noctis et inspexit gemitus; ibi grandior aeuo ante rogos, dum quisque suo nequit igne reuelli, concilium infaustum dictis mulcebat Aletes: 'saepe quidem infelix uarioque exercita ludo fatorum gens nostra fuit, Sidonius ex quo hospes in Aonios iecit sata ferrea sulcos, unde noui fetus et formidata colonis arua suis. sed nec ueteris cum regia Cadmi fulmineum in cinerem monitis Iunonis iniquae consedit, neque funerea cum laude potitus infelix Athamas trepido de monte ueniret, semianimem heu laeto referens clamore Learchum, hic gemitus Thebis, nec tempore clarius illo Phoenissae sonuere domus, cum lassa furorem uicit et ad comitum lacrimas expauit Agaue. una dies similis fato specieque malorum aequa fuit, qua magniloquos luit impia flatus Tantalis, innumeris cum circumfusa ruinis corpora tot raperet terra, tot quaereret ignes. talis erat uulgi status, et sic urbe relicta primaeuique senesque et longo examine matres inuidiam planxere deis miseroque tumultu bina per ingentes stipabant funera portas. meque ipsum memini (necdum apta doloribus aetas) flesse tamen gemituque meos aequasse parentes illa tamen superi. nec quod tibi, Delia, castos prolapsum fontes specula temerare profana heu dominum insani nihil agnouere Molossi, deflerim magis, aut uerso quod sanguine fluxit in subitos regina lacus: sic dura Sororum pensa dabant uisumque Ioui. nunc regis iniqui ob noxam inmeritos patriae tot culmina ciues exuimus, nec adhuc calcati foederis Argos fama subit, et iam bellorum extrema dolemus. quantus equis quantusque uiris in puluere crasso sudor! io quanti crudele rubebitis amnes! uiderit haec bello uiridis manus: ast ego doner dum licet igne meo terraque insternar auita!' haec senior, multumque nefas Eteoclis aceruat crudelem infandumque uocans poenasque daturum. unde ea libertas? iuxta illi finis et aetas tota retro, seraeque decus uelit addere morti. haec sator astrorum iamdudum e uertice mundi prospectans primoque imbutas sanguine gentes Gradiuum acciri propere iubet. ille furentes Bistonas et Geticas populatus caedibus urbes turbidus aetherias currus urguebat ad arces, fulmine cristatum galeae iubar armaque in auro tristia, terrificis monstrorum animata figuris, incutiens: tonat axe polus clipeique cruenta lux rubet, et solem longe ferit aemulus orbis. hunc ubi Sarmaticos etiamnum efflare labores Iuppiter et tota perfusum pectora belli tempestate uidet: 'talis mihi, nate, per Argos, talis abi, sic ense madens, hac nubilus ira. exturbent resides frenos et cuncta perosi te cupiant, tibi praecipites animasque manusque deuoueant; rape cunctantes et foedera turba, cui dedimus; tibi fas ipsos incendere bello caelicolas pacemque meam. iam semina pugnae ipse dedi: remeat portans inmania Tydeus ausa, ducis scelus et, turpis primordia belli, insidias fraudesque, suis quas ultus in armis. adde fidem. uos, o superi, meus ordine sanguis, ne pugnare odiis, neu me temptare precando certetis; sic Fata mihi nigraeque Sororum iurauere colus: manet haec ab origine mundi fixa dies bello, populique in proelia nati. quodni me ueterum poenas sancire malorum gentibus et diros sinitis punire nepotes (arcem hanc aeternam mentisque sacraria nostrae testor et Elysios, etiam mihi numina, fontes) ipse manu Thebas correptaque moenia fundo excutiam uersasque solo super Inacha tecta effundam turres aut stagna in caerula uerram imbre superiecto, licet ipsa in turbine rerum Iuno suos colles templumque amplexa laboret.' dixit, et attoniti iussis; mortalia credas pectora, sic cuncti uocemque animosque tenebant: non secus ac longa uentorum pace solutum aequor et imbelli recubant ubi litora somno, siluarumque comas et abacto flamine nubes mulcet iners aestas; tunc stagna lacusque sonori detumuere, tacent exusti solibus amnes. gaudet ouans iussis et adhuc temone calenti feruidus in laeuum torsit Gradiuus habenas. iamque iter extremum caelique abrupta tenebat, cum Venus ante ipsos nulla formidine gressum figit equos; cessere retro iam iamque rigentes suppliciter posuere iubas. tunc pectora summo adclinata iugo uultumque obliqua madentem incipit (interea dominae uestigia iuxta spumantem proni mandunt adamanta iugales): 'bella etiam in Thebas, socer o pulcherrime, bella ipse paras ferroque tuos abolere nepotes? nec genus Harmoniae nec te conubia caelo festa nec hae quicquam lacrimae, furibunde, morantur? criminis haec merces? hoc fama pudorque relictus, hoc mihi Lemniacae de te meruere catenae? perge libens; at non eadem Volcania nobis obsequia, et laesi seruit tamen ira mariti! illum ego perpetuis mihi desudare caminis si iubeam uigilesque operi transmittere noctes, gaudeat ornatusque nouos ipsique laboret arma tibi; tu++sed scopulos et aena precando flectere corda paro; solum hoc tamen anxia, solum obtestor, quid me Tyrio sociare marito progeniem caram infaustisque dabas hymenaeis? dum fore praeclaros armis et uiuida rebus pectora uipereo Tyrios de sanguine inactas demissumque Iouis serie genus, a! mea quanto Sithonia mallem nupsisset uirgo sub Arcto trans Borean Thracasque tuos! indigna parumne pertulimus, diuae Veneris quod filia longum reptat et Illyricas deiectat uirus in herbas? nunc gentem inmeritam++' lacrimas non pertulit ultra Bellipotens; hastam laeua transumit et alto (haud mora) desiluit curru clipeoque receptam laedit in amplexu dictisque ita mulcet amicis: 'o mihi bellorum requies et sacra uoluptas unaque pax animo; soli cui tanta potestas diuorumque hominumque meis occurrere telis impune et media quamuis in caede frementes hos adsistere equos, hunc ensem auellere dextrae: nec mihi Sidonii genialia foedera Cadmi nec tua cara fides (ne falsa incessere gaude!) exciderunt: prius in patrui deus infera mergar stagna et pallentes agar exarmatus ad umbras. sed nunc fatorum monitus mentemque supremi iussus obire patris (neque enim Vulcania tali imperio manus apta legi), quo pectore contra ire Iouem dictasque parem contemnere leges, cui modo (pro uires!) terras caelumque fretumque attremere oranti tantosque ex ordine uidi delituisse deos? sed ne mihi corde supremos concipe, cara, metus: quando haec mutare potestas nulla datur, cum iam Tyriis sub moenibus ambae bellabunt gentes, adero et socia arma iuuabo. tunc me sanguineo late deferuere campo res super Argolicas haud sic deiecta uidebis; hoc mihi ius, nec fata uetant.' sic orsus aperto flagrantes inmisit equos. non ocius alti in terras cadit ira Iouis, si quando niualem Othryn et Arctoae gelidum caput institit Ossae armauitque in nube manum: uolat ignea moles saeua dei mandata ferens, caelumque trisulca territat omne coma iamdudum aut ditibus agris signa dare aut ponto miseros inuoluere nautas. iamque remensus iter fesso Danaeia Tydeus arua gradu uiridisque legit deuexa Prosymnae terribilis uisu: stant fulti puluere crines, squalidus ex umeris cadit alta in uulnera sudor, insomnesque oculos rubor excitat, oraque retro sorbet anhela sitis; mens altum spirat honorem conscia factorum. sic nota in pascua taurus bellator redit, aduerso cui colla suoque sanguine proscissisque natant palearibus armi; tunc quoque lassa tumet uirtus multumque superbit pectore despecto; uacua iacet hostis harena turpe gemens crudosque uetat sentire dolores. talis erat; medias etiam non destitit urbes, quidquid et Asopon ueteresque interiacet Argos, inflammare odiis, multumque et ubique retexens legatum sese Graia de gente petendis isse super regnis profugi Polynicis, at inde uim, noctem, scelus, arma, dolos, ea foedera passum regis Echionii, fratri sua iura negari. prona fides populis; deus omnia credere suadet Armipotens, geminatque acceptos Fama pauores. utque introgressus portas (et forte uerendos concilio pater ipse duces cogebat Adrastus) improuisus adest, iam illinc a postibus aulae uociferans: 'arma, arma uiri, tuque optime Lernae ductor, magnanimum si quis tibi sanguis auorum, arma para! nusquam pietas, non gentibus aequum fas aut cura Iouis; melius legatus adissem Sauromatas rabidos seruatoremque cruentum Bebrycii nemoris. nec iussa incuso pigetue officii: iuuat isse, iuuat, Thebasque nocentes explorasse manu; bello me, credite, bello, ceu turrem ualidam aut artam compagibus urbem, delecti insidiis instructique omnibus armis nocte doloque uiri nudum ignarumque locorum nequiquam clausere; iacent in sanguine mixti ante urbem uacuam. nunc o nunc tempus in hostes, dum trepidi exanguesque metu, dum funera portant, nunc, socer, haec dum non manus excidit; ipse ego fessus quinquaginta illis heroum inmanibus umbris uulneraque ista ferens putri insiccata cruore protinus ire peto!' trepidi de sedibus astant Inachidae, cunctisque prior Cadmeius heros accurrit uultum deiectus et 'o ego diuis inuisus uitaeque nocens haec uulnera cerno integer? hosne mihi reditus, germane, parabas? in me haec tela dabas! pro uitae foeda cupido! infelix, facinus fratri tam grande negaui. et nunc uestra quidem maneant in pace quieta moenia, nec uobis tanti sim causa tumultus hospes adhuc. scio (nec me adeo res dextra leuauit) quam durum natis, thalamo quam triste reuelli, quam patria; non me ullius domus anxia culpet respectentue truces obliquo limine matres. ibo libens certusque mori, licet optima coniunx auditusque iterum reuocet socer; hunc ego Thebis, hunc, germane, tibi iugulum et tibi, maxime Tydeu, debeo.' sic uariis pertemptat pectora dictis obliquatque preces. commotae questibus irae et mixtus lacrimis caluit dolor; omnibus ultro non iuuenum modo, sed gelidis et inertibus aeuo pectoribus mens una subit, uiduare penates, finitimas adhibere manus, iamque ire. sed altus consiliis pater imperiique haud flectere molem inscius: 'ista quidem superis curaeque medenda linquite, quaeso, meae: nec te germanus inulto sceptra geret, neque nos auidi promittere bellum. at nunc egregium tantoque in sanguine ouantem excipite Oeniden, animosaque pectora laxet sera quies: nobis dolor haud rationis egebit.' turbati extemplo comites et pallida coniunx Tydea circum omnes fessum bellique uiaeque stipantur. laetus mediis in sedibus aulae constitit, ingentique exceptus terga columna, uulnera dum lymphis Epidaurius eluit Idmon (nunc uelox ferro, nunc ille tepentibus herbis mitior), ipse alta seductus mente renarrat principia irarum, quaeque orsus uterque uicissim, quis locus insidiis, tacito quae tempora bello, qui contra quantique duces, ubi maximus illi sudor, et indicio seruatum Maeona tristi exponit. cui fida manus proceresque socerque astupet oranti, Tyriusque incenditur exul. soluerat Hesperii deuexo margine ponti flagrantes Sol pronus equos rutilamque lauabat Oceani sub fonte comam, cui turba profundi Nereos et rapidis accurrunt passibus Horae, frenaque et auratae textum sublime coronae deripiunt, laxant calidis umentia loris pectora; pars meritos uertunt ad molle iugales gramen et erecto currum temone supinant. Nox subiit curasque hominum motusque ferarum composuit nigroque polos inuoluit amictu, illa quidem cunctis, sed non tibi mitis, Adraste, Labdacioque duci: nam Tydea largus habebat perfusum magna uirtutis imagine somnus. et iam noctiuagas inter deus armifer umbras desuper Arcadiae fines Nemeaeaque rura Taenariumque cacumen Apollineasque Therapnas armorum tonitru ferit et trepidantia corda implet amore sui. comunt Furor Iraque cristas, frena ministrat equis Pauor armiger. at uigil omni Fama sono uanos rerum succincta tumultus anteuolat currum flatuque impulsa gementum alipedum trepidas denso cum murmure plumas excutit: urguet enim stimulis auriga cruentis facta, infecta loqui, curruque infestus ab alto terga comasque deae Scythica pater increpat hasta. qualis ubi Aeolio dimissos carcere Ventos dux prae se Neptunus agit magnoque uolentes incitat Aegaeo; tristis comitatus eunti circum lora fremunt Nimbique Hiemesque profundae Nubilaque et uulso terrarum sordida fundo Tempestas: dubiae motis radicibus obstant Cyclades, ipsa tua Mycono Gyaroque reuelli, Dele, times magnique fidem testaris alumni. septima iam nitidum terris Aurora deisque purpureo uehit ore diem, Perseius heros cum primum arcana senior sese extulit aula, multa super bello generisque tumentibus amens incertusque animi, daret armis iura nouosque gentibus incuteret stimulos, an frena teneret irarum et motos capulis adstringeret enses. hinc pacis tranquilla mouent, atque inde pudori foeda quies, flectique noua dulcedine pugnae difficiles populi; dubio sententia tandem sera placet, uatum mentes ac prouida ueri sacra mouere deum. sollers tibi cura futuri, Amphiarae, datur, iuxtaque Amythaone cretus iam senior (sed mente uiret Phoeboque) Melampus adsociat passus: dubium cui pronus Apollo oraque Cirrhaea satiarit largius unda. principio fibris pecudumque in sanguine diuos explorant; iam tum pauidis maculosa bidentum corda negant diraque nefas minitantia uena. ire tamen uacuoque sedet petere omina caelo. mons erat audaci seductus in aethera dorso (nomine Lernaei memorant Aphesanta coloni) gentibus Argolicis olim sacer; inde ferebant nubila suspenso celerem temerasse uolatu Persea, cum raptos pueri perterrita mater prospexit de rupe gradus ac paene secuta est. hoc gemini uates sanctam canentis oliuae fronde comam et niueis ornati tempora uittis euadunt pariter, madidos ubi lucidus agros ortus et algentes laxauit sole pruinas. ac prior Oeclides solitum prece numen amicat: 'Iuppiter omnipotens (nam te pernicibus alis addere consilium uolucresque implere futuri ominaque et causas caelo deferre latentes accipimus), non Cirrha deum promiserit antro certius, aut frondes lucis quas fama Molossis Chaonias sonuisse tibi, licet aridus Hammon inuideat Lyciaeque parent contendere sortes Niliacumque pecus patrioque aequalis honori Branchus et undosae qui rusticus accola Pisae Pana Lycaonia nocturnum exaudit in umbra: ditior ille animi, cui tu, Dictaee, secundas impuleris manifestus aues. mirum unde, sed olim hic honor alitibus, superae seu conditor aulae sic dedit effusum chaos in noua semina texens, seu quia mutatae nostraque ab origine uersis corporibus subiere notos, seu purior axis amotumque nefas et rarum insistere terris uera docent: tibi, summe sator terraeque deumque, scire licet: nos Argolicae primordia pugnae uenturumque sinas caelo praenosse laborem. si datur et duris sedet haec sententia Parcis soluere Echionias Lernaea cuspide portas, signa feras laeuusque tones; tunc omnis in astris consonet arcana uolucris bona murmura lingua. si prohibes, hic necte moras dextrisque profundum alitibus praetexe diem.' sic fatus et alto membra locat scopulo; tunc plura ignotaque iungit numina et inmensi fruitur caligine mundi. postquam rite diu partiti sidera, cunctas perlegere animis oculisque sequacibus auras, tunc Amythaonius longo post tempore uates: 'nonne sub excelso spirantis limite caeli, Amphiarae, uides, cursus ut nulla serenos ales agat liquidoque polum complexa meatu pendeat aut fugiens placabile clanxerit omen? non comes obscurus tripodum, non fulminis ardens uector adest, flauaeque sonans auis unca Mineruae non uenit auguriis melior; quin uultur et altis desuper accipitres exultauere rapinis. monstra uolant: dirae stridunt in nube uolucres, nocturnaeque gemunt striges et feralia bubo damna canens. quae prima deum portenta sequamur? hisne dari, Thymbraee, polum? simul ora recuruo ungue secant rabidae planctumque imitantibus alis exagitant zephyros et plumea pectora caedunt.' ille sub haec: 'equidem uarii, pater, omina Phoebi saepe tuli: iam tum, prima cum pube uirentem semideos inter pinus me Thessala reges duceret, hic casus terraeque marisque canentem obstipuere duces, nec me uentura locuto saepius in dubiis auditus Iasoni Mopsus. sed similes non ante metus aut astra notaui prodigiosa magis; quamquam maiora parantur. huc aduerte animum: clara regione profundi aetheros innumeri statuerunt agmina cycni. siue hos Strymonia Boreas eiecit ab Arcto, seu fecunda refert placidi clementia Nili. fixerunt cursus: has rere in imagine Thebas: nam sese inmoti gyro atque in pace silentes ceu muris ualloque tenent. sed fortior ecce aduentat per inane cohors; septem ordine fuluo armigeras summi Iouis exultante caterua intuor: Inachii sint hi tibi, concipe, reges. inuasere globum niuei gregis uncaque pandunt caedibus ora nouis et strictis unguibus instant. cernis inexperto rorantes sanguine uentos, et plumis stillare diem? quae saeua repente uictores agitat leto Iouis ira sinistri? hic excelsa petens subita face solus inarsit summisitque animos, illum uestigia adortum maiorum uolucrum tenerae deponitis alae. hic hosti implicitus pariter ruit, hunc fuga retro uoluit agens sociae linquentem fata cateruae. hic nimbo glomeratus obit, hic praepete uiua pascitur inmoriens; spargit caua nubila sanguis. quid furtim inlacrimas? illum, uenerande Melampu, qui cadit, agnosco.' trepidos sic mole futuri cunctaque iam rerum certa sub imagine passos terror habet uates; piget inrupisse uolantum concilia et caelo mentem insertasse uetanti, auditique odere deos. unde iste per orbem primus uenturi miseris animantibus aeger creuit amor? diuumne feras hoc munus, an ipsi, gens auida et parto non umquam stare quieti, eruimus quae prima dies, ubi terminus aeui, quid bonus ille deum genitor, quid ferrea Clotho cogitet? hinc fibrae et uolucrum per nubila sermo astrorumque uices numerataque semita lunae Thessalicumque nefas. at non prior aureus ille sanguis auum scopulisque satae uel robore gentes mentibus his usae; siluas amor unus humumque edomuisse manu; quid crastina uolueret aetas scire nefas homini. nos, prauum et flebile uulgus, scrutati penitus superos: hinc pallor et irae, hinc scelus insidiaeque et nulla modestia uoti. ergo manu uittas damnataque uertice serta deripit abiectaque inhonorus fronde sacerdos inuiso de monte redit; iam bella tubaeque comminus, absentesque fremunt sub pectore Thebae. ille nec aspectum uulgi, nec fida tyranni conloquia aut coetus procerum perferre, sed atra sede tegi, et superum clausus negat acta fateri (te pudor et curae retinent per rura, Melampu): bissenos premit ora dies populumque ducesque extrahit incertis. et iam suprema Tonantis iussa fremunt agrosque uiris annosaque uastant oppida; bellipotens prae se deus agmina passim mille rapit; liquere domos dilectaque laeti conubia et primo plorantes limine natos: tantus in attonitos cecidit deus. arma paternis postibus et fixos superum ad penetralia currus uellere amor; tunc fessa putri robigine pila haerentesque situ gladios in saeua recurant uulnera et attrito cogunt iuuenescere saxo. hi teretes galeas magnorumque aerea suta thoracum et tunicas Chalybum squalore crepantes pectoribus temptare, alii Gortynia lentant cornua; iam falces auidis et aratra caminis rastraque et incurui saeuum rubuere ligones. caedere nec ualidas sanctis e stirpibus hastas, nec pudor emerito clipeum uestisse iuuenco. inrupere Argos maestique ad limina regis bella animis, bella ore fremunt; it clamor ad auras, quantus Tyrrheni gemitus salis, aut ubi temptat Enceladus mutare latus; super igneus antris mons tonat: exundant apices, fluctusque Pelorus contrahit, et sperat tellus abrupta reuerti. atque hic ingenti Capaneus Mauortis amore excitus et longam pridem indignantia pacem corda tumens (huic ampla quidem de sanguine prisco nobilitas; sed enim ipse manu praegressus auorum facta, diu tuto superum contemptor et aequi impatiens largusque animae, modo suaserit ira), unus ut e siluis Pholoes habitator opacae inter et Aetnaeos aequus consurgere fratres, ante fores, ubi turba ducum uulgique frementis, Amphiarae, tuas 'quae tanta ignauia' clamat, 'Inachidae uosque o socio de sanguine Achiui? unius (heu pudeat!) plebeia ad limina ciuis tot ferro accinctae gentes animisque paratae pendemus? non si ipse cauo sub uertice Cirrhae (quisquis is est, timidis famaeque ita uisus) Ao mugiat insano penitus seclusus in antro, expectare queam dum pallida uirgo tremendas nuntiet ambages. uirtus mihi numen et ensis quem teneo! iamque hic timida cum fraude sacerdos exeat, aut hodie, uolucrum quae tanta potestas, experiar.' laetum fremit adsensuque furentem implet Achaea manus. tandem prorumpere adactus Oeclides: 'alio curarum agitante tumultu non equidem effreno iuuenis clamore profani dictorumque metu, licet hic insana minetur, elicior tenebris; alio mihi debita fato summa dies, uetitumque dari mortalibus armis. sed me uester amor nimiusque arcana profari Phoebus agit; uobis uentura atque omne quod ultra est pandere maestus eo; nam te, uesane, moneri ante nefas, unique tacet tibi noster Apollo. quo, miseri, fatis superisque obstantibus arma, quo rapitis? quae uos Furiarum uerbera caecos exagitant? adeone animarum taedet? et Argos exosi? nil dulce domi? nulla omina curae? quid me Persei secreta ad culmina montis ire gradu trepido superumque inrumpere coetus egistis? potui pariter nescire quis armis casus, ubi atra dies, quae fati exordia cunctis, quae mihi. consulti testor penetralia mundi et uolucrum adfatus et te, Thymbraee, uocanti non alias tam saeue mihi, quae signa futuri pertulerim: uidi ingentis portenta ruinae, uidi hominum diuumque metus hilaremque Megaeram et Lachesin putri uacuantem saecula penso. proicite arma manu: deus ecce furentibus obstat, ecce deus! miseri, quid pulchrum sanguine uicto Aoniam et diri saturare noualia Cadmi? sed quid uana cano, quid fixos arceo casus? ibimus.' hic presso gemuit semel ore sacerdos. illum iterum Capaneus: 'tuus o furor auguret uni ista tibi, ut serues uacuos inglorius annos et tua non umquam Tyrrhenus tempora circum clangor eat. quid uota uirum meliora moraris? scilicet ut uanis auibus natoque domoque et thalamis potiare iacens, sileamus inulti Tydeos egregii perfossum pectus et arma foederis abrupti? quodsi bella effera Graios ferre uetas, i Sidonios legatus ad hostes: haec pacem tibi serta dabunt. tua prorsus inani uerba polo causas abstrusa atque omina rerum eliciunt? miseret superum, si carmina curae humanaeque preces. quid inertia pectora terres? primus in orbe deos fecit timor! et tibi tuto nunc eat iste furor; sed prima ad classica cum iam hostilem Ismenon galeis Dircenque bibemus, ne mihi tunc, moneo, lituos atque arma uolenti obuius ire pares uenisque aut alite uisa bellorum proferre diem: procul haec tibi mollis infula terrificique aberit dementia Phoebi: illic augur ego et mecum quicumque parati insanire manu.' rursus fragor intonat ingens hortantum et uasto subter uolat astra tumultu. ut rapidus torrens, animos cui uerna ministrant flamina et exuti concreto frigore montes, cum uagus in campos frustra prohibentibus exit obicibus, resonant permixto turbine tecta, arua, armenta, uiri, donec stetit improbus alto colle minor magnoque inuenit in aggere ripas: haec alterna ducum nox interfusa diremit. at gemitus Argia uiri non amplius aequo corde ferens sociumque animo miserata dolorem, sicut erat, laceris pridem turpata capillis, et fletu signata genas, ad celsa uerendi ibat tecta patris paruumque sub ubere caro Thessandrum portabat auo iam nocte suprema ante nouos ortus, ubi sola superstite Plaustro Arctos ad Oceanum fugientibus inuidet astris utque fores iniit magnoque adfusa parenti est: 'cur tua cum lacrimis maesto sine coniuge supplex limina nocte petam, cessem licet ipsa profari, scis genitor. sed iura deum genialia testor teque, pater, non ille iubet sed peruigil angor. ex quo primus Hymen mouitque infausta sinistram Iuno facem, semper lacrimis gemituque propinquo exturbata quies. non si mihi tigridis horror aequoreaeque super rigeant praecordia cautes, ferre queam; tu solus opem, tu summa medendi iura tenes; da bella, pater, generique iacentis aspice res humiles, atque hanc, pater, aspice prolem exulis; huic olim generis pudor. o ubi prima hospitia et iunctae testato numine dextrae? hic certe est quem fata dabant, quem dixit Apollo; non egomet tacitos Veneris furata calores culpatamue facem: tua iussa uerenda tuosque dilexi monitus. nunc qua feritate dolentis despiciam questus? nescis, pater optime, nescis quantus amor castae misero nupsisse marito. et nunc maesta quidem graue et inlaetabile munus, ut timeam doleamque, rego; sed cum oscula rumpet maesta dies, cum rauca dabunt abeuntibus armis signa tubae saeuoque genas fulgebitis auro, ei mihi, care parens, iterum fortasse rogabo!' illius umenti carpens pater oscula uultu: 'non equidem has umquam culparim, nata, querelas; pone metus, laudanda rogas nec digna negari. sed mihi multa dei (nec tu sperare quod urgues desine), multa metus regnique uolubile pondus subiciunt animo. ueniet qui debitus istis, nata, modus neque te incassum fleuisse quereris. tu solare uirum, neu sint dispendia iustae dura morae: magnos cunctamur, nata, paratus. proficitur bello.' dicentem talia nascens lux mouet ingentesque iubent adsurgere curae.

Liber Undecimus

Postquam magnanimus furias uirtutis iniquae consumpsit Capaneus expirauitque receptum fulmen, et ad terras longe comitata cadentem signauit muros ultricis semita flammae, componit dextra uictor concussa plagarum Iuppiter et uultu caelumque diemque reducit. gratantur superi, Phlegrae ceu fessus anhelet proelia et Encelado fumantem impresserit Aetnen. ille iacet lacerae complexus fragmina turris, toruus adhuc uisu memorandaque facta relinquens gentibus atque ipsi non inlaudata Tonanti. quantus Apollineae temerator matris Auerno tenditur; ipsae horrent, si quando pectore ab alto emergunt uolucres inmensaque membra iacentis spectant, dum miserae crescunt in pabula fibrae: sic grauat iniectus terras hostiliaque urit arua et anhelantem caelesti sulphure campum. respirant Thebae, templisque iacentia surgunt agmina; iam finis uotis finisque supremis planctibus, et natos ausae deponere matres. at uaga pallentes campo fuga uoluit Achiuos. nec iam hostes turmae aut ferrum mortale timetur: omnibus ante oculos irae Iouis, omnibus ardent arma metu galeaeque tonant, uisusque pauentes ipse sequi et profugis opponere Iuppiter ignes. instat Agenoreus miles caelique tumultu utitur: indomitos ut cum Massyla per arua armenti reges magno leo fregit hiatu et contentus abit; rauci tunc comminus ursi, tunc auidi uenere lupi, rabieque remissa lambunt degeneres alienae uulnera praedae. hinc premit Eurymedon, cui rusticus horror in armis, rustica tela manu, patriumque agitare tumultus (Pan illi genitor); tener hinc conatibus annos egreditur iuuenemque patrem puer aequat Alatreus: felices ambo, sed fortunatior ille, quem genuisse iuuat; nec iam dinoscere promptum quae magis arma sonent, quo plus eat hasta lacerto. artatur denso fugientum examine uallum. quas uoluis, Gradiue, uices! modo moenia Cadmi scandebant, sua nunc defendunt tecta Pelasgi. ceu redeunt nubes, ceu circumflantibus Austris alternus procumbit ager, ceu gurgite cano nunc retegit bibulas, nunc induit aestus harenas. expirat late pubes Tirynthia, alumni exuuias imitata dei; trux maeret ab astris Amphitryoniades Nemeaea in sanguine terga et similes ramos similesque uidere pharetras. stabat in Argolicae ferrato culmine turris egregius lituo dextri Mauortis Enyeus hortator; sed tunc miseris dabat utile signum suadebatque fugam et tutos in castra receptus, cum subitum obliquo descendit ab aere uulnus, urguentisque sonum laeua manus aure retenta est, sicut erat; fugit in uacuas iam spiritus auras, iam gelida ora tacent, carmen tuba sola peregit. iamque potens scelerum geminaeque exercita gentis sanguine Tisiphone fraterna claudere quaerit bella tuba: nec se tanta in certamina fidit sufficere, inferna comitem ni sede Megaeram et consanguineos in proelia suscitet angues. ergo procul uacua concedit ualle solumque ense fodit Stygio terraeque inmurmurat absens nomen et (Elysiis signum indubitabile regnis) crinalem attollit longo stridore cerasten: caeruleae dux ille comae, quo protinus omnis horruit audito tellus pontusque polusque, et pater Aetnaeos iterum respexit ad ignes. accipit illa sonum; stabat tunc forte parenti proxima, dum coetu Capaneus laudatur ab omni Ditis et insignem Stygiis fouet amnibus umbram. protinus abrupta terrarum mole sub astris constitit, exultant manes, quantumque profundae rarescunt tenebrae, tantum de luce recessit. excipit atra soror dextraeque innexa profatur: 'hac, germana, tenus Stygii metuenda parentis imperia et iussos potui tolerare furores sola super terras hostilique obuia mundo, dum uos Elysium et faciles compescitis umbras. nec pretium deforme morae cassique labores: hoc quodcumque madent campi, quod sanguine fumant stagna, quod innumero Lethaea examine gaudet ripa, meae uires laeta insignia. sed quid haec ego? Mars habeat, uulgataque iactet Enyo. uidistis (Stygiis certe manifestus in umbris) sanguine foedatum rictus atroque madentem ora ducem tabo: miserum insatiabilis edit me tradente caput. modo nempe horrendus ab astris descendit uos usque fragor: me sacra premebat tempestas, ego mixta uiri furialibus armis bella deum et magnas ridebam fulminis iras. sed iam (effabor enim) longo sudore fatiscunt corda, soror, tardaeque manus; hebet infera caelo taxus et insuetos angues nimia astra soporant. tu, cui totus adhuc furor exultantque recentes Cocyti de fonte comae, da iungere uires. non solitas acies nec Martia bella paramus, sed fratrum (licet alma Fides Pietasque repugnent, uincentur), fratrum stringendi comminus enses. grande opus! ipsae odiis, ipsae discordibus armis aptemur. quid lenta uenis? agedum elige cuius signa feras. ambo faciles nostrique; sed anceps uulgus et adfatus matris blandamque precatu Antigonen timeo, paulum ne nostra retardent consilia. ipse etiam, qui nos lassare precando suetus et ultrices oculorum exposcere Diras, iam pater est: coetu fertur iam solus ab omni flere sibi. atque adeo moror ipsa inrumpere Thebas adsuetumque larem. tibi pareat impius exul, Argolicumque impelle nefas; neu mitis Adrastus praeualeat plebesque, caue, Lernaea moretur. uade, et in alternas inimica reuertere pugnas.' talia partitae diuersum abiere sorores: ut Notus et Boreas gemino de cardine mundi, hic niue Rhipaea, Libycis hic pastus harenis, bella cient: clamant amnes, freta, nubila, siluae, iamque patent strages; plangunt sua damna coloni et tamen oppressos miserantur in aequore nautas. illas ut summo uidit pater altus Olympo incestare diem trepidumque Hyperionis orbem suffundi maculis, toruo sic incohat ore: 'uidimus armiferos, quo fas erat usque, furores, caelicolae, licitasque acies, etsi impia bella unus init aususque mea procumbere dextra. nunc par infandum miserisque incognita terris pugna subest: auferte oculos! absentibus ausint ista deis lateantque Iouem; sat funera mensae Tantaleae et sontes uidisse Lycaonis aras et festina polo ducentes astra Mycenas. nunc etiam turbanda dies: mala nubila, tellus, accipe, secedantque poli: stat parcere mundo caelitibusque meis; saltem ne uirginis almae sidera, Ledaei uideant neu talia fratres.' sic pater omnipotens, uisusque nocentibus aruis abstulit, et dulci terrae caruere sereno. iamque per Argolicas Erebo sata uirgo cohortes uestigat Polynicis iter portisque sub ipsis inuenit, incertum leto tot iniqua fugane exeat, et dubios turbabant omina sensus. uiderat, obscura uallum dum nocte pererrat aeger consilii curisque nouissima uoluens, coniugis Argiae laceram cum lampade maesta effigiem (sunt monstra deum: sic ire parabat, has latura uiro taedas erat!): ergo roganti, quae uia quisue dolor, cur maesta insignia, tantum fleuerat atque manu tacitos auerterat ignes. scit mentem uidisse nefas; etenim unde Mycenis adforet et uallum coniunx inopina subiret? sed fati monitus uicinaque funera sentit, ac sentire timet. cum uero Acherontis aperti Dira ter admoto tetigit thoraca flagello, ardet inops animi, nec tam considere regno quam scelus et caedem et perfossi in sanguine fratris expirare cupit, subitusque adfatur Adrastum: 'sera quidem, extremus socium gentisque superstes Argolicae, consulta, pater, iam rebus in artis adgredior; tunc tempus erat, cum sanguis Achiuum integer, ire ultro propriamque capessere pugnam, non plebis Danaae florem regumque uerendas obiectare animas, ut lamentabile tantis urbibus induerem capiti decus. ast ea quando praeteriit uirtus, nunc saltem exoluere fas sit quae merui. scis namque, socer, licet alta recondas uulnera et adflictum generi uereare pudorem: ille ego sum qui te pacem et pia iura regentem (infelix utinamque aliis datus urbibus hospes!) extorrem patria regnoque++sed exige tandem supplicium: fratrem suprema in bella (quid horres? decretum est fixumque) uoco; desiste morari, nec poteris. non si atra parens miseraeque sorores in media arma cadant, non si ipse ad bella ruenti obstet et extinctos galeae pater ingerat orbes, deficiam. anne bibam superest quodcumque cruoris Inachii et uestris etiamnum mortibus utar? uidi ego me propter ruptos telluris hiatus, nec subii; uidi exanimum fecique nocentem Tydea; me Tegee regem indefensa reposcit, orbaque Parrhasiis ululat mihi mater in antris. ipse nec Ismeni ripas, dum stagna cruentat Hippomedon, Tyrias potui nec scandere turres, dum tonat, et tecum, Capaneu, miscere furores. quis tantus pro luce timor? sed digna rependam. conueniant ubi quaeque nurus matresque Pelasgae longaeuique patres, quorum tot gaudia carpsi orbauique domos: fratri concurro, quid ultra est? spectent et uotis uictorem Eteoclea poscant. iamque uale, coniunx, dulcesque ualete Mycenae! at tu, care socer, (nec enim omnis culpa malorum me penes, et superi mecum Parcaeque nocentes) sis lenis cineri, meque haec post proelia raptum alitibus fratrique tegas urnamque reportes, hoc tantum, et natae melius conubia iungas.' ibant in lacrimas, ueluti cum uere reuerso Bistoniae tepuere niues, summittitur ingens Haemus et angustos Rhodope descendit in amnes. coeperat et leni senior mulcere furentem adloquio: scidit orsa nouo terrore cruenta Eumenis, alipedemque citum fataliaque arma protinus, Inachii uultus expressa Pherecli, obtulit ac fidas exclusit casside uoces. ac super haec: 'abrumpe moras, celeremus! et illum aduentare ferunt portis.' sic omnia uicit, correptumque iniecit equo; uolat aequore aperto pallidus instantemque deae circumspicit umbram. sacra Ioui merito Tyrius pro fulmine ductor nequiquam Danaos ratus exarmasse ferebat. nec pater aetherius diuumque has ullus ad aras, sed mala Tisiphone trepidis inserta ministris astat et inferno praeuertit uota Tonanti. 'summe deum, tibi namque meae primordia Thebae (liueat infandum licet Argos et aspera Iuno) debent, Sidonios ex quo per litora raptor turbasti thiasos, dignatus uirgine nostra terga premi et placidas falsum mugire per undas. nec te uana fides iterum Cadmeia adeptum conubia et Tyrios nimium inrupisse penates: tandem, inquam, soceros dilectaque moenia gratus respicis adsertorque tonas; ceu regia caeli attemptata tui, sic te pro turribus altis uidimus urguentem nubes, laetique benignum fulmen et auditos proauis agnouimus ignes. accipe nunc pecudes et magni turis aceruos uotiuumque marem; dignas sed pendere grates haud mortale opus est; certent tibi reddere Bacchus noster et Alcides, illis haec moenia seruas.' dixerat: ast illi niger ignis in ora genasque prosiluit raptumque comis diadema cremauit. tunc ferus ante ictum spumis delubra cruentat taurus et obstantum mediis e coetibus exit turbidus insanoque ferens altaria cornu. diffugiunt famuli, et regem solatur haruspex. ipse instaurari sacrum male fortis agique imperat, et magnos ficto premit ore timores. qualis ubi implicitum Tirynthius ossibus ignem sensit et Oetaeas membris accedere uestes, uota incepta tamen libataque tura ferebat durus adhuc patiensque mali; mox grande coactus ingemuit, uictorque furit per uiscera Nessus. nuntius exanimi suspensus pectora cursu Aepytus ad regem portae statione relicta tendit et haec trepido uix intellectus anhelat: 'rumpe pios cultus intempestiuaque, rector, sacra deum: frater muris circum omnibus instat portarumque moras frenis adsultat et hastis, nomine te crebro, te solum in proelia poscens. flent maesti retro comites, et uterque loquenti aggemit et pulsis exercitus obstrepit armis. ille uocat. nunc tempus erat, sator optime diuum! quid meruit Capaneus?' turbatus inhorruit altis rex odiis, mediaque tamen gauisus in ira est. sic ubi regnator post exulis otia tauri mugitum hostilem summa tulit aure iuuencus agnouitque minas, magna stat feruidus ira ante gregem spumisque animos ardentibus efflat, nunc pede toruus humum, nunc cornibus aera findens; horret ager, trepidaeque expectant proelia ualles. nec desunt regni comites: 'sine moenia pulset inritus.' 'ille autem fractis huc audeat usque uiribus?' 'hic miseris furor est instare periclo, nec librare metus et tuta odisse.' 'resiste hic fretus solio, nos propulsabimus hostem, nos bellare iube.' sic proxima turba, sed ardens ecce aderat luctu dicturusque omnia belli libertate Creon: urit fera corda Menoeceus; nulla patri requies, illum quaeritque tenetque; illum sanguineos proflantem pectore riuos aspicit et saeua semper de turre cadentem. ut dubium et pugnas cunctantem Eteoclea uidit, 'ibis' ait 'neque te ulterius fratremque ducemque, pessime, funeribus patriae lacrimisque potentem, Eumenidum bellique reum, patiemur inulti. sat tua non aequis luimus periuria diuis. urbem armis opibusque grauem et modo ciuibus artam, ceu caelo deiecta lues inimicaue tellus, hausisti, uacuamque tamen sublimis obumbras? deest seruitio plebes: hos ignis egentes fert humus, hos pelago patrius iam detulit amnis; hi quaerunt artus, illi anxia uulnera curant. redde agedum miseris fratres natosque patresque, redde aruis domibusque uiros! ubi maximus Hypseus finitimusque Dryas? ubi Phocidos arma sonorae Euboicique duces? illos tamen aequa duelli fors tulit ad manes: at tu (pudet), hostia regni, hostia, nate, iaces, ceu mutus et e grege sanguis (ei mihi) primitiis ararum et rite nefasto libatus iussusque mori: et cunctabitur ultra iste nec, aduerso nunc saltem Marte uocatus, stabit? an in pugnas alium iubet ire profanus Tiresias iterumque meos oracula nectit in gemitus? quid enim misero super unicus Haemon? ille iube subeat, tuque hinc spectator ab alta turre sede! quid saeua fremis famulamque cohortem respectas? hi te ire uolunt, hi pendere poenas; ipsa etiam genetrix ipsaeque odere sorores. in te ardens frater ferrum mortemque minatur saeuaque portarum conuellit claustra, nec audis?' sic pater infrendens, miseraque exaestuat ira. ille sub haec, 'non fallis' ait 'nec te incluta nati fata mouent. canere illa patrem et iactare decebat, sed spes sub lacrimis, spes atque occulta cupido his latet: insano praetendis funera uoto, meque premis frustra uacuae ceu proximus aulae. non ita Sidoniam Fortuna reliquerit urbem, in te ut sceptra cadant, tanto indignissime nato. nec mihi difficilis praesens uindicta++sed arma, arma prius, famuli! coeant in proelia fratres. uult gemitus lenire Creon. lucrare furorem: uictori mihi cuncta lues.' sic iurgia paulum distulit atque ensem, quem iam dabat ira, repressit. ictus ut incerto pastoris uulnere serpens erigitur gyro longumque e corpore toto uirus in ore legit; paulum si deuius hostis torsit iter, cecidere minae tumefactaque frustra colla sedent, irasque sui bibit ipse ueneni. at genetrix, primam funestae sortis ut amens expauit famam (nec tarde credidit), ibat scissa comam uultusque et pectore nuda cruento, non sexus decorisue memor: Pentheia qualis mater ad insani scandebat culmina montis, promissum saeuo caput adlatura Lyaeo. non comites, non ferre piae uestigia natae aequa ualent: tantum miserae dolor ultimus addit robur, et exangues crudescunt luctibus anni. iamque decus galeae, iam spicula saeua ligabat ductor et ad lituos hilarem intrepidumque tubarum prospiciebat equum, subito cum apparuit ingens mater, et ipse metu famulumque expalluit omnis coetus, et oblatam retro dedit armiger hastam. 'quis furor? unde iterum regni integrata resurgit Eumenis? ipsi etiam post omnia, comminus ipsi stabitis? usque adeo geminas duxisse cohortes et facinus mandasse parum est? quo deinde redibit uictor? in hosne sinus? o diri coniugis olim felices tenebrae! datis, improba lumina, poenas: haec spectanda dies. quo, saeue, minantia flectis ora? quid alternus uultus pallorque ruborque mutat, et obnixi frangunt mala murmura dentes? me miseram! uinces? prius haec tamen arma necesse est experiare domi: stabo ipso in limine portae auspicium infelix scelerumque inmanis imago. haec tibi canities, haec sunt calcanda, nefande, ubera, perque uterum sonipes hic matris agendus. parce: quid oppositam capulo parmaque repellis? non ego te contra Stygiis feralia sanxi uota deis, caeco nec Erinyas ore rogaui. exaudi miseram: genetrix te, saeue, precatur, non pater; adde moram sceleri et metire quod audes. sed pulsat muros germanus et impia contra bella ciet? non mater enim, non obstat eunti ulla soror: te cuncta rogant, hic plangimus omnes; ast ibi uix unus pugnas dissuadet Adrastus, aut fortasse iubet. tu limina auita deosque linquis et a nostris in fratrem amplexibus exis?' at parte ex alia tacitos obstante tumultu Antigone furata gradus (nec casta retardat uirginitas) uolat Ogygii fastigia muri exuperare furens; senior comes haeret eunti Actor, et hic summas non duraturus ad arces. utque procul uisis paulum dubitauit in armis, agnouitque (nefas!) iaculis et uoce superba tecta incessentem, magno prius omnia planctu implet et ex muris ceu descensura profatur: 'comprime tela manu paulumque hanc respice turrem, frater, et horrentes refer in mea lumina cristas! agnoscisne hostes? sic annua pacta fidemque poscimus? hi questus, haec est bona causa modesti exulis? Argolicos per te, germane, penates (nam Tyriis iam nullus honos), per si quid in illa dulce domo, summitte animos: en utraque gentis turba rogant ambaeque acies; rogat illa suorum Antigone deuota malis suspectaque regi, et tantum tua, dire, soror. saltem ora trucesque solue genas; liceat uultus fortasse supremum noscere dilectos et ad haec lamenta uidere anne fleas. illum gemitu iam supplice mater frangit et exertum dimittere dicitur ensem: tu mihi fortis adhuc, mihi, quae tua nocte dieque exilia erroresque fleo iam iamque tumentem placaui tibi saepe patrem? quid crimine soluis germanum? nempe ille fidem et stata foedera rupit, ille nocens saeuusque suis; tamen ecce uocatus non uenit.' his paulum furor elanguescere dictis coeperat, obstreperet quamquam atque obstaret Erinys; iam summissa manus, lente iam flectit habenas, iam tacet; erumpunt gemitus, lacrimasque fatetur cassis; hebent irae, pariterque et abire nocentem et uenisse pudet: subito cum matre repulsa Eumenis eiecit fractis Eteoclea portis clamantem: 'uenio, solumque quod ante uocasti inuideo; ne incesse moras, grauis arma tenebat mater; io patria, o regum incertissima tellus, nunc certe uictoris eris!' nec mitior ille, 'tandem,' inquit, 'scis, saeue, fidem et descendis in aequum? o mihi nunc primum longo post tempore frater, congredere: hae leges, haec foedera sola supersunt.' sic hostile tuens fratrem; namque uritur alto corde quod innumeri comites, quod regia cassis instratusque ostro sonipes, quod fulua metallo parma micet, quamquam haud armis inhonorus et ipse nec palla uulgare nitens: opus ipsa nouarat Maeoniis Argia modis ac pollice docto stamina purpureae sociauerat aurea telae. iamque in puluereum Furiis hortantibus aequor prosiliunt, sua quemque comes stimulatque monetque. frena tenent ipsae phalerasque et lucida comunt arma manu mixtisque iubas serpentibus augent. stat consanguineum campo scelus, unius ingens bellum uteri, coeuntque pares sub casside uultus. signa pauent, siluere tubae, stupefactaque Martis cornua; ter nigris auidus regnator ab oris intonuit terque ima soli concussit, et ipsi armorum fugere dei: nusquam incluta Virtus, restinxit Bellona faces, longeque pauentes Mars rapuit currus, et Gorgone cruda uirago abstitit, inque uicem Stygiae rubuere sorores. prominet excelsis uulgus miserabile tectis, cuncta madent lacrimis et ab omni plangitur arce. hinc questi uixisse senes, hinc pectore nudo stant matres paruosque uetant attendere natos. ipse quoque Ogygios monstra ad gentilia manes Tartareus rector porta iubet ire reclusa. montibus insidunt patriis tristique corona infecere diem et uinci sua crimina gaudent. illos ut stimulis ire in discrimen apertis audit et sceleri nullum iam obstare pudorem, aduolat et medias inmittit Adrastus habenas, ipse quidem et regnis multum et uenerabilis aeuo. sed quid apud tales, quis nec sua pignora curae, exter honos? tamen ille rogat: 'spectabimus ergo hoc, Inachidae Tyriique, nefas? ubi iura deique? bella ubi? ne perstate animis. te deprecor, hostis (quamquam, haec ira sinat, nec tu mihi sanguine longe), te, gener, et iubeo; sceptri si tanta cupido est, exuo regales habitus, i, Lernan et Argos solus habe!' non uerba magis suadentia frangunt accensos sumptisque semel conatibus obstant, quam Scytha curuatis erectus fluctibus umquam Pontus Cyaneos uetuit concurrere montes. ut periisse preces geminoque ad proelia fusos puluere cornipedes explorarique furentum in digitis ammenta uidet, fugit omnia linquens, castra, uiros, generum, Thebas, ac fata monentem conuersumque iugo propellit Ariona: qualis demissus curru laeuae post praemia sortis umbrarum custos mundique nouissimus heres palluit, amisso ueniens in Tartara caelo. non tamen indulsit pugnae cunctataque primo substitit in scelere et paulum Fortuna morata est. bis cassae periere uiae, bis comminus actos auertit bonus error equos, puraeque nefandi sanguinis obliquis ceciderunt ictibus hastae. tendunt frena manu, saeuis calcaribus urguent inmeritos; mouet et geminas uenerabile diuum prodigium turmas, alternaque murmura uoluunt mussantes: iterare acies, procurrere saepe impetus et totum miseris opponere bellum. iamdudum terris coetuque offensa deorum auersa caeli Pietas in parte sedebat, non habitu quo nota prius, non ore sereno, sed uittis exuta comam, fraternaque bella, ceu soror infelix pugnantum aut anxia mater, deflebat, saeuumque Iouem Parcasque nocentes uociferans, seseque polis et luce relicta descensuram Erebo et Stygios iam malle penates. 'quid me' ait 'ut saeuis animantum ac saepe deorum obstaturam animis, princeps Natura, creabas? nil iam ego per populos, nusquam reuerentia nostri. o furor, o homines diraeque Prometheos artes! quam bene post Pyrrham tellus pontusque uacabant! en mortale genus!' dixit, speculataque tempus auxilio, 'temptemus' ait 'licet inrita coner,' desiluitque polo; niueus sub nubibus atris quamquam maesta deae sequitur uestigia limes. uix steterat campo, subita mansuescere pace agmina sentirique nefas; tunc ora madescunt pectoraque, et tacitus subrepsit fratribus horror. arma etiam simulata gerens cultusque uiriles, nunc his, nunc illis, 'agite, ite, obsistite,' clamat, 'quis nati fratresque domi, quis pignora tanta hic quoque! nonne palam est ultro miserescere diuos? tela cadunt, cunctantur equi, Fors ipsa repugnat.' nonnihil impulerat dubios, ni torua notasset Tisiphone fraudes caelestique ocior igne adforet increpitans: 'quid belli obuerteris ausis, numen iners pacique datum? cede, improba: noster hic campus nosterque dies; nunc sera nocentes defendis Thebas. ubi tunc, cum bella cieret Bacchus et armatas furiarent orgia matres? aut ubi segnis eras, dum Martius impia serpens stagna bibit, dum Cadmus arat, dum uicta cadit Sphinx, dum rogat Oedipoden genitor, dum lampade nostra in thalamos Iocasta uenit?' sic urguet, et ultro uitantem aspectus etiam pudibundaque longe ora reducentem premit astridentibus hydris intentatque faces; deiectam in lumina pallam diua trahit magnoque fugit questura Tonanti. tunc uero accensae stimulis maioribus irae: arma placent, uersaeque uolunt spectare cohortes. instaurant crudele nefas; rex impius aptat tela et funestae casum prior occupat hastae. illa uiam medium clipei conata per orbem non perfert ictus atque alto uincitur auro. tunc exul subit et clare funesta precatur: 'di, quos effosso non inritus ore rogauit Oedipodes flammare nefas, non improba posco uota: piabo manus et eodem pectora ferro rescindam, dum me moriens hic sceptra tenentem linquat et hunc secum portet minor umbra dolorem.' hasta subit uelox equitis femur inter equique ilia, letum utrique uolens; sed plaga sedentis laxato uitata genu, tamen inrita uoti cuspis in obliquis inuenit uulnera costis. it praeceps sonipes strictae contemptor habenae aruaque sanguineo scribit rutilantia gyro. exultat fratris credens hunc ille cruorem (credit et ipse metu), totis iamque exul habenis indulget, caecusque auidos inlidit in aegrum cornipedem cursus. miscentur frena manusque telaque, et ad terram turbatis gressibus ambo praecipitant. ut nocte rates, quas nubilus Auster implicuit, frangunt tonsas mutantque rudentes, luctataeque diu tenebris hiemique sibique, sicut erant, imo pariter sedere profundo: haec pugnae facies. coeunt sine more, sine arte, tantum animis iraque, atque ignescentia cernunt per galeas odia et uultus rimantur acerbo lumine: nil adeo mediae telluris, et enses impliciti innexaeque manus, alternaque saeui murmura ceu lituos rapiunt aut signa tubarum. fulmineos ueluti praeceps cum comminus egit ira sues strictisque erexit tergora saetis: igne tremunt oculi, lunataque dentibus uncis ora sonant; spectat pugnas de rupe propinqua uenator pallens canibusque silentia suadet: sic auidi incurrunt; necdum letalia miscent uulnera, sed coeptus sanguis, facinusque peractum est. nec iam opus est Furiis; tantum mirantur et astant laudantes, hominumque dolent plus posse furores. fratris uterque furens cupit adfectatque cruorem et nescit manare suum; tandem inruit exul, hortatusque manum, cui fortior ira nefasque iustius, alte ensem germani in corpore pressit, qua male iam plumis imus tegit inguina thorax. ille dolens nondum, sed ferri frigore primo territus, in clipeum turbatos colligit artus; mox intellecto magis ac magis aeger anhelat uulnere. nec parcit cedenti atque increpat hostis: 'quo retrahis, germane, gradus? hoc languida somno, hoc regnis effeta quies, hoc longa sub umbra imperia! exilio rebusque exercita egenis membra uides; disce arma pati nec fidere laetis.' sic pugnant miseri; restabat lassa nefando uita duci summusque cruor, poterantque parumper stare gradus; sed sponte ruit fraudemque supremam in media iam morte parat. clamore Cithaeron erigitur, fraterque ratus uicisse leuauit ad caelum palmas: 'bene habet! non inrita uoui, cerno graues oculos atque ora natantia leto. huc aliquis propere sceptrum atque insigne comarum, dum uidet.' haec dicens gressus admouit et arma, ceu templis decus et patriae laturus ouanti, arma etiam spoliare cupit; nondum ille peractis manibus ultrices animam seruabat in iras. utque superstantem pronumque in pectora sensit, erigit occulte ferrum uitaeque labantis reliquias tenues odio suppleuit, et ensem iam laetus fati fraterno in corde reliquit. ille autem: 'uiuisne an adhuc manet ira superstes, perfide, nec sedes umquam meriture quietas? huc mecum ad manes! illic quoque pacta reposcam, si modo Agenorei stat Cnosia iudicis urna, qua reges punire datur.' nec plura locutus concidit et totis fratrem grauis obruit armis. ite truces animae funestaque Tartara leto polluite et cunctas Erebi consumite poenas! uosque malis hominum, Stygiae, iam parcite, diuae: omnibus in terris scelus hoc omnique sub aeuo uiderit una dies, monstrumque infame futuris excidat, et soli memorent haec proelia reges. at genitor sceleris comperto fine profundis erupit tenebris saeuoque in limine profert mortem imperfectam: ueteri stat sordida tabo utraque canities, et durus sanguine crinis obnubit furiale caput; procul ora genaeque intus et effossae squalent uestigia lucis. uirgo autem impositae sustentat pondera laeuae, dextra sedet baculo. qualis si puppe relicta exosus manes pigri sulcator Auerni exeat ad superos solemque et pallida turbet astra, nec ipse diu fortis patiensque superni aeris; interea longum cessante magistro crescat opus, totisque expectent saecula ripis: talis init campum, comitique extrema gementi, 'duc' ait 'ad natos patremque recentibus, oro, inice funeribus!' cunctatur nescia uirgo quid paret; impediunt iter implicitosque morantur arma, uiri, currus, altaque in strage seniles deficiunt gressus et dux miseranda laborat. ut quaesita diu monstrauit corpora clamor uirginis, insternit totos frigentibus artus. nec uox ulla seni: iacet inmugitque cruentis uulneribus, nec uerba diu temptata sequuntur. dum tractat galeas atque ora latentia quaerit, tandem muta diu genitor suspiria soluit: 'tarda meam, Pietas, longo post tempore mentem percutis? estne sub hoc hominis clementia corde? uincis io miserum, uincis, Natura, parentem! en habeo gemitus lacrimaeque per arida serpunt uulnera et in molles sequitur manus impia planctus. accipite infandae iusta exequialia mortis, crudeles nimiumque mei! nec noscere natos adloquiumque aptare licet; dic, uirgo, precanti, quem teneo? quo nunc uestras ego saeuus honore prosequar inferias? o si fodienda redirent lumina et in uultus saeuire ex more potestas! heu dolor, heu iusto magis exaudita parentis uota malaeque preces! quisnam fuit ille deorum, qui stetit orantem iuxta praereptaque uerba dictauit Fatis? Furor illa et mouit Erinys et pater et genetrix et regna oculique cadentes; nil ego: per Ditem iuro dulcesque tenebras inmeritamque ducem, subeam sic Tartara digna morte, nec irata fugiat me Laius umbra. ei mihi, quos nexus fratrum, quae uulnera tracto! soluite, quaeso, manus infestaque uincula tandem diuidite, et medium nunc saltem admittite patrem.' talia dequestus paulatim insumpserat iras mortis, et occulte telum, ni nata uetaret, quaerebat; sed cauta manu subtraxerat enses Antigone. furit inde senex: 'ubi noxia tela? heu Furiae! num totum abiit in corpora ferrum?' dicentem comes aegra leuat mutumque dolorem ipsa premit, saeuum gaudens planxisse parentem. olim autem inceptae clamore exterrita pugnae regina extulerat notum penetralibus ensem, ensem sceptriferi spolium lacrimabile Lai. multaque cum superis et diro questa cubili et nati furiis et primi coniugis umbris, luctata est dextra, et prono uix pectore ferrum intrauit tandem: uenas perrumpit aniles uulnus et infelix lustratur sanguine lectus. illius exili stridentem in pectore plagam Ismene conlapsa super lacrimisque comisque siccabat plangens: qualis Marathonide silua flebilis Erigone caesi prope funera patris questibus absumptis tristem iam soluere nodum coeperat et fortes ramos moritura legebat. et iam laeta ducum spes elusisse duorum res Amphionias alio sceptrumque maligna transtulerat Fortuna manu, Cadmique tenebat iura Creon. miser heu bellorum terminus! illi pugnarant fratres. hunc et Mauortia clamant semina, et impensus patriae paulo ante Menoeceus conciliat populis. scandit fatale tyrannis flebilis Aoniae solium: pro blanda potestas et sceptri malesuadus amor! numquamne priorum haerebunt documenta nouis? iuuat ecce nefasto stare loco regimenque manu tractare cruentum. quid, melior Fortuna, potes! iam flectere patrem incipit atque datis abolere Menoecea regnis. primum adeo saeuis imbutus moribus aulae (indicium specimenque sui) iubet igne supremo arceri Danaos, nudoque sub axe relinqui infelix bellum et tristes sine sedibus umbras. mox reducem Ogygiae congressus limine portae Oedipodem extimuit paulum, seseque minorem confessus tacite, promptamque coercuit iram; sed redit in regem caecumque audentius hostem increpitans, 'procul,' inquit, 'abi, uictoribus omen inuisum, et Furias auerte ac moenia lustra discessu Thebana tuo. spes longa peracta est: uade, iacent nati. quae iam tibi uota supersunt?' horruit instinctu rabido, steteruntque trementes ceu uisu praesente genae, seniumque recessit. tunc natam baculumque manu dimisit, et irae innixus tumido uocem de pectore rumpit: 'iamne uacat saeuire, Creon? modo perfida regna fortunaeque locum nostrae, miserande, subisti, et tibi iam fas est regum calcare ruinas? iam tumulis uictos, socios iam moenibus arces? macte, potes digne Thebarum sceptra tueri: haec tua prima dies. sed cur noua contrahis amens iura? quid anguste tantos metiris honores? exilium intendis. timida inclementia regum ista! feros auidus quin protinus imbuis enses? crede, licet: ueniat cupidus parere satelles intrepidusque secet non euitantia colla. incipe! an expectas ut pronus supplice dextra sternar et inmitis domini uestigia quaeram? finge autem temptare, sines? mihine ulla minaris supplicia, aut ullos reris superesse timores? linquere tecta iubes? caelum terramque reliqui sponte, atque ultricem crudelis in ora retorsi non ullo cogente manum: quid tale iubere, rex inimice, potes? fugio excedoque nefandis sedibus; an refert quo funera longa measque transportem tenebras? ne non gens cuncta precanti concedat, patriae quantum miser incubo terrae! sed dulces Thebae. nimirum hic clarior ortus, et meliora meos permulcent sidera uultus, hic genetrix natique. habeas Thebana regasque moenia, quo Cadmus, quo Laius omine rexit quoque ego; sic thalamos, sic pignora fida capessas; nec tibi sit uirtus fortunam euadere dextra, sed lucem deprensus ames. satis omina sanxi, duc age, nata, procul. quid te autem luctibus addo? da, rex magne, ducem.' timuit miseranda relinqui Antigone mutatque preces: 'felicia per te regna, uerende Creon, sanctasque Menoeceos umbras: da ueniam adflicto dictisque ignosce superbis. hunc morem fandi longae fecere querelae; nec soli ferus iste tibi: sic fata deosque adloquitur, durus luctu, facilisque nec ipsi saepe mihi; pridem indomito sub pectore uiuit libertas misera et saeuae spes aspera mortis. et nunc ecce tuas inritat callidus iras suppliciumque cupit; sed tu maioribus, oro, imperii potiare bonis, altusque iacentes praetereas, et magna ducum uereare priorum funera. et hic quondam solio sublimis et armis saeptus opem miseris et iura, potentibus aequus supplicibusque, dabat, cui nunc ex agmine tanto una comes, necdum exul erat. felicibus hicne obstat? in hunc odiis et regni uiribus exis, hunc abigis tectis? an ne prope limina clarum ingemat et uotis intempestiuus oberret? pone metum, procul usque tua summotus ab aula flebit; ego erectum subigam et seruire docebo, coetibus abducam solaque in sede recondam: exul erit. nam quae migranti externa patebunt moenia? uis Argos eat hostilesque Mycenas squalidus inreptet, uictique ad limen Adrasti Aonias referat clades, tenuemque precetur rex Thebanus opem? miserae quid crimina gentis pandere, quid casus iuuat ostentare pudendos? conde, precor, quodcumque sumus, nec longa precamur dona, Creon: miserere senis, maestosque parentis hic, precor, hic manes indulge ponere: certe Thebanos sepelire licet.' sic orat humique uoluitur; abducit genitor saeuumque minatur indignans ueniam. qualis leo rupe sub alta, quem uiridem quondam siluae montesque tremebant, iam piger et longo iacet exarmatus ab aeuo, magna tamen facies et non adeunda senectus; et si demissas ueniat mugitus ad aures, erigitur meminitque sui, uiresque solutas ingemit et campis alios regnare leones. flectitur adfatu, sed non tamen omnia rector supplicis indulget lacrimis partemque recidit muneris. 'haud,' inquit, 'patriis prohibebere longe finibus, occursu dum non pia templa domosque commacules. habeant te lustra tuusque Cithaeron; atque haec ecce tuis tellus habitabilis umbris, qua bellum geminaeque iacent in sanguine gentes.' sic ait, et ficto comitum uulgique gementis adsensu limen tumidus regale petebat. interea pulsi uallum exitiale Pelasgi destituunt furto; nulli sua signa suusque ductor: eunt taciti passim et pro funere pulchro dedecorem amplexi uitam reditusque pudendos. nox fauet et grata profugos amplectitur umbra.

Liber Primus

STATIVS STELLAE SVO SALVTEM Diu multumque dubitavi, Stella iuvenis optime et in studiis nostris eminentissime, qua parte evolvisti, an hos libellos, qui mihi subito calore et quadam festinandi voluptate fluxerunt, cum singuli de sinu meo pro [ . . . . ] congregatos ipse dimitterem. quid enim o [ . . . . ] quoque auctoritate editionis onerari, quo adhuc pro Thebaide mea, quamvis me reliquerit, timeo? sed et Culicem legimus et Batrachomachiam etiam agnoscimus, nec quisquam est inlustrium poetarum qui non aliquid operibus suis stilo remissiore praeluserit. quid quod haec serum erat continere, cum illa vos certe quorum honori data sunt haberetis? sed apud ceteros necesse est multum illis pereat ex venia, cum amiserint quam solam habuerunt gratiam celeritatis. nullum enim ex illis biduo longius tractum, quaedam et in singulis diebus effusa. quam timeo ne verum istuc versus quoque ipsi de se probent! Primus libellus sacrosanctum habet testem: sumendum enim erat 'a Iove principium.' centum hos versus, quos in ecum maximum feci, indulgentissimo imperatori postero die quam dedicaverat opus, tradere est iussum. 'potuisti illud'--dicet aliquis--'et ante vidisse.' respondebis illi tu, Stella carissime, qui epithalamium tuum, quod mihi iniunxeras, scis biduo scriptum. audacter mehercles, sed tantum tamen hexametros habet et fortasse tu pro collega mentieris. Manilius certe Vopiscus, vir eruditissmus et qui praecipue vindicat a situ litteras iam paene fugientes, solet ultro quoque nomine meo gloriari villam Tiburtinam suam descriptam a nobis uno die. sequitur libellus Rutilio Gallico convalescenti dedicatus, de quo nihil dico, ne videar defuncti testis occasione mentiri. nam Claudi Etrusci testimonium est, qui balneolum a me suum intra moram cenae recepit. in fine sunt kalendae Decembres, quibus utique creditur: noctem enim illam felicissimam et voluptatibus publicis inexpertam. . . . I. ECVS MAXIMVS DOMITIANI IMP. Quae superinposito moles geminata colosso stat Latium complexa forum? caelone peractum fluxit opus? Siculis an conformata caminis effigies lassum Steropem Brontemque reliquit? an te Palladiae talem, Germanice, nobis effecere manus, qualem modo frena tenentem Rhenus et attoniti vidit domus ardua Daci? nunc age Fama prior notum per saecula nomen Dardanii miretur equi cui vertice sacro Dindymon et caesis decrevit frondibus Ide: hunc neque discissis cepissent Pergama muris, nec grege permixto pueri innuptaeque puellae ipse nec Aeneas nec magnus duceret Hector. adde quod ille nocens saevosque amplexus Achivos, hunc mitis commendat eques: iuvat ora tueri mixta notis belli placidamque gerentia pacem. Nec veris maiora putes: par forma decorque, par honor. exhaustis Martem non altius armis Bistonius portat sonipes magnoque superbit pondere, nec tardo raptus prope flumina cursu fumat et ingenti propellit Strymona flatu. par operi sedes. hinc obvia limina pandit qui fessus bellis adsertae munere prolis primus iter nostris ostendit in aethera divis; discit et e vultu quantum tu mitior armis, qui nec in externos facilis saevire furores das Cattis Dacisque fidem: te signa ferente et minor in leges iret gener et Cato castris. at laterum passus hinc Iulia tecta tuentur, illinc belligeri sublimis regia Pauli, terga pater blandoque videt Concordia vultu. ipse autem puro celsum caput aere saeptus templa superfulges et prospectare videris, an nova contemptis surgant Palatia flammis pulchrius, an tacita vigilet face Troicus ignis atque exploratas iam laudet Vesta ministras. Dextra vetat pugnas, laevam Tritonia virgo non gravat et sectae praetendit colla Medusae. ceu stimulis accendit equum, nec dulcior usquam lecta deae sedes, nec si, Pater, ipse teneres. pectora, quae mundi valeant evolvere curas et quis se totis Temese dedit hausta metallis. it tergo demissa chlamys, latus ense quieto securum, magnus quanto mucrone minatur noctibus hibernis et sidera terret Orion. At sonipes habitus animosque imitatus equestris acrius attollit vultus cursumque minatur; cui rigidis stant colla iubis vivusque per armos impetus, et tantis calcaribus ilia late suffectura patent. vacuae pro cespite terrae aerea captivi crinem tegit ungula Rheni. hunc et Adrasteus visum extimuisset Arion, et pavet aspiciens Ledaeus ab aede propinqua Cyllarus: hic domini numquam mutabit habenas perpetuus frenis atque uni serviet astro. Vix sola suffieiunt insessaque pondere toto subter anhelat humus, nec ferro aut aere: laborant sub genio, teneat quamvis aeterna crepido, quae superingesti portaret culmina montis caeliferique attrita genu durasset Atlantis. Nec longae traxere morae. iuvat ipsa labores forma dei praesens, operique intenta iuventus miratur plus posse manus. strepit ardua pulsu machina; continuus septem per culmina ventis it fragor et magnae figit vaga murmura Romae. Ipse loci custos, cuius sacrata vorago famosique lacus nomen memorabile servant, innumeros aeris sonitus et verbere crudo ut sensit mugire forum, movet horrida sancto ora situ meritaque caput venerabile quercu. ac primum ingentes habitus lucemque coruscam expavit maioris equi terque ardua mersit colla lacu trepidans, laetus mox praeside viso: 'salve, magnorum proles genitorque deorum, auditum longe numen mihi! nunc mea felix, nunc veneranda palus, cum te prope nosse tuumque immortale iubar vicina sede tueri concessum. semel auctor ego inventorque salutis Romuleae: tu bella Iovis, tu proelia Rheni, tu civile nefas, tu tardum in foedera montem longo Marte domas. quod si te nostra tulissent saecula, temptasses me non audente profundo ire lacu, set Roma tuas tenuisset habenas.' Cedat equus Latiae qui contra templa Diones Caesarei stat sede fori quem traderis ausus Pellaeo, Lysippe, duci; mox Caesaris ora mirata cervice tulit: vix lumine fesso explores quam longus in hunc despectus ab illo. quis rudis usque adeo qui non, ut viderit ambos, tantum dicat equos quantum distare regentes? Non hoc imbriferas hiemes opus aut Iovis ignem tergeminum, Aeolii non agmina carceris horret annorumve moras: stabit, dum terra polusque, dum Romana dies. hoc et sub nocte silenti, cum superis terrena placent, tua turba relicto labetur caelo miscebitque oscula iuxta. ibit in amplexus natus fraterque paterque et soror: una locum cervix dabit omnibus astris. Vtere perpetuum populi magnique senatus munere. Apelleae cuperent te scribere cerae, optassetque novo similem te ponere templo Atticus Elei senior Iovis, et tua mitis ora Tarans, tua sidereas imitantia flammas lumina contempto mallet Rhodos aspera Phoebo. certus ames terras et quae tibi templa dicamus. ipse colas; nec te caeli iuvet aula, tuosque laetus huic dono videas dare tura nepotes. II. EPITHALAMION IN STELLAM ET VIOLENTILLAM Vnde sacro Latii sonuerunt carmine montes? cui, Paean, nova plectra moves umeroque comanti facundum suspendis ebur? procul ecce canoro demigrant Helicone deae quatiuntque novena lampade sollemnem thalamis coeuntibus ignem et de Pieriis vocalem fontibus undam. quas inter vultu petulans Elegea propinquat celsior adsueto divasque hortatur et ambit alternum fultura pedem, decimamque videri se cupit et medias fallit permixta sorores. ipsa manu nuptam genetrix Aeneia duxit lumine demissam et dulci probitate rubentem, ipsa toros et sacra parat coetuque Latino dissimulata deam crinem vultusque genasque temperat atque nova gestit minor ire marita. Nosco diem causasque sacri: te concinit iste (pande fores!) te, Stella, chorus; tibi Phoebus et Euhan et de Maenalia volucer Tegeaticus umbra serta ferunt. nec blandus Amor nec Gratia cessat amplexum niveos optatae coniugis artus floribus innumeris et olenti spargere nimbo. tu modo fronte rosas, violis modo lilia mixta excipis et dominae niveis a vultibus obstas. Ergo dies aderat Parcarum conditus albo vellere, quo Stellae Violentillaeque professus clamaretur hymen. cedant curaeque metusque, cessent mendaces obliqui carminis astus, fama tace: subiit leges et frena momordit ille solutus amor, consumpta est fabula vulgi et narrata diu viderunt oscula cives. tu tamen attonitus, quamvis data copia tantae noctis, adhuc optas permissaque numine dextro vota paves. pone o dulcis suspiria vates, pone: tua est. licet expositum per limen aperto ire redire gradu: iam nusquam ianitor aut lex aut pudor. amplexu tandem satiare petito (contigit!) et duras pariter reminiscere noctes. digna quidem merces, et si tibi Iuno labores Herculeos, Stygiis et si concurrere monstris fata darent, si Cyaneos raperere per aestus hanc propter: tanti Pisaea lege trementem currere et Oenomai fremitus audire sequentis. nec si Dardania pastor temerarius Ida sedisses, haec dona forent, nec si alma per auras te potius prensum aveheret Tithonia biga. Sed quae causa toros inopinaque gaudia vatis attulit, hic mecum, dum fervent agmine postes atriaque et multa pulsantur limina virga, hic, Erato iucunda, doce. vacat apta movere colloquia, et docti norunt audire penates. Forte, serenati qua stat plaga lactea caeli, alma Venus thalamo pulsa modo nocte iacebat amplexu duro Getici resoluta mariti. fulcra torosque deae tenerum premit agmen Amorum; signa petunt quas ferre faces, quae pectora figi imperet; an terris saevire an malit in undis, an miscere deos an adhuc vexare Tonantem. ipsi animus nondum nec cordi fixa voluntas: fessa iacet stratis, ubi quondam conscia culpae Lemnia deprenso repserunt vincula lecto. hic puer e turba volucrum, cui plurimus ignis ore manuque levi numquam frustrata sagitta, agmine de medio tenera sic dulce profatur voce (pharetrati pressere silentia fratres): 'scis ut, mater,' ait 'nulla mihi dextera segnis militia: quemcumque hominum divumque dedisti, uritur. at quondam lacrimis et supplice dextra et votis precibusque virum concede moveri, o genetrix: duro nec enim ex adamante creati, sed tua turba sumus. clarus de gente Latina est iuvenis, quem patriciis maioribus ortum nobilitas gavisa tulit praesagaque formae protinus e nostro posuit cognomina caelo. hunc egomet tota quondam (tibi dulce) pharetra improbus et densa trepidantem cuspide fixi. quamvis Ausoniis multum gener ille petitus matribus, edomui victum dominaeque potentis ferre iugum et longos iussi sperare per annos. ast illam summa leviter (sic namque iubebas) lampade parcentes et inerti strinximus arcu. ex illo quantos iuvenis premat anxius ignes, testis ego attonitus, quantum me nocte dieque urgentem ferat: haud ulli vehementior umquam incubui, genetrix, iterataque vulnera fodi. vidi ego et immiti cupidum decurrere campo Hippomenen, nec sic meta pallebat in ipsa. vidi et Abydeni iuvenis certantia remis brachia laudavique manus et saepe natanti praeluxi: minor ille calor quo saeva tepebant aequora: tu veteres, iuvenis, transgressus amores. ipse ego te tantos stupui durasse per aestus firmavique animos blandisque madentia plumis lumina detersi. quotiens mihi questus Apollo sic vatem maerere suum! iam, mater, amatos indulge thalamos. noster comes ille piusque signifer armiferos poterat memorare labores claraque facta virum et torrentes sanguine campos; sic tibi plectra dedit, mitisque incedere vates maluit et nostra laurum subtexere myrto. hic iuvenuapsus suaque aut externa revolvit vulnera; pro! quanta est Paphii reverentia, mater, numinis: hic nostrae deflevit fata columbae.' Finis erat: tenera matris cervice pependit blandus et admotis tepefecit pectora pennis. illa refert vultum non aspernata rogari: 'grande quidem rarumque viris, quos ipsa probavi, Pierius votum iuvenis cupit. hanc ego, formae egregium mirata decus cui gloria patrum et generis certabat honos, tellure cadentem excepi fovique sinu; nec colla genasque comere nec pingui crinem deducere amomo cessavit mea, nate, manus. mihi dulcis imago prosiluit. celsae procul aspice frontis honores suggestumque comae. Latias metire quid ultra emineat matres: quantum Latonia Nymphas virgo premit quantumque egomet Nereidas exsto. haec et caeruleis mecum consurgere digna fluctibus et nostra potuit considere concha, et si flammigeras potuisset scandere sedes hasque intrare domos, ipsi erraretis, Amores. huic quamvis census dederim largita beatos, vincit opes animo. queritor iam Seras avaros angustum spoliare nemus Clymeneaque deesse germina nec virides satis inlacrimare sorores, vellera Sidonio iam pauca rubescere tabo raraque longaevis nivibus crystalla gelari. huic Hermum fulvoque Tagum decurrere limo, nec satis ad cultus; huic Inda monilia Glaucum Proteaque atque omnem Nereida quaerere iussi. hanc si Thessalicos vidisses, Phoebe, per agros, erraret secura Daphne. si in litore Naxi Theseum iuxta foret haec conspecta cubile, Gnosida desertam profugus liquisset et Euhan. quod nisi me longis placasset Iuno querelis, falsus huic pennas et cornua sumeret aethrae rector, in hanc vero cecidisset Iuppiter auro. sed dabitur iuveni cui tu, mea summa potestas, nate, cupis, thalami quamvis iuga ferre secundi saepe neget maerens. ipsam iam cedere sensi inque vicem tepuisse viro.' sic fata levavit sidereos artus thalamique egressa superbum limen Amyclaeos ad frena citavit olores. iungit Amor laetamque vehens per nubila matrem gemmato temone sedet. iam Thybridis arces Iliacae: pandit nitidos domus alta penates claraque, gaudentes plauserunt limina cygni. Digna deae sedes, nitidis nec sordet ab astris. hic Libycus Phrygiusque silex, hic dura Laconum saxa virent, hic flexus onyx et concolor alto vena mari, rupesque nitent quis purpura saepe Oebalis et Tyrii moderator livet aeni. pendent innumeris fastigia nixa columnis, robora Dalmatico lucent satiata metallo. excludunt radios silvis demissa vetustis frigora, perspicui vivunt in marmore fontes. nec servat natura vices: hic Sirius alget, bruma tepet, versumque domus sibi temperat annum. Exsultat visu tectisque potentis alumnae non secus alma Venus quam si Paphon aequore ab alto Idaliasque domos Erycinaque templa subiret. tunc ipsam solo reclinem adfata cubili: 'quonam hic usque sopor vacuique modestia lecti, o mihi Laurentes inter dilecta puellas? quis morum fideique modus? numquamne virili summittere iugo? veniet iam tristior aetas. exerce formam et fugientibus utere donis: non ideo tibi tale decus vultusque superbos meque dedi viduos ut transmittare per annos, ceu non cara mihi. satis o nimiumque priores despexisse procos. at enim hic tibi sanguine toto deditus unam omnes inter miratur amatque, nec formae nec stirpis egens: nam docta per urbem carmina qui iuvenes, quae non didicere puellae? hunc et bissenos (sic indulgentia pergat praesidis Ausonii!) cernes attollere fasces ante diem; certe iam nunc Cybeleia movit limina et Euboicae carmen legit ille Sibyllae. iamque parens Latius, cuius praenoscere mentem fas mihi, purpureos habitus iuvenique curule indulgebit ebur, Dacasque (et gloria maior) exuvias laurosque dabit celebrare recentes. ergo age, iunge toros atque otia deme iuventae. quas ego non gentes, quae non face corda iugali? alituum pecudumque mihi durique ferarum non renuere greges; ipsum in conubia terrae aethera, cum pluviis rarescunt nubila, solvo. sic rerum series mundique revertitur aetas. unde novum Troiae decus ardentumque deorum raptorem, Phrygio si non ego iuncta marito? Lydius unde meos iterasset Thybris Iulos? quis septemgeminae posuisset moenia Romae imperii Latiale caput, ni Dardana furto cepisset Martem, nec me prohibente, sacerdos?' His mulcet dictis tacitaeque inspirat honorem conubii. redeunt animo iam dona precesque et lacrimae vigilesque viri prope limina questus, Asteris et vatis totam cantata per urbem, Asteris ante dapes, nocte Asteris, Asteris ortu, quantum non clamatus Hylas. iamque aspera coepit flectere corda libens et iam sibi dura videri. Macte toris, Latios inter placidissime vates, quod durum permensus iter coeptique laboris prendisti portus. nitidae sic transfuga Pisae amnis in externos longe flammatus amores flumina demerso trahit intemerata canali, donec Sicanios tandem prolatus anhelo ore bibat fontes: miratur dulcia Nais oscula nec credit pelago venisse maritum. Quis tibi tunc alacri caelestum in munere claro, Stella, dies? quanto salierunt pectora voto, dulcia cum dominae dexter conubia vultus adnuit! ire polo nitidosque errare per axes visus. Amyclaeis minus exsultavit harenis pastor ad Idaeas Helena veniente carinas; Thessala nec talem viderunt Pelea Tempe, cum Thetin Haemoniis Chiron accedere terris erecto prospexit equo. quam longa morantur sidera! quam segnis votis Aurora mariti! At procul ut Stellae thalamos sensere parari Letous vatum pater et Semeleius Euhan, hic movet Ortygia, movet hic rapida agmina Nysa. huic Lycii montes gelidaeque umbracula Thymbrae et Parnasus honos: illi Pangaea resultant Ismaraque et quondam genialis litora Naxi. tunc caras iniere fores comitique canoro hic chelyn, hic flavam maculoso nebrida tergo, hic thyrsos, hic plectra ferunt; hic enthea lauro tempora, Minoa crinem premit ille corona. Vixdum emissa dies, et iam socialia praesto omina, iam festa fervet domus utraque pompa. fronde virent postes, ecfulgent compita flammis, et pars immensae gaudet celeberrima Romae. omnis honos, cuncti veniunt ad limina fasces, omnis plebeio teritur praetexta tumultu; hinc eques, hinc iuvenum questus, stola mixta laborat. felices utrosque vocant, sed in agmine plures invidere viro. iamdudum poste reclinis quaerit Hymen thalamis intactum dicere carmen quo vatem mulcere queat. dat Iuno verenda vincula, et insigni geminat Concordia taeda. hic fuit ille dies: noctem canat ipse maritus, quantum nosse licet. sic victa sopore doloso Martia fluminea posuit latus Ilia ripa; non talis niveos strinxit Lavinia vultus cum Turno spectante rubet; non Claudia talis respexit populos mota iam virgo carina. Nunc opus, Aonidum comites tripodumque ministri, diversis certare modis: eat enthea vittis atque hederis redimita cohors, ut pollet ovanti quisque lyra. sed praecipui qui nobile gressu extremo fraudatis opus, date carmina festis digna toris. hunc ipse Coo plaudente Philitas Callimachusque senex Vmbroque Propertius antro ambissent laudare diem, nec tristis in ipsis Naso Tomis divesque foco lucente Tibullus. Me certe non unus amor simplexque canendi causa trahit: tecum similes iunctaeque Camenae, Stella, mihi, multumque pares bacchamur ad aras et sociam doctis haurimus ab amnibus undam. at te nascentem gremio mea prima recepit Parthenope, dulcisque solo tu gloria nostro reptasti. nitidum consurgat ad aethera tellus Eubois et pulchra tumeat Sebethos alumna; nec sibi sulpureis Lucrinae Naides antris nec Pompeiani placeant magis otia Sarni. Heia age, praeclaros Latio properate nepotes, qui leges, qui castra legant, qui carmina ludant. acceleret partu decimum bona Cynthia mensem, sed parcat Lucina precor; tuque ipse parenti parce, puer, ne mollem uterum, ne stantia laedas pectora; cumque tuos tacito natura recessu formarit vultus, multum de patre decoris, plus de matre feras. at tu, pulcherrima forma Italidum, tandem merito possessa marito, vincla diu quaesita fove: sic damna decoris nulla tibi; longe virides sic flore iuventae perdurent vultus, tardeque haec forma senescat. III. VILLA TIBVRTINA MANILII VOPISCI Cernere facundi Tibur glaciale Vopisci si quis et inserto geminos Aniene penates, aut potuit sociae commercia noscere ripae certantisque sibi dominum defendere villas, illum nec calido latravit Sirius astro nec gravis aspexit Nemeae frondentis alumnus: talis hiems tectis, frangunt sic improba solem frigora, Pisaeumque domus non aestuat annum. Ipsa manu tenera tecum scripsisse Voluptas . . . 9a tunc Venus Idaliis unxit fastigia sucis permulsitque comis blandumque reliquit honorem sedibus et volucres vetuit discedere natos. O longum memoranda dies! quae mente reporto gaudia, quam lassos per tot miracula visus! ingenium quam mite solo, quae forma beatis ante manus artemque locis! non largius usquam indulsit natura sibi. nemora alta citatis incubuere vadis; fallax responsat imago frondibus, et longas eadem fugit umbra per undas. ipse Anien (miranda fides) infraque superque saxeus hic tumidam rabiem spumosaque ponit murmura, ceu placidi veritus turbare Vopisci Pieriosque dies et habentes carmina somnos. litus utrumque domi, nec te mitissimus amnis dividit: alternas servant praetoria ripas, non externa sibi fluviorum obstare queruntur. Sestiacos nunc Fama sinus pelagusque natatum iactet et audaci victos delphinas ephebo: hic aeterna quies, nullis hic iura procellis, numquam fervor aquis. datur hic transmittere visus et voces et paene manus. sic Chalcida fluctus expellunt fluvii, sic dissociata profundo Bruttia Sicanium circumspicit ora Pelorum. Quid primum mediumve canam, quo fine quiescam? auratasne trabes an Mauros undique postes an picturata lucentia marmora vena mirer, an emissas per cuncta cubilia nymphas? huc oculis, huc mente trahor. venerabile dicam lucorum senium? te, quae vada fluminis infra cernis, an ad silvas quae respicis, aula, tacentis, qua tibi tota quies offensaque turbine nullo nox silet et nigros imitantia murmura somnos? an quae graminea suscepta crepidine fumant balnea et impositum ripis algentibus ignem, quaque vaporiferis iunctus fornacibus amnis ridet anhelantes vicino flumine nymphas? Vidi artes veterumque manus variisque metalla viva modis. labor est auri memorare figuras aut ebur aut dignas digitis contingere gemmas; quicquid et argento primum vel in aere minori lusit, et enormes manus est experta colossos. dum vagor aspectu visusque per omnia duco, calcabam necopinus opes. nam splendor ab alto defluus et nitidum referentes aera testae monstravere solum, varias ubi picta per artes gaudet humus superatque novis asarota figuris. expavere gradus. Quid nunc iungentia mirer aut quid partitis distantia tecta trichoris? quid te, quae mediis servata penatibus arbor tecta per et postes liquidas emergis in auras, quo non sub domino saevas passura bipennes? et nunc ignaro forsan vel lubrica Nais vel non abruptos tibi demet Hamadryas annos. quid referam alternas gemino super aggere mensas albentesque lacus altosque in gurgite fontes? teque, per obliquum penitus quae laberis amnem, Marcia, et audaci transcurris flumina plumbo? an solum Ioniis sub fluctibus Elidis amnem dulcis ad Aetnaeos deducat semita portus? illic ipse antris Anien et fonte relicto, nocte sub arcana glaucos exutus amictus huc illuc fragili prosternit pectora musco, aut ingens in stagna cadit vitreasque natatu plaudit aquas. illa recubat Tiburnus in umbra, illic sulpureos cupit Albula mergere crines; haec domus Egeriae nemoralem abiungere Phoeben et Dryadum viduare choris algentia possit Taygeta et silvis accersere Pana Lycaeis. quod ni templa darent alias Tirynthia sortes, et Praenestinae poterant migrare sorores. Quid bifera Alcinoi laudem pomaria vosque, qui numquam vacui prodistis in aethera, rami? cedant Telegoni, cedant Laurentia Turni iugera Lucrinaeque domus litusque cruenti Antiphatae; cedant vitreae iuga perfida Circes Dulichiis ululata lupis, arcesque superbae Anxyris et sedes Phrygio quas mitis alumno debet anus; cedant, quae te iam solibus artis avia nimbosa revocabunt litora bruma. Scilicet hic illi meditantur pondera mores; hic premitur fecunda quies, virtusque serena fronte gravis sanusque nitor luxuque carentes deliciae, quas ipse suis digressus Athenis mallet deserto senior Gargettius horto; haec per et Aegaeas hiemes Pliadumque nivosum sidus et Oleniis dignum petiisse sub astris, si Maleae credenda ratis Siculosque per aestus sit via: cur oculis sordet vicina voluptas? hic tua Tiburtes Faunos chelys et iuvat ipsum Alciden dictumque lyra maiore Catillum; seu tibi Pindaricis animus contendere plectris, sive chelyn tollas heroa ad robora, sive liventem satiram nigra rubigine turbes, seu tua non alia splendescat epistola cura. Digne Midae Croesique bonis et Perside gaza, macte bonis animi, cuius stagnantia rura debuit et flavis Hermus transcurrere ripis et limo splendente Tagus. sic docta frequentes otia, sic omni detectus pectora nube finem Nestoreae precor egrediare senectae. IV. SOTERIA RVTILII GALLICI Estis, io, superi, nec inexorabile Clotho volvit opus, videt alma pios Astraea Iovique conciliata redit, dubitataque sidera cernit Gallicus. es caelo dive, es, Germanice, cordi (quis neget?): erubuit tanto spoliare ministro imperium Fortuna tuum. stat proxima cervix ponderis immensi damnosaque fila senectae exuit atque alios melior revirescit in annos. ergo alacres quae signa colunt urbana cohortes, inque sinum quae saepe tuum fora turbida questum confugiunt leges, urbesque ubicumque togatae quae tua longinquis implorant iura querelis, certent laetitia, nosterque ex ordine collis confremat, et sileant peioris murmura famae. quippe manet longumque aevo redeunte manebit quem penes intrepidae mitis custodia Romae, nec tantum induerint fatis nova saecula crimen aut instaurati peccaverit ara Tarenti. Ast ego nec Phoebum, quamquam mihi surda sine illo plectra, nec Aonias decima cum Pallade divas aut mitem Tegeae Dircesve hortabor alumnum; ipse veni viresque novas animumque ministra, qui caneris; docto nec enim sine numine tantus Ausoniae decora ampla togae centumque dedisti iudicium mentemque viris. licet enthea vatis excludat Piplea sitim nec conscia detur Pirene: largos potius mihi gurges in haustus qui rapitur de fonte tuo, seu plana solutis quom struis orsa modis seu quom tibi dulcis in artem frangitur et nostras curat facundia leges. quare age, si Cereri sua dona merumque Lyaeo reddimus, et dives praedae tamen accipit omni exuvias Diana tholo captivaque tela Bellipotens; nec tu (quando tibi, Gallice, maius eloquium fandique opibus sublimis abundas) sperne coli tenuiore lyra. vaga cingitur astris luna, et in Oceanum rivi cecidere minores. Quae tibi sollicitus persolvit praemia morum urbis amor! quae tum patrumque equitumque notavi lumina et ignarae plebis lugere potentes! non labente Numa timuit sic curia felix, Pompeio nec celsus eques nec femina Bruto. hoc illud: tristis invitum audire catenas; parcere verberibus nec qua iubet alta potestas ire, set armatas multum sibi demere vires dignarique manus humilis et verba precantum; reddere iura foro nec proturbare curules, et ferrum mulcere toga. sic itur in alta pectora, sic mixto reverentia fidit amori. Ipsa etiam cunctos gravis inclementia fati terruit et subiti praeceps iuvenile pericli, nil cunctante malo. non illud culpa senectae (quippe ea bis senis vixdum orsa excedere lustris), sed labor intendens animique in membra vigentis imperium vigilesque suo pro Caesare curae, dulce opus. hinc fessos penitus subrepsit in artus insidiosa quies et pigra oblivio vitae. Tunc deus, Alpini qui iuxta culmina dorsi signat Apollineos sancto cognomine lucos, respicit heu tanti pridem securus alumni. praegressusque moras: 'hinc mecum, Epidauria proles, hinc' ait 'i gaudens: datur (aggredienda facultas!) ingentem recreare virum. teneamus adorti (tendatis iam fila!) colos. ne fulminis atri sit metus: has ultro laudarit Iuppiter artes. nam neque plebeiam aut dextro sine numine cretam servo animam. atque adeo breviter, dum tecta subimus, expediam. genus ipse suis permissaque retro nobilitas; nec origo latet, sed luce sequente vincitur et magno gaudet cessisse nepoti. prima togae virtus illi quoque: clarus et ingens eloquio; mox innumeris exercita castris occiduas primasque domos et sole sub omni permeruit iurata manus, nec in otia pacis permissum laxare animos ferrumque recingi. hunc Galatea vigens ausa est incessere bello (me quoque!) perque novem timuit Pamphylia messes Pannoniusque ferox arcuque horrenda fugaci Armenia et patiens Latii iam pontis Araxes. quid geminos fasces magnaeque iterata revolvam iura Asiae? velit illa quidem ter habere quaterque hunc sibi, sed revocant fasti maiorque curulis nec permissa semel. Libyci quid mira tributi obsequia et missum media de pace triumphum laudem et opes tantas? nec qui mandaverat ausus expectare fuit: gaudet Trasimennus et Alpes Cannensesque animae; primusque insigne tributum ipse palam laeta poscebat Regulus umbra. non vacat Arctoas acies Rhenumque rebellem captivaeque preces Veledae et, quae maxima nuper gloria, depositam Dacis pereuntibus Vrbem pandere, cum tanti lectus rectoris habenas, Gallice, Fortuna non admirante subisti. hunc igitur, si digna loquor, rapiemus iniquo, nate, Iovi. rogat hoc Latiae pater inclitus urbis, et meruit; neque enim frustra mihi nuper honora carmina patricio pueri sonuistis in ostro. si qua salutifero gemini Chironis in antro herba, tholo quodcumque tibi Troiana recondit Pergamus aut medicis felix Epidaurus harenis educat, Idaea profert quam Creta sub umbra dictamni florentis opem, quoque anguis abundat spumatu: iungam ipse manus atque omne benigne virus, odoriferis Arabum quod doctus in arvis aut Amphrysiaco pastor de gramine carpsit.' Dixerat. inveniunt positos iam segniter artus pugnantemque animam; ritu se cingit uterque Paeonio monstrantque simul parentque volentes, donec letiferas vario medicamine pestes et suspecta mali ruperunt nubila somni. adiuvat ipse deos morboque valentior omni occupat auxilium. citius non arte refectus Telephus Haemonia, nec quae metuentis Atridae saeva Machaonio coierunt vulnera suco. Quis mihi tot coetus inter populique patrumque sit curae votique locus? tamen ardua testor sidera teque, pater vatum Thymbraee, quis omni luce mihi, quis nocte timor, dum postibus haerens assiduus nunc aure vigil nunc lumine cuncta auguror; immensae veluti conexa carinae cumba minor, cum saevit hiems, pro parte furentis parva receptat aquas et eodem volvitur austro. Nectite nunc laetae candentia fila, sorores, nectite! nemo modum transmissi computet aevi: hic vitae natalis erit. tu Troica dignus saecula et Euboici transcendere pulveris annos Nestoreosque situs! qua nunc tibi pauper acerra digna litem? nec si vacuet Mevania valles, aut praestent niveos Clitumna novalia tauros, sufficiam. sed saepe deis hos inter honores caespes et exiguo placuerunt farra salino. V. BALNEVM CLAVDII ETRVSCI Non Helicona gravi pulsat chelys enthea plectro, nec lassata voco totiens mihi numina, Musas; et te, Phoebe, choris et te dimittimus, Euhan; tu quoque muta ferae, volucer Tegeaee, sonorae terga premas: alios poscunt mea carmina coetus. Naidas, undarum dominas, regemque corusci ignis adhuc fessum Siculaque incude rubentem elicuisse satis. paulum arma nocentia, Thebae, ponite: dilecto volo lascivire sodali. iunge, puer, cyathos et ne numerare labora cunctantemque incende chelyn; discede Laborque Curaque, dum nitidis canimus gemmantia saxis balnea dumque procax vittis hederisque, soluta fronde verecunda, Clio mea ludit Etrusco. ite, deae virides, liquidosque advertite vultus et vitreum teneris crinem redimite corymbis, veste nihil tectae, quales emergitis altis fontibus et visu Satyros torquetis amantes. non vos quae culpa decus infamastis aquarum, sollicitare iuvat; procul hinc et fonte doloso Salmacis et viduae Cebrenidos arida luctu flumina et Herculei praedatrix cedat alumni. vos mihi quae Latium septenaque culmina, Nymphae, incolitis Thybrimque novis attollitis undis, quas praeceps Anien atque exceptura natatus Virgo iuvat Marsasque nives et frigora ducens Marcia, praecelsis quarum vaga molibus unda crescit et innumero pendens transmittitur arcu: vestrum opus aggredimur, vestra est quam carmine molli pando domus. non umquam aliis habitastis in antris ditius. ipsa manus tenuit Cytherea mariti monstravitque artes; neu vilis flamma caminos ureret, ipsa faces volucrum succendit amorum. non huc admissae Thasos aut undosa Carystos; maeret onyx longe, queriturque exclusus ophites: sola nitet flavis Nomadum decisa metallis purpura, sola cavo Phrygiae quam Synnados antro ipse cruentavit maculis lucentibus Attis quaeque Tyri niveas secat et Sidonia rupes. vix locus Eurotae, viridis cum regula longo Synnada distinctu variat. non limina cessant, effulgent camerae, vario fastigia vitro in species animoque nitent. stupet ipse beatas circumplexus opes et parcius imperat ignis. multus ubique dies, radiis ubi culmina totis perforat atque alio sol improbus uritur aestu. nil ibi plebeium; nusquam Temesaea notabis aera, sed argento felix propellitur unda argentoque cadit, labrisque nitentibus instat delicias mirata suas et abire recusat. Extra autem niveo qui margine caerulus amnis vivit et in summum fundo patet omnis ab imo cui non ire lacu pigrosque exsolvere amictus suadeat? hoc mallet nasci Cytherea profundo, hic te perspicuum melius, Narcisse, videres, hic velox Hecate velit et deprensa lavari. Quid nunc strata solo referam tabulata crepantis auditura pilas, ubi languidus ignis inerrat aedibus et tenuem volvunt hypocausta vaporem? nec si Baianis veniat novus hospes ab oris, talia despiciet (fas sit componere magnis parva), Neronea nec qui modo lotus in unda, hic iterum sudare neget. macte, oro, nitenti ingenio curaque puer! tecum ista senescant, et tua iam melius discat fortuna renasci! VI. KALENDAE DECEMBRES Et Phoebus pater et severa Pallas et Musae procul ite feriatae: Iani vos revocabimus kalendis. Saturnus mihi compede exsoluta et multo gravidus mero December et ridens Iocus et Sales protervi adsint, dum refero diem beatum laeti Caesaris ebriamque ~parcen~. Vix aurora novos movebat ortus, iam bellaria linea pluebant: hunc rorem veniens profudit eurus. quicquid nobile Ponticis nucetis, fecundis cadit aut iugis Idymes; quod ramis pia germinat Damascos, et quod percoquit ~aebosia~ Caunos, largis gratuitum cadit rapinis; molles gaioli lucuntulique et massis Amerina non perustis et mustaceus et latente palma praegnantes caryotides cadebant. non tantis Hyas inserena nimbis terras obruit aut soluta Plias, qualis per cuneos hiems Latinos plebem grandine contudit serena. ducat nubila Iuppiter per orbem et latis pluvias minetur agris, dum nostri Iovis hi ferantur imbres. Ecce autem caveas subit per omnis insignis specie decora cultu plebes altera, non minor sedente. hi panaria candidasque mappas subvectant epulasque lautiores; illi marcida vina largiuntur: Idaeos totidem putes ministros. Orbem, qua melior severiorque est, et gentes alis insemel togatas; et cum tot populos, beate, pascas, hunc Annona diem superba nescit. i nunc saecula compara, Vetustas, antiqui Iovis aureumque tempus: non sic libera vina tunc fluebant nec tardum seges occupabat annum. una vescitur omnis ordo mensa, parvi, femina, plebs, eques, senatus: libertas reverentiam remisit. et tu quin etiam (quis hoc vocari, quis promittere possit hoc deorum?) nobiscum socias dapes inisti. iam se, quisquis is est, inops beatus convivam ducis esse gloriatur. Hos inter fremitus novosque luxus spectandi levis effugit voluptas: stat sexus rudis, insciusque ferri ut pugnas capit improbus viriles! credas ad Tanain ferumque Phasim Thermodontiacas calere turmas. hic audax subit ordo pumilorum, quos natura brevis statim peracta nodosum semel in globum ligavit. edunt vulnera conseruntque dextras et mortem sibi (qua manu!) minantur. ridet Mars pater et cruenta Virtus, casuraeque vagis grues rapinis mirantur pugiles ferociores. Iam noctis propioribus sub umbris dives sparsio quos agit tumultus! hic intrant faciles emi puellae, hic agnoscitur omne quod theatris aut forma placet aut probatur arte. hoc plaudunt grege Lydiae tumentes, illic cymbala tinnulaeque Gades, illic agmina confremunt Syrorum, hic plebs scenica quique comminutis permutant vitreis gregale sulpur. Inter quae subito cadunt volatu immensae volucrum per astra nubes, quas Nilus sacer horridusque Phasis, quas udo Numidae legunt sub austro. desunt qui rapiant, sinusque pleni gaudent dum nova lucra comparantur. tollunt innumeras ad astra voces Saturnalia principis sonantes, et dulci dominum favore clamant: hoc solum vetuit licere Caesar. Vixdum caerula nox subibat orbem, descendit media nitens harena densas flammeus orbis inter umbras vincens Gnosiacae facem coronae. conlucet polus ignibus nihilque obscurae patitur licere nocti. fugit pigra Quies, inersque Somnus haec cernens alias abit in urbes. Quis spectacula, quis iocos licentes, quis convivia, quis dapes inemptas, largi flumina quis canat Lyaei? iam iam deficio tuoque Baccho in serum trahor ebrius soporem. Quos ibit procul hic dies per annos! quam nullo sacer exolescet aevo! dum montes Latii paterque Thybris, dum stabit tua Roma dumque terris quod reddis Capitolium manebit.

Liber Quartus

STATIVS MARCELLO SVO SALVTEM Inveni librum, Marcelle carissime, quem pietati tuae dedicarem. reor equidem aliter quam invocato numine maximi imperatoris nullum opusculum meum coepisse; sed hic liber tres habet [ . . . . . ] se quam quod quarta ad honorem tuum pertinet. primo autem septimum decimum Germanici nostri consulatum adoravi; secundo gratias egi sacratissimis eius epulis honoratus; tertio viam Domitianam miratus sum qua gravissimam harenarum moram exemit: cuius beneficio tu quoque maturius epistolam meam accipies, quam tibi in hoc libro a Neapoli scribo. proximum est lyricum carmen ad Septimium Severum, iuvenem, uti scis, inter ornatissimos secundi ordinis, tuum quidem et condiscipulum, sed mihi citra hoc quoque ius artissime carum. nam Vindicis nostri Herculem Epitrapezion secundum honorem, quem de me et de ipsis studiis meretur, imputare etiam tibi possum. Maximum Vibium et dignitatis et eloquentiae nomine a nobis diligi satis eram testatus epistola, quam ad illum de editione Thebaidos meae publicavi; sed nunc quoque eum reverti maturius ex Dalmatia rogo. iuncta est ecloga ad municipem meum Iulium Menecraten, splendidum iuvenem et Polli mei generum, cui gratulor quod Neapolim nostram numero liberorum honestaverit. Plotio Grypo, maioris gradus iuveni, dignius opusculum reddam, sed interim hendecasyllabos quos Saturnalibus una risimus, huic volumini inserui. quare ergo plura in quarto Silvarum quam in prioribus? ne se putent aliquid egisse, qui reprehenderunt ut audio, quod hoc stili genus edidissem. primum supervacuum est dissuadere rem factam; deinde multa ex illis iam domino Caesari dederam, et quanto hoc plus est quam edere! exercere autem ioco non licet? 'secreto' inquit. sed et sphaeromachias spectamus et palaris lusio admittit. novissime: quisquis ex meis invitus aliquid legit, statim se profiteatur adversum. ita quare consilio eius accedam? in summam, nempe ego sum qui traducor: taceat et gaudeat. hunc tamen librum tu, Marcelle, defendes. et, si videtur, hactenus, sin minus, reprehendemur. vale. I. SEPTIMVS DECIMVS CONSVLATVS IMP. AVG. GERMANICI Laeta bis octonis accedit purpura fastis Caesaris insignemque aperit Germanicus annum, atque oritur cum sole novo, cum grandibus astris clarius ipse nitens et primo maior Eoo. exsultent leges Latiae, gaudete, curules, et septemgemino iactantior aethera pulset Roma iugo, plusque ante alias Evandrius arces collis ovet: subiere novi Palatia fasces et requiem bis sextus honos precibusque receptis curia Caesareum gaudet vicisse pudorem. ipse etiam immensi reparator maximus aevi attollit vultus et utroque a limine grates Ianus agit, quem tu vicina Pace ligatum omnia iussisti componere bella novique in leges iurare fori. levat ecce supinas hinc atque inde manus geminaque haec voce profatur: 'salve, magne parens mundi, qui saecula mecum instaurare paras, talem te cernere semper mense meo tua Roma cupit; sic tempora nasci, sic annos intrare decet. da gaudia fastis continua; hos umeros multo sinus ambiat ostro et properata tuae manibus praetexta Minervae. aspicis ut templis alius nitor, altior aris ignis et ipsa meae tepeant tibi sidera brumae, moribus atque tuis gaudent turmaeque tribusque purpureique patres, lucemque a consule ducit omnis honos. quid tale, precor, prior annus habebat? dic age, Roma potens, et mecum, longa Vetustas, dinumera fastos nec parva exempla recense, sed quae sola meus dignetur vincere Caesar. ter Latio deciesque tulit labentibus annis Augustus fasces, sed coepit sero mereri: tu iuvenis praegressus avos. et quanta recusas, quanta vetas! flectere tamen precibusque senatus permittes hunc saepe diem. manet insuper ordo longior, et totidem felix tibi Roma curules terque quaterque dabit. mecum altera saecula condes, et tibi longaevi renovabitur ara parentis; mille tropaea feres, tantum permitte triumphos. restat Bactra novis, restat Babylona tributis frenari; nondum gremio Iovis Indica laurus, nondum Arabes Seresque rogant, nondum omnis honorem annus habet, cupiuntque decem tua nomina menses.' Sic Ianus, clausoque libens se poste recepit. tunc omnes patuere dei laetoque dederunt signa polo, longamque tibi rex, magne, iuventam annuit atque suos promisit Iuppiter annos. II. EVCHARISTICON AD IMP. AVG. GERM. DOMITIANVM Regia Sidoniae convivia laudat Elissae, qui magnum Aenean Laurentibus intulit arvis; Alcinoique dapes mansuro carmine monstrat, aequore qui multo reducem consumpsit Vlixem: ast ego cui sacrae Caesar nova gaudia cenae nunc primum dominaque dedit consurgere mensa, qua celebrem mea vota lyra, quas solvere grates sufficiam? non, si pariter mihi vertice laeto nectat odoratas et Smyrna et Mantua lauros, digna loquar. mediis videor discumbere in astris cum Iove et Iliaca porrectum sumere dextra immortale merum. steriles transmisimus annos: haec aevi mihi prima dies, hic limina vitae. tene ego, regnator terrarum orbisque subacti magne parens, te, spes hominum, te, cura deorum, cerno iacens? datur haec iuxta, datur ora tueri vina inter mensasque, et non assurgere fas est? Tectum augustum, ingens, non centum insigne columnis, sed quantae superos caelumque Atlante remisso sustentare queant. stupet hoc vicina Tonantis regia, teque pari laetantur sede locatum numina. nec magnum properes excedere caelum: tanta patet moles effusaeque impetus aulae liberior, campi multumque amplexus operti aetheros, et tantum domino minor; ille penates implet et ingenti genio iuvat. aemulus illic mons Libys Iliacusque nitet, % multa Syene et Chios et glaucae certantia Doridi saxa; Lunaque portandis tantum suffecta columnis. longa supra species: fessis vix culmina prendas visibus auratique putes laquearia caeli. hic cum Romuleos proceres trabeataque Caesar agmina mille simul iussit discumbere mensis, ipsa sinus accincta Ceres Bacchusque laborat sufficere. aetherii felix sic orbita fluxit Triptolemi, sic vitifero sub palmite nudos umbravit colles et sobria rura Lyaeus. Sed mihi non epulas Indisque innixa columnis robora Maurorum famulasque ex ordine turmas, ipsum, ipsum cupido tantum spectare vacavit tranquillum vultu sed maiestate serena mulcentem radios summittentemque modeste fortunae vexilla suae; tamen ore nitebat dissimulatus honos. talem quoque barbarus hostis posset et ignotae conspectum agnoscere gentes. non aliter gelida Rhodopes in valle recumbit dimissis Gradivus equis; sic lubrica ponit membra Therapnaea resolutus gymnade Pollux, sic iacet ad Gangen Indis ululantibus Euhan, sic gravis Alcides post horrida iussa reversus gaudebat strato latus adclinare leoni. parva loquor necdum aequo tuos, Germanice, vultus: talis, ubi Oceani finem mensasque revisit Aethiopum sacro diffusus nectare vultus dux superum secreta iubet dare carmina Musas et Pallenaeos Phoebum laudare triumphos. Di tibi (namque animas saepe exaudire minores dicuntur) patriae bis terque exire senectae annuerint fines. rata numina miseris astris, templaque des habitesque domos. saepe annua pandas limina, saepe novo Ianum lictore salutes, saepe coronatis iteres quinquennia lustris. qua mihi felices epulas mensaeque dedisti sacra tuae, talis longo post tempore venit lux mihi, Troianae qualis sub collibus Albae, cum modo Germanas acies modo Daca sonantem proelia Palladio tua me manus induit auro. III. VIA DOMITIANA Quis duri silicis gravisque ferri immanis sonus aequori propinquum saxosae latus Appiae replevit? certe non Libycae sonant catervae, nec dux advena peierante bello Campanos quatit inquietus agros, nec frangit vada montibusque caesis inducit Nero sordidas paludes; sed qui limina bellicosa Iani iustis legibus et foro coronat, quis castae Cereri diu negata reddit iugera sobriasque terras, quis fortem vetat interire sexum et censor prohibet mares adultos pulchrae supplicium timere formae; qui reddit Capitolio Tonantem et Pacem propria domo reponit, qui genti patriae futura semper sancit lumina Flaviumque caelum, hic segnis populi vias gravatus et campos iter omne detinentes longos eximit ambitus novoque iniectu solidat graves harenas, gaudens Euboicae domum Sibyllae Gauranosque sinus et aestuantes septem montibus admovere Baias. Hic quondam piger axe vectus uno nutabat cruce pendula viator sorbebatque rotas maligna tellus, et plebs in mediis Latina campis horrebat mala navigationis; nec cursus agiles, sed impeditum tardabant iter orbitae tacentes, dum pondus nimium querens sub alta repit languida quadrupes statera. at nunc, quae solidum diem terebat, horarum via facta vix duarum. non tensae volucrum per astra pennae, nec velocius ibitis, carinae. Hic primus labor incohare sulcos et rescindere limites et alto egestu penitus cavare terras; mox haustas aliter replere fossas et summo gremium parare dorso, ne nutent sola, ne maligna sedes et pressis dubium cubile saxis; tunc umbonibus hinc et hinc coactis et crebris iter alligare gonfis. o quantae pariter manus laborant! hi caedunt nemus exuuntque montes, hi ferro scopulos trabesque levant; illi saxa ligant opusque texunt cocto pulvere sordidoque tofo; hi siccant bibulas manu lacunas et longe fluvios agunt minores. hae possent et Athon cavare dextrae et maestum pelagus gementis Helles intercludere ponte non natanti. his parvus, nisi cliviae vetarent, Inous freta miscuisset Isthmos. Fervent litora mobilesque silvae, it longus medias fragor per urbes, atque echon simul hinc et inde fractam Gauro Massicus uvifer remittit. miratur sonitum quieta Cyme et Literna palus pigerque Safon. At flavum caput umidumque late crinem mollibus impeditus ulvis Vulturnus levat ora maximoque pontis Caesarei reclinus arcu raucis talia faucibus redundat: 'camporum bone conditor meorum, quis me vallibus aviis refusum et ripas habitare nescientem recti legibus alvei ligasti! et nunc ille ego turbidus minaxque, vix passus dubias prius carinas, iam pontem fero perviusque calcor; qui terras rapere et rotare silvas assueram (pudet!), amnis esse coepi; sed grates ago servitusque tanti est, quod sub te duce, te iubente, cessi, quod tu maximus arbiter meaeque victor perpetuus legere ripae. et nunc limite me colis beato nec sordere sinis malumque late deterges sterilis soli pudorem; ne me pulvereum gravemque caelo Tyrrheni sinus obluat profundi (qualis Cinyphius tacente ripa Poenos Bagrada serpit inter agros), sed talis ferar ut nitente cursu tranquillum mare proximumque possim puro gurgite provocare Lirim.' Haec amnis, pariterque se levarat ingenti plaga marmorata dorso. huius ianua prosperumque limen arcus, belligeris ducis tropaeis et totis Ligurum nitens metallis, quantus nubila qui coronat imbri. illic flectitur excitus viator, illic Appia se dolet relinqui. tunc velocior acriorque cursus, tunc ipsos iuvat impetus iugales; ceu fessis ubi remigum lacertis primae carbasa ventilatis, aurae. ergo omnes, age, quae sub axe primo Romani colitis fidem Parentis, prono limite commeate gentes, Eoae citius venite laurus: nil obstat cupidis, nihil moratur. qui primo Tiberim reliquit ortu, primo vespere naviget Lucrinum. Sed quam fine viae recentis imo, qua monstrat veteres Apollo Cumas, albam crinibus infulisque cerno? visu fallimur, an sacris ab antris profert Chalcidicas Sibylla laurus? cedamus; chely, iam repone cantus: vates sanctior incipit, tacendum est. en! et colla rotat novisque late bacchatur spatiis viamque replet. tunc sic virgineo profatur ore: 'dicebam, veniet (manete campi atque amnis), veniet favente caelo, qui foedum nemus et putres harenas celsis pontibus et via levabit. en hic est deus, hunc iubet beatis pro se Iuppiter imperare terris; quo non dignior has subit habenas ex quo me duce praescios Averni Aeneas avide futura quaerens lucos et penetravit et reliquit. hic paci bonus, hic timendus armis, natura melior potentiorque. hic si flammigeros teneret axes, largis, India nubibus maderes, undaret Libye, teperet Haemus. Salve, dux hominum et parens deorum, provisum mihi conditumque numen. nec iam putribus evoluta chartis sollemni prece Quindecim Virorum perlustra mea dicta, sed canentem ipsam comminus, ut mereris, audi. vidi quam seriem merentis aevi pronectant tibi candidae sorores: magnus te manet ordo saeculorum, natis longior abnepotibusque annos perpetua geres iuventa quos fertur placidos adisse Nestor, quos Tithonia computat senectus et quantos ego Delium poposci. iuravit tibi iam nivalis Arctus, nunc magnos Oriens dabit triumphos. ibis qua vagus Hercules et Euhan ultra sidera flammeumque solem et Nili caput et nives Atlantis, et laudum cumulo beatus omni scandes belliger abnuesque currus; donec Troicus ignis et renatae Tarpeius pater intonabit aulae, haec donec via te regente terras annosa magis Appia senescat.' IV. EPISTOLA AD VITORIVM MARCELLVM Curre per Euboicos non segnis, epistola, campos, hac ingressa vias qua nobilis Appia crescit in latus et molles solidus premit agger harenas; atque ubi Romuleas velox penetraveris arces, continuo dextras flavi pete Thybridis oras, Lydia qua penitus stagnum navale coercet ripa suburbanisque vadum praetexitur hortis. illic egregium formaque animisque videbis Marcellum et celso praesignem vertice nosces. cui primam solito vulgi de more salutem, mox inclusa modis haec reddere verba memento: 'iam terras volucremque polum fuga veris aquosi laxat et Icariis caelum latratibus urit; ardua iam densae rarescunt moenia Romae. hos Praeneste sacrum, nemus hos glaciale Dianae, Algidus aut horrens aut Tuscula protegit umbra, Tiburis hi lucos Anienaque frigora captant. te quoque clamosae quaenam plaga mitior Vrbi subtrahit? aestivos quo decipis aere soles? quid tuus ante omnis, tua cura potissima, Gallus, nec non noster amor, dubium morumne probandus ingeniine bonis? Latiis aestivat in oris, anne metalliferae repetit iam moenia Lunae Tyrrhenasque domos? quod si tibi proximus haeret, non ego nunc vestro procul a sermone recedo. certum est: inde sonus geminas mihi circumit aures. sed tu, dum nimio possessa Hyperione flagrat torva Cleonaei iuba sideris, exue curis pectus et assiduo temet furare labori. et sontes operit pharetras arcumque retendit Parthus, et Eleis auriga laboribus actos Alpheo permulcet equos, et nostra fatescit laxaturque chelys: vires instigat alitque tempestiva quies; maior post otia virtus. talis cantata Briseide venit Achilles acrior et positis erupit in Hectora plectris. te quoque flammabit tacite repetita parumper desidia et solitos novus exsultabis in actus. certe iam Latiae non miscent iurgia leges, et pacem piger annus habet, messesque reversae dimisere forum, nec iam tibi turba reorum vestibulo querulique rogant exire clientes. cessat centeni moderatrix iudicis hasta, qua tibi sublimi iam nunc celeberrima fama eminet et iuvenis facundia praeterit annos. felix curarum, cui non Heliconia cordi serta nec imbelles Parnasi e vertice laurus, sed viget ingenium et magnos accinctus in usus fert animus quascumque vices. nos otia vitae solamur cantu ventosaque gaudia famae quaerimus. en egomet somnum et geniale secutus litus ubi Ausonio se condidit hospita portu Parthenope, tenues ignavo pollice chordas pulso Maroneique sedens in margine templi sumo animum et magni tumulis adcanto magistri: at tu, si longi cursum dabit Atropos aevi (detque precor Latiique ducis sic numina pergant, quem tibi posthabito studium est coluisse Tonante, quique tuos alio subtexit munere fasces et spatia obliquae mandat renovare Latinae!) forsitan Ausonias ibis frenare cohortes aut Rheni populos aut nigrae litora Thyles aut Histrum servare datur metuendaque portae limina Caspiacae. nec enim tibi sola potentis eloquii virtus: sunt membra accommoda bellis, quique gravem tarde subeant thoraca lacerti: seu campo pedes ire pares, est agmina supra nutaturus apex; seu frena sonantia flectes, serviet asper equus. nos facta aliena canendo vergimur in senium: propriis tu pulcher in armis ipse canenda geres parvoque exempla parabis magna Getae, dignos quem iam nunc belliger actus poscit avos praestatque domi novisse triumphos. surge, agedum, iuvenemque puer deprende parentem, stemmate materno felix, virtute paterna. iam te blanda sinu Tyrio sibi curia felix educat et cunctas gaudet spondere curules.' Haec ego Chalcidicis ad te, Marcelle, sonabam litoribus, fractas ubi Vesvius erigit iras aemula Trinacriis volvens incendia flammis. mira fides! credetne virum ventura propago, cum segetes iterum, cum iam haec deserta virebunt, infra urbes populosque premi proavitaque tanto rura abiisse mari? necdum letale minari cessat apex. procul ista tuo sint fata Teate, nec Marrucinos agat haec insania montes. Nunc si forte meis quae sint exordia musis scire petis, iam Sidonios emensa labores Thebais optato collegit carbasa portu Parnasique iugis silvaque Heliconide festis tura dedit flammis et virginis exta iuvencae votiferaque meas suspendit ab arbore vittas. nunc vacuos crines alio subit infula nexu: Troia quidem magnusque mihi temptatur Achilles, sed vocat arcitenens alio pater armaque monstrat Ausonii maiora ducis. trahit impetus illo iam pridem retrahitque timor. stabuntne sub illa mole umeri an magno vincetur pondere cervix? dic, Marcelle, feram? fluctus an sueta minores nosse ratis nondum Ioniis credenda periclis? Iamque vale et penitus voti tibi vatis honorem corde exire veta. nec enim Tirynthius, almae pectus amicitiae++cedet tibi gloria fidi Theseos, et lacerum qui circa moenia Troiae Priamiden caeso solacia traxit amico. V. ODE LYRICA AD SEPTIMIVM SEVERVM Parvi beatus ruris honoribus, qua prisca Teucros Alba colit lares, fortem atque facundum Severum non solitis fidibus saluto. iam trux ad Arctos Parrhasias hiems concessit altis obruta solibus, iam pontus ac tellus renident in Zephyros Aquilone fracto. nunc cuncta veris; frondibus annuis crinitur arbos, nunc volucrum novi questus inexpertumque carmen, quod tacita statuere bruma. nos parca tellus pervigil et focus culmenque multo lumine sordidum solantur exemptusque testa qua modo fervuerat Lyaeus. non mille balant lanigeri greges, nec vacca dulci mugit adultero, unique siquando canenti mutus ager domino reclamat. sed terra primis post patriam mihi dilecta curis, hic mea carmina regina bellorum virago Caesareo peramavit auro, cum tu sodalis dulce periculum conisus omni pectore tolleres, ut Castor ad cunctos tremebat Bebryciae strepitus harenae. tene in remotis Syrtibus avia Leptis creavit? iam feret Indicas messes odoratisque rara cinnama praeripiet Sabaeis. quis non in omni vertice Romuli reptasse dulcem Septimium putet? quis fonte Iuturnae relictis uberibus neget esse pastum? nec mira virtus: protinus Ausonum portus vadosae nescius Africae intras adoptatusque Tuscis gurgitibus puer innatasti. hinc parvus inter pignora curiae contentus <artae> lumine purpurae crescis, sed immensos labores indole patricia secutus. non sermo Poenus, non habitus tibi, externa non mens: Italus, Italus. sunt Vrbe Romanisque turmis qui Libyam deceant alumni. est et frementi vox hilaris foro; venale sed non eloquium tibi, ensisque vagina quiescit, stringere ni iubeant amici. sed rura cordi saepius et quies, nunc in paternis sedibus et solo Veiente, nunc frondosa supra Hernica, nunc Curibus vetustis. hic plura pones vocibus et modis passim solutis, sed memor interim nostri verecundo latentem barbiton ingemina sub antro. VI. HERCVLES EPITRAPEZIOS NOVI VINDICIS Forte remittentem curas Phoeboque levatum pectora, cum patulis tererem vagus otia Saeptis iam moriente die, rapuit me cena benigni Vindicis. haec imos animi perlapsa recessus inconsumpta manet: neque enim ludibria ventris hausimus aut epulas diverso a sole petitas vinaque perpetuis aevo certantia fastis. a miseri, quos nosse iuvat quid Phasidis ales distet ab hiberna Rhodopes grue, quis magis anser exta ferat, cur Tuscus aper generosior Vmbro, lubrica qua recubent conchylia mollius alga. nobis verus amor medioque Helicone petitus sermo hilaresque ioci brumalem absumere noctem suaserunt mollemque oculis expellere somnum, donec ab Elysiis prospexit sedibus alter Castor et hesternas risit Tithonia mensas. o bona nox iunctaque utinam Tirynthia luna! nox et Erythraeis Thetidis signanda lapillis et memoranda diu geniumque habitura perennem! mille ibi tunc species aerisque eborisque vetusti atque locuturas mentito corpore ceras edidici. quis namque oculis certaverit usquam Vindicis, artificum veteres agnoscere ductus et non inscriptis auctorem reddere signis? hic tibi quae docto multum vigilata Myroni aera, laboriferi vivant quae marmora caelo Praxitelis, quod ebur Pisaeo pollice rasum, quid Polycleteis iussum spirare caminis, linea quae veterem longe fateatur Apellen, monstrabit: namque haec, quotiens chelyn exuit, illi desidia est, hic Aoniis amor avocat antris. Haec inter castae genius tutelaque mensae Amphitryoniades multo mea cepit amore pectora nec longo satiavit lumina visu: tantus honos operi finesque inclusa per artos maiestas. deus ille, deus! seseque videndum indulsit, Lysippe, tibi parvusque videri sentirique ingens! et cum mirabilis intra stet mensura pedem, tamen exclamare libebit, si visus per membra feres: 'hoc pectore pressus vastator Nemees; haec exitiale ferebant robur et Argoos frangebant brachia remos.' ac spatio tam magna brevi mendacia formae! quis modus in dextra, quanta experientia docti artificis curis pariter gestamina mensae fingere et ingentes animo versare colossos! tale nec Idaeis quicquam Telchines in antris nec stolidus Brontes nec, qui polit arma deorum, Lemnius exigua potuisset ludere massa. nec torva effigies epulisque aliena remissis, sed qualem parci domus admirata Molorchi aut Aleae lucis vidit Tegeaea sacerdos; qualis et Oetaeis emissus in astra favillis nectar adhuc torva laetus Iunone bibebat: sic mitis vultus, veluti de pectore gaudens, hortatur mensas. tenet haec marcentia fratris pocula, at haec clavae meminit manus; aspera sedis sustinet et cultum Nemeaeo tegmine saxum. Digna operi fortuna sacro. Pellaeus habebat regnator laetis numen venerabile mensis et comitem occasus secum portabat et ortus, praestabatque libens modo qua diademata dextra abstulerat dederatque et magnas verterat urbes. semper ab hoc animos in crastina bella petebat, huic acies semper victor narrabat opimas, sive catenatos Bromio detraxerat Indos, seu clusam magna Babylona refregerat hasta, seu Pelopis terras libertatemque Pelasgam obruerat bello; magnoque ex agmine laudum fertur Thebanos tantum excusasse triumphos. ille etiam, magnos fatis rumpentibus actus, cum traheret letale merum, iam mortis opaca nube gravis vultus alios in numine caro aeraque supremis timuit sudantia mensis. Mox Nasamoniaco decus admirabile regi possessum; fortique deo libavit honores semper atrox dextra periuroque ense superbus Hannibal. Italicae perfusum sanguine gentis diraque Romuleis portantem incendia tectis oderat, et cum epulas, et cum Lenaea dicaret dona, deus castris maerens comes ire nefandis, praecipue cum sacrilega face miscuit arces ipsius immeritaeque domos ac templa Sagunti polluit et populis Furias immisit honestas. Nec post Sidonii letum ducis aere potita egregio plebeia domus. convivia Syllae ornabat semper claros intrare penates assuetum et felix dominorum stemmate signum. Nunc quoque, si mores humanaque pectora curae nosse deis, non aula quidem, Tirynthie, nec te regius ambit honos, sed casta ignaraque culpae mens domini, cui prisca fides coeptaeque perenne foedus amicitiae. scit adhuc florente sub aevo par magnis Vestinus avis, quem nocte dieque spirat et in carae vivit complexibus umbrae. hic igitur tibi laeta quies, fortissime divum Alcide, nec bella vides pugnasque feroces, sed chelyn et vittas et amantes carmina laurus. hic tibi sollemni memorabit carmine quantus Iliacas Geticasque domos quantusque nivalem Stymphalon quantusque iugis Erymanthon aquosis terrueris, quem te pecoris possessor Hiberi, quem tulerit saevae Mareoticus arbiter arae; hic penetrata tibi spoliataque limina mortis concinet et flentes Libyae Scythiaeque puellas. nec te regnator Macetum nec barbarus umquam Hannibal aut saevi posset vox horrida Syllae his celebrare modis. certe tu, muneris auctor, non aliis malles oculis, Lysippe, probari. VII. ODE LYRICA AD VIBIVM MAXIMVM Iam diu lato sociata campo fortis heroos, Erato, labores differ atque ingens opus in minores contrahe gyros, tuque regnator lyricae cohortis da novi paulum mihi iura plectri, si tuas cantu Latio sacravi, Pindare, Thebas. Maximo carmen tenuare tempto; nunc ab intonsa capienda myrto serta, nunc maior sitis et bibendus castior amnis. quando te dulci Latio remittent Dalmatae montes, ubi Dite viso pallidus fossor redit erutoque concolor auro? ecce me natum propiore terra non tamen portu retinent amoeno desides Baiae liticenve notus Hectoris armis. torpor est nostris sine te Camenis, tardius sueto venit ipse Thymbrae rector et primis meus ecce metis haeret Achilles. quippe te fido monitore nostra Thebais multa cruciata lima temptat audaci fide Mantuanae gaudia famae. sed damus lento veniam, quod alma prole fundasti vacuos penates. o diem laetum! venit ecce nobis Maximus alter. orbitas omni fugienda nisu, quam premit votis inimicus heres, optimo poscens (pudet heu) propinquo funus amice. orbitas nullo tumulata fletu: stat domo capta cupidus superstes imminens leti spoliis et ipsum computat ignem. duret in longum generosus infans, perque non multis iter expeditum crescat in mores patrios avumque provocet actis! tu tuos parvo memorabis enses, quos ad Eoum tuleras Orontem signa frenatae moderatus alae Castore dextro; ille ut invicti rapidum secutus Caesaris fulmen refugis amaram Sarmatis legem dederit, sub uno vivere caelo. sed tuas artes puer ante discat, omne quis mundi senium remensus orsa Sallusti brevis et Timavi reddis alumnum. VIII. GRATVLATIO AD IVLIVM MENECRATEN Pande fores superum vittataque templa Sabaeis nubibus et pecudum fibris spirantibus imple, Parthenope; clari genus ecce Menecratis auget tertia iam soboles. procerum tibi nobile vulgus crescit et insani solatur damna Vesevi. nec solum festas secreta Neapolis aras ambiat: et socii portus dilectaque miti terra Dicarcheo nec non plaga cara madenti Surrentina deo sertis altaria cingat, materni qua litus avi, quem turba nepotum circumit et similes contendit reddere vultus. gaudeat et Libyca praesignis avunculus hasta, quaeque sibi genitos putat attollitque benigno Polla sinu. macte, o iuvenis, qui tanta merenti lumina das patriae. dulcis tremit ecce tumultus tot dominis clamata domus. procul atra recedat Invidia atque alio liventia pectora flectat: his senium longaeque decus virtutis et alba Atropos et patrius lauros promisit Apollo. Ergo quod Ausoniae pater augustissimus urbis ius tibi tergeminae dederat laetabile prolis, omen erat. venit totiens Lucina piumque intravit repetita larem. sic fertilis, oro, stet domus et donis numquam mutata sacratis. macte, quod et proles tibi saepius aucta virili robore, sed iuveni laetanda et virgo parenti: aptior his virtus, citius dabit illa nepotes, qualis maternis Helene iam digna palaestris inter Amyclaeos reptabat candida fratres; vel qualis caeli facies, ubi nocte serena admovere iubar mediae duo sidera lunae. Sed queror haud faciles, iuvenum rarissime, questus irascorque etiam, quantum irascuntur amantes. tantane me decuit vulgari gaudia fama noscere? cumque tibi vagiret tertius infans, protinus ingenti non venit nuntia cursu littera, quae festos cumulare altaribus ignes et redimire chelyn postesque ornare iuberet Albanoque cadum sordentem promere fumo et cantu signare diem? sed tardus inersque nunc demum mea vota cano: tua culpa tuusque hic pudor. ulterius sed enim producere questus non licet; en hilaris circumstat turba tuorum defensatque patrem. quem non hoc agmine vincas? di patrii, quos auguriis super aequora magnis litus ad Ausonium devexit Abantia classis, tu, ductor populi longe migrantis, Apollo, cuius adhuc volucrem laeva cervice sedentem respiciens blande felix Eumelus adorat, tuque, Actaea Ceres, cursu cui semper anhelo votivam taciti quassamus lampada mystae, et vos, Tyndaridae, quos non horrenda Lycurgi Taygeta umbrosaeque magis coluere Therapnae: hos cum plebe sua patrii servate penates. sint, qui fessam aevo crebrisque laboribus urbem voce opibusque iuvent viridique in nomine servent. his placidos genitor mores largumque nitorem monstret avus, pulchrae studium virtutis uterque. quippe et opes et origo sinunt hanc lampade prima patricias intrare fores, hos pube sub ipsa, si modo prona bonis invicti Caesaris adsint numina, Romulei limen pulsare senatus. IX. HENDECASYLLABI IOCOSI AD PLOTIVM GRYPVM Est sane iocus iste, quod libellum misisti mihi, Grype, pro libello. urbanum tamen hoc potest videri, si post hoc aliquid mihi remittas; nam si ludere, Grype, perseveras, non ludis. licet, ecce, computemus! noster purpureus novusque charta et binis decoratus umbilicis, praeter me mihi constitit decussis: tu rosum tineis situque putrem, quales aut Libycis madent olivis aut tus Niliacum piperve servant aut Byzantiacos colunt lacertos; nec saltem tua dicta continentem quae trino iuvenis foro tonabas, aut centum prope iudices, priusquam te Germanicus arbitrum sequenti annonae dedit omniumque late praefecit stationibus viarum; sed Bruti senis oscitationes de capsa miseri libellionis, emptum plus minus asse Gaiano, donas. usque adeone defuerunt caesis pillea suta de lacernis vel mantelia luridaeve mappae, chartae Thebaicaeve Caricaeve? nusquam turbine conditus ruenti prunorum globus atque cottanorum? non enlychnia sicca, non replictae bulborum tunicae? nec ova tantum, nec lenes halicae, nec asperum far? nusquam Cinyphiis vagata campis curvarum domus uda coclearum? non lardum grave debilisve perna? non Lucanica, non graves Falisci, non sal oxyporumve caseusve? aut panes nitidantis aphronitri? vel passum psithiis suis recoctum, dulci defruta vel lutosa caeno? quantum nec dare cereos olentes, cultellum tenuesve codicillos? ollares, rogo, non licebat uvas, Cumano patinas in orbe tortas aut unam dare synthesin (quid horres?) alborum calicum atque caccaborum? sed certa velut aequus in statera, nil mutas, sed idem mihi rependis. quid si cum bene mane semicrudus inlatam tibi dixero salutem, et tu me vicibus domi salutes? aut cum me dape iuveris opima, exspectes similes et ipse cenas? irascor tibi, Grype. sed valebis; tantum ne mihi, quo soles lepore, et nunc hendecasyllabos remittas.

Liber Quintus

STATIVS ABASCANTO SVO SALVTEM Omnibus affectibus prosequenda sunt bona exempla, cum publice prosint. pietas, quam Priscillae tuae praestas, et morum tuorum pars, et nulli non conciliare te, praecipue marito, potest. uxorem enim vivam amare voluptas est, defunctam religio. ego tamen huic operi non ut unus e turba nec tantum quasi officiosus adsilui. amavit enim uxorem meam Priscilla et amando fecit mihi illam probatiorem; post hoc ingratus sum, si lacrimas tuas transeo. praeterea latus omne divinae domus semper demereri pro mea mediocritate conitor. nam qui bona fide deos colit, amat et sacerdotes. sed quamvis propiorem usum amicitiae tuae iampridem cuperem, mallem tamen nondum invenisse materiam. I. EPICEDION IN PRISCILLAM Si manus aut similes docilis mihi fingere cerasaut ebur impressis aurumve animare figuris,hinc, Priscilla, tuo solacia grata maritoconciperem. namque egregia pietate mereturut vel Apelleo vultus signata colore, 5Phidiaca vel nata manu reddare dolenti.sic auferre rogis umbram conatur, et ingenscertamen cum Morte gerit, curasque fatigatartificum inque omni te quaerit amare metallo.sed mortalis honos, agilis quem dextra laborat. 10nos tibi, laudati iuvenis rarissima coniunx,longa nec obscurum finem latura perennitemptamus dare iusta lyra, modo dexter Apolloquique venit iuncto mihi semper Apolline Caesarannuat: haut alio melius condere sepulcro. Sera quidem tanto struitur medicina dolori,altera cum volucris Phoebi rota torqueat annum;sed cum plaga recens et adhuc in vulnere primonigra domus questu, miseram qua accessus ad auremconiugis orbati? tunc flere et scindere vestes 20et famulos lassare greges et vincere planctusFataque et iniustos rabidis pulsare quereliscaelicolas solamen erat. licet ipse levandosad gemitus silvis comitatus et amnibus Orpheusafforet atque omnis pariter matertera vatem, 25omnis Apollineus tegeret Bacchique sacerdos:nil cantus, nil fila deis pallentis AverniEumenidumque audita comis mulcere valerent:tantus in attonito regnabat pectore luctus.nunc etiam ad planctus refugit iam plana cicatrix 30dum canimus, gravibusque oculis uxorius instatimber. habentne pios etiamnum haec lumina fletus?mira fides! citius genetrix Sipylea fereturexhausisse genas, citius Tithonida maestideficient rores aut exsatiata fatiscet 35mater Achilleis hiemes adfrangere bustis.macte animi! notat ista deus qui flectit habenasorbis et humanos propior Iove digerit actus,maerentemque videt; lectique arcana ministrihinc etiam documenta capit, quod diligis umbram 40et colis exsequias. hic est castissimus ardor,hic amor a domino meritus censore probari. Nec mirum, si vos collato pectore mixtosiunxit inabrupta concordia longa catena.illa quidem nuptumque prior taedasque marito 45passa alio, sed te ceu virginitate iugatumvisceribus totis animaque amplexa fovebat;qualiter aequaevo sociatam palmite vitemulmus amat miscetque nemus ditemque precaturautumnum et caris gaudet redimita racemis. 50laudantur proavis seu pulchrae munere formae,quae morum caruere bonis falsaeque potenteslaudis egent verae: tibi quamquam et origo niteretet felix species multumque optanda maritis,ex te maior honos, unum novisse cubile, 55unum secretis agitare sub ossibus ignem.illum nec Phrygius vitiasset raptor amoremDulichiive proci nec qui fraternus adultercasta Mycenaeo conubia polluit auro.si Babylonos opes, Lydae si pondera gazae 60Indorumque dares Serumque Arabumque potentesdivitias, mallet cum paupertate pudicaintemerata mori vitamque rependere famae.nec frons triste rigens nimiusque in moribus horror,sed simplex hilarisque fides et mixta pudori 65gratia. quod si anceps metus ad maiora vocasset,illa vel armiferas pro coniuge laeta catervasfulmineosque ignes mediique pericula pontiexciperet. melius, quod non adversa probaruntquae tibi cura tori, quantus pro coniuge pallor. 70sed meliore via dextros tua vota maritopromeruere deos, dum nocte dieque fatigasnumina, dum cunctis supplex advolveris ariset mitem genium domini praesentis adoras. Audita es, venitque gradu Fortuna benigno. 75vidit quippe pii iuvenis navamque quietemintactamque fidem succinctaque pectora curiset vigiles sensus et digna evolvere tantassobria corda vices, vidit, qui cuncta suorumnovit et inspectis ambit latus omne ministris. 80nec mirum: videt ille ortus obitusque, quid auster,quid boreas hibernus agat, ferrique togaequeconsilia atque ipsam mentem probat. ille iubatismolem immensam umeris et vix tractabile pensumimposuit (nec enim numerosior altera sacra 85cura domo), magnum late dimittere in orbemRomulei mandata ducis, viresque modosqueimperii tractare manu; quae laurus ab arcto,quid vagus Euphrates, quid ripa binominis Histri,quid Rheni vexilla ferant: quantum ultimus orbis 90cesserit et refugo circumsona gurgite Thyle;(omnia nam laetas pila attollentia frondes,nullaque famosa signatur lancea penna);praeterea, fidos dominus si dividat enses,pandere quis centum valeat frenare, maniplos 95inter missus eques, quis praecepisse cohorti,quem deceat clari praestantior ordo tribuni,quisnam frenigerae signum dare dignior alae;mille etiam praenosse vices, an merserit agrosNilus, an imbrifero Libye sudaverit austro: 100cunctaque si numerem, non plura interprete virganuntiat ex celsis ales Tegeaticus astris,quaeque cadit liquidas Iunonia virgo per auraset picturato pluvium ligat aera gyro,quaeque tuas laurus volucri, Germanice, cursu 105Fama vehit praegressa diem tardumque sub astrisArcada et in medio linquit Thaumantida caelo. Qualem te superi, Priscilla, hominesque benignoaspexere die, cum primum ingentibus actisadmotus coniunx! vicisti gaudia ~cene 110ipsius, effuso dum pectore prona sacratosante pedes avide domini tam magna merentisvolveris. Aonio non sic in vertice gaudet,quam pater arcani praefecit hiatibus antriDelius, aut primi cui ius venerabile thyrsi 115Bacchus et attonitae tribuit vexilla catervae.nec tamen hic mutata quies probitasve secundisintumuit: tenor idem animo moresque modestifortuna crescente manent. fovet anxia curasconiugis hortaturque simul flectitque labores. 120ipsa dapes modicas et sobria pocula tradit,exemplumque ad erile monet; velut Apula coniunxagricolae parci vel sole infecta Sabino,quae videt emeriti iam prospectantibus astristempus adesse viri, propere mensasque torosque 125instruit expectatque sonum redeuntis aratri.parva loquor. tecum gelidas comes illa per arctosSarmaticasque hiemes Histrumque et pallida Rhenifrigora, tecum omnes animo durata per aestuset, si castra darent, vellet gestare pharetras, 130vellet Amazonia latus intercludere pelta;dum te pulverea bellorum nube videretCaesarei prope fulmen equi divinaque telavibrantem et magnae sparsum sudoribus hastae. Hactenus alma chelys. tempus nunc ponere frondes, 135Phoebe, tuas maestaque comam damnare cupresso. Quisnam pacata consanguinitate ligavitFortunam Invidiamque deus? quis iussit iniquasaeternum bellare deas? nullamne notavitilla domum, torvo quam non haec lumine figat 140protinus et saeva proturbet gaudia dextra?florebant hilares inconcussique penates:nil maestum. quid enim, quamvis infida levisque,Caesare tam dextro posset Fortuna timeri?invenere viam liventia Fata, piumque 145intravit vis saeva larem. sic plena malignoadflantur vineta noto, sic alta senescitimbre seges nimio, rapidae sic obvia puppiinvidet et velis adnubilat aura secundis.carpitur eximium fato Priscilla decorem; 150qualiter alta comam silvarum gloria pinusseu Iovis igne malo seu iam radice solutadeficit et nulli spoliata remurmurat aurae.quid probitas aut casta fides, quid numina prosuntculta deum? furvae miseram circum undique leti 155vallavere plagae, tenduntur dura sororumlicia et exacti superest pars ultima fili.nil famuli coetus, nil ars operosa medentumauxiliata malis; comites tamen undique fictospem simulant vultu, flentem notat illa maritum. 160ille modo infernae nequiquam flumina Lethesincorrupta rogat, nunc anxius omnibus arisinlacrimat signatque fores et pectore tergetlimina; nunc magni vocat exorabile numenCaesaris. heu durus fati tenor! estne quod illi 165non liceat? quantae poterant mortalibus annisaccessisse morae si tu, pater, omne teneresarbitrium? caeco gemeret Mors clusa barathrolongius, et vacuae posuissent stamina Parcae. Iamque cadunt vultus oculisque novissimus error 170optunsaeque aures, nisi cum vox sola maritinoscitur; illum unum media de morte reversamens videt, illum aegris circumdat fortiter ulnisimmotas obversa genas, nec sole supremolumina sed dulci mavult satiare marito. 175tum sic unanimum moriens solatur amantem:'pars animae victura meae, cui linquere possimo utinam, quos dura mihi rapit Atropos annos:parce precor lacrimis, saevo ne concute planctupectora, nec crucia fugientem coniugis umbram. 180linquo equidem thalamos, salvo tamen ordine, maestosquod prior: exegi longa potiora senectatempora. vidi omni pridem te flore nitentem,vidi altae propius propiusque accedere dextrae.non in te Fatis, non iam caelestibus ullis 185arbitrium: mecum ista fero. tu limite coeptotende libens sacrumque latus geniumque potenteminrequietus ama. nunc, quod cupis ipse iuberi,da Capitolinis aeternum sedibus aurum,quo niteat sacri centeno pondere vultus 190Caesaris et propriae signet cultricis amorem.sic ego nec Furias nec deteriora videboTartara et Elysias felix admittar in oras.' Haec dicit labens sociosque amplectitur artushaerentemque animam non tristis in ora mariti 195transtulit et cara pressit sua lumina dextra. At iuvenis magno flammatus pectora luctununc implet saevo viduos clamore penates,nunc ferrum laxare cupit, nunc ardua tenditin loca (vix retinent comites), nunc ore ligato 200incubat amissae mersumque in corde doloremsaevus agit, qualis conspecta coniuge segnisOdrysius vates positis ad Strymona plectrisobstupuit tristemque rogum sine carmine flevit.ille etiam erecte rupisset tempora vitae, 205ne tu Tartareum chaos incomitata subires,set prohibet mens fida ducis mirandaque sacrisimperiis et maior amor. Quis carmine dignoexsequias et dona malae feralia pompaeperlegat? omne illic stipatum examine longo 210ver Arabum Cilicumque fluit floresque SabaeiIndorumque arsura seges praereptaque templistura, Palaestini simul Hebraeique liquoresCoryciaeque comae Cinyreaque germina; et altisipsa toris Serum Tyrioque umbrata recumbit 215tegmine. sed toto spectatur in agmine coniunxsolus; in hunc magnae flectuntur lumina Romaeceu iuvenes natos suprema ad busta ferentem:is dolor in vultu, tantum crinesque genaequenoctis habent. illam tranquillo fine solutam 220felicemque vocant; lacrimas fudere marito. Est locus ante urbem qua primum nascitur ingensAppia, quaque Italo gemitus Almone Cybebeponit et Idaeos iam non reminiscitur amnis.hic te Sidonio velatam molliter ostro 225eximius coniunx (nec enim fumantia bustaclamoremque rogi potuit perferre) beatocomposuit, Priscilla, toro. nil longior aetascarpere, nil aevi poterunt vitiare labores:sic cautum membris; tantas venerabile marmor 230spirat opes. mox in varias mutata novariseffigies: hoc aere Ceres, hoc lucida Gnosis,illo Maia tholo, Venus hoc non improba saxo.accipiunt vultus haud indignata decorosnumina: circumstant famuli consuetaque turba 235obsequiis, tunc rite tori mensaeque paranturassiduae. domus ista, domus! quis triste sepulcrumdixerit? hac merito visa pietate maritiprotinus exclames: 'est hic, agnosco, ministerillius, aeternae modo qui sacraria genti 240condidit inque alio posuit sua sidera caelo.'sic, ubi magna novum Phario de litore puppissolvit iter iamque innumeros utrimque rudenteslataque veliferi porrexit brachia maliinvasitque vias, in eodem angusta phaselos 245aequore et immensi partem sibi vindicat austri. Quid nunc immodicos, iuvenum lectissime, fletuscorde foves longumque vetas exire dolorem?nempe times ne Cerbereos Priscilla tremescatlatratus? tacet ille piis; ne tardior adsit 250navita proturbetque vadis? vehit ille merentesprotinus et manes placidus locat hospite cumba.praeterea, si quando pio laudata maritoumbra venit, iubet ire faces Prosperina laetasegressasque sacris veteres heroidas antris 255lumine purpureo tristes laxare tenebrassertaque et Elysios animae praesternere flores.sic manes Priscilla subit; ibi supplice dextrapro te Fata rogat, reges tibi tristis Averniplacat, ut expletis humani finibus aevi 260pacantem terras dominum iuvenemque relinquasipse senex. certae iurant in vota sorores. II. LAVDES CRISPINI VETTI BOLANI FILII Rura meus Tyrrhena petit saltusque TagetisCrispinus; nec longa mora est aut avia tellus;et mea secreto velluntur pectora morsu,udaque turgentes impellunt lumina guttas,ceu super Aegaeas hiemes abeuntis amici 5vela sequar spectemque ratem iam fessus ab altisrupibus atque oculos longo querar aere vinci. Quid? si militiae iam te, puer inclite, primaeclara rudimenta et castrorum dulce vocaretauspicium, quanto manarent gaudia fletu 10quosve darem amplexus! etiamne optanda propinquitristia, ut octonos bis iam tibi circuit orbesvita? sed angustis animus robustior annissuccumbitque oneri, et mentem sua non capit aetas.nec mirum: non te series inhonora parentum 15obscurum proavis et priscae lucis egentemplebeia de stirpe tulit; non sanguine cretusturmali trabeaque recens et paupere clavoaugustam sedem et Latii penetrale senatusadvena pulsasti, sed praecedente tuorum 20agmine. Romulei qualis per iugera circicum pulcher visu titulis generosus avitisexspectatur equus cuius de stemmate longofelix demeritos habet admissura parentes,illum omnes acuunt plausus, illum ipse volantem 25pulvis et incurvae gaudent agnoscere metae:sic te, clare puer, genitum sibi curia sensit,primaque patricia clausit vestigia luna.mox Tyrios ex more sinus tunicamque potentemagnovere umeri. sed enim tibi magna parabat 30ad titulos exempla pater. quippe ille iuventamprotinus ingrediens pharetratum invasit Araxenbelliger indocilemque fero servire NeroniArmeniam. rigidi summam Mavortis agebatCorbulo, sed comitem belli sociumque laborum 35ille quoque egregiis multum miratus in armisBolanum; atque illi curarum asperrima suetuscredere partirique metus, quod tempus amicumfraudibus, exerto quaenam bona tempora bello,quae suspecta fides aut quae fuga vera ferocis 40Armenii. Bolanus iter praenosse timendum,Bolanus tutis iuga quaerere commoda castris,metiri Bolanus agros, aperire malignastorrentum nemorumque moras tantamque verendimentem implere ducis iussisque ingentibus unus 45sufficere. ipsa virum norat iam barbara tellus,ille secundus apex bellorum et proxima cassis.sic Phryges attoniti, quamquam Nemeaea viderentarma Cleonaeusque acies impelleret arcus,pugnante Alcide tamen et Telamona timebant. 50disce, puer, (nec enim externo monitore petendusvirtutis tibi pulcher amor: cognata ministretlaus animos. aliis Decii reducesque Camillimonstrentur), tu disce patrem, quantusque negantemfluctibus occiduis fesso usque Hyperione Thylen 55intrarit mandata gerens quantusque potentismille urbes Asiae sortito rexerit anno,imperium mulcente toga. bibe talia pronisauribus, haec certent tibi conciliare propinqui,haec iterent comites praecepta senesque paterni. Iamque alio moliris iter nec deside passuire paras. nondum validae tibi signa iuventaeinrepsere genis, et adhuc tenor integer aevi.nec genitor iuxta; fatis namque haustus iniquisoccidit et geminam prolem sine praeside linquens; 65nec saltem teneris ostrum puerile lacertisexuit albentique umeros induxit amictu.quem non corrupit pubes effrena novaequelibertas properata togae? ceu nescia falcissilva comas tollit fructumque exspirat in umbras. 70at tibi Pieriae tenero sub pectore curaeet pudor et docti legem sibi dicere mores;tunc hilaris probitas et frons tranquilla, nitorqueluxuriae confine tenens, pietasque per omnesdispensata modos; aequaevo cedere fratri 75mirarique patrem miseraeque ignoscere matriadmonuit fortuna domus. tibine illa nefandapocula letalesque manu componere sucosevaluit, qui voce potes praevertere morsusserpentum atque omnis vultu placare novercas? 80infestare libet manes meritoque precatupacem auferre rogis; sed te, puer optime, cernoflectentem iustis et talia dicta parantem:'parce precor cineri: fatum illud et ira nocentumParcarum crimenque dei, mortalia quisquis 85pectora sero videt nec primo in limine sistitconatus scelerum atque animos infanda parantes.excidat illa dies aevo nec postera credantsaecula. nos certe taceamus et obruta multanocte tegi propriae patiamur crimina gentis. 90exegit poenas, hominum cui cura suorum,quo Pietas auctore redit terrasque revisit,quem timet omne nefas. satis haec lacrimandaque nobisultio. quin saevas utinam exorare liceretEumenidas timidaeque avertere Cerberon umbrae 95immemoremque tuis citius dare manibus amnem.' Macte animo, iuvenis! sed crescunt crimina matris.nec tantum pietas, sed protinus ardua virtusaffectata tibi. nuper cum forte sodalisimmeritae falso palleret crimine famae 100erigeretque forum succinctaque iudice multosurgeret et castum vibraret Iulia fulmen,tu, quamquam non ante forum legesque severaspassus sed tacita studiorum occultus in umbra,defensare metus adversaque tela subisti 105pellere, inermis adhuc et tiro, paventis amici.haud umquam tales aspexit Romulus annosDardaniusque senex medii bellare togatastrage fori. stupuere patres temptamina tantaconatusque tuos, nec te reus ipse timebat. 110par vigor et membris, promptaeque ad fortia viressufficiunt animo atque ingentia iussa sequuntur.ipse ego te nuper Tiberino in litore vidiqua Tyrrhena vadis Laurentibus aestuat unda,tendentem cursus vexantemque ilia nuda 115calce ferocis equi, vultu dextraque minacem:si qua fides dictis, stupui armatumque putavi.Gaetulo sic pulcher equo Troianaque quassanstela novercales ibat venator in agrosAscanius miseramque patri flagrabat Elissam; 120Troilus haut aliter gyro leviore minanteseludebat equos, aut quem de turribus altisArcadas Ogygio versantem in pulvere metasspectabant Tyriae non torvo lumine matres.ergo age (nam magni ducis indulgentia pulsat 125certaque dat votis hilaris vestigia frater),surge animo, et fortes castrorum concipe curas.monstrabunt acies Mavors Actaeaque virgo,flectere Castor equos, umeris quatere arma Quirinus,qui tibi iam tenero permisit plaudere collo 130nubigenas clipeos intactaque caedibus arma. Quasnam igitur terras, quem Caesaris ibis in orbem?Arctoosne amnes et Rheni fracta natabisflumina, an aestiferis Libyae sudabis in arvis?an iuga Pannoniae mutatoresque domorum 135Sauromatas quaties? an te septenus habebitHister et umbroso circumflua coniuge Peuce?an Solymum cinerem palmetaque capta subibisnon sibi felices silvas ponentis Idymes?quod si te magno tellus frenata parenti 140accipiat, quantum ferus exsultabit Araxes,quanta Caledonios attollet gloria campos,cum tibi longaevus referet trucis incola terrae:'hic suetus dare iura parens, hoc cespite turmasadfari; vicis speculas castellaque++longe 145aspicis?++ille dedit cinxitque haec moenia fossa;belligeris haec dona deis, haec tela dicavit(cernis adhuc titulos); hunc ipse vocantibus armisinduit, hunc regi rapuit thoraca Britanno,'qualiter in Teucros victricia bella paranti 150ignotum Pyrrho Phoenix narrabat Achillem. Felix qui viridi fidens, Optate, iuventadurabis quascumque vias vallumque subibis,forsan et ipse latus (sic numina principis adsint)cinctus et unanimi comes indefessus amici, 155quo Pylades ex more pius, quo Dardana gessitbella Menoetiades. quippe haec concordia vobis,hic amor est; duretque, precor! nos fortior aetasiam fugit; hinc votis animum precibusque iuvabo,et mihi. sed questus solitos si forte ciebo 160et mea Romulei venient ad carmina patres,tu deeris, Crispine, mihi, cuneosque per omneste meus absentem circumspectabit Achilles.sed venies melior (vatum non irrita curruntomina); quique aquilas tibi nunc et castra recludit, 165idem omnes perferre gradus cingique superbisfascibus et patrias dabit insedisse curules. Sed quis ab excelsis Troianae collibus Albae,unde suae iuxta prospectat moenia Romaeproximus ille deus, fama velocior intrat 170nuntius atque tuos implet, Crispine, penates?dicebam certe: vatum non irrita curruntauguria. en, ingens reserat tibi limen honorumCaesar et Ausonii committit munia ferri.vade, puer, tantisque enixus suffice donis, 175felix qui magno iam nunc sub praeside iurascuique sacer primum tradit Germanicus ensem!non minus hoc, fortis quam si tibi panderet ipseBellipotens aquilas torvaque induceret oracasside. vade alacer maioraque disce mereri! III. EPICEDION IN PATREM SVVM Ipse malas vires et lamentabile carmenElysio de fonte mihi pulsumque sinistraeda, genitor praedocte, lyrae. neque enim antra moveriDelia nec solitam fas est impellere Cirrhamte sine. Corycia quicquid modo Phoebus in umbra, 5quicquid ab Ismariis monstrarat collibus Euhan,dedidici. fugere meos Parnasia crinesvellera, funestamque hederis inrepere taxumextimui trepidamque (nefas!) arescere laurum.certe ego, magnanimum qui facta attollere regum 10ibam altum spirans Martemque aequare canendo.quis sterili mea corda situ, quis Apolline mersofrigida damnatae praeduxit nubila menti?stant circum attonitae vatem et nil dulce sonantemnec digitis nec voce, deae. dux ipsa silenti 15fulta caput cithara, qualis post Orphea raptumastitit, Hebre, tibi cernens iam surda ferarumagmina et immotos sublato carmine lucos. At tu, seu membris emissus in ardua tendensfulgentisque plagas rerumque elementa recenses, 20quis deus, unde ignes, quae ducat semita solem,quae minuat Phoeben quaeque integrare latentemcausa queat, notique modos extendis Arati;seu tu Lethaei secreto in gramine campiconcilia heroum iuxta manesque beatos, 25Maeonium Ascraeumque senem non segnior umbraaccolis alternumque sonas et carmina misces:da vocem magno, pater, ingeniumque dolori.nam me ter relegens caelo terque ora retexensluna videt residem nullaque Heliconide tristes 30solantem curas: tuus ut mihi vultibus ignisinrubuit cineremque oculis umentibus hausi,vilis honos studiis. vix haec in munera solvoprimum animum tacitisque situm depellere curisnunc etiam labente manu nec lumine sicco 35ordior adclinis tumulo quo molle quiescisiugera nostra tenens, ubi post Aeneia fatastellatus Latiis ingessit montibus AlbamAscanius, Phrygio dum pingues sanguine camposodit et infaustae regnum dotale novercae. 40hic ego te (nam Sicanii non mitius halataura croci; dites nec si tibi rara Sabaeicinnama, odoratas nec Arabs decerpsit aristasinferni cum laude laci) sed carmine plangoPierio; sume et gemitus et vulnera nati 45et lacrimas, rari quas umquam habuere parentes.atque utinam fortuna mihi dare manibus aras,par templis opus, aeriamque educere molem,Cyclopum scopulos ultra atque audacia saxaPyramidum, et magno tumulum praetexere luco! 50illic et Siculi superassem dona sepulcriet Nemees lucum et Pelopis sollemnia trunci.illic Oebalio non finderet aera discoGraiorum vis nuda virum, non arva rigaretsudor equum aut putri sonitum daret ungula fossa; 55sed Phoebi simplex chorus, et frondentia vatumpraemia laudato, genitor, tibi rite ligarem.ipse madens oculis, umbrarum animaeque sacerdos,praecinerem gemitum, cui te nec Cerberus omniore nec Orpheae quirent avertere leges. 60atque tibi moresque tuos et facta canentemfors et magniloquo non posthabuisset Homero,tenderet et torvo pietas aequare Maroni. Cur magis incessat superos et aena sororumstamina, quae tepido genetrix super aggere nati 65orba sedet, vel quae primaevi coniugis ignemaspicit obstantesque manus turbamque tenentemvincit in ardentem, liceat, moritura maritum?maior ab his forsan superos et Tartara pulseminvidia, externis etiam miserabile visu 70funus eat; sed nec modo se Natura dolentinec Pietas iniusta dedit: mihi limine primofatorum et viridi, genitor, ceu raptus ab aevoTartara dura subis. nec enim Marathonia virgoparcius extinctum saevorum crimine agrestum 75fleverit Icarium, Phrygia quam turre cadentemAstyanacta parens. laqueo quin illa supremoinclusit gemitus: at te post funera magniHectoris Haemonio pudor est servisse marito. Non ego, quas fati certus sibi morte canora 80inferias praemittit olor nec rupe quod atraTyrrhenae volucres nautis praedulce minantur,in patrios adhibebo rogos; non murmure truncoquod gemit et durae queritur Philomela sorori:nota nimis vati. quis non in funere cunctos 85Heliadum ramos lacrimosaque germina dixitet Phrygium silicem, atque ausum contraria Phoebocarmina nec fida gavisam Pallada buxo?te Pietas oblita virum revocataque caeloIustitia et gemina plangat Facundia lingua 90et Pallas doctique cohors Heliconia Phoebi,quis labor Aonios seno pede ducere camposet quibus Arcadia carmen testudine mensis~cydalibem~ nomenque fuit, quosque orbe sub omniardua septena numerat Sapientia fama, 95qui furias regumque domos aversaque caelosidera terrifico super intonuere cothurno,et quis lasciva vires tenuare Thaliadulce vel heroos gressu truncare tenores.omnia namque animo complexus et omnibus auctor, 100qua fandi vis lata patet, sive orsa libebatAoniis vincire modis seu voce solutaspargere et effreno nimbos aequare profatu. Exsere semirutos subito de pulvere vultus,Parthenope, crinemque adflato monte sepultum 105pone super tumulos et magni funus alumni,quo non Monychiae quicquam praestantius arcesdoctaque Cyrene Sparteve animosa creavit.si tu stirpe vacans famaeque obscura iaceresnil gentile tenens, illo te cive probabas 110Graiam atque Euboico maiorum sanguine duci.illa tuis totiens praestant se tempora sertiscum stata laudato caneret quinquennia versuora supergressus regis Pylii oraque regisDulichii speciemque, comam subnexus utroque. 115non tibi deformes obscuri sanguinis ortusnec sine luce genus, quamquam fortuna parentumartior expensis. etenim te divite rituponere purpureos Infantia legit amictusstirpis honore datos et nobile pectoris aurum. 120protinus exorto dextrum risere sororesAonides, puerique chelyn summisit et oraimbuit amne sacro iam tum mihi blandus Apollo.nec simplex patriae decus, et natalis origopendet ab ambiguo geminae certamine terrae. 125te de gente suum Latiis ascita colonisGraia refert Hyele, ~graius~ qua puppe magisterexcidit et mediis miser evigilavit in undis;maior at inde suum longo probat ordine vitae<Parthenope> * * * 129aMaeoniden aliaeque aliis natalibus urbesdiripiunt cunctaeque probant; non omnibus illeverus, alit victos immanis gloria falsi.atque ibi dum profers annos vitamque salutas,protinus ad patrii raperis certamina lustrivix implenda viris, laudum festinus et audax 135ingenii. stupuit primaeva ad carmina plebesEuboea et natis te monstravere parentes.inde frequens pugnae nulloque ingloria sacrovox tua: non totiens victorem Castora gyronec fratrem caestu virides clausere Therapnae. 140sin pronum vicisse domi, quid Achaea mereripraemia nunc ramis Phoebi nunc gramine Lernaenunc Athamantea protectum tempora pinu,cum totiens lassata tamen nusquam avia frondesabstulit aut alium tetigit Victoria crinem? Hinc tibi vota patrum credi generosaque pubeste monitore regi, mores et facta priorumdiscere, quis casus Troiae, quam tardus Vlixes,quantus equum pugnasque virum decurrere versuMaeonides quantumque pios ditarit agrestes 150Ascraeus Siculusque senex, qua lege recurratPindaricae vox flexa lyrae volucrumque precatorIbycus et tetricis Alcman cantatus AmyclisStesichorusque ferox saltusque ingressa virilesnon formidata temeraria Chalcide Sappho, 155quosque alios dignata chelys. tu pandere doctuscarmina Battiadae latebrasque Lycophronis atriSophronaque implicitum tenuisque arcana Corinnae.sed quid parva loquor? tu par assuetus Homeroferre iugum senosque pedes aequare solutis 160versibus et numquam passu breviore relinqui.quid mirum, patria si te petiere relictaquos Lucanus ager, rigidi quos iugera Dauni,quos Veneri plorata domus neglectaque tellusAlcidae, vel quos e vertice Surrentino 165mittit Tyrrheni speculatrix virgo profundi,quos propiore sinu lituo remoque notatuscollis et Ausonii pridem laris hospita Cyme,quosque Dicarchei portus Baianaque mittuntlitora, qua mediis alte permissus anhelat 170ignis aquis et operta domos incendia servant?sic ad Avernales scopulos et opaca Sibyllaeantra rogaturae veniebant undique gentes;illa minas divum Parcarumque acta canebatquamvis decepto vates non irrita Phoebo. 175mox et Romuleam stirpem proceresque futurosinstruis inque patrum vestigia ducere perstas.sub te Dardanius facis explorator opertae,qui Diomedei celat penetralia furti,crevit et inde sacrum didicit puer; arma probatis 180monstrasti Saliis praesagumque aethera certisauguribus; cui Chalcidicum fas volvere carmen,cur Phrygii lateat coma flaminis, et tua multumverbera succincti formidavere Luperci. Et nunc ex illo forsan grege gentibus alter 185iura dat Eois, alter compescit Hiberas,alter Achaemenium secludit Zeumate Persen,hi dites Asiae populos, hi Pontica frenant,hi fora pacificis emendant fascibus, illicastra pia statione tenent: tu laudis origo. 190non tibi certassent iuvenilia fingere cordaNestor et indomiti Phoenix moderator alumni,quique tubas acres lituosque audire volentemAeaciden alio frangebat carmine Chiron. Talia dum celebras, subitam civilis Erinys 195Tarpeio de monte facem Phlegraeaque movitproelia. sacrilegis lucent Capitolia taedis,et Senonum furias Latiae sumpsere cohortes.vix requies flammae necdum rogus ille deorumsiderat, excisis cum tu solacia templis 200impiger et multum facibus velocior ipsisconcinis ore pio captivaque fulmina defles.mirantur Latii proceres ultorque deorumCaesar, et e medio divum pater annuit igni.iamque et flere pio Vesuvina incendia cantu 205mens erat et gemitum patriis impendere damnis,cum pater exemptum terris ad sidera montemsustulit et late miseras deiecit in urbes. Me quoque vocales lucos Boeotaque tempepulsantem, cum stirpe tua descendere dixi, 210admisere deae; nec enim mihi sidera tantumaequoraque et terras, quae mos debere parenti,sed decus hoc quodcumque lyrae primusque dedistinon vulgare loqui et famam sperare sepulcro.qualis eras, Latios quotiens ego carmine patres 215mulcerem felixque tui spectator adessesmuneris! heu quali confusus gaudia fletuvota piosque metus inter laetumque pudorem!quam tuus ille dies, quam non mihi gloria maior!talis Olympiaca iuvenem cum spectat harena 220qui genuit, plus ipse ferit, plus corde sub altocaeditur; attendunt cunei, spectatur Achaeisille magis, crebro dum lumina pulveris haustuobruit et prensa vovet exspirare corona.ei mihi quod tantum patrias ego vertice frondes 225solaque Chalcidicae Cerealia dona coronaete sub teste tuli! qualem te Dardanus Albaevix cepisset ager, si per me serta tulissesCaesarea donata manu! quod subdere roburilla dies, quantum potuit dempsisse senectae! 230nam quod me mixta quercus non pressit olivaet fugit speratus honos, quam dulce parentisinvida Tarpei caperes! te nostra magistroThebais urguebat priscorum exordia vatum;tu cantus stimulare meos, tu pandere facta 235heroum bellique modos positusque locorummonstrabas. labat incerto mihi limite cursuste sine, et orbatae caligant vela carinae.nec solum larga memet pietate fovebas:talis et in thalamos. una tibi cognita taeda 240conubia, unus amor. certe seiungere matremiam gelidis nequeo bustis; te sentit habetque,te videt et tumulos ortuque obituque salutat,ut Pharios aliae ficta pietate doloresMygdoniosque colunt et non sua funera plorant. Quid referam expositos servato pondere mores?quae pietas, quam vile lucrum, quae cura pudoris,quantus amor recti! rursusque, ubi dulce remitti,gratia quae dictis! animo quam nulla senectus!his tibi pro meritis famam laudesque benignas 250iudex cura deum, nulloque e vulnere tristemconcessit. raperis, genitor, non indigus aevi,non nimius, trinisque decem quinquennia lustrisiuncta ferens. sed me pietas numerare dolorquenon sinit, o Pylias aevi transcendere metas 255et Teucros aequare senes, o digne videreme similem! sed nec leti tibi ianua tristis:quippe leves causae, nec segnis labe seniliexitus instanti praemisit membra sepulcro,sed te torpor iners et mors imitata quietem 260explicuit falsoque tulit sub Tartara somno. Quos ego tunc gemitus (comitum manus anxia vidit,vidit et exemplum genetrix gavisaque novit),quae lamenta tuli! veniam concedite, manes,fas dixisse, pater: non tu mihi plura dedisses. 265felix ille patrem vacuis circumdedit ulnis;vellet et Elysia quamvis in sede locatumabripere et Danaas iterum portare per umbras;temptantem et vivos molitum in Tartara gressusdetulit infernae vates longaeva Dianae; 270sic chelyn Odrysiam pigro transmisit Avernocausa minor, sic Thessalicis Admetus in oris.si lux una retro Phylaceida rettulit umbram,cur nihil exoret, genitor, chelys aut tua manesaut mea? fas mihi sic patrios contingere vultus, 275fas iunxisse manus, et lex quaecumque sequatur. At vos, umbrarum reges Aetnaeaque Iuno,si laudanda precor, taedas auferte comasqueEumenidum; nullo sonet asper ianitor ore,centauros Hydraeque greges Scyllaeaque monstra 280aversae celent valles, umbramque senileminvitet ripis, discussa plebe, supremusvector et in media componat molliter alga.ite, pii manes Graiumque examina vatum,inlustremque animam Lethaeis spargite sertis 285et monstrate nemus, quo nulla inrupit Erinys.in quo falsa dies caeloque simillimus aer. Inde tamen venias melior qua porta malignumcornea vincit ebur, somnique in imagine monstra,quae solitus. sic sacra Numae ritusque colendos 290mitis Aricino dictabat Nympha sub antro,Scipio sic plenos Latio Iove ducere somnoscreditur Ausoniis, sic non sine Apolline Sylla. IV. SOMNVS Crimine quo merui, iuvenis placidissime divum,quove errore miser, donis ut solus egerem,Somne, tuis? tacet omne pecus volucresque feraequeet simulant fessos curvata cacumina somnos,nec trucibus fluviis idem sonus; occidit horror 5aequoris, et terris maria adclinata quiescunt.septima iam rediens Phoebe mihi respicit aegrasstare genas; totidem Oetaeae Paphiaeque revisuntlampades et totiens nostros Tithonia questuspraeterit et gelido spargit miserata flagello. 10unde ego sufficiam? non si mihi lumina mille,quae sacer alterna tantum statione tenebatArgus et haud umquam vigilabat corpore toto.at nunc heu! si aliquis longa sub nocte puellaebrachia nexa tenens ultro te, Somne, repellit, 15inde veni; nec te totas infundere pennasluminibus compello meis++hoc turba precaturlaetior: extremo me tange cacumine virgae,sufficit, aut leviter suspenso poplite transi. V. EPICEDION IN PVERVM SVVM Me miserum! neque enim verbis sollemnibus ullaincipiam nec Castaliae vocalibus undis,invisus Phoeboque gravis. quae vestra, sorores,orgia, Pieriae, quas incestavimus aras?dicite, post poenam liceat commissa fateri. 5numquid inaccesso posui vestigia luco?num vetito de fonte bibi? quae culpa, quis errorquem luimus tantis? morientibus ecce lacertisviscera nostra tenens animaque avellitur infans,non de stirpe quidem nec qui mea nomina ferret 10oraque; non fueram genitor, sed cernite fletusliventesque genas et credite planctibus orbi.orbus ego. huc patres et aperto pectore matresconveniant; cineremque oculis et crimina ferte,si qua sub uberibus plenis ad funera natos 15ipsa gradu labente tulit madidumque ceciditpectus et ardentes restinxit lacte papillas,quisquis adhuc tenerae signatum flore iuventaeimmersit cineri iuvenem primaque iacentisserpere crudelis vidit lanugine flammas, 20adsit et alterno mecum clamore fatiscat:vincetur lacrimis, et te, Natura, pudebit.tanta mihi feritas, tanta est insania luctus.hoc quoque cum ni<tor>, ter dena luce peracta,adclinis tumul<o en pla>nctus in carmina verto, 25discordesque modos et singultantia verbamolior orsa ly<ra: vis> est, atque ira tacendiimpatiens. sed nec solitae mihi vertice laurusnec fronti vittatus honos. en taxea marcetsilva comis, hilaresque hederas plorata cupressus 30excludit ramis; nec eburno pollice chordaspulso, sed incertam digitis errantibus amensscindo chelyn. iuvat heu, iuvat inlaudabile carmenfundere et incompte miserum laudare dolorem.sic merui, sic me cantuque habituque nefastum 35aspiciant superi. pudeat Thebasque novumqueAeaciden: nil iam placidum manabit ab ore.ille ego qui (quotiens!) blande matrumque patrumquevulnera, qui vivos potui mulcere dolores,ille ego lugentum mitis solator, acerbis 40auditus tumulis et descendentibus umbris,deficio medicasque manus fomentaque quaerovulneribus, sed summa, meis. nunc tempus, amici,quorum ego manantes oculos et saucia tersipectora: reddite opem, saevas exsolvite gratis. 45nimirum cum vestra domus ego funera maestus * * * 46aincrepitans: 'qui damna doles aliena, reponeinfelix lacrimas et tristia carmina serva.'verum erat: absumptae vires et copia fandinulla mihi, dignumque nihil mens fulmine tanto 50repperit: inferior vox omnis et omnia sordentverba. ignosce, puer: tu me caligine maestumobruis. a! durus, viso si vulnere caraeconiugis invenit caneret quod Thracius Orpheusdulce sibi, si busta Lini complexus Apollo 55non tacuit. nimius fortasse avidusque dolorisdicar et in lacrimis iustum excessisse pudorem?quisnam autem gemitus lamentaque nostra rependis?o nimium felix, nimium crudelis et expersimperii, Fortuna, tui qui dicere legem 60fletibus aut fines audet censere dolendi!incitat heu! planctus; potius fugientia ripasflumina detineas rapidis aut ignibus obstes,quam miseros lugere vetes. tamen ille severus,quisquis is est, nostrae cognoscat vulnera causae. Non ego mercatus Pharia de puppe loquacesdelicias doctumque sui convicia Niliinfantem lingua nimium salibusque protervumdilexi: meus ille, meus. tellure cadentemaspexi atque unctum genitali carmine fovi, 70poscentemque novas tremulis ululatibus aurasinserui vitae. quid plus tribuere parentes?quin alios ortus libertatemque sub ipsisuberibus tibi, parve, dedi; heu! munera nostrarideres ingratus adhuc. properaverit ille, 75sed merito properabat, amor, ne perderet ullumlibertas tam parva diem. nonne horridus ipsosinvidia superos iniustaque Tartara pulsem?nonne gemam te, care puer? quo sospite natosnon cupii, primo gemitum qui protinus ortu 80implicuit fixitque mihi, cui verba sonosquemonstravi questusque et vulnera caeca resolvens,reptantemque solo demissus ad oscula dextraerexi, blandoque sinu iam iamque cadentes exsopire genas dulcesque accersere somnos. 85cui nomen vox prima meum ludusque tenellorisus, et a nostro veniebant gaudia vultu.

Liber Secundus

STATIVS MELIORI SVO SALVTEM Et familiaritas nostra qua gaudeo, Melior, vir optime nec minus in iudicio litterarum quam in omni vitae colore tersissime, et ipsa opusculorum quae tibi trado condicio sic posita est ut totus hic ad te liber meus etiam sine epistola spectet. primum enim habet Glauciam nostrum, cuius gratissima infantia, et qualem plerumque infelices sortiuntur--apud te complexus amabam--iam non tibi. huius amissi recens vulnus, ut scis, epicedio prosecutus sum adeo festinanter ut excusandam habuerim affectibus tuis celeritatem. nec nunc eam apud te iacto qui nosti, sed et ceteris indico, ne quis asperiore lima carmen examinet et a confuso scriptum et dolenti datum, cum paene supervacua sint tarda solacia. Polli mei villa Surrentina quae sequitur debuit a me vel in honorem eloquentiae eius diligentius dici, sed amicus ignovit. in arborem certe tuam Melior, et psittacum scis a me leves libellos quasi epigrammatis loco scriptos. eandem exigebat stili facilitatem leo mansuetus, quem in amphitheatro prostratum frigidum erat sacratissimo Imperatori, ni statim traderem. ad Vrsum quoque nostrum, iuvenem candidissimum et sine iactura desidiae doctissimum, scriptam de amisso puero consolationem super ea quae ipsi debeo huic libro libenter inserui, quia honorem eius tibi laturus accepto est. cludit volumen genethliacon Lucani, quod Polla Argentaria, rarissima uxorum, cum hunc diem forte consuleremus, imputari sibi voluit. ego non potui maiorem tanti auctoris habere reverentiam quam quod laudes eius dicturus hexametros meos timui. Haec qualiacumque sunt, Melior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum accipiant; si minus, ad me revertantur. I. GLAVCIAS ATEDII MELIORIS DELICATVS Quod tibi praerepti, Melior, solamen alumniimprobus ante rogos et adhuc vivente favillaordiar? abruptis etiam nunc flebile venisvulnus hiat, magnaeque patet via lubrica plagae,cum iam egomet cantus et verba medentia saevus 5consero, tu planctus lamentaque fortia mavisodistique chelyn surdaque averteris aure.intempesta cano: citius me tigris abactisfetibus orbatique velint audire leones.nec si tergeminum Sicula de virgine carmen 10affluat aut silvis chelys intellecta ferisque,mulceat insanos gemitus. stat pectore demensluctus et admoto latrant praecordia tactu. Nemo vetat: satiare malis aegrumque doloremlibertate doma. iam flendi expleta voluptas, 15iamque preces fessus non indignaris amicas?iamne canam? lacrimis en et mea carmine in ipsoora natant tristesque cadunt in verba liturae.ipse etenim tecum nigrae sollemnia pompaespectatumque Vrbi scelus et puerile feretrum 20produxi; saevos damnati turis acervosplorantemque animam supra sua funera vidi;teque patrum gemitus superantem et brachia matrumcomplexumque rogos ignemque haurire parantemvix tenui similis comes offendique tenendo. 25et nunc heu vittis et frontis honore solutoinfaustus vates versa mea pectora tecumplango lyra: ~et diu~ comitem sociumque doloris,si merui luctusque tui consortia sensi,iam lenis patiare precor: me fulmine in ipso 30audivere patres; ego iuxta busta profusismatribus atque piis cecini solatia natis,et mihi, cum proprios gemerem defectus ad ignes(quem, Natura!) patrem. nec te lugere severusarceo, sed confer gemitus pariterque fleamus. Iamdudum dignos aditus laudumque tuarum,o merito dilecte puer, primordia quaerensdistrahor. hinc anni stantes in limine vitae,hinc me forma rapit, rapit inde modestia praecoxet pudor et tenero probitas maturior aevo. 40o ubi purpureo suffusus sanguine candorsidereique orbes radiataque lumina caeloet castigatae collecta modestia frontisingenuique super crines mollisque decoraemargo comae? blandis ubinam ora arguta querelis 45osculaque impliciti vernos redolentia flores,et mixtae risu lacrimae penitusque loquentisHyblaeis vox mixta favis? cui sibila serpensponeret et saevae vellent servire novercae.nil veris adfingo bonis. heu lactea colla, 50brachiaque et numquam domini sine pondere cervix!o ubi venturae spes non longinqua iuventae,atque genis optatus honos iurataque multumbarba tibi? cuncta in cineres gravis intulit horahostilisque dies: nobis meminisse relictum. 55quis tua colloquiis hilaris mulcebit amatispectora, quis curas mentisque arcana remittet?accensum quis bile fera famulisque tumentemleniet ardentique in se deflectet ab ira?inceptas quis ab ore dapes libataque vina 60auferet et dulci turbabit cuncta rapina?quis matutinos abrumpet murmure somnosimpositus stratis, abitusque morabitur artisnexibus, atque ipso revocabit ad oscula poste?obvius intranti rursus quis in ora manusque 65prosiliet brevibusque umeros circumdabit ulnis?muta domus, fateor, desolatique penates,et situs in thalamis et maesta silentia mensis! Quid mirum, tanto si te pius altor honoratfunere? tu domino requies portusque senectae, 70tu modo deliciae, dulces modo pectore curae.non te barbaricae versabat turbo catastae,nec mixtus Phariis venalis mercibus infanscompositosque sales meditataque verba locutusquaesisti lascivus erum tardeque parasti. 75hic domus, hinc ortus, dominique penatibus olimcarus uterque parens atque in tua gaudia liber,ne quererere genus. raptum sed protinus alvosustulit exsultans ac prima lucida voceastra salutantem dominus sibi mente dicavit, 80amplexusque sinu tulit et genuisse putavit.fas mihi sanctorum venia dixisse parentum,tuque oro, Natura, sinas, cui prima per orbemiura animis sancire datum: non omnia sanguisproximus aut serie generis demissa propago 85alligat; interius nova saepe adscitaque serpuntpignora conexis. natos genuisse necesse est,elegisse iuvat. tenero sic blandus Achillisemifer Haemonium vincebat Pelea Chiron.nec senior Peleus natum comitatus in arma 90Troica, sed claro Phoenix haerebat alumno.optabat longe reditus Pallantis ovantisEvander, fidus pugnas spectabat Acoetes.cumque procul nitidis genitor cessaret ab astris,fluctivagus volucrem comebat Persea Dictys. 95quid referam altricum victas pietate parentes?quid te post cineres deceptaque funera matristutius Inoo reptantem pectore, Bacche?iam secura patris Tuscis regnabat in undisIlia, portantem lassabat Romulus Accam. 100vidi ego transertos alieno in robore ramosaltius ire suis. et te iam fecerat illimens animusque patrem, necdum moresve decorve:tu tamen et vinctas etiam nunc murmure vocesvagitumque rudem fletusque infantis amabas. Ille, velut primos exspiraturus ad austrosmollibus in pratis alte flos improbus exstat,sic tener ante diem vultu gressuque superbovicerat aequales multumque reliquerat annos.sive catenatis curvatus membra palaestris 110staret, Amyclaea conceptum matre putares;Oebaliden illo praeceps mutaret Apollo,Alcides pensaret Hylan: seu gratus amictuAttica facundi decurreret orsa Menandri,laudaret gavisa sonum crinemque decorum 115fregisset rosea lasciva Thalia corona;Maeonium sive ille senem Troiaeque laboresdiceret aut casus tarde remeantis Vlixis,ipse pater sensus, ipsi stupuere magistri. Scilicet infausta Lachesis cunabula dextra 120attigit, et gremio puerum complexa fovebatInvidia: illa genas et adultum comere crinem,et monstrare artes et verba infigere, quae nuncplangimus. Herculeos annis aequare laborescoeperat adsurgens, sed adhuc infantia iuxta; 125iam tamen et validi gressus mensuraque maiorcultibus et visae puero decrescere vestes,cum tibi quas vestes, quae non gestamina mitisfestinabat erus? brevibus constringere laenispectora et angusta telas artare lacerna; 130enormes non ille sinus, sed semper ad annostexta legens modo puniceo velabat amictu,nunc herbas imitante sinu, nunc dulce rubentimurice, nunc vivis digitos incendere gemmisgaudebat; non turba comes, non munera cessant: 135sola verecundo deerat praetexta decori. Haec fortuna domus. subitas inimica levavitParca manus. quo, diva, feros gravis exseris ungues?non te forma movet, non te lacrimabilis aetas?hunc nec saeva viro potuisset carpere Procne, 140nec fera crudeles Colchis durasset in iras,editus Aeolia nec si foret iste Creusa;torvus ab hoc Athamas insanos flecteret arcus;hunc quamquam Hectoreos cineres Troiamque perosusturribus e Phrygiis flesset missurus Vlixes. Septima lux, et iam frigentia lumina torpent,iam complexa manu crinem tenet infera Iuno.ille tamen Parcis fragiles urgentibus annoste vultu moriente videt linguaque cadentemurmurat; in te omnes vacui iam pectoris efflat 150reliquias, solum meminit solumque vocantemexaudit, tibique ora movet, tibi verba relinquit,et prohibet gemitus consolaturque dolentem.gratum est, Fata, tamen quod non mors lenta iacentisexedit puerile decus, manesque subivit 155integer et nullo temeratus corpora damno,qualis erat. Quid ego exsequias et prodiga flammisdona loquor maestoque ardentia funera luxu?quod tibi purpureo tristis rogus aggere crevit,quod Cilicum flores, quod munera graminis Indi, 160quodque Arabes Phariique Palaestinique liquoresarsuram lavere comam? cupit omnia ferreprodigus et totos Melior succendere census,desertas exosus opes; sed non capit ignisinvidus, atque artae desunt in munera flammae. Horror habet sensus. qualem te funere summoatque rogum iuxta, Melior placidissime quondam,extimui! tune ille hilaris comisque videri?unde animi saevaeque manus et barbarus horror,dum modo fusus humi lucem aversaris iniquam, 170nunc torvus pariter vestes et pectora rumpisdilectosque premis visus et frigida lambisoscula? erant illic genitor materque iacentismaesta, sed attoniti te spectavere parentes.quid mirum? plebs cuncta nefas et praevia flerunt 175agmina, Flaminio quae limite Molvius aggertransvehit, immeritus flammis dum tristibus infanstraditur et gemitum formaque aevoque meretur:talis in Isthmiacos prolatus ab aequore portusnaufragus imposita iacuit sub matre Palaemon; 180sic et in anguiferae ludentem gramine Lernaerescissum squamis avidus bibit anguis Ophelten. Pone metus letique minas desiste vereri:illum nec terno latrabit Cerberus ore,nulla soror flammis, nulla adsurgentibus hydris 185terrebit; quin ipse avidae trux navita cumbaeinterius steriles ripas et adusta subibitlitora, ne puero dura ascendisse facultas. Quid mihi gaudenti proles Cyllenia virganuntiat? estne aliquid tam saevo in tempore laetum? 190noverat effigies generosique ardua Blaesiora puer, dum saepe domi nova serta ligantemte videt et similes tergentem pectore ceras.hunc ubi Lethaei lustrantem gurgitis orasAusonios inter proceres seriemque Quirini 195adgnovit, timide primum vestigia iungitaccessu tacito summosque lacessit amictus,inde magis sequitur; neque enim magis ille trahentemspernit et ignota credit de stirpe nepotum.mox ubi delicias et rari pignus amici 200sensit et amissi puerum solacia Blaesi,tollit humo magnaque ligat cervice diuqueipse manu gaudens vehit et, quae munera mollisElysii, steriles ramos mutasque volucresporgit et optunso pallentes germine flores. 205nec prohibet meminisse tui, sed pectora blandusmiscet et alternum pueri partitur amorem. Hic finis rapto. quin tu iam vulnera sedaset tollis mersum luctu caput? omnia functaaut moritura vides: obeunt noctesque diesque 210astraque, nec solidis prodest sua machina terris.nam populus mortale genus, plebisque caducaequis fleat interitus? hos bella, hos aequora poscunt;his amor exitio, furor his et saeva cupido,ut sileam morbos; hos ora rigentia Brumae, 215illos implacido letalis Sirius igni,hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes,ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris. Ast hic quem gemimus, felix hominesque deosque 220et dubios casus et caecae lubrica vitaeeffugit, immunis fatis. non ille rogavit,non timuit meruitve mori: nos anxia plebes,nos miseri; quibus unde dies suprema, quis aeviexitus incertum, quibus instet fulmen ab astris, 225quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis?sed flectere libens. ades huc emissus ab atrolimine, cui soli cuncta impetrare facultas,Glaucia! (insontes animas nec portitor arcet,nec durae comes ille ferae) tu pectora mulce, 230tu prohibe manare genas noctesque beatasdulcibus alloquiis et vivis vultibus impleet periisse nega, desolatamque sororem,qui potes, et miseros perge insinuare parentes. II. VILLA SVRRENTINA POLLII FELICIS Est inter notos Sirenum nomine murossaxaque Tyrrhenae templis onerata Minervaecelsa Dicarchei speculatrix villa profundi,qua Bromio dilectus ager, collesque per altosuritur et prelis non invidet uva Falernis. 5huc me post patrii laetum quinquennia lustri,cum stadio iam pigra quies canusque sederetpulvis, ad Ambracias conversa gymnade frondes,trans gentile fretum placidi facundia Pollidetulit et nitidae iuvenilis gratia Pollae, 10flectere iam cupidum gressus qua limite notoAppia longarum teritur regina viarum. Sed iuvere morae. placido lunata recessuhinc atque hinc curvas perrumpunt aequora rupes.dat natura locum montique intervenit unum 15litus et in terras scopulis pendentibus exit.gratia prima loci, gemina testudine fumantbalnea, et e terris occurrit dulcis amaronympha mari. levis hic Phorci chorus udaque crinesCymodoce viridisque cupit Galatea lavari. 20ante domum tumidae moderator caerulus undaeexcubat, innocui custos laris; huius amicospumant templa salo. felicia rura tueturAlcides; gaudet gemino sub numine portus:hic servat terras, hic saevis fluctibus obstat. 25mira quies pelagi: ponunt hic lassa furoremaequora et insani spirant clementius austri;hic praeceps minus audet hiems, nulloque tumultustagna modesta iacent dominique imitantia mores.inde per obliquas erepit porticus arces, 30urbis opus, longoque domat saxa aspera dorso.qua prius obscuro permixti pulvere soleset feritas inamoena viae, nunc ire voluptas:qualis, si subeas Ephyres Baccheidos altumculmen, ab Inoo fert semita tecta Lyaeo. Non, mihi si cunctos Helicon indulgeat amneset superet Piplea sitim largeque volantisungula sedet equi reseretque arcana pudicosPhemonoe fontes vel quos meus auspice Phoeboaltius immersa turbavit Pollius urna, 40innumeras valeam species cultusque locorumPieriis aequare modis. vix ordine longosuffecere oculi, vix, dum per singula ducor,suffecere gradus. quae rerum turba! locineingenium an domini mirer prius? haec domus ortus 45aspicit et Phoebi tenerum iubar; illa cadentemdetinet exactamque negat dimittere lucem,cum iam fessa dies et in aequora montis opaciumbra cadit vitreoque natant praetoria ponto.haec pelagi clamore fremunt, haec tecta sonoros 50ignorant fluctus terraeque silentia malunt.his favit natura locis, hic victa colenticessit et ignotos docilis mansuevit in usus.mons erat hic ubi plana vides; et lustra fuerunt,quae nunc tecta subis; ubi nunc nemora ardua cernis, 55hic nec terra fuit: domuit possessor, et illumformantem rupes expugnantemque secutagaudet humus. nunc cerne iugum discentia saxaintrantesque domos iussumque recedere montem.iam Methymnaei vatis manus et chelys una 60Thebais et Getici cedat tibi gloria plectri:et tu saxa moves, et te nemora alta sequuntur. Quid referam veteres ceraeque aerisque figuras?si quid Apellei gaudent animasse colores,si quid adhuc vacua tamen admirabile Pisa 65Phidiacae rasere manus, quod ab arte Myronisaut Polycleteo iussum est quod vivere caelo,aeraque ab Isthmiacis auro potiora favillis,ora ducum ac vatum sapientumque ora priorum,quos tibi cura sequi, quos toto pectore sentis 70expers curarum atque animum virtute quietacompositus semperque tuus. Quid mille revolvamculmina visendique vices? sua cuique voluptasatque omni proprium thalamo mare, transque iacentemNerea diversis servit sua terra fenestris: 75haec videt Inarimen, illinc Prochyta aspera paret;armiger hac magni patet Hectoris, inde malignumaera respirat pelago circumflua Nesis;inde vagis omen felix Euploea carinis,quaeque ferit curvos exerta Megalia fluctus; 80angitur et domino contra recubante proculqueSurrentina tuus spectat praetoria Limon.una tamen cunctis procul eminet una diaetis,quae tibi Parthenopen derecto limite pontiingerit: hic Grais penitus delecta metallis 85saxa; quot Eoae respergit vena Syenes,Synnade quot maesta Phrygiae fodere securesper Cybeles lugentis agros, ubi marmore pictocandida purpureo distinguitur area gyro;hic et Amyclaei caesum de monte Lycurgi 90quod viret et molles imitatur rupibus herbas;hic Nomadum lucent flaventia saxa Thasosqueet Chios et gaudens fluctus spectare Carystos:omnia Chalcidicas turres obversa salutant.macte animo quod Graia probas, quod Graia frequentas 95arva, nec invideant quae te genuere Dicarchimoenia: nos docto melius potiemur alumno. Quid nunc ruris opes pontoque novalia dicaminiecta et madidas Baccheo nectare rupes?saepe per autumnum iam pubescente Lyaeo 100conscendit scopulos noctisque occulta sub umbrapalmite maturo rorantia lumina tersitNereis et dulces rapuit de collibus uvas.saepe et vicino sparsa est vindemia fluctu,et Satyri cecidere vadis, nudamque per undas 105Dorida montani cupierunt prendere Panes. Sis felix, tellus, dominis ambobus in annosMygdonii Pyliique senis nec nobile mutesservitium, nec te cultu Tirynthia vincataula Dicarcheique sinus, nec saepius isti 110blanda Therapnaei placent vineta Galesi.hic ubi Pierias exercet Pollius artes,seu volvit monitus quos dat Gargettius auctor,seu nostram quatit ille chelyn, seu dissona nectitcarmina, sive minax ultorem stringit iambon: 115hinc levis e scopulis meliora ad carmina Sirenadvolat, hinc motis audit Tritonia cristis.tunc rapidi ponunt flatus, maria ipsa vetanturobstrepere, emergunt pelago doctamque trahunturad chelyn et blandi scopulis delphines aderrant. Vive, Midae gazis et Lydo ditior auro,Troica et Euphratae supra diademata felix,quem non ambigui fasces, non mobile vulgus,non leges, non castra terent; qui pectore magnospemque metumque domas voto sublimior omni, 125exemptus fatis indignantemque refellensFortunam; dubio quem non in turbine rerumdeprendet suprema dies, sed abire paratumac plenum vita. nos, vilis turba, caducisdeservire bonis semperque optare parati, 130spargimur in casus: celsa tu mentis ab arcedespicis errantes humanaque gaudia rides.tempus erat cum te geminae suffragia terraediriperent, celsusque duas veherere per urbes,inde Dicarcheis multum venerande colonis 135hinc adscite meis, pariterque his largus et illisac iuvenile calens plectrique errore superbus.at nunc discussa rerum caligine verumaspicis. illo alii rursus iactantur in alto,et tua securos portus placidamque quietem 140intravit non quassa ratis. sic perge, nec umquamemeritam in nostras puppem demitte procellas.tuque, nurus inter longae . . . . . . praecordia curae,non frontem vertere minae, sed candida sempergaudia et in vultu curarum ignara voluptas; 150non tibi sepositas infelix strangulat areadivitias avidique animum dispendia torquentfenoris: expositi census et docta fruenditemperies. non ulla deo meliore cohaerentpectora, non alias docuit concordia mentes. 155discite securi, quorum de pectore mixtae 143in longum coiere faces sanctusque pudicaeservat amicitiae leges amor. ite per annossaeculaque et priscae titulos praecedite famae. III. ARBOR ATEDII MELIORIS Stat, quae perspicuas nitidi Melioris opacetarbor aquas complexa lacus; quae robore ab imoincurvata vadis redit inde cacumine rectoardua, ceu mediis iterum nascatur ab undisatque habitet vitreum tacitis radicibus amnem. 5quid Phoebum tam parva rogem? vos dicite causas,Naides, et faciles, satis est, date carmina Fauni. Nympharum tenerae fugiebant Pana catervae;ille quidem it, cunctas tamquam velit, et tamen unamin Pholoen. silvis haec fluminibusque sequentis 10nunc hirtos gressus, nunc improba cornua vitat.iamque et belligerum Iani nemus atraque Cacirura Quirinalesque fuga suspensa per agrosCaelica tesca subit; ibi demum victa labore,fessa metu, qua nunc placidi Melioris aperti 15stant sine fraude lares, flavos collegit amictusartius et niveae posuit se margine ripae.insequitur velox pecorum deus et sua creditconubia; ardenti iamiam suspiria libratpectore, iam praedae levis imminet. ecce citatos 20advertit Diana gradus, dum per iuga septemerrat Aventinaeque legit vestigia cervae.paenituit vidisse deam, conversaque fidasad comites: 'numquamne avidis arcebo rapinishoc petulans foedumque pecus, semperque pudici 25decrescet mihi turba chori?' sic deinde locutadepromit pharetra telum breve, quod neque flexiscornibus aut solito torquet stridore, sed unaemisit contenta manu laevamque soporaeNaidos aversa fertur tetigisse sagitta. 30illa diem pariter surgens hostemque protervumvidit et in fontem, niveos ne panderet artus,sic tota cum veste ruit, stagnisque sub altisPana sequi credens ima latus implicat alga.quid faceret subito deceptus praedo? nec altis 35credere corpus aquis hirtae sibi conscius audetpellis, et a tenero nandi rudis. omnia questusimmitem Bromium, stagna invida et invida tela,primaevam visu platanum, cui longa propagoinnumeraeque manus et iturus in aethera vertex, 40deposuit iuxta vivamque adgessit harenamoptatisque aspergit aquis et talia mandat:'vive diu nostri pignus memorabile voti,arbor, et haec durae latebrosa cubilia nymphaetu saltem declinis ama, preme frondibus undam. 45illa quidem meruit, sed ne, precor, igne supernoaestuet aut dura feriatur grandine; tantumspargere tu laticem et foliis turbare memento.tunc ego teque diu recolam dominamque benignaesedis et inlaesa tutabor utramque senecta, 50ut Iovis, ut Phoebi frondes, ut discolor umbrapopulus et nostrae stupeant tua germina pinus.'sic ait. illa dei veteres animata caloresuberibus stagnis obliquo pendula truncoincubat atque umbris scrutatur amantibus undas. 55sperat et amplexus, sed aquarum spiritus arcetnec patitur tactus. tandem eluctata sub auraslibratur fundo rursusque enode cacumeningeniosa levat, veluti descendat in imosstirpe lacus alia. iam nec Phoebeia Nais 60odit et exclusos invitat gurgite ramos. Haec tibi parva quidem genitali luce paramusdona, sed ingenti forsan victura sub aevo.tu cuius placido posuere in pectore sedemblandus honos hilarisque tamen cum pondere virtus, 65cui nec pigra quies nec iniqua potentia nec spesimproba, sed medius per honesta et dulcia limes,incorrupte fidem nullosque experte tumultuset secrete, palam quod digeris ordine vitam,idem auri facilis contemptor et optimus idem 70comere divitias opibusque immittere lucem;hac longum florens animi morumque iuventaIliacos aequare senes, et vincere perstaquos pater Elysio, genetrix quos detulit annos:hoc illi duras exoravere sorores, 75hoc, quae te sub teste situm fugitura tacentemardua magnamimi revirescet gloria Blaesi. IV. PSITTACVS EIVSDEM Psittace dux volucrum, domini facunda voluptas,humanae sollers imitator, psittace, linguae,quis tua tam subito praeclusit murmura fato?hesternas, miserande, dapes moriturus inistinobiscum, et gratae carpentem munera mensae 5errantemque toris mediae plus tempore noctisvidimus. adfatus etiam meditataque verbareddideras. at nunc aeterna silentia Lethesille canorus habes. cedat Phaethontia vulgifabula: non soli celebrant sua funera cygni. At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,conexusque ebori virgarum argenteus ordo,argutumque tuo stridentia limina cornuet querulae iam sponte fores! vacat ille beatuscarcer, et augusti nusquam convicia tecti. Huc doctae stipentur aves quis nobile fandiius natura dedit: plangat Phoebeius ales,auditasque memor penitus demittere vocessturnus, et Aonio versae certamine picae,quique refert iungens iterata vocabula perdix, 20et quae Bistonio queritur soror orba cubili:ferte simul gemitus cognataque ducite flammisfunera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen:'occidit aeriae celeberrima gloria gentispsittacus, ille plagae viridis regnator Eoae; 25quem non gemmata volucris Iunonia caudavinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,nec quas umenti Numidae rapuere sub austro;ille salutator regum nomenque locutusCaesareum et queruli quondam vice functus amici, 30nunc conviva levis monstrataque reddere verbatam facilis, quo tu, Melior dilecte, reclusonumquam solus eras. at non inglorius umbrismittitur: Assyrio cineres adolentur amomoet tenues Arabum respirant gramine plumae 35Sicaniisque crocis; senio nec fessus inertiscandet odoratos phoenix felicior ignes.' V. LEO MANSVETVS Quid tibi monstrata mansuescere profuit ira?quid scelus humanasque animo dediscere caedesimperiumque pati et domino parere minori?quid, quod abire domo rursusque in claustra revertisuetus et a capta iam sponte recedere praeda 5insertasque manus laxo dimittere morsu?occidis, altarum vastator docte ferarum,non grege Massylo curvaque indagine clausus,non formidato supra venabula saltuincitus aut caeco foveae deceptus hiatu, 10sed victus fugiente fera. stat cardine apertoinfelix cavea, et clausas circum undique portashoc licuisse nefas placidi tumuere leones.tum cunctis cecidere iubae, puduitque relatumaspicere, et totas duxere in lumina frontes. 15at non te primo fusum novus obruit ictuille pudor: mansere animi, virtusque cadentia media iam morte redit, nec protinus omnesterga dedere minae. sicut sibi conscius altivulneris adversum moriens it miles in hostem 20attollitque manum et ferro labente minatur,sic piger ille gradu solitoque exutus honorefirmat hians oculos animamque hostemque requirit.magna tamen subiti tecum solacia leti,victe, feres, quod te maesti populusque patresque, 25ceu notus caderes tristi gladiator harena,ingemuere mori; magni quod Caesaris orainter tot Scythicas Libycasque, e litore Rheniet Pharia de gente feras, quas perdere vile est,unius amissi tetigit iactura leonis. VI. CONSOLATIO AD FLAVIVM VRSVM DE AMISSIONE PVERI DELICATI Saeve nimis, lacrimis quisquis discrimina ponislugendique modos. miserum est primaeva parentipignera surgentesque (nefas!) accendere natos;durum et deserti praerepta coniuge partemconclamare tori, maesta et lamenta sororum 5et fratrum gemitus; alte haec tamen at procul intrataltius in sensus, maioraque vulnera vincitplaga minor. famulum (quia rerum nomina caecasic miscet Fortuna manu nec pectora novit),sed famulum gemis, Vrse, pium, sed amore fideque 10has meritum lacrimas, cui maior stemmate iunctolibertas ex mente fuit. ne comprime fletus,ne pudeat; rumpat frenos dolor iste diesque,si tam dura placent, hominem gemis (heu mihi! subdoipse faces), hominem, Vrse, tuum, cui dulce volenti 15servitium, cui triste nihil, qui sponte sibiqueimperiosus erat. quisnam haec in funera missoscastiget luctus? gemit inter bella peremptumParthus equum, fidosque canes flevere Molossi,et volucres habuere rogum cervusque Maronem. 20quid, si nec famulus? vidi ipse habitusque notavite tantum cupientis erum, sed maior in orespiritus et tenero manifesti in sanguine mores.optarent multum Graiae cuperentque Latinaesic peperisse nurus. non talem Cressa superbum 25callida sollicito revocavit Thesea filo,nec Paris Oebalios talis visurus amoresrusticus invitas deiecit in aequora pinus.non fallo aut cantus assueta licentia ducit:vidi et adhuc video, qualem nec bella caventem 30litore virgineo Thetis occultavit Achillen,nec circum saevi fugientem moenia PhoebiTroilon Haemoniae deprendit lancea dextrae.qualis eras! procul en cunctis puerisque virisquepulchrior et tantum domino minor! illius unus 35ante decor, quantum praecedit clara minoresluna faces quantumque alios premit Hesperos ignes.non tibi femineum vultu decus oraque supramollis honos, qualis dubiae post crimina formaede sexu transire iubent: torva atque virilis 40gratia; nec petulans acies, blandique severoigne oculi, qualis bellis iam casside, visuParthenopaeus erat; simplexque horrore decorocrinis, et obsessae nondum primoque micantesflore genae: talem Ledaeo gurgite pubem 45educat Eurotas, teneri sic integer aeviElin adit primosque Iovi puer approbat annos.nam pudor unde notae, mentis tranquillaque morumtemperies teneroque animus maturior aevocarmine quo pandisse queam? saepe ille volentem 50castigabat erum studioque altisque iuvabatconsiliis; tecum tristisque hilarisque nec umquamille suus, vultumque tuo sumebat ab ore:dignus et Haemonium Pyladen praecedere famaCecropiamque fidem. sed laudum terminus esto, 55quem fortuna sinit: non mente fidelior aegrasperavit tardi reditus Eumaeus Vlixis. Quis deus aut quisnam tam tristia vulnera casuseligit? unde manus Fatis tam certa nocendi?o quam divitiis censuque exutus opimo 60fortior, Vrse, fores! si vel fumante ruinaructassent dites Vesuvina incendia Locroe,seu Pollentinos mersissent flumina saltus,seu Lucanus Acir seu Thybridis impetus altasin dextrum torsisset aquas, paterere serena 65fronte deos; sive alma fidem messisque negassetCretaque Cyreneque et qua tibi cumque beatolarga redit Fortuna sinu. sed gnara dolorumInvidia infelix animi vitalia viditlaedendique vias. Vitae modo carcer adultae:nectere temptabat iuvenum pulcherrimus illecum tribus Eleis unam trieterida lustris.attendit torvo tristis Rhamnusia vultu,ac primum implevitque toros oculisque nitoremaddidit ac solito sublimius ora levavit, 75heu! misero letale favens: seseque videndotorsit et invidia, mortemque amplexa iacentiiniecit nexus carpsitque immitis aduncaora verenda manu. quinta vix Phosphoros orarorantem sternebat equum: iam litora duri 80saeva, Philete, senis durumque Acheronta videbas,quo domini clamate sono! non saevius atrosnigrasset planctu genetrix sibi saeva lacertos,nec pater; et certe qui vidit funera fratererubuit vinci. sed nec servilis adempto 85ignis: odoriferos exhausit flamma Sabaeoset Cilicum messes Phariaeque exempta volucricinnama et Assyrio manantes gramine sucos,et domini fletus: hos tantum hausere favillae,hos bibit usque rogus; nec quod tibi Setia canos 90restinxit cineres, gremio nec lubricus ossaquod vallavit onyx, miseris acceptius umbrisquam gemitus. Sed et ipse iuvat: quid terga dolori,Vrse, damus? quid damna foves et pectore iniquovulnus amas? ubi nota reis facundia raptis? 95quid caram crucias tam saevis luctibus umbram?eximius licet ille animi meritusque doleri:solvisti. subit ille pios carpitque quietemElysiam clarosque illic fortasse parentesinvenit; aut illi per amoena silentia Lethes 100forsan Avernales adludunt undique mixtaeNaides, obliquoque notat Proserpina vultu. Pone, precor, questus; alium tibi Fata Phileton,forsan et ipse dabit, moresque habitusque decorosmonstrabit gaudens similemque docebit amari. VII. GENETHLIACON LVCANI AD POLLAM Lucani proprium diem frequentetquisquis collibus Isthmiae Dionesdocto pectora concitatus oestropendentis bibit ungulae liquorem.ipsi quos penes est honor canendi, 5vocalis citharae repertor Arcas,et tu Bassaridum rotator Euhan,et Paean et Hyantiae sororeslaetae purpureas novate vittas,crinem comite, candidamque vestem 10perfundant hederae recentiores.docti largius evagentur amnes,et plus Aoniae virete silvae,et, si qua patet aut diem recepit,sertis mollibus expleatur umbra. 15centum Thespiacis odora lucisstent altaria victimaeque centum,quas Dirce lavat aut alit Cithaeron.Lucanum canimus, favete linguis;vestra est ista dies, favete, Musae, 20dum qui vos geminas tulit per artes,et vinctae pede vocis et solutae,Romani colitur chori sacerdos. Felix heu nimis et beata tellus,quae pronos Hyperionis meatus 25summis Oceani vides in undisstridoremque rotae cadentis audis;quae Tritonide fertilis Athenasunctis, Baetica, provocas trapetis:Lucanum potes imputare terris! 30hoc plus quam Senecam dedisse mundoaut dulcem generasse Gallionem.attollat refluos in astra fontesGraio nobilior Melete Baetis;Baetim, Mantua, provocare noli. Natum protinus atque humum per ipsamprimo murmure dulce vagientemblando Calliope sinu recepit.tum primum posito remissa luctulongos Orpheos exuit dolores 40et dixit: 'puer o dicate Musis,longaevos cito transiture vates,non tu flumina nec greges ferarumnec plectro Geticas movebis ornos,sed septem iuga Mariumque Thybrim 45et doctos equites et eloquentecantu purpureum trahes senatum.nocturnas alii Phrygum ruinaset tardi reducis vias Vlixiset puppem temerariam Minervae 50trita vatibus orbita sequantur:tu carus Latio memorque gentiscarmen fortior exeris togatum.ac primum teneris adhuc in annisludes Hectora Thessalosque currus 55et supplex Priami potentis aurum,et sedes reserabis inferorum;ingratus Nero dulcibus theatriset noster tibi proferetur Orpheus.dices culminibus Remi vagantis 60infandos domini nocentis ignes.hinc castae titulum decusque Pollaeiucunda dabis adlocutione.mox coepta generosior iuventaalbos ossibus Italis Philippos 65et Pharsalica bella detonabis,quo fulmen ducis inter arma divi,libertate gravem pia Catonemet gratum popularitate Magnum.tu Pelusiaci scelus Canopi 70deflebis pius et Pharo cruentaPompeio dabis altius sepulcrum.haec primo iuvenis canes sub aevo,ante annos Culicis Maroniani.cedet Musa rudis ferocis Enni 75et docti furor arduus Lucreti,et qui per freta duxit Argonautas,et qui corpora prima transfigurat.quid? maius loquar: ipsa te LatinisAeneis venerabitur canentem. Nec solum dabo carminum nitorem,sed taedis genialibus dicabodoctam atque ingenio tuo decoramqualem blanda Venus daretque Iunoforma, simplicitate, comitate, 85censu, sanguine, gratia, decore,et vestros hymenaeon ante postesfestis cantibus ipsa personabo. O saevae nimium gravesque Parcae!o numquam data longa fata summis! 90cur plus, ardua, casibus patetis?cur saeva vice magna non senescunt?sic gnatum Nasamonii Tonantispost ortus obitusque fulminatosangusto Babylon premit sepulcro; 95sic fixum Paridis manu trementisPeliden Thetis horruit cadentem;sic ripis ego murmurantis Hebrinon mutum caput Orpheos sequebar.sic et tu (rabidi nefas tyranni!) 100iussus praecipitem subire Lethen,dum pugnas canis arduaque vocedas solacia grandibus sepulcris,(o dirum scelus! o scelus!) tacebis.' Sic fata est leviterque decidentes 105abrasit lacrimas nitente plectro. At tu, seu rapidum poli per axemfamae curribus arduis levatusqua surgunt animae potentiores,terras despicis et sepulcra rides; 110seu pacis merito nemus reclusifelix Elysii tenes in oris,quo Pharsalica turba congregatur,et te nobile carmen insonantemPompei comitantur et Catones; 115(tu magna sacer et superbus umbranescis Tartaron et procul nocentumaudis verbera pallidumque visamatris lampade respicis Neronem),adsis lucidus, et vocante Polla 120unum, quaeso, diem deos silentumexores: solet hoc patere limenad nuptas redeuntibus maritis.haec te non thiasis procax dolosisfalsi numinis induit figura, 125ipsum sed colit et frequentat ipsumimis altius insitum medullis;at solacia vana subministratvultus, qui simili notatus aurostratis praenitet incubatque somno 130securae. procul hinc abite, Mortes:haec vitae genialis est origo.cedat luctus atrox genisque manentiam dulces lacrimae, dolorque festus,quicquid fleverat ante, nunc adoret.

Liber Tertius

STATIVS POLLIO SVO SALVTEM Tibi certe, Polli dulcissime et hac cui tam fideliter inhaeres quiete dignissime, non habeo diu probandam libellorum istorum temeritatem, cum scias multos ex illis in sinu tuo subito natos et hanc audaciam stili nostri frequenter expaveris, quotiens in illius facundiae tuae penetrali seductus altius litteras intro et in omnis a te studiorum sinus ducor. securus itaque tertius hic Silvarum nostrarum liber ad te mittitur. habuerat quidem et secundus te testem, sed hic habet auctorem. nam primum limen eius Hercules Surrentinus aperit, quem in litore tuo consecratum, statim ut videram, his versibus adoravi. sequitur libellus quo splendidissimum et mihi iucundissimum iuvenem Maecium Celerem, a sacratissimo imperatore missum ad legionem Syriacam, quia sequi non poteram, sic prosecutus sum. merebatur et Claudi Etrusci mei pietas aliquod ex studiis nostris solacium, cum lugeret veris (quod iam rarissimum est) lacrimis senem patrem. Earinus praeterea, Germanici nostri libertus scis quamdiu desiderium eius moratus sim, cum petisset ut capillos suos quos cum gemmata pyxide et speculo ad Pergamenum Asclepium mittebat, versibus dedicarem. summa est ecloga qua mecum secedere Neapolim Claudiam meam exhortor. hic, si verum dicimus, sermo est, et quidem securus ut cum uxore et qui persuadere malit quam placere. huic praecipue libello favebis cum scias hanc destinationem quietis meae tibi maxime intendere meque non tam in patriam quam ad te secedere. vale. I. HERCVLES SVRRENTINVS POLLII FELICIS Intermissa tibi renovat, Tirynthie, sacra Pollius et causas designat desidis anni, quod coleris maiore tholo nec litora pauper nuda tenes tectumque vagis habitabile nautis, sed nitidos postes Graisque effulta metallis, culmina, ceu taedis iterum lustratus honesti ignis ab Oetaea conscenderis aethera flamma. Vix oculis animoque fides. tune ille reclusi liminis et parvae custos inglorius arae? unde haec aula recens fulgorque inopinus agresti, Alcidae? sunt fata deum, sunt fata locorum. o velox pietas! steriles hic nuper harenas ad sparsum pelago montis latus hirtaque dumis saxa nec ulla pati faciles vestigia terras cernere erat. quaenam subito fortuna rigentes, ditavit scopulos? Tyrione haec moenia plectro an Getica venere lyra? stupet ipse labores annus, et angusti bis seno limite menses longaevum mirantur opus. deus attulit arces erexitque suas, atque obluctantia saxa, summovit nitens et magno pectore montem reppulit: immitem credas iussisse novercam. Ergo age, seu patrios liber iam legibus Argos incolis et mersum tumulis Eurysthea calcas, sive tui solium Iovis et virtute parata, astra tenes, haustumque tibi succincta beati nectaris excluso melior Phryge porrigit Hebe: huc ades et genium templis nascentibus infer. non te Lerna nocens nec pauperis arva Molorchi nec formidatus Nemees ager antraque poscunt, Thracia nec Pharii polluta altaria regis, sed felix simplexque domus fraudumque malarum inscia et hospitibus superis dignissima sedes. pone truces arcus agmenque immite pharetrae et regum multo perfusum sanguine robur, instratumque umeris dimitte gerentibus hostem. hic tibi Sidonio celsum pulvinar acantho texitur et signis crescit torus asper eburnis. pacatus mitisque veni nec turbidus ira nec famulare timens, sed quem te Maenalis Auge, confectum thiasis et multo fratre madentem detinuit, qualemque vagae post crimina noctis Thespius obstupuit, totiens socer. hic tibi festa gymnas, et insontes iuvenum sine caestibus irae annua veloci peragunt certamina lustro., hic templis inscriptus avo gaudente sacerdos parvus adhuc similisque tui cum prima novercae monstra manu premeres atque exanimata doleres. Sed quaenam subiti, veneranda, exordia templi dic age, Calliope; socius tibi grande sonabit, Alcides tensoque modos imitabitur arcu. Tempus erat caeli cum torrentissimus axis incumbit terris ictusque Hyperione multo acer anhelantis incendit Sirius agros. iamque dies aderat profugis cum regibus aptum, fumat Aricinum Triviae nemus et face multa conscius Hippolyti splendet lacus; ipsa coronat emeritos Diana canes et spicula terget et tutas sinit ire feras, omnisque pudicis Itala terra focis Hecateidas excolit idus. , ast ego, Dardaniae quamvis sub collibus Albae rus proprium magnique ducis mihi munere currens unda domi curas mulcere aestusque levare sufficerent, notas Sirenum nomine rupes facundique larem Polli non hospes habebam, assidue moresque viri pacemque novosque Pieridum flores intactaque carmina discens. forte diem Triviae dum litore ducimus udo angustasque fores adsuetaque tecta gravati frondibus et patula defendimus arbore soles, delituit caelum et subitis lux candida cessit nubibus ac tenuis graviore favonius austro immaduit; qualem Libyae Saturnia nimbum attulit, Iliaco dum dives Elissa marito donatur testesque ululant per devia nymphae., diffugimus, festasque dapes redimitaque vina abripiunt famuli; nec quo convivia migrent, quamvis innumerae gaudentia rura superne insedere domus et multo culmine dives mons nitet: instantes sed proxima quaerere nimbi, suadebant laesique fides reditura sereni. stabat dicta sacri tenuis casa nomine templi et magnum Alciden humili lare parva premebat, fluctivagos nautas scrutatoresque profundi vix operire capax. huc omnis turba coimus, huc epulae ditesque tori coetusque ministrum stipantur nitidaeque cohors gratissima Pollae. non cepere fores, angustaque deficit aedes. erubuit risitque deus dilectaque Polli corda subit blandisque virum complectitur ulnis., 'tune,' inquit 'largitor opum, qui mente profusa tecta Dicarchei pariter iuvenemque replesti Parthenopen? nostro qui tot fastigia monti, tot virides lucos, tot saxa imitantia vultus aeraque, tot scripto viventes lumine ceras , fixisti? quid enim ista domus, quid terra, priusquam te gauderet, erant? longo tu tramite nudos texisti scopulos, fueratque ubi semita tantum, nunc tibi distinctis stat porticus alta columnis, ne sorderet iter. curvi tu litoris ora, clausisti calidas gemina testudine nymphas. vix opera enumerem; mihi pauper et indigus uni Pollius? et talis hilaris tamen intro penates et litus quod pandis, amo. sed proxima sedem despicit et tacite ridet mea limina Iuno., da templum dignasque tuis conatibus aras, quas puppes velis nolint transire secundis, quo Pater aetherius mensisque accita deorum turba et ab excelso veniat soror hospita templo. nec te, quod solidus contra riget umbo maligni, montis et immenso non umquam exesus ab aevo, terreat: ipse adero et conamina tanta iuvabo asperaque invitae perfringam viscera terrae. incipe et Herculeis fidens hortatibus aude. non Amphioniae steterint velocius arces, Pergameusve labor.' dixit mentemque reliquit. Nec mora, cum scripta formatur imagine tela. innumerae coiere manus: his caedere silvas et levare trabes, illis immergere curae fundamenta solo. coquitur pars umida terrae, protectura hiemes atque exclusura pruinas, indomitusque silex curva fornace liquescit. praecipuus sed enim labor est excindere dextra oppositas rupes et saxa negantia ferro. hic pater ipse loci positis Tirynthius armis, insudat validaque solum deforme bipenni, cum grave nocturna caelum subtexitur umbra, ipse fodit, ditesque Caprae viridesque resultant Taurubulae, et terris ingens redit aequoris echo. non tam grande sonat motis incudibus Aetne , cum Brontes Steropesque ferit, nec maior ab antris Lemniacis fragor est ubi flammeus aegida caelat Mulciber et castis exornat Pallada donis. decrescunt scopuli, et rosea sub luce reversi artifices mirantur opus. vix annus anhelat, alter, et ingenti dives Tirynthius arce despectat fluctus et iunctae tecta novercae provocat et dignis invitat Pallada templis. iam placidae dant signa tubae, iam fortibus ardens fumat harena sacris. hos nec Pisaeus honores, Iuppiter aut Cirrhae pater aspernetur opacae. nil his triste locis; cedat lacrimabilis Isthmos, cedat atrox Nemee: litat hic felicior infans. ipsae puniceis virides Nereides antris exsiliunt ultro, scopulis umentibus haerent, nec pudet occulte nudas spectare palaestras. spectat et Icario nemorosus palmite Gaurus, silvaque quae fixam pelago Nesida coronat, et placidus Limon, omenque Euploea carinis, et Lucrina Venus, Phrygioque e vertice Graias, addisces, Misene, tubas, ridetque benigna Parthenope gentile sacrum nudosque virorum certatus et parva suae simulacra coronae. Quin age et ipse libens proprii certaminis actus invicta dignare manu; seu nubila disco, findere seu volucres Zephyros praecedere telo seu tibi dulce manu Libycas nodare palaestras, indulge sacris et, si tibi poma supersunt Hesperidum, gremio venerabilis ingere Pollae; nam capit et tantum non degenerabit honorem., quod si dulce decus viridesque resumeret annos, (da veniam, Alcide,) fors hic et pensa tulisses. Haec ego nascentes laetus bacchatus ad aras libamenta tuli. nunc ipse in limine—cerno solventem voces et talia dicta ferentem:, 'macte animis opibusque meos imitate labores, qui rigidas rupes infecundaeque pudenda naturae deserta domas et vertis in usum lustra habitata feris, foedeque latentia profers numina. quae tibi nunc meritorum praemia solvam?, quas referam grates? Parcarum fila tenebo extendamque colus (duram scio vincere Mortem); avertam luctus et tristia damna vetabo teque nihil laesum viridi renovabo senecta concedamque diu iuvenes spectare nepotes, donec et hic sponsae maturus et illa marito, rursus et ex illis soboles nova grexque protervus nunc umeris inreptet avi nunc agmine blando certatim placidae concurrat ad oscula Pollae. nam templis numquam statuetur terminus aevi, dum me flammigeri portabit machina caeli. nec mihi plus Nemee priscumque habitabitur Argos nec Tiburna domus solisque cubilia Gades.' Sic ait; et tangens surgentem altaribus ignem populeaque movens albentia tempora silva, et Styga et aetherii iuravit fulmina Patris. II. PROPEMPTICON MAECIO CELERI 'Di quibus audaces amor est servare carinas, saevaque ventosi mulcere pericula ponti, sternite molle fretum placidumque advertite votis concilium, et lenis non obstrepat unda precanti: grande tuo rarumque damus, Neptune, profundo, depositum; iuvenis dubio committitur alto Maecius atque animae partem super aequora nostrae maiorem transferre parat. proferte benigna sidera et antemnae gemino considite cornu, Oebalii fratres; vobis pontusque polusque, luceat; Iliacae longe nimbosa sororis astra fugate, precor, totoque excludite caelo. vos quoque caeruleum ponti, Nereides, agmen, quis honor et regni cessit fortuna secundi, (dicere quae magni fas sit mihi sidera ponti), surgite de vitreis spumosae Doridos antris Baianosque sinus et feta tepentibus undis litora tranquillo certatim ambite natatu, quaerentes ubi celsa ratis, quam scandere gaudet nobilis Ausoniae Celer armipotentis alumnus., nec quaerenda diu; modo nam trans aequora terris prima Dicarcheis Pharium gravis intulit annum, prima salutavit Capreas et margine dextro sparsit Tyrrhenae Mareotica vina Minervae. huius utrumque latus molli praecingite gyro, partitaeque vices vos stuppea tendite mali vincula, vos summis adnectite sipara velis, vos Zephyris aperite sinus; pars transtra reponat, pars demittat aquis curvae moderamina puppis; sint quibus exploret primos gravis artemo flatus, quaeque secuturam religent post terga phaselon uncaque summersae penitus retinacula vellant; temperet haec aestus pelagusque inclinet ad ortus: officio careat glaucarum nulla sororum. hinc multo Proteus geminoque hinc corpore Triton, praenatet, et subitis qui perdidit inguina monstris Glaucus, adhuc patriis quotiens adlabitur oris litoream blanda feriens Anthedona cauda. tu tamen ante omnes diva cum matre, Palaemon, annue, si vestras amor est mihi pandere Thebas, nec cano degeneri Phoebeum Amphiona plectro. et pater Aeolio frangit qui carcere ventos, cui varii flatus omnisque per aequora mundi spiritus atque hiemes nimbosaque nubila parent, artius obiecto Borean Eurumque Notumque, monte premat: soli Zephyro sit copia caeli, solus agat puppes summasque supernatet undas assiduus pelago; donec tua turbine nullo laeta Paraetoniis adsignet carbasa ripis.' Audimur. vocat ipse ratem nautasque morantes, increpat. ecce meum timido iam frigore pectus labitur et nequeo, quamvis movet ominis horror, claudere suspensos oculorum in margine fletus. iamque ratem terris divisit fune soluto navita et angustum deiecit in aequora pontem., saevus et e puppi longo clamore magister dissipat amplexus atque oscula fida revellit, nec longum cara licet in cervice morari. attamen in terras e plebe novissimus omni ibo, nec egrediar nisi iam currente carina., Quis rude et abscissum miseris animantibus aequor fecit iter, solidaeque pios telluris alumnos expulit in fluctus pelagoque immisit hianti, audax ingenii? nec enim temeraria virtus illa magis, summae gelidum quae Pelion Ossae, iunxit anhelantemque iugis bis pressit Olympum. usque adeone parum lentas transire paludes stagnaque et angustos summittere pontibus amnes? imus in abruptum gentilesque undique terras fugimus exigua clausi trabe et aere nudo., inde furor ventis indignataeque procellae et caeli fremitus et fulmina plura Tonanti. ante rates pigro torpebant aequora somno, nec spumare Thetis nec spargere nubila fluctus audebant. visis tumuerunt puppibus undae, , inque hominem surrexit hiems. tunc nubila Plias Oleniumque pecus, solito tunc peior Orion. Iusta queror. fugit ecce vagas ratis acta per undas paulatim minor et longe servantia vincit lumina, tot gracili ligno complexa timores, quaeque super reliquos te, nostri pignus amoris portatura, Celer. quos nunc ego pectore somnos quosve queam perferre dies? quis cuncta paventi nuntius an facili te praetermiserit unda Lucani rabida ora maris, num torta Charybdis, fluctuet aut Siculi populatrix virgo profundi, quos tibi currenti praeceps gerat Hadria mores, quae pax Carpathio, quali te subvehat aura Doris Agenorei furtis blandita iuvenci? sed merui questus. quid enim te castra petente, non vel ad ignotos ibam comes impiger Indos Cimmeriumque chaos? starem prope bellica regis signa mei, seu tela manu seu frena teneres, armatis seu iura dares; operumque tuorum etsi non socius, certe mirator adessem., si quondam magno Phoenix reverendus Achilli litus ad Iliacum Thymbraeaque Pergama venit imbellis tumidoque nihil iuratus Atridae, cur nobis ignavus amor? sed pectore fido numquam abero longisque sequar tua carbasa votis., Isi, Phoroneis olim stabulata sub antris, nunc regina Phari numenque Orientis anheli, excipe multisono puppem Mareotida sistro; ac iuvenem egregium, Latius cui ductor Eoa signa Palaestinasque dedit frenare cohortes, ipsa manu placida per limina festa sacrosque duc portus urbesque tuas. te praeside noscat unde paludosi fecunda licentia Nili, cur vada desidant et ripa coerceat undas Cecropio stagnata luto, cur invida Memphis, , curve Therapnaei lasciviat ora Canopi, cur servet Pharias Lethaeus ianitor aras, vilia cur magnos aequent animalia divos; quae sibi praesternat vivax altaria Phoenix, quos dignetur agros aut quo se gurgite Nili, mergat adoratus trepidis pastoribus Apis. duc et ad Emathios manes ubi belliger urbis conditor Hyblaeo perfusus nectare durat, anguiferamque domum blando qua mersa veneno Actias Ausonias fugit Cleopatra catenas., usque et in Assyrias sedes mandataque castra prosequere et Marti iuvenem, dea, trade Latino. nec novus hospes erit: puer his sudavit in arvis notus adhuc tantum maioris lumine clavi, iam tamen et turmas facili praevertere gyro, fortis et Eoas iaculo damnare sagittas. Ergo erit illa dies, qua te maiora daturus Caesar ab emerito iubeat discedere bello, at nos hoc iterum stantes in litore vastos cernemus fluctus aliasque rogabimus auras., o tum quantus ego aut quanta votiva movebo plectra lyra, cum me magna cervice ligatum attolles umeris atque in mea pectora primum incumbes e puppe novus, servataque reddes colloquia inque vicem medios narrabimus annos;, tu rapidum Euphraten et regia Bactra sacrasque antiquae Babylonis opes et Zeuma, Latinae pacis iter, qua dulce nemus florentis Idymes, qua pretiosa Tyros rubeat, qua purpura suco Sidoniis iterata cadis, ubi germine primum, candida felices sudent opobalsama virgae; ast ego, devictis dederim quae busta Pelasgis quaeve laboratas claudat mihi pagina Thebas. III. CONSOLATIO AD CLAVDIVM ETRVSCVM Summa deum, Pietas, cuius gratissima caelo, rara profanatas inspectant numina terras, huc vittata comam niveoque insignis amictu, qualis adhuc praesens nullaque expulsa nocentum fraude rudes populos atque aurea regna colebas, mitibus exsequiis ades et lugentis Etrusci cerne pios fletus laudataque lumina terge. nam quis inexpleto rumpentem pectora questu complexumque rogos incumbentemque favillis aspiciens non aut primaevae funera plangi, coniugis aut nati modo pubescentia credat ora rapi flammis? pater est qui fletur. adeste dique hominesque sacris. procul hinc, procul ite nocentes, si cui corde nefas tacitum fessique senectus longa patris, si quis pulsatae conscius umquam, matris et inferna rigidum timet Aeacon urna: insontes castosque voco. tenet ecce seniles leniter implicitos vultus sanctamque parentis canitiem spargit lacrimis animaeque supremum frigus amat; celeres genitoris filius annos, (mira fides!) nigrasque putat properasse sorores. Exsultent placidi Lethaea ad flumina manes, Elysiae gaudete domus, date serta per aras, festaque pallentes hilarent altaria lucos. felix a!, nimium felix plorataque nato, umbra venit. longe Furiarum sibila, longe tergeminus custos, penitus via longa patescat manibus egregiis. eat horrendumque silentis accedat domini solium, gratesque supremas perferat, et totidem iuveni roget anxius annos., Macte pio gemitu! dabimus solacia dignis luctibus Aoniasque tuo sacrabimus ultro inferias, Etrusce, seni! tu largus Eoa germina, tu messes Cilicumque Arabumque superbas merge rogis; ferat ignis opes heredis et alto, aggere missuri nitido pia nubila caelo stipentur cineres: nos non arsura feremus munera, venturosque tuus durabit in annos me monstrante dolor. neque enim mihi flere parentem ignotum; similis gemui proiectus ad ignem., ille mihi tua damna dies compescere cantu suadet: et ipse tuli quos nunc tibi confero questus. Non tibi clara quidem, senior placidissime, gentis linea nec proavis demissum stemma, sed ingens supplevit fortuna genus culpamque parentum, occuluit. nec enim dominos de plebe tulisti, sed quibus occasus pariter famulantur et ortus. nec pudor iste tibi: quid enim terrisque poloque parendi sine lege manet? vice cuncta reguntur alternisque premunt. propriis sub regibus omnis, terra; premit felix regum diademata Roma; hanc ducibus frenare datum; mox crescit in illos imperium superis. sed habent et numina legem: servit et astrorum velox chorus et vaga servit luna, nec iniussae totiens redit orbita luci., et (modo si fas est aequare iacentia summis) pertulit et saevi Tirynthius horrida regis pacta, nec erubuit famulantis fistula Phoebi. Sed neque barbaricis Latio transmissus ab oris: Smyrna tibi gentile solum potusque verendo, fonte Meles Hermique vadum, quo Lydius intrat Bacchus et aurato reficit sua cornua limo. laeta dehinc series variisque ex ordine curis auctus honos; semperque gradi prope numina, semper Caesareum coluisse latus sacrisque deorum, arcanis haerere datum. Tibereia primum aula tibi vixdum ora nova mutante iuventa panditur (hic annis multa super indole victis libertas oblata venit) nec proximus heres, immitis quamquam et Furiis agitatus, abegit., hinc et in Arctoas tenuis comes usque pruinas terribilem affatu passus visuque tyrannum immanemque suis, ut qui metuenda ferarum corda domant mersasque iubent iam sanguine tacto reddere ab ore manus et nulla vivere praeda., praecipuos sed enim merito surrexit in actus nondum stelligerum senior dimissus in axem Claudius et longo transmittit habere nepoti. quis superos metuens pariter tot templa, tot aras promeruisse datur? summi Iovis aliger Arcas, nuntius; imbrifera potitur Thaumantide Iuno; stat celer obsequio iussa ad Neptunia Triton: tu totiens mutata ducum iuga rite tulisti integer, inque omni felix tua cumba profundo. Iamque piam lux alta domum praecelsaque toto, intravit Fortuna gradu; iam creditur uni sanctarum digestus opum partaeque per omnis divitiae populos magnique impendia mundi. quicquid ab auriferis eiectat Hiberia fossis, Dalmatico quod monte nitet, quod messibus Afris, verritur, aestiferi quicquid terit area Nili, quodque legit mersus pelagi scrutator Eoi, et Lacedaemonii pecuaria culta Galesi perspicuaeque nives Massylaque robora et Indi dentis honos: uni parent commissa ministro, quae Boreas quaeque Eurus atrox, quae nubilus Auster invehit: hibernos citius numeraveris imbres silvarumque comas. vigil iste animique sagacis et citus evolvit quantum Romana sub omni pila die quantumque tribus, quid templa, quid alti, undarum cursus, quid propugnacula poscant aequoris aut longe series porrecta viarum; quod domini celsis niteat laquearibus aurum, quae divum in vultus igni formanda liquescat massa, quid Ausoniae scriptum crepet igne Monetae., Hinc tibi rara quies animoque exclusa voluptas, exiguaeque dapes et numquam laesa profundo cura mero; sed iura tamen genialia cordi et mentem vincire toris ac iungere festa conubia et fidos domino genuisse clientes., quis sublime genus formamque insignis Etruscae nesciat? haudquaquam proprio mihi cognita visu, sed decus eximium famae par reddit imago, et sibimet similis natorum gratia monstrat. nec vulgare genus; fasces summamque curulem, frater et Ausonios enses mandataque fidus signa tulit, cum prima truces amentia Dacos impulit et magno gens est damnata triumpho. sic quicquid patrio cessatum a sanguine, mater reddidit, obscurumque latus clarescere vidit, conubio gavisa domus. nec pignora longe; quippe bis ad partus venit Lucina manuque ipsa levi gravidos tetigit fecunda labores. felix a! si longa dies, si cernere vultus natorum viridisque genas tibi iusta dedissent, stamina. sed media cecidere abrupta iuventa gaudia, florentesque manu scidit Atropos annos; qualia pallentes declinant lilia culmos pubentesque rosae primos moriuntur ad austros, aut ubi verna novis exspirat purpura pratis., illa, sagittiferi, circumvolitastis, Amores, funera maternoque rogos unxistis amomo; nec modus aut pennis laceris aut crinibus ignem spargere, collectaeque pyram struxere pharetrae. quas tunc inferias aut quae lamenta dedisses , maternis, Etrusce, rogis, qui funera patris haud matura putas atque hos pius ingemis annos! Illum et qui nutu superas nunc temperat arces, progeniem claram terris partitus et astris, laetus Idymaei donavit honore triumphi, dignatusque loco victricis et ordine pompae non vetuit, tenuesque nihil minuere parentes. atque idem in cuneos populo deduxit equestres mutavitque genus laevaeque ignobile ferrum exuit et celso natorum aequavit honorem., dextra bis octonis fluxerunt saecula lustris, atque aevi sine nube tenor. quam dives in usus natorum totoque volens excedere censu, testis adhuc largi nitor inde assuetus Etrusci, cui tua non humilis dedit indulgentia mores:, hunc siquidem amplexu semper revocante tenebas blandus et imperio numquam pater; huius honori pronior ipse etiam gaudebat cedere frater. Quas tibi devoti iuvenes pro patre renato, summe ducum, grates, aut quae pia vota rependunt!, tu (seu tarda situ rebusque exhausta senectus erravit, seu blanda diu Fortuna regressum maluit) attonitum et venturi fulminis ictus horrentem tonitru tantum lenique procella contentus monuisse senem; cumque horrida supra, aequora curarum socius procul Itala rura linqueret, hic molles Campani litoris oras et Diomedeas concedere iussus in arces, atque hospes, non exsul, erat. nec longa moratus Romuleum reseras iterum, Germanice, limen, maerentemque foves inclinatosque penates erigis. haut mirum, ductor placidissime, quando haec est quae victis parcentia foedera Cattis quaeque suum Dacis donat clementia montem, quae modo Marcomanos post horrida bella vagosque , Sauromatas Latio non est dignata triumpho. Iamque in fine dies, et inexorabile pensum deficit. hic maesti pietas me poscit Etrusci qualia nec Siculae moderantur carmina rupes nec fati iam certus olor saevique marita, Tereos. heu quantis lassantem brachia vidi planctibus et prono fusum super oscula vultu! vix famuli comitesque tenent, vix arduus ignis summovet. haud aliter gemuit periuria Theseus litore, qui falsis deceperat Aegea velis., tunc immane gemens foedatusque ora tepentes affatur cineres: 'cur nos, fidissime, linquis Fortuna redeunte, pater? modo numina magni praesidis atque breves superum placavimus iras, nec frueris; tantique orbatus muneris usu, ad manes, ingrate, fugis. nec flectere Parcas aut placare malae datur aspera numina Lethes? felix, cui magna patrem cervice vehenti sacra Mycenaeae patuit reverentia flammae, quique tener saevis genitorem Scipio Poenis, abstulit, et Lydi pietas temeraria Lausi. ergo et Thessalici coniunx pensare mariti funus et immitem potuit Styga vincere supplex Thracius? hoc quanto melius pro patre liceret! non totus rapiere tamen, nec funera mittam, longius; hic manes, hic intra tecta tenebo: tu custos dominusque laris, tibi cuncta tuorum parebunt; ego rite minor semperque secundus assiduas libabo dapes et pocula sacris manibus effigiesque colam: te lucida saxa, te similem doctae referet mihi linea cerae; nunc ebur et fulvum vultus imitabitur aurum. inde viam morum longaeque examina vitae adfatusque pios monituraque somnia poscam.' Talia dicentem genitor dulcedine laeta, audit, et immites lente descendit ad umbras verbaque dilectae fert narraturus Etruscae. Salve supremum, senior mitissime patrum, supremumque vale, qui numquam sospite nato triste chaos maestique situs patiere sepulcri., semper odoratis spirabunt floribus arae, semper et Assyrios felix bibet urna liquores et lacrimas, qui maior honos. hic sacra litabit manibus eque tua tumulum tellure levabit. nostra quoque exemplo meritus tibi carmina sancit, hoc etiam gaudens cinerem donasse sepulcro. IV. CAPILLI FLAVI EARINI Ite, comae, facilemque precor transcurrite pontum, ite coronato recubantes molliter auro; ite, dabit cursus mitis Cytherea secundos placabitque notos, fors et de puppe timenda transferet inque sua ducet super aequora concha., Accipe laudatos, iuvenis Phoebeie, crines quos tibi Caesareus donat puer, accipe laetus intonsoque ostende patri. sine dulce nitentes comparet atque diu fratris putet esse Lyaei. forsan et ipse comae numquam labentis honorem, praemetet atque alio clusum tibi ponet in auro. Pergame, pinifera multum felicior Ida, illa licet sacrae placeat sibi nube rapinae (nempe dedit superis illum quem turbida semper Iuno videt refugitque manum nectarque recusat), at tu grata deis pulchroque insignis alumno misisti Latio, placida quem fronte ministrum Iuppiter Ausonius pariter Romanaque Iuno aspiciunt et uterque probant. nec tanta potenti terrarum domino divum sine mente voluptas., Dicitur Idalios Erycis de vertice lucos dum petit et molles agitat Venus aurea cygnos, Pergameas intrasse domos ubi maximus aegris auxiliator adest et festinantia sistens fata salutifero mitis deus incubat angui., hic puerum egregiae praeclarum sidere formae ipsius ante dei ludentem conspicit aras. ac primum subita paulum decepta figura natorum de plebe putat; sed non erat illi arcus et ex umeris nullae fulgentibus umbrae., miratur puerile decus, vultumque comasque aspiciens 'tune Ausonias' ait 'ibis ad arces, neglectus Veneri? tu sordida tecta iugumque servitii vulgare feres? procul absit: ego isti quem meruit formae dominum dabo. vade age mecum, vade, puer: ducam volucri per sidera curru donum immane duci; nec te plebeia manebunt iura: Palatino famulus deberis amori. nil ego, nil, fateor, toto tam dulce sub orbe aut vidi aut genui. cedet tibi Latmius ultro, Sangariusque puer, quemque irrita fontis imago et sterilis consumpsit amor. te caerula Nais mallet et adprensa traxisset fortius urna. tu puer ante omnis; solus formosior ille cui daberis.' sic orsa leves secum ipsa per auras, tollit olorinaque iubet considere biga. nec mora. iam Latii montes veterisque penates Evandri, quos mole nova pater inclitus orbis excolit et summis aequat Germanicus astris. tunc propior iam cura deae, quae forma capillis, optima, quae vestis roseos accendere vultus apta, quod in digitis, collo quod dignius aurum. norat caelestis oculos ducis ipsaque taedas iunxerat et plena dederat conubia dextra. sic ornat crines, Tyrios sic fundit amictus, dat radios ignemque suum. cessere priores deliciae famulumque greges; hic pocula magno prima duci murrasque graves crystallaque portat candidiore manu: crescit nova gratia Baccho. Care puer superis, qui praelibare verendum, nectar et ingentem totiens contingere dextram electus quam nosse Getae, quam tangere Persae Armeniique Indique petunt! o sidere dextro edite, multa tibi divum indulgentia favit. olim etiam, ne prima genas lanugo nitentes, carperet et pulchrae fuscaret gratia formae, ipse deus patriae celsam trans aequora liquit Pergamon. haud ulli puerum mollire potestas credita, sed tacita iuvenis Phoebeius arte leniter haud ullo concussum vulnere corpus, de sexu transire iubet. tamen anxia curis mordetur puerique timet Cytherea dolores. nondum pulchra ducis clementia coeperat ortu intactos servare mares; nunc frangere sexum atque hominem mutare nefas, gavisaque solos, quos genuit natura videt, nec lege sinistra ferre timent famulae natorum pondera matres. Tu quoque nunc, iuvenis, genitus si tardius esses, umbratusque genas et adultos fortior artus non unum gaudens Phoebea ad limina munus, misisses; patrias nunc solus crinis ad oras naviget. hunc multo Paphie saturabat amomo, hunc nova tergemina pectebat Gratia dextra. huic et purpurei cedet coma saucia Nisi, et quam Sperchio tumidus servabat Achilles., ipsi, cum primum niveam praecerpere frontem decretum est umerosque manu nudare nitentes, adcurrunt teneri Paphia cum matre volucres expediuntque comas et serica pectore ponunt pallia. tunc iunctis crinem incidere sagittis, atque auro gemmisque locant; rapit ipsa cadentem mater et arcanos iterat Cytherea liquores. tunc puer e turba, manibus qui forte supinis nobile gemmato speculum portaverat auro, 'hoc quoque demus' ait 'patriis (nec gratius ullum, munus erit) templis, ipsoque potentius auro. tu modo fige aciem et vultus hic usque relinque.' sic ait et speculum reclusit imagine rapta. At puer egregius tendens ad sidera palmas, 'his mihi pro donis, hominum mitissime custos, si merui, longa dominum renovare iuventa atque orbi servare velis! hoc sidera mecum, hoc undae terraeque rogant. eat, oro, per annos Iliacos Pyliosque simul, propriosque penates gaudeat et secum Tarpeia senescere templa.', sic ait et motas miratur Pergamos aras. V. <AD VXOREM> Quid mihi maesta die, sociis quid noctibus, uxor, anxia pervigili ducis suspiria cura? non metuo ne laesa fides aut pectore in isto alter amor; nullis in te datur ire sagittis (audiat infesto licet hoc Rhamnusia vultu), non datur. et si egomet patrio de litore raptus quattuor emeritis per bella, per aequora lustris errarem, tu mille procos intacta fugares, non intersectas commenta retexere telas, sed sine fraude palam, thalamosque armata negasses. , dic tamen, unde alta mihi fronte et nubila vultus? anne quod Euboicos fessus remeare penates auguror et patria senium componere terra? cur hoc triste tibi? certe lascivia corde nulla nec aut rapidi mulcent te proelia Circi, aut intrat sensus clamosi turba theatri; sed probitas et opaca quies et sordida numquam gaudia. quas autem comitem te rapto per undas? quamquam, et si gelidas irem mansurus ad Arctos vel super Hesperiae vada caligantia Thyles, aut septemgemini caput impenetrabile Nili, hortarere vias. etenim tua (nempe benigna quam mihi sorte Venus iunctam florentibus annis servat et in senium), tua, quae me vulnere primo intactum thalamis et adhuc iuvenile vagantem, fixisti, tua frena libens docilisque recepi, et semel insertas non mutaturus habenas usque premo. tu me nitidis Albana ferentem dona comis sanctoque indutum Caesaris auro visceribus complexa tuis, sertisque dedisti, oscula anhela meis; tu, cum Capitolia nostrae infitiata lyrae, saevum ingratumque dolebas mecum victa Iovem; tu procurrentia primis carmina nostra sonis, totasque in murmure noctes aure rapis vigili; longi tu sola laboris, conscia, cumque tuis crevit mea Thebais annis. qualem te nuper Stygias prope raptus ad umbras cum iam Lethaeos audirem comminus amnes, aspexi, tenuique oculos iam morte cadentes! scilicet exhausti Lachesis mihi tempora fati, te tantum miserata dedit, superique potentes invidiam timuere tuam. post ista propinquum nunc iter optandosque sinus comes ire moraris? heu ubi nota fides totque explorata per usus, qua veteres Latias Graias heroidas aequas? , isset ad Iliacas (quid enim deterret amantes?) Penelope gavisa domos, si passus Vlixes; questa est Aegiale, questa est Meliboea relinqui, et quam (quam saevi!) fecerunt maenada planctus. nec minor his tu nosse fidem vitamque maritis, dedere. sic certe cineres umbramque priorem quaeris adhuc, sic exsequias amplexa canori coniugis ingentes iterasti pectore planctus, iam mea. nec pietas alia est tibi curaque natae: sic et mater amas, sic numquam corde recedit, nata tuo, fixamque animi penetralibus imis nocte dieque tenes. non sic Trachinia nidos Alcyone, vernos non sic Philomela penates circumit amplectens animamque in pignora transfert. et nunc illa tenet viduo quod sola cubili, otia iam pulchrae terit infecunda iuventae. sed venient, plenis venient conubia taedis. sic certe formaeque bonis animique meretur; sive chelyn complexa petit seu voce paterna discendum Musis sonat et mea carmina flectit, candida seu molli diducit bracchia motu, ingenium probitas artemque modestia vincit. nonne leves pueros, non te, Cytherea, pudebit hoc cessare decus? nec tantum Roma iugales conciliare toros festasque accendere taedas, fertilis: et nostra generi tellure dabuntur. non adeo Vesuvinus apex et flammea diri montis hiems trepidas exhausit civibus urbes: stant populisque vigent. hinc auspice condita Phoebo tecta Dicarchei portusque et litora mundi, hospita: at hinc magnae tractus imitantia Romae quae Capys advectis implevit moenia Teucris. nostra quoque et propriis tenuis nec rara colonis Parthenope, cui mite solum trans aequora vectae ipse Dionaea monstravit Apollo columba., Has ego te sedes (nam nec mihi barbara Thrace nec Libye natale solum) transferre laboro, quas et mollis hiems et frigida temperat aestas, quas imbelle fretum torpentibus adluit undis. pax secura locis et desidis otia vitae, et numquam turbata quies somnique peracti. nulla foro rabies aut strictae in iurgia leges: morum iura viris solum et sine fascibus aequum. quid nunc magnificas species cultusque locorum templaque et innumeris spatia interstincta columnis, et geminam molem nudi tectique theatri et Capitolinis quinquennia proxima lustris, quid laudem litus libertatemque Menandri, quam Romanus honos et Graia licentia miscent? nec desunt variae circa oblectamina vitae:, sive vaporiferas, blandissima litora, Baias, enthea fatidicae seu visere tecta Sibyllae dulce sit Iliacoque iugum memorabile remo, seu tibi Bacchei vineta madentia Gauri Teleboumque domos, trepidis ubi dulcia nautis, lumina noctivagae tollit Pharus aemula lunae, caraque non molli iuga Surrentina Lyaeo, quae meus ante alios habitator Pollius auget, Dinarumque lacus medicos Stabiasque renatas. mille tibi nostrae referam telluris amores?, sed satis hoc, coniunx, satis est dixisse: creavit me tibi, me socium longos astrinxit in annos. nonne haec amborum genetrix altrixque videri digna? sed ingratus qui plura adnecto tuisque moribus indubito: venies, carissima coniunx, praeveniesque etiam. sine me tibi ductor aquarum Thybris et armiferi sordebunt tecta Quirini.

Liber Primus

Magnanimum Aeaciden formidatamque Tonanti progeniem et patrio vetitam succedere caelo, diva, refer. quamquam acta viri multum inclita cantu Maeonio (sed plura vacant), nos ire per omnem— sic amor est—heroa velis Scyroque latentem Dulichia proferre tuba nec in Hectore tracto sistere, sed tota iuvenem deducere Troia. tu modo, si veterem digno deplevimus haustu, da fontes mihi, Phoebe, novos ac fronde secunda necte comas: neque enim Aonium nemus advena pulso nec mea nunc primis augescunt tempora vittis. scit Dircaeus ager meque inter prisca parentum nomina cumque suo numerant Amphione Thebae. At tu, quem longe primum stupet Itala virtus Graiaque, cui geminae florent vatumque ducumque certatim laurus—olim dolet altera vinci—, da veniam ac trepidum patere hoc sudare parumper pulvere: te longo necdum fidente paratu molimur magnusque tibi praeludit Achilles. Solverat Oebalio classem de litore pastor Dardanus incautas blande populatus Amyclas plenaque materni referens praesagia somni culpatum relegebat iter, qua condita ponto fluctibus invisis iam Nereis imperat Helle, cum Thetis Idaeos—heu numquam vana parentum auguria!—expavit vitreo sub gurgite remos. nec mora et undosis turba comitante sororum prosiluit thalamis: fervent coeuntia Phrixi litora et angustum dominas non explicat aequor. Illa ubi discusso primum subit aera ponto, 'Me petit haec, mihi classis' ait 'funesta minatur, agnosco monitus et Protea vera locutum. ecce novam Priamo facibus de puppe levatis fert Bellona nurum: video iam mille carinis Ionium Aegaeumque premi; nec sufficit, omnis quod plaga Graiugenum tumidis coniurat Atridis: iam pelago terrisque meus quaeretur Achilles, et volet ipse sequi. quid enim cunabula parvo Pelion et torvi commisimus antra magistri? illic, ni fallor, Lapitharum proelia ludit inprobus et patria iam se metitur in hasta. o dolor, o seri materno in corde timores! non potui infelix, cum primum gurgite nostro Rhoeteae cecidere trabes, attollere magnum aequor et incesti praedonis vela profunda tempestate sequi cunctasque inferre sorores? nunc quoque—sed tardum, iam plena iniuria raptae. ibo tamen pelagique deos dextramque secundi, quod superest, complexa Iovis per Tethyos annos grandaevumque patrem supplex miseranda rogabo unam hiemem.' Dixit magnumque in tempore regem aspicit. Oceano veniebat ab hospite, mensis laetus et aequoreo diffusus nectare vultus, unde hiemes ventique silent; cantuque quieto armigeri Tritones eunt scopulosaque cete Tyrrhenique greges circumque infraque rotantur rege salutato; placidis ipse arduus undis eminet et triplici telo iubet ire iugales; illi spumiferos glomerant a pectore cursus, pone natant delentque pedum vestigia cauda; cum Thetis: 'O magni genitor rectorque profundi, aspicis in qualis miserum patefeceris usus aequor? eunt tutis terrarum crimina velis, ex quo iura freti maiestatemque repostam rupit Iasonia puppis Pagasaea rapina. en aliud furto scelus et spolia hospita portans navigat iniustae temerarius arbiter Idae, eheu quos gemitus terris caeloque daturus, quos mihi! sic Phrygiae pensamus gaudia palmae, hi Veneris mores, hoc gratae munus alumnae. has saltem—num semideos nostrumque reportant Thesea?—si quis adhuc undis honor, obrue puppes, aut permitte fretum! nulla inclementia: fas sit pro nato timuisse mihi. da pellere luctus, nec tibi de tantis placeat me fluctibus unum litus et Iliaci scopulos habitare sepulcri.' Orabat laniata genas et pectore nudo caeruleis obstabat equis. sed rector aquarum invitat curru dictisque ita mulcet amicis: 'Ne pete Dardaniam frustra, Theti, mergere classem; fata vetant: ratus ordo deis miscere cruentas Europamque Asiamque manus, consultaque belli Iuppiter et tristes edixit caedibus annos. quem tu illic natum Sigeo in pulvere, quanta aspicies victrix Phrygiarum funera matrum, cum tuus Aeacides tepido modo sanguine Teucros undabit campos, modo crassa exire vetabit flumina et Hectoreo tardabit funere currus inpelletque manu nostros, opera inrita, muros! Pelea iam desiste queri thalamosque minores: crederis peperisse Iovi; nec inulta dolebis cognatisque utere fretis: dabo tollere fluctus, cum reduces Danai nocturnaque signa Caphereus exseret et dirum pariter quaeremus Ulixem.' Dixerat. illa gravi vultum demissa repulsa, quae iam excire fretum et ratibus bellare parabat Iliacis, alios animo commenta paratus, tristis ad Haemonias detorquet bracchia terras. ter conata manu, liquidum ter gressibus aequor reppulit et niveas feriunt vada Thessala plantas. laetantur montes et conubialia pandunt antra sinus lateque deae Sperchios abundat obvius et dulci vestigia circuit unda. illa nihil gavisa locis, sed coepta fatigat pectore consilia et sollers pietate magistra longaevum Chirona petit. domus ardua montem perforat et longo suspendit Pelion arcu; pars exhausta manu, partem sua ruperat aetas. signa tamen divumque tori et quem quisque sacrarit accubitu genioque locum monstrantur; at intra Centauri stabula alta patent, non aequa nefandis fratribus: hic hominum nullos experta cruores spicula nec truncae bellis genialibus orni aut consanguineos fracti crateres in hostes, sed pharetrae insontes et inania terga ferarum. haec quoque dum viridis; nam tunc labor unus inermi nosse salutiferas dubiis animantibus herbas, aut monstrare lyra veteres heroas alumno. et tunc venatu rediturum in limine primo opperiens properatque dapes largoque serenat igne domum, cum visa procul de litore surgens Nereis; erumpit silvis—dant gaudia vires— notaque desueto crepuit senis ungula campo. tunc blandus dextra atque imos demissus in armos pauperibus tectis inducit et admonet antri. Iamdudum tacito lustrat Thetis omnia visu nec perpessa moras: 'Ubinam mea pignora, Chiron, dic', ait, 'aut cur ulla puer iam tempora ducit te sine? non merito trepidus sopor atraque matri signa deum et magnos utinam mentita timores? namque modo infensos utero mihi contuor enses, nunc planctu livere manus, modo in ubera saevas ire feras; saepe ipsa—nefas!—sub inania natum Tartara et ad Stygios iterum fero mergere fontes. hos abolere metus magici iubet ordine sacri Carpathius vates puerumque sub axe peracto secretis lustrare fretis, ubi litora summa Oceani et genitor tepet inlabentibus astris Pontus. ibi ignotis horrenda piacula divis donaque—sed longum cuncta enumerare vetorque. trade magis!' sic ficta parens: neque enim ille dedisset, si molles habitus et tegmina foeda fateri ausa seni. tunc ipse refert: 'Duc, optima, quaeso, duc, genetrix, humilique deos infringe precatu. nam superant tua vota modum placandaque multum invidia est. non addo metum, sed vera fatebor: nescio quid magnum—nec me patria omina fallunt— vis festina parat tenuesque supervenit annos. olim et ferre minas avideque audire solebat imperia et nostris procul haut discedere ab antris; nunc illum non Ossa capit, non Pelion ingens Pharsaliaeve nives. ipsi mihi saepe queruntur Centauri raptasque domos abstractaque coram armenta et semet campis fluviisque fugari, insidiasque et bella parant tumideque minantur. olim equidem, Argoos pinus cum Thessala reges hac veheret, iuvenem Alciden et Thesea vidi- -sed taceo.' Figit gelidus Nereida pallor: ille aderat multo sudore et pulvere maior, et tamen arma inter festinatosque labores dulcis adhuc visu: niveo natat ignis in ore purpureus fulvoque nitet coma gratior auro. necdum prima nova lanugine vertitur aetas, tranquillaeque faces oculis et plurima vultu mater inest: qualis Lycia venator Apollo cum redit et saevis permutat plectra pharetris. forte et laetus adest—o quantum gaudia formae adiciunt!—: fetam Pholoes sub rupe leaenam perculerat ferro vacuisque reliquerat antris ipsam, sed catulos adportat et incitat ungues. quos tamen, ut fido genetrix in limine visa est, abicit exceptamque avidis circumligat ulnis, iam gravis amplexu iamque aequus vertice matri. insequitur magno iam tunc conexus amore Patroclus tantisque extenditur aemulus actis, par studiis aevique modis, sed robore longe, et tamen aequali visurus Pergama fato. Protinus ille subit rapido quae proxima saltu flumina fumantisque genas crinemque novatur fontibus: Eurotae qualis vada Castor anhelo intrat equo fessumque sui iubar excitat astri. miratur comitque senex, nunc pectora mulcens nunc fortis umeros; angunt sua gaudia matrem. tunc libare dapes Baccheaque munera Chiron orat et attonitae varia oblectamina nectens elicit extremo chelyn et solantia curas fila movet leviterque expertas pollice chordas dat puero. canit ille libens inmania laudum semina: quot tumidae superarit iussa novercae Amphitryoniades, crudum quo Bebryca caestu obruerit Pollux, quanto circumdata nexu ruperit Aegides Minoia bracchia tauri, maternos in fine toros superisque gravatum Pelion: hic victo risit Thetis anxia vultu. nox trahit in somnos; saxo collabitur ingens Centaurus blandusque umeris se innectit Achilles, quamquam ibi fida parens, adsuetaque pectora mavult. At Thetis undisonis per noctem in rupibus astans, quae nato secreta velit, quibus abdere terris destinet, huc illuc divisa mente volutat. proxima, sed studiis multum Mavortia, Thrace; nec Macetum gens dura placet laudumque daturi Cecropidae stimulos; nimium opportuna carinis Sestos Abydenique sinus. placet ire per artas Cycladas; hic spretae Myconosque humilisque Seriphos et Lemnos non aequa viris atque hospita Delos gentibus. inbelli nuper Lycomedis ab aula virgineos coetus et litora persona ludo audierat, duros laxantem Aegaeona nexus missa sequi centumque dei numerare catenas. haec placet, haec timidae tellus tutissima matri. qualis vicino volucris iam sedula partu iamque timens, qua fronde domum suspendat inanem; providet hic ventos, hic anxia cogitat angues, hic homines: tandem dubiae placet umbra, novisque vix stetit in ramis et protinus arbor amatur. Altera consilio superest tristemque fatigat cura deam, natum ipsa sinu conplexa per undas an magno Tritone ferat, ventosne volucres advocet an pelago solitam Thaumantida pasci. elicit inde fretis et murice frenat acuto delphinas biiugos, quos illi maxima Tethys gurgite Atlanteo pelagi sub valle sonora nutrierat—nullis vada per Neptunia glaucae tantus honos formae nandique potentia nec plus pectoris humani—; iubet hos subsistere pleno litore, ne nudae noceant contagia terrae. ipsa dehinc toto resolutum pectore Achillem, qui pueris sopor, Haemonii de rupibus antri ad placidas deportat aquas et iussa tacere litora; monstrat iter totoque effulgurat orbe Cynthia. prosequitur divam celeresque recursus securus pelagi Chiron rogat udaque celat lumina et abreptos subito iamiamque latentes erecto prospectat equo, qua cana parumper spumant signa fugae et liquido perit orbita ponto. illum non alias rediturum ad Thessala Tempe iam tristis Pholoe, iam nubilus ingemit Othrys et tenuior Sperchios aquis speluncaque docti muta senis; quaerunt puerilia carmina Fauni et sperata diu plorant conubia Nymphae. Iam premit astra dies humilique ex aequore Titan rorantes evolvit equos et ab aethere magno sublatum curru pelagus cadit, at vada mater Scyria iamdudum fluctus emensa tenebat, exierantque iugo fessi delphines erili, cum pueri tremefacta quies oculique patentes infusum sensere diem. stupet aere primo: quae loca, qui fluctus, ubi Pelion? omnia versa atque ignota videt dubitatque agnoscere matrem. occupat illa manu blandeque adfata paventem: 'Si mihi, care puer, thalamos sors aequa tulisset, quos dabat, aetheriis ego te conplexa tenerem sidus grande plagis, magnique puerpera caeli nil humiles Parcas terrenaque fata vererer. nunc inpar tibi, nate, genus, praeclusaque leti tantum a matre via est; quin et metuenda propinquant tempora et extremis admota pericula metis. cedamus, paulumque animos submitte viriles atque habitus dignare meos. si Lydia dura pensa manu mollesque tulit Tirynthius hastas, si decet aurata Bacchum vestigia palla verrere, virgineos si Iuppiter induit artus, nec magnum ambigui fregerunt Caenea sexus: hac sine, quaeso, minas nubemque exire malignam. mox iterum campos, iterum Centaurica reddam lustra tibi: per ego hoc decus et ventura iuventae gaudia, si terras humilemque experta maritum te propter, si progenitum Stygos amne severo armavi—totumque utinam!—, cape tuta parumper tegmina nil nocitura animo. cur ora reducis quidve parant oculi? pudet hoc mitescere cultu? per te, care puer, cognata per aequora iuro, nesciet hoc Chiron.' sic horrida pectora tractat nequiquam mulcens; obstat genitorque roganti nutritorque ingens et cruda exordia magnae indolis. effrenae tumidum velut igne iuventae si quis equum primis submittere temptet habenis: ille diu campis fluviisque et honore superbo gavisus non colla iugo, non aspera praebet ora lupis dominique fremit captivus inire imperia atque alios miratur discere cursus. Quis deus attonitae fraudes astumque parenti contulit? indocilem quae mens detraxit Achillem? Palladi litoreae celebrabat Scyros honorum forte diem, placidoque satae Lycomede sorores luce sacra patriis, quae rara licentia, muris exierant dare veris opes divaeque severas fronde ligare comas et spargere floribus hastam. omnibus eximium formae decus, omnibus idem cultus et expleto teneri iam fine pudoris virginitas matura toris annique tumentes. sed quantum virides pelagi Venus addita Nymphas obruit, aut umeris quantum Diana relinquit Naidas, effulget tantum regina decori Deidamia chori pulchrisque sororibus obstat. illius et roseo flammatur purpura vultu et gemmis lux maior inest et blandius aurum: atque ipsi par forma deaest, si pectoris angues ponat et exempta pacetur casside vultus. hanc ubi ducentem longe socia agmina vidit, trux puer et nullo temeratus pectora motu deriguit totisque novum bibit ossibus ignem. nec latet haustus amor, sed fax vibrata medullis in vultus atque ora redit lucemque genarum tinguit et inpulsam tenui sudore pererrat. lactea Massagetae veluti cum pocula fuscant sanguine puniceo vel ebur corrumpitur ostro, sic variis manifesta notis palletque rubetque flamma repens. eat atque ultro ferus hospita sacra disiciat turbae securus et inmemor aevi, ni pudor et iunctae teneat reverentia matris. ut pater armenti quondam ductorque futurus, cui nondum toto peraguntur cornua gyro, cum sociam pastus niveo candore iuvencam aspicit, ardescunt animi primusque per ora spumat amor, spectant hilares obstantque magistri. Occupat arrepto iam conscia tempore mater: 'Hasne inter simulare choros et bracchia ludo nectere, nate, grave est? gelida quid tale sub Ossa Peliacisque iugis? o si mihi iungere curas atque alium portare sinu contingat Achillem!' mulcetur laetumque rubet visusque protervos obliquat vestesque manu leviore repellit. aspicit ambiguum genetrix cogique volentem iniecitque sinus; tum colla rigentia mollit submittitque graves umeros et fortia laxat bracchia et inpexos certo domat ordine crines ac sua dilecta cervice monilia transfert; et picturato cohibens vestigia limbo incessum motumque docet fandique pudorem. qualiter artifici victurae pollice cerae accipiunt formas ignemque manumque sequuntur, talis erat divae natum mutantis imago. nec luctata diu; superest nam plurimus illi invita virtute decor, fallitque tuentes ambiguus tenuique latens discrimine sexus. Procedunt, iterumque monens iterumque fatigans blanda Thetis: 'Sic ergo gradum, sic ora manusque, nate, feres comitesque modis imitabere fictis, ne te suspectum molli non misceat aulae rector et incepti pereant mendacia furti.' dicit et admoto non cessat comere tactu. sic ubi virgineis Hecate lassata Therapnis ad patrem fratremque redit, comes haeret eunti mater et ipsa umeros exsertaque bracchia velat; ipsa arcum pharetrasque locat vestemque latentem deducit sparsosque tumet conponere crines. Protinus adgreditur regem atque ibi testibus aris 'Hanc tibi' ait 'nostri germanam, rector, Achillis— nonne vides ut torva genas aequandaque fratri?— tradimus. arma umeris arcumque animosa petebat ferre et Amazonio conubia pellere ritu. sed mihi curarum satis est pro stirpe virili; haec calathos et sacra ferat, tu frange regendo indocilem sexuque tene, dum nubilis aetas solvendusque pudor; neve exercere protervas gymnadas aut lustris nemorum concede vagari. intus ale et similes inter seclude puellas; litore praecipue portuque arcere memento. vidisti modo vela Phrygum: iam mutua iura fallere transmissae pelago didicere carinae.' Accedit dictis pater ingenioque parentis occultum Aeaciden—quis divum fraudibus obstet?— accipit; ultro etiam veneratur supplice dextra et grates electus agit: nec turba piarum Scyriadum cessat nimio defigere visu virginis ora novae, quantum cervice comisque emineat quantumque umeros ac pectora fundat. dehinc sociare choros castisque accedere sacris hortantur ceduntque loco et contingere gaudent. qualiter Idaliae volucres, ubi mollia frangunt nubila, iam longum caeloque domoque gregatae, si iunxit pinnas diversoque hospita tractu venit avis, cunctae primum mirantur et horrent; mox propius propiusque volant, atque aere in ipso paulatim fecere suam plausuque secundo circumeunt hilares et ad alta cubilia ducunt. Digreditur multum cunctata in limine mater, dum repetit monitus arcanaque murmura figit auribus et tacito dat verba novissima vultu. tunc excepta freto longe cervice reflexa abnatat et blandis adfatur litora votis: 'Cara mihi tellus, magnae cui pignora curae depositumque ingens timido commisimus astu, sis felix taceasque, precor, quo more tacebat Creta Rheae; te longus honos aeternaque cingent templa nec instabili fama superabere Delo, et ventis et sacra fretis interque vadosas Cycladas, Aegaeae frangunt ubi saxa procellae, Nereidum tranquilla domus iurandaque nautis insula; ne solum Danaas admitte carinas, ne, precor! "Hic thiasi tantum et nihil utile bellis:" hoc famam narrare doce, dumque arma parantur Dorica et alternum Mavors interfurit orbem,— cedo equidem—sit virgo pii Lycomedis Achilles.' Interea meritos ultrix Europa dolores dulcibus armorum furiis et supplice regum conquestu flammata movet; quippe ambit Atrides ille magis, cui nupta domi, facinusque relatu asperat Iliacum: captam sine Marte, sine armis progeniem caeli Spartaeque potentis alumnam, iura, fidem, superos una calcata rapina. hoc foedus Phrygium, haec geminae commercia terrae? quid maneat populos, ubi tanta iniuria primos degrassata duces?—coeunt gens omnis et aetas: nec tantum exciti, bimari quos Isthmia vallo claustra nec undisonae quos circuit umbo Maleae, sed procul, admotas Phrixi qua semita iungi Europamque Asiamque vetat, quasque ordine gentes litore Abydeno maris alligat unda superni. fervet amor belli concussasque erigit urbes. aera domat Temese, quatitur navalibus ora Eubois, innumera resonant incude Mycenae, Pisa novat currus, Nemee dat terga ferarum, Cirrha sagittiferas certat stipare pharetras, Lerna gravis clipeos caesis vestire iuvencis. dat bello pedites Aetolus et asper Acarnan, Argos agit turmas, vacuantur pascua ditis Arcadiae, frenat celeres Epiros alumnos, Phocis et Aoniae iaculis rarescitis umbrae, murorum tormenta Pylos Messenaque tendunt. nulla inmunis humus; velluntur postibus altis arma olim dimissa patrum, flammisque liquescunt dona deum; ereptum superis Mars efferat aurum. nusquam umbrae veteres: minor Othrys et ardua sidunt Taygeta, exuti viderunt aera montes. iam natat omne nemus; caeduntur robora classi, silva minor remis. ferrum lassatur in usus innumeros, quod rostra liget, quod muniat arma, belligeros quod frenet equos, quod mille catenis squalentis nectat tunicas, quod sanguine fumet vulneraque alta bibat, quod conspirante veneno inpellat mortes; tenuant umentia saxa attritu et pigris addunt mucronibus iras. nec modus aut arcus lentare aut fundere glandes aut torrere sudes galeasque attollere conis. hos inter motus pigram gemit una quietem Thessalia et geminis incusat fata querellis, quod senior Peleus nec adhuc maturus Achilles. Iam Pelopis terras Graiumque exhauserat orbem praecipitans in transtra viros insanus equosque Bellipotens. fervent portus et operta carinis stagna suasque hiemes classis promota suosque attollit fluctus; ipsum iam puppibus aequor deficit et totos consumunt carbasa ventos. Prima ratis Danaas Hecateia congregat Aulis, rupibus expositis longique crepidine dorsi Euboicum scandens Aulis mare, litora multum montivagae dilecta deae, iuxtaque Caphereus latratum pelago tollens caput. ille Pelasgas ut vidit tranare rates, ter monte ter undis intonuit saevaeque dedit praesagia noctis. coetus ibi armorum Troiae fatalis, ibi ingens iuratur bellum, donec sol annuus omnes conficeret metas. tunc primum Graecia vires contemplata suas; tunc sparsa ac dissona moles in corpus vultumque coit et rege sub uno disposita est. sic curva feras indago latentes claudit et admotis paulatim cassibus artat. illae ignem sonitumque pavent diffusaque linquunt avia miranturque suum decrescere montem, donec in angustam ceciderunt undique vallem; inque vicem stupuere greges socioque timore mansuescunt: simul hirtus aper, simul ursa lupusque cogitur et captos contempsit cerva leones. Sed quamquam et gemini pariter sua bella capessant Atridae famamque avida virtute paternam Tydides Sthenelusque premant, nec cogitet annos Antilochus septemque Aiax umbone coruscet armenti reges atque aequum moenibus orbem, consiliisque armisque vigil contendat Ulixes: omnis in absentem belli manus ardet Achillem, nomen Achillis amant et in Hectora solus Achilles poscitur; illum unum Teucris Priamoque loquuntur fatalem. quis enim Haemoniis sub vallibus alter creverit effossa reptans nive? cuius adortus cruda rudimenta et teneros formaverit annos Centaurus? patrii propior cui linea caeli, quemve alium Stygios tulerit secreta per amnes Nereis et pulchros ferro praestruxerit artus? haec Graiae castris iterant traduntque cohortes. cedit turba ducum vincique haud maesta fatetur. sic cum pallentes Phlegraea in castra coirent caelicolae iamque Odrysiam Gradivus in hastam surgeret et Libycos Tritonia tolleret angues ingentemque manu curvaret Delius arcum, stabat anhela metu solum Natura Tonantem respiciens, quando ille hiemes tonitrusque vocaret nubibus, igniferam quot fulmina posceret Aetnen. Atque ibi dum mixta vallati plebe suorum et maris et belli consultant tempora reges, increpitans magno vatem Calchanta tumultu Protesilaus ait—namque huic bellare cupido praecipua et primae iam tunc data gloria mortis—: 'O nimium Phoebi tripodumque oblite tuorum Thestoride, quando ora deo possessa movebis iustius aut quaenam Parcarum occulta recludes? cernis ut ignotum cuncti stupeantque fremantque Aeaciden? sordet volgo Calydonius heros et magno genitus Telamone Aiaxque secundus; nos quoque—sed Mavors et Troia arrepta probabunt. illum neglectis—pudet heu!—ductoribus omnes belligerum ceu numen amant. dic ocius: aut cur serta comis et multus honos? quibus abditus oris quave iubes tellure peti? nam fama nec antris Chironis patria nec degere Peleos aula. heia, inrumpe deos et fata latentia vexa, laurigerosque ignes, si quando, avidissimus hauri! arma horrenda tibi saevosque remisimus enses, numquam has inbelles galea violabere vittas, sed felix numeroque ducum praestantior omni, si magnum Danais pro te dependis Achillem.' Iamdudum trepido circumfert lumina motu intrantemque deum primo pallore fatetur Thestorides; mox igne genas et sanguine torquens nec socios nec castra videt, sed caecus et absens nunc superum magnos deprendit in aethere coetus, nunc sagas adfatur aves, nunc dura sororum licia, turiferas modo consulit anxius aras flammarumque apicem rapit et caligine sacra pascitur. exsiliunt crines rigidisque laborat vitta comis, nec colla loco nec in ordine gressus. tandem fessa tremens longis mugitibus ora solvit, et oppositum vox eluctata furorem est: 'Quo rapis ingentem magni Chironis alumnum femineis, Nerei, dolis? huc mitte: quid aufers? non patiar: meus iste, meus. tu diva profundi? et me Phoebus agit. latebris quibus abdere temptas eversorem Asiae? video per Cycladas altas attonitam et turpi quaerentem litora furto. occidimus: placuit Lycomedis conscia tellus. o scelus! en fluxae veniunt in pectora vestes. scinde, puer, scinde et timidae ne cede parenti. ei mihi raptus abit! quaenam haec procul inproba virgo?' Hic nutante gradu stetit amissisque furoris viribus ante ipsas tremefactus conruit aras. tunc haerentem Ithacum Calydonius occupat heros: 'Nos vocat iste labor: neque enim comes ire recusem, si tua cura trahat. licet ille sonantibus antris Tethyos aversae gremioque prematur aquosi Nereos, invenies. tu tantum providus astu tende animum vigilem fecundumque erige pectus: non mihi quis vatum dubiis in casibus ausit fata videre prior.' subicit gavisus Ulixes: 'Sic deus omnipotens firmet, sic adnuat illa virgo paterna tibi! sed me spes lubrica tardat: grande quidem armatum castris inducere Achillem, sed si fata negent, quam foedum ac triste reverti! vota tamen Danaum non intemptata relinquam. iamque adeo aut aderit mecum Peleius heros, aut verum penitus latet et sine Apolline Calchas.' Conclamant Danai stimulatque Agamemno volentes. laxantur coetus resolutaque murmure laeto agmina discedunt, quales iam nocte propinqua e pastu referuntur aves, vel in antra reverti melle novo gravidas mitis videt Hybla catervas. nec mora, iam dextras Ithacesia carbasus auras poscit, et in remis hilaris sedere iuventus. At procul occultum falsi sub imagine sexus Aeaciden furto iam noverat una latenti Deidamia virum; sed opertae conscia culpae cuncta pavet tacitasque putat sentire sorores. namque ut virgineo stetit in grege durus Achilles exsolvitque rudem genetrix digressa pudorem, protinus elegit comitem, quamquam omnis in illum turba coit, blandeque novas nil tale timenti admovet insidias: illam sequiturque premitque improbus, illam oculis iterumque iterumque resumit. nunc nimius lateri non evitantis inhaeret, nunc levibus sertis, lapsis nunc sponte canistris, nunc thyrso parcente ferit, modo dulcia notae fila lyrae tenuesque modos et carmina monstrat Chironis ducitque manum digitosque sonanti infringit citharae, nunc occupat ora canentis et ligat amplexus et mille per oscula laudat. illa libens discit, quo vertice Pelion, et quis Aeacides, puerique auditum nomen et actus adsidue stupet et praesentem cantat Achillem. ipsa quoque et validos proferre modestius artus et tenuare rudes attrito pollice lanas demonstrat reficitque colos et perdita dura pensa manu; vocisque sonum pondusque tenentis, quodque fugit comites, nimio quod lumine sese figat et in verbis intempestivus anhelet, miratur; iam iamque dolos aperire parantem virginea levitate fugit prohibetque fateri. sic sub matre Rhea iuvenis regnator Olympi oscula securae dabat insidiosa sorori frater adhuc, medii donec reverentia cessit sanguinis et versos germana expavit amores. [tandem detecti timidae Nereidos astus.] Lucus Agenorei sublimis ad orgia Bacchi stabat et admissum caelo nemus; huius in umbra alternam renovare piae trieterida matres consuerant scissumque pecus terraque revulsas ferre trabes gratosque deo praestare furores. lex procul ire mares; iterat praecepta verendus ductor, inaccessumque viris edicitur antrum. nec satis est: stat fine dato metuenda sacerdos exploratque aditus, ne quis temerator oberret agmine femineo: tacitus sibi risit Achilles. illum virgineae ducentem signa catervae magnaque difficili solventem bracchia motu— et sexus pariter decet et mendacia matris— mirantur comites. nec iam pulcherrima turbae Deidamia suae tantumque admota superbo vincitur Aeacidae, quantum premit ipsa sorores. ut vero e tereti demisit nebrida collo errantesque sinus hedera collegit et alte cinxit purpureis flaventia tempora vittis vibravitque gravi redimitum missile dextra, attonito stat turba metu sacrisque relictis illum ambire libet pronosque attollere vultus. talis, ubi ad Thebas vultumque animumque remisit Euhius et patrio satiavit pectora luxu, serta comis mitramque levat thyrsumque virentem armat et hostiles invisit fortior Indos. Scandebat roseo medii fastigia caeli Luna iugo, totis ubi somnus inertior alis defluit in terras mutumque amplectitur orbem. consedere chori paulumque exercita pulsu aera tacent, tenero cum solus ab agmine Achilles haec secum: 'Quonam timidae commenta parentis usque feres? primumque imbelli carcere perdes florem animi? non tela licet Mavortia dextra, non trepidas agitare feras? ubi campus et amnes Haemonii? quaerisne meos, Sperchie, natatus promissasque comas? an desertoris alumni nullus honos, Stygiasque procul iam raptus ad umbras dicor, et orbatus plangit mea funera Chiron? tu nunc tela manu, nostros tu dirigis arcus nutritosque mihi scandis, Patrocle, iugales: ast ego pampineis diffundere bracchia thyrsis et tenuare colus—pudet haec taedetque fateri— iam scio. quin etiam dilectae virginis ignem aequaevamque facem captus noctesque diesque dissimulas. quonam usque premes urentia pectus vulnera? teque marem—pudet heu!—nec amore probabis?' Sic ait et densa noctis gavisus in umbra tempestiva suis torpere silentia furtis vi potitur votis et toto pectore veros admovet amplexus; vidit chorus omnis ab alto astrorum et tenerae rubuerunt cornua Lunae. illa quidem clamore nemus montemque replevit; sed Bacchi comites, discussa nube soporis, signa choris indicta putant; fragor undique notus tollitur, et thyrsos iterum vibrabat Achilles, ante tamen dubiam verbis solatus amicis: 'Ille ego—quid trepidas?—genitum quem caerula mater paene Iovi silvis nivibusque inmisit alendum Thessalicis. nec ego hos cultus aut foeda subissem tegmina, ni primo te visa in litore: cessi te propter, tibi pensa manu, tibi mollia gesto tympana. quid defles magno nurus addita ponto? quid gemis ingentes caelo paritura nepotes? "Sed pater—" ante igni ferroque excisa iacebit Scyros et in tumidas ibunt haec versa procellas moenia, quam saevo mea tu conubia pendas funere: non adeo parebimus omnia matri.' [vade sed ereptum celes taceasque pudorem.] Obstipuit tantis regina exterrita monstris, quamquam olim suspecta fides, et comminus ipsum horruit et facies multum mutata fatentis. quid faciat? casusne suos ferat ipsa parenti seque simul iuvenemque premat, fortassis acerbas hausurum poenas? et adhuc in corde manebat ille diu deceptus amor: silet aegra premitque iam commune nefas; unam placet addere furtis altricem sociam, precibus quae victa duorum adnuit. illa astu tacito raptumque pudorem surgentemque uterum atque aegros in pondere menses occuluit, plenis donec stata tempora metis attulit et partus index Lucina resolvit. Iamque per Aegaeos ibat Laertia flexus puppis, et innumerae mutabant Cyclades oras; iam Paros Olearosque latent; iam raditur alta Lemnos et a tergo decrescit Bacchica Naxos, ante oculos crescente Samo; iam Delos opacat aequor: ibi e celsa libant carchesia puppi responsique fidem et verum Calchanta precantur. audiit Arquitenens Zephyrumque e vertice Cynthi inpulit et dubiis pleno dedit omina velo. it pelago secura ratis: quippe alta Tonantis iussa Thetin certas fatorum vertere leges arcebant aegram lacrimis ac multa gementem, quod non erueret pontum ventisque fretisque omnibus invisum iam tunc sequeretur Ulixem. Frangebat radios humili iam pronus Olympo Phoebus et Oceani penetrabile litus anhelis promittebat equis, cum se scopulosa levavit Scyros; in hanc totos emisit puppe rudentes dux Laertiades sociisque resumere pontum imperat et remis Zephyros supplere cadentes. accedunt iuxta, et magis indubitata magisque Scyros erat placidique super Tritonia custos litoris. egressi numen venerantur amicae Aetolusque Ithacusque deae. tunc providus heros, hospita ne subito terrerent moenia coetu, puppe iubet remanere suos; ipse ardua fido cum Diomede petit. sed iam praevenerat arcis litoreae servator Abas ignotaque regi ediderat, sed Graia tamen, succedere terris carbasa. procedunt, gemini ceu foedere iuncto hiberna sub nocte lupi: licet et sua pulset natorumque fames, penitus rabiemque minasque dissimulant humilesque meant, ne nuntiet hostes cura canum et trepidos moneat vigilare magistros. Sic segnes heroes eunt campumque patentem, qui medius portus celsamque interiacet urbem, alterno sermone terunt; prior occupat acer Tydides: 'Qua nunc verum ratione paramus scrutari? namque ambiguo sub pectore pridem verso, quid inbelles thyrsos mercatus et aera urbibus in mediis Baccheaque terga mitrasque huc tuleris varioque aspersas nebridas auro? hisne gravem Priamo Phrygibusque armabis Achillem?' illi subridens Ithacus paulum ore remisso: 'Haec tibi, virginea modo si Lycomedis in aula est fraude latens, ultro confessum in proelia ducent Peliden; tu cuncta citus de puppe memento ferre, ubi tempus erit, clipeumque his iungere donis, qui pulcher signis auroque asperrimus astat; nec sat erit: tecum lituo bonus adsit Agyrtes occultamque tubam tacitos adportet in usus.' Dixerat, atque ipso portarum in limine regem cernit et ostensa pacem praefatus oliva: 'Magna, reor, pridemque tuas pervenit ad aures fama trucis belli, regum placidissime, quod nunc Europamque Asiamque quatit. si nomina forte huc perlata ducum, fidit quibus ultor Atrides: hic tibi, quem tanta meliorem stirpe creavit magnanimus Tydeus, Ithaces ego ductor Ulixes. causa viae—metuam quid enim tibi cuncta fateri, cum Graius notaque fide celeberrimus?—: imus explorare aditus invisaque litora Troiae, quidve parent—' medio sermone intercipit ille: 'Adnuerit Fortuna, precor, dextrique secundent ista dei! nunc hospitio mea tecta piumque inlustrate larem.' simul intra limina ducit. nec mora, iam mensas famularis turba torosque instruit. interea visu perlustrat Ulixes scrutaturque domum, si qua vestigia magnae virginis aut dubia facies suspecta figura; porticibusque vagis errat totosque penates, ceu miretur, obit: velut ille cubilia praedae indubitata tenens muto legit arva Molosso venator, videat donec sub frondibus hostem porrectum somno positosque in caespite dentes. Rumor in arcana iamdudum perstrepit aula, virginibus qua fida domus, venisse Pelasgum ductores Graiamque ratem sociosque receptos. iure pavent aliae, sed vix nova gaudia celat Pelides avidusque novos heroas et arma vel talis vidisse cupit. iamque atria fervent regali strepitu et picto discumbitur auro, cum pater ire iubet natas comitesque pudicas natarum. subeunt, quales Maeotide ripa, cum Scythicas rapuere domos et capta Getarum moenia, sepositis epulantur Amazones armis. tum vero intentus vultus ac pectora Ulixes perlibrat visu, sed nox inlataque fallunt lumina et extemplo latuit mensura iacentum. at tamen erectumque genas oculisque vagantem nullaque virginei servantem signa pudoris defigit comitique obliquo lumine monstrat. quid nisi praecipitem blando complexa moneret Deidamia sinu nudataque pectora semper exsertasque manus umerosque in veste teneret et prodire toris et poscere vina vetaret saepius et fronti crinale reponeret aurum? [Argolicis ducibus iam tunc patuisset Achilles.] Ut placata fames epulis bis terque repostis, rex prior adloquitur paterisque hortatur Achivos: 'Invideo vestris, fateor, decora inclita gentis Argolicae, coeptis; utinam et mihi fortior aetas, quaeque fuit, Dolopas cum Scyria litora adortos perdomui, fregique vadis, quae signa triumphi vidistis celsa murorum in fronte, carinas! saltem si suboles, aptum quam mittere bello— nunc ipsi viresque meas et cara videtis pignora: quando novos dabit haec mihi turba nepotes?' dixerat, et sollers arrepto tempore Ulixes: 'Haut spernenda cupis; quis enim non visere gentes innumeras variosque duces atque agmina regum ardeat? omne simul roburque decusque potentis Europae meritos ultro iuravit in enses. rura urbesque vacant, montes spoliavimus altos, omne fretum longa velorum obtexitur umbra; tradunt arma patres, rapit inrevocata iuventus. non alias umquam tantae data copia famae fortibus aut campo maiore exercita virtus.' aspicit intentum vigilique haec aure trahentem, cum paveant aliae demissaque lumina flectant, atque iterat: 'Quisquis proavis et gente superba, quisquis equo iaculoque potens, qui praevalet arcu, omnis honos illic, illic ingentia certant nomina: vix timidae matres aut agmina cessant virginea; o multum steriles damnatus in annos invisusque deis, si quem haec nova gloria segnem praeterit.' exisset stratis, ni provida signo Deidamia dato cunctas hortata sorores liquisset mensas ipsum complexa. sed haeret respiciens Ithacum coetuque novissimus exit. ille quoque incepto paulum ex sermone remittit, pauca tamen iungens: 'At tu tranquillus in alta pace mane carisque para conubia natis, quas tibi sidereis divarum voltibus aequas fors dedit. ut me olim tacitum reverentia tangit! is decor et formae species permixta virili.' occurrit genitor: 'Quid si aut Bacchea ferentes orgia, Palladias aut circum videris aras? et dabimus, si forte novus cunctabitur auster.' excipiunt cupidi et tacitis spes addita votis. cetera depositis Lycomedis regia curis tranquilla sub pace silet, sed longa sagaci nox Ithaco, lucemque cupit somnumque gravatur. Vixdum exorta dies et iam comitatus Agyrte Tydides aderat praedictaque dona ferebat. nec minus egressae thalamo Scyreides ibant ostentare choros promissaque sacra verendis hospitibus. nitet ante alias regina comesque Pelides: qualis Siculae sub rupibus Aetnae Naidas Hennaeas inter Diana feroxque Pallas et Elysii lucebat sponsa tyranni. iamque movent gressus thiasisque Ismenia buxus signa dedit, quater aera Rheae, quater enthea pulsant terga manu variosque quater legere recursus. tunc thyrsos pariterque levant pariterque reponunt multiplicantque gradum, modo quo Curetes in actu quoque pii Samothraces eunt, nunc obvia versae pectine Amazonio, modo quo citat orbe Lacaenas Delia plaudentesque suis intorquet Amyclis. tunc vero, tunc praecipue manifestus Achilles nec servare vices nec bracchia iungere curat; tunc molles gressus, tunc aspernatur amictus plus solito rumpitque choros et plurima turbat. sic indignantem thyrsos acceptaque matris tympana iam tristes spectabant Penthea Thebae. Solvuntur laudata cohors repetuntque paterna limina, ubi in mediae iamdudum sedibus aulae munera virgineos visus tractura locarat Tydides, signum hospitii pretiumque laboris, hortaturque legant, nec rex placidissimus arcet. heu simplex nimiumque rudis, qui callida dona Graiorumque dolos variumque ignoret Ulixem! hic aliae, qua sexus iners naturaque ducit, aut teretes thyrsos aut respondentia temptant tympana, gemmatis aut nectunt tempora limbis; arma vident magnoque putant donata parenti. at ferus Aeacides, radiantem ut comminus orbem caelatum pugnas—saevis et forte rubebat bellorum maculis—adclinem conspicit hastae, infremuit torsitque genas, et fronte relicta surrexere comae; nusquam mandata parentis, nusquam occultus amor, totoque in pectore Troia est. ut leo, materno cum raptus ab ubere mores accepit pectique iubas hominemque vereri edidicit nullasque rapi nisi iussus in iras, si semel adverso radiavit lumine ferrum, eiurata fides domitorque inimicus, in illum prima fames, timidoque pudet servisse magistro. ut vero accessit propius luxque aemula vultum reddidit et simili talem se vidit in auro, horruit erubuitque simul. tunc acer Ulixes admotus lateri summissa voce: 'Quid haeres? scimus' ait, 'tu semiferi Chironis alumnus, tu caeli pelagique nepos, te Dorica classis, te tua suspensis exspectat Graecia signis, ipsaque iam dubiis nutant tibi Pergama muris. heia, abrumpe moras! sine perfida palleat Ide, et iuvet haec audire patrem, pudeatque dolosam sic pro te timuisse Thetin.' iam pectus amictu laxabat, cum grande tuba sic iussus Agyrtes insonuit; fugiunt disiectis undique donis inplorantque patrem commotaque proelia credunt. illius intactae cecidere a pectore vestes, iam clipeus breviorque manu consumitur hasta— mira fides—Ithacumque umeris excedere visus Aetolumque ducem: tantum subita arma calorque Martius horrenda confundit luce penates. inmanisque gradu, ceu protinus Hectora poscens, stat medius trepidante domo, Peleaque virgo quaeritur. Ast alia plangebat parte retectos Deidamia dolos, cuius cum grandia primum lamenta et notas accepit pectore voces, haesit et occulto virtus infracta calore est. demittit clipeum regisque ad limina versus attonitum factis inopinaque monstra paventem, sicut erat, nudis Lycomedem adfatur in armis: 'Me tibi, care pater—dubium dimitte pavorem—, me dedit alma Thetis: te pridem tanta manebat gloria; quaesitum Danais tu mittis Achillem, gratior et magno, si fas dixisse, parente et dulci Chirone mihi. sed corda parumper huc adverte libens atque has bonus accipe voces: Peleus te nato socerum et Thetis hospita iungunt adlegantque suos utroque a sanguine divos. unam virgineo natarum ex agmine poscunt: dasne? an gens humilis tibi degeneresque videmur? non renuis? iunge ergo manus et concipe foedus atque ignosce tuis. tacito iam cognita furto Deidamia mihi; quid enim his obstare lacertis, qua potuit nostras possessa repellere vires? me luere ista iube; pono arma et reddo Pelasgis et maneo. quid triste fremis? quid lumina mutas? iam socer es'—natum ante pedes prostravit et addit— 'iamque avus. inmitis quotiens iterabitur ensis, turba sumus.' tunc et Danai per sacra fidemque hospitii blandusque precum conpellit Ulixes. ille, etsi carae conperta iniuria natae et Thetidis mandata movent prodique videtur depositum tam grande deae, tamen obvius ire tot metuit fatis Argivaque bella morari; fac velit: ipsam illic matrem sprevisset Achilles. nec tamen abnuerit genero se iungere tali: vincitur. arcanis effert pudibunda tenebris Deidamia gradum, veniae nec protinus amens credit et opposito genitorem placat Achille. Mittitur Haemoniam, magnis qui Pelea factis impleat et classem comitesque in proelia poscat. nec non et geminas regnator Scyrius alnos deducit genero viresque excusat Achivis. tunc epulis consumpta dies, tandemque retectum foedus et intrepidos nox conscia iungit amantes. Illius ante oculos nova bella et Xanthus et Ide Argolicaeque rates, atque ipsas cogitat undas auroramque timet. cara cervice mariti fusa novi lacrimas iam solvit et occupat artus: 'Aspiciamne iterum meque hoc in pectore ponam, Aeacide? rursusque tuos dignabere portus, an tumidus Teucrosque lares et capta reportans Pergama virgineae noles meminisse latebrae? quid precer, heu! timeamve prius? quidve anxia mandem, cui vix flere vacat? modo te nox una deditque inviditque mihi. thalamis haec tempora nostris? hicne est liber hymen? o dulcia furta dolique, o timor! abripitur miserae permissus Achilles. i—neque enim tantos ausim revocare paratus—, i cautus, nec vana Thetin timuisse memento, i felix nosterque redi! nimis improba posco: iam te sperabunt lacrimis planctuque decorae Troades optabuntque tuis dare colla catenis et patriam pensare toris, aut ipsa placebit Tyndaris, incesta nimium laudata rapina. ast egomet primae puerilis fabula culpae narrabor famulis aut dissimulata latebo. quin age, duc comitem; cur non ego Martia tecum signa feram? tu thyrsa manu Baccheaque mecum sacra, quod infelix non credet Troia, tulisti. attamen hunc, quem maesta mihi solacia linquis, hunc saltem sub corde tene et concede precanti hoc solum, pariat ne quid tibi barbara coniunx, ne qua det indignos Thetidi captiva nepotes.' talia dicentem non ipse inmotus Achilles solatur iuratque fidem iurataque fletu spondet et ingentis famulas captumque reversus Ilion et Phrygiae promittit munera gazae. inrita ventosae rapiebant verba procellae.

Liber Secundus

Exuit implicitum tenebris umentibus orbem Oceano prolata dies, genitorque coruscae lucis adhuc hebetem vicina nocte levabat et nondum excusso rorantem lampada ponto. et iam punicea nudatum pectora palla insignemque ipsis, quae prima invaserat, armis Aeaciden--quippe aura vocat cognataque suadent aequora--prospectant cuncti iuvenemque ducemque nil ausi meminisse pavent; sic omnia visu mutatus rediit, ceu numquam Scyria passus litora Peliacoque rates escendat ab antro. tunc ex more deis--ita namque monebat Ulixes-- aequoribusque austrisque litat fluctuque sub ipso caeruleum regem tauro veneratur avumque Nerea: vittata genetrix placata iuvenca. hic spumante salo iaciens tumida exta profatur: 'Paruimus, genetrix, quamquam haut toleranda iuberes, paruimus nimium: bella ad Troiana ratesque Argolicas quaesitus eo.' sic orsus et alno insiluit penitusque Noto stridente propinquis abripitur terris: et iam ardua ducere nubes incipit et longo Scyros discedere ponto. Turre procul summa lacrimis comitata sororum commissumque tenens et habentem nomina Pyrrhum pendebat coniunx oculisque in carbasa fixis ibat et ipsa freto, et puppem iam sola videbat. ille quoque obliquos dilecta ad moenia vultus declinat viduamque domum gemitusque relictae cogitat: occultus sub corde renascitur ardor datque locum virtus. sentit Laertius heros maerentem et placidis adgressus flectere dictis: 'Tene' inquit, 'magnae vastator debite Troiae, quem Danaae classes, quem divum oracula poscunt, erectumque manet reserato in limine Bellum, callida femineo genetrix violavit amictu commisitque illis tam grandia furta latebris speravitque fidem? nimis o suspensa nimisque mater! an haec tacita virtus torperet in umbra, quae vix audito litui clangore refugit et Thetin et comites et quos suppresserat ignes? nec nostrum est, quod in arma venis sequerisque precantis; venisses--' dixit; quem talibus occupat heros Aeacius: 'Longum resides exponere causas maternumque nefas; hoc excusabitur ense Scyros et indecores, fatorum crimina, cultus. tu potius, dum lene fretum Zephyroque fruuntur carbasa, quae Danais tanti primordia belli, ede: libet iustas hinc sumere protinus iras.' Hic Ithacus paulum repetito longius orsu: 'Fertur in Hectorea, si talia credimus, Ida electus formae certamina solvere pastor sollicitas tenuisse deas, nec torva Minervae ora nec aetherii sociam rectoris amico lumine, sed solam nimium vidisse Dionen. atque adeo lis illa tuis exorta sub antris concilio superum, dum Pelea dulce maritat Pelion, et nostris iam tunc promitteris armis. ira quatit victas; petit exitialia iudex praemia; raptori faciles monstrantur Amyclae. ille Phrygas lucos, matris penetralia caedit turrigerae veritasque solo procumbere pinus praecipitat terrasque freto delatus Achaeas hospitis Atridae--pudet heu miseretque potentis Europae!--spoliat thalamos, Helenaque superbus navigat et captos ad Pergama devehit Argos. inde dato passim varias rumore per urbes, undique inexciti sibi quisque et sponte coimus ultores: quis enim inlicitis genialia rumpi pacta dolis facilique trahi conubia raptu ceu pecus armentumve aut vilis messis acervos perferat? haec etiam fortes iactura moveret. non tulit insidias divum imperiosus Agenor mugitusque sacros et magno numine vectam quaesiit Europen aspernatusque Tonantem est ut generum; raptam Scythico de litore prolem non tulit Aeetes ferroque et classe secutus semideos reges et ituram in sidera puppim: nos Phryga semivirum portus et litora circum Argolica incesta volitantem puppe feremus? usque adeo nusquam arma et equi, fretaque invia Grais? quid si nunc aliquis patriis rapturus ab oris Deidamian eat viduaque e sede revellat attonitam et magni clamantem nomen Achillis?' illius ad capulum rediit manus ac simul ingens inpulit ora rubor; tacuit contentus Ulixes. Excipit Oenides: 'Quin, o dignissima caeli progenies, ritusque tuos elementaque primae indolis et, valida mox accedente iuventa, quae solitus laudum tibi semina pandere Chiron virtutisque aditus, quas membra augere per artes, quas animum, sociis multumque faventibus edis? sit pretium longas penitus quaesisse per undas Scyron et his primum me arma ostendisse lacertis.' Quem pigeat sua facta loqui? tamen ille modeste incohat, ambiguus paulum propiorque coacto: 'Dicor et in teneris et adhuc reptantibus annis, Thessalus ut rigido senior me monte recepit, non ullos ex more cibos hausisse nec almis uberibus satiasse famem, sed spissa leonum viscera semianimisque lupae traxisse medullas. haec mihi prima Ceres, haec laeti munera Bacchi, sic dabat ille pater. mox ire per invia secum lustra gradu maiore trahens visisque docebat adridere feris nec fracta ruentibus undis saxa nec ad vastae trepidare silentia silvae. iam tunc arma manu, iam tunc cervice pharetrae, et ferri properatus amor durataque multo sole geluque cutis; tenero nec fluxa cubili membra, sed ingenti saxum commune magistro. vix mihi bissenos annorum torserat orbes vita rudis, volucris cum iam praevertere cervos et Lapithas cogebat equos praemissaque cursu tela sequi; saepe ipse gradu me praepete Chiron, dum velox aetas, campis admissus agebat omnibus, exhaustumque vago per gramina passu laudabat gaudens atque in sua terga levabat. saepe etiam primo fluvii torpore iubebar ire supra glaciemque levi non frangere planta. hoc puerile decus. quid nunc tibi proelia dicam silvarum et saevo vacuos iam murmure saltus? numquam ille inbelles Ossaea per avia dammas sectari aut timidas passus me cuspide lyncas sternere, sed tristes turbare cubilibus ursos fulmineosque sues, et sicubi maxima tigris aut seducta iugis fetae spelunca leaenae. ipse sedens vasto facta exspectabat in antro, si sparsus nigro remearem sanguine; nec me ante nisi inspectis admisit ad oscula telis. iamque et ad ensiferos vicina pube tumultus aptabar, nec me ulla feri Mavortis imago praeteriit. didici, quo Paeones arma rotatu, quo Macetae sua gaesa citent, quo turbine contum Sauromates falcemque Getes arcumque Gelonus tenderet et flexae Balearicus actor habenae quo suspensa trahens libraret vulnera tortu inclusumque suo distingueret aera gyro. vix memorem cunctos, etsi bene gessimus, actus. nunc docet ingentes saltu me iungere fossas, nunc caput aerii scandentem prendere montis, quo fugitur per plana gradu, simulacraque pugnae excipere inmissos curvato umbone molares ardentesque intrare casas peditemque volantis sistere quadriiugos. memini, rapidissimus ibat imbribus adsiduis pastus nivibusque solutis Sperchios vivasque trabes et saxa ferebat, cum me ille immissum, qua saevior impetus undae, stare iubet contra tumidosque repellere fluctus, quos vix ipse gradu totiens obstante tulisset. stabam equidem, sed me referebat concitus amnis et latae caligo fugae; ferus ille minari desuper incumbens verbisque urgere pudorem. nec nisi iussus abi: sic me sublimis agebat gloria, nec duri tanto sub teste labores. nam procul Oebalios in nubila condere discos et liquidam nodare palen et spargere caestus, ludus erat requiesque mihi; nec maior in istis sudor, Apollineo quam fila sonantia plectro cum quaterem priscosque virum mirarer honores. quin etiam sucos atque auxiliantia morbis gramina, quo nimius staret medicamine sanguis, quid faciat somnos, quid hiantia vulnera claudat, quae ferro cohibenda lues, quae cederet herbis, edocuit monitusque sacrae sub pectore fixit iustitiae, qua Peliacis dare iura verenda gentibus atque suos solitus pacare biformes. hactenus annorum, comites, elementa meorum et memini et meminisse iuvat: scit cetera mater.'