STATIVS MELIORI SVO SALVTEM
1
Et familiaritas nostra qua gaudeo, Melior, vir optime nec minus in iudicio litterarum quam in omni vitae colore tersissime, et ipsa opusculorum quae tibi trado condicio sic posita est ut totus hic ad te liber meus etiam sine epistola spectet. primum enim habet Glauciam nostrum, cuius gratissima infantia, et qualem plerumque infelices sortiuntur--apud te complexus amabam--iam non tibi. huius amissi recens vulnus, ut scis, epicedio prosecutus sum adeo festinanter ut excusandam habuerim affectibus tuis celeritatem. nec nunc eam apud te iacto qui nosti, sed et ceteris indico, ne quis asperiore lima carmen examinet et a confuso scriptum et dolenti datum, cum paene supervacua sint tarda solacia. Polli mei villa Surrentina quae sequitur debuit a me vel in honorem eloquentiae eius diligentius dici, sed amicus ignovit. in arborem certe tuam Melior, et psittacum scis a me leves libellos quasi epigrammatis loco scriptos. eandem exigebat stili facilitatem leo mansuetus, quem in amphitheatro prostratum frigidum erat sacratissimo Imperatori, ni statim traderem. ad Vrsum quoque nostrum, iuvenem candidissimum et sine iactura desidiae doctissimum, scriptam de amisso puero consolationem super ea quae ipsi debeo huic libro libenter inserui, quia honorem eius tibi laturus accepto est. cludit volumen genethliacon Lucani, quod Polla Argentaria, rarissima uxorum, cum hunc diem forte consuleremus, imputari sibi voluit. ego non potui maiorem tanti auctoris habere reverentiam quam quod laudes eius dicturus hexametros meos timui. Haec qualiacumque sunt, Melior carissime, si tibi non displicuerint, a te publicum accipiant; si minus, ad me revertantur.
I. GLAVCIAS ATEDII MELIORIS DELICATVS
Quod tibi praerepti, Melior, solamen alumniimprobus ante rogos et adhuc vivente favillaordiar? abruptis etiam nunc flebile venisvulnus hiat, magnaeque patet via lubrica plagae,cum iam egomet cantus et verba medentia saevus 5consero, tu planctus lamentaque fortia mavisodistique chelyn surdaque averteris aure.intempesta cano: citius me tigris abactisfetibus orbatique velint audire leones.nec si tergeminum Sicula de virgine carmen 10affluat aut silvis chelys intellecta ferisque,mulceat insanos gemitus. stat pectore demensluctus et admoto latrant praecordia tactu. Nemo vetat: satiare malis aegrumque doloremlibertate doma. iam flendi expleta voluptas, 15iamque preces fessus non indignaris amicas?iamne canam? lacrimis en et mea carmine in ipsoora natant tristesque cadunt in verba liturae.ipse etenim tecum nigrae sollemnia pompaespectatumque Vrbi scelus et puerile feretrum 20produxi; saevos damnati turis acervosplorantemque animam supra sua funera vidi;teque patrum gemitus superantem et brachia matrumcomplexumque rogos ignemque haurire parantemvix tenui similis comes offendique tenendo. 25et nunc heu vittis et frontis honore solutoinfaustus vates versa mea pectora tecumplango lyra: ~et diu~ comitem sociumque doloris,si merui luctusque tui consortia sensi,iam lenis patiare precor: me fulmine in ipso 30audivere patres; ego iuxta busta profusismatribus atque piis cecini solatia natis,et mihi, cum proprios gemerem defectus ad ignes(quem, Natura!) patrem. nec te lugere severusarceo, sed confer gemitus pariterque fleamus. Iamdudum dignos aditus laudumque tuarum,o merito dilecte puer, primordia quaerensdistrahor. hinc anni stantes in limine vitae,hinc me forma rapit, rapit inde modestia praecoxet pudor et tenero probitas maturior aevo. 40o ubi purpureo suffusus sanguine candorsidereique orbes radiataque lumina caeloet castigatae collecta modestia frontisingenuique super crines mollisque decoraemargo comae? blandis ubinam ora arguta querelis 45osculaque impliciti vernos redolentia flores,et mixtae risu lacrimae penitusque loquentisHyblaeis vox mixta favis? cui sibila serpensponeret et saevae vellent servire novercae.nil veris adfingo bonis. heu lactea colla, 50brachiaque et numquam domini sine pondere cervix!o ubi venturae spes non longinqua iuventae,atque genis optatus honos iurataque multumbarba tibi? cuncta in cineres gravis intulit horahostilisque dies: nobis meminisse relictum. 55quis tua colloquiis hilaris mulcebit amatispectora, quis curas mentisque arcana remittet?accensum quis bile fera famulisque tumentemleniet ardentique in se deflectet ab ira?inceptas quis ab ore dapes libataque vina 60auferet et dulci turbabit cuncta rapina?quis matutinos abrumpet murmure somnosimpositus stratis, abitusque morabitur artisnexibus, atque ipso revocabit ad oscula poste?obvius intranti rursus quis in ora manusque 65prosiliet brevibusque umeros circumdabit ulnis?muta domus, fateor, desolatique penates,et situs in thalamis et maesta silentia mensis! Quid mirum, tanto si te pius altor honoratfunere? tu domino requies portusque senectae, 70tu modo deliciae, dulces modo pectore curae.non te barbaricae versabat turbo catastae,nec mixtus Phariis venalis mercibus infanscompositosque sales meditataque verba locutusquaesisti lascivus erum tardeque parasti. 75hic domus, hinc ortus, dominique penatibus olimcarus uterque parens atque in tua gaudia liber,ne quererere genus. raptum sed protinus alvosustulit exsultans ac prima lucida voceastra salutantem dominus sibi mente dicavit, 80amplexusque sinu tulit et genuisse putavit.fas mihi sanctorum venia dixisse parentum,tuque oro, Natura, sinas, cui prima per orbemiura animis sancire datum: non omnia sanguisproximus aut serie generis demissa propago 85alligat; interius nova saepe adscitaque serpuntpignora conexis. natos genuisse necesse est,elegisse iuvat. tenero sic blandus Achillisemifer Haemonium vincebat Pelea Chiron.nec senior Peleus natum comitatus in arma 90Troica, sed claro Phoenix haerebat alumno.optabat longe reditus Pallantis ovantisEvander, fidus pugnas spectabat Acoetes.cumque procul nitidis genitor cessaret ab astris,fluctivagus volucrem comebat Persea Dictys. 95quid referam altricum victas pietate parentes?quid te post cineres deceptaque funera matristutius Inoo reptantem pectore, Bacche?iam secura patris Tuscis regnabat in undisIlia, portantem lassabat Romulus Accam. 100vidi ego transertos alieno in robore ramosaltius ire suis. et te iam fecerat illimens animusque patrem, necdum moresve decorve:tu tamen et vinctas etiam nunc murmure vocesvagitumque rudem fletusque infantis amabas. Ille, velut primos exspiraturus ad austrosmollibus in pratis alte flos improbus exstat,sic tener ante diem vultu gressuque superbovicerat aequales multumque reliquerat annos.sive catenatis curvatus membra palaestris 110staret, Amyclaea conceptum matre putares;Oebaliden illo praeceps mutaret Apollo,Alcides pensaret Hylan: seu gratus amictuAttica facundi decurreret orsa Menandri,laudaret gavisa sonum crinemque decorum 115fregisset rosea lasciva Thalia corona;Maeonium sive ille senem Troiaeque laboresdiceret aut casus tarde remeantis Vlixis,ipse pater sensus, ipsi stupuere magistri. Scilicet infausta Lachesis cunabula dextra 120attigit, et gremio puerum complexa fovebatInvidia: illa genas et adultum comere crinem,et monstrare artes et verba infigere, quae nuncplangimus. Herculeos annis aequare laborescoeperat adsurgens, sed adhuc infantia iuxta; 125iam tamen et validi gressus mensuraque maiorcultibus et visae puero decrescere vestes,cum tibi quas vestes, quae non gestamina mitisfestinabat erus? brevibus constringere laenispectora et angusta telas artare lacerna; 130enormes non ille sinus, sed semper ad annostexta legens modo puniceo velabat amictu,nunc herbas imitante sinu, nunc dulce rubentimurice, nunc vivis digitos incendere gemmisgaudebat; non turba comes, non munera cessant: 135sola verecundo deerat praetexta decori. Haec fortuna domus. subitas inimica levavitParca manus. quo, diva, feros gravis exseris ungues?non te forma movet, non te lacrimabilis aetas?hunc nec saeva viro potuisset carpere Procne, 140nec fera crudeles Colchis durasset in iras,editus Aeolia nec si foret iste Creusa;torvus ab hoc Athamas insanos flecteret arcus;hunc quamquam Hectoreos cineres Troiamque perosusturribus e Phrygiis flesset missurus Vlixes. Septima lux, et iam frigentia lumina torpent,iam complexa manu crinem tenet infera Iuno.ille tamen Parcis fragiles urgentibus annoste vultu moriente videt linguaque cadentemurmurat; in te omnes vacui iam pectoris efflat 150reliquias, solum meminit solumque vocantemexaudit, tibique ora movet, tibi verba relinquit,et prohibet gemitus consolaturque dolentem.gratum est, Fata, tamen quod non mors lenta iacentisexedit puerile decus, manesque subivit 155integer et nullo temeratus corpora damno,qualis erat. Quid ego exsequias et prodiga flammisdona loquor maestoque ardentia funera luxu?quod tibi purpureo tristis rogus aggere crevit,quod Cilicum flores, quod munera graminis Indi, 160quodque Arabes Phariique Palaestinique liquoresarsuram lavere comam? cupit omnia ferreprodigus et totos Melior succendere census,desertas exosus opes; sed non capit ignisinvidus, atque artae desunt in munera flammae. Horror habet sensus. qualem te funere summoatque rogum iuxta, Melior placidissime quondam,extimui! tune ille hilaris comisque videri?unde animi saevaeque manus et barbarus horror,dum modo fusus humi lucem aversaris iniquam, 170nunc torvus pariter vestes et pectora rumpisdilectosque premis visus et frigida lambisoscula? erant illic genitor materque iacentismaesta, sed attoniti te spectavere parentes.quid mirum? plebs cuncta nefas et praevia flerunt 175agmina, Flaminio quae limite Molvius aggertransvehit, immeritus flammis dum tristibus infanstraditur et gemitum formaque aevoque meretur:talis in Isthmiacos prolatus ab aequore portusnaufragus imposita iacuit sub matre Palaemon; 180sic et in anguiferae ludentem gramine Lernaerescissum squamis avidus bibit anguis Ophelten. Pone metus letique minas desiste vereri:illum nec terno latrabit Cerberus ore,nulla soror flammis, nulla adsurgentibus hydris 185terrebit; quin ipse avidae trux navita cumbaeinterius steriles ripas et adusta subibitlitora, ne puero dura ascendisse facultas. Quid mihi gaudenti proles Cyllenia virganuntiat? estne aliquid tam saevo in tempore laetum? 190noverat effigies generosique ardua Blaesiora puer, dum saepe domi nova serta ligantemte videt et similes tergentem pectore ceras.hunc ubi Lethaei lustrantem gurgitis orasAusonios inter proceres seriemque Quirini 195adgnovit, timide primum vestigia iungitaccessu tacito summosque lacessit amictus,inde magis sequitur; neque enim magis ille trahentemspernit et ignota credit de stirpe nepotum.mox ubi delicias et rari pignus amici 200sensit et amissi puerum solacia Blaesi,tollit humo magnaque ligat cervice diuqueipse manu gaudens vehit et, quae munera mollisElysii, steriles ramos mutasque volucresporgit et optunso pallentes germine flores. 205nec prohibet meminisse tui, sed pectora blandusmiscet et alternum pueri partitur amorem. Hic finis rapto. quin tu iam vulnera sedaset tollis mersum luctu caput? omnia functaaut moritura vides: obeunt noctesque diesque 210astraque, nec solidis prodest sua machina terris.nam populus mortale genus, plebisque caducaequis fleat interitus? hos bella, hos aequora poscunt;his amor exitio, furor his et saeva cupido,ut sileam morbos; hos ora rigentia Brumae, 215illos implacido letalis Sirius igni,hos manet imbrifero pallens Autumnus hiatu.quicquid init ortus, finem timet. ibimus omnes,ibimus: immensis urnam quatit Aeacus umbris. Ast hic quem gemimus, felix hominesque deosque 220et dubios casus et caecae lubrica vitaeeffugit, immunis fatis. non ille rogavit,non timuit meruitve mori: nos anxia plebes,nos miseri; quibus unde dies suprema, quis aeviexitus incertum, quibus instet fulmen ab astris, 225quae nubes fatale sonet. nil flecteris istis?sed flectere libens. ades huc emissus ab atrolimine, cui soli cuncta impetrare facultas,Glaucia! (insontes animas nec portitor arcet,nec durae comes ille ferae) tu pectora mulce, 230tu prohibe manare genas noctesque beatasdulcibus alloquiis et vivis vultibus impleet periisse nega, desolatamque sororem,qui potes, et miseros perge insinuare parentes.
II. VILLA SVRRENTINA POLLII FELICIS
5
Est inter notos Sirenum nomine murossaxaque Tyrrhenae templis onerata Minervaecelsa Dicarchei speculatrix villa profundi,qua Bromio dilectus ager, collesque per altosuritur et prelis non invidet uva Falernis. 5huc me post patrii laetum quinquennia lustri,cum stadio iam pigra quies canusque sederetpulvis, ad Ambracias conversa gymnade frondes,trans gentile fretum placidi facundia Pollidetulit et nitidae iuvenilis gratia Pollae, 10flectere iam cupidum gressus qua limite notoAppia longarum teritur regina viarum. Sed iuvere morae. placido lunata recessuhinc atque hinc curvas perrumpunt aequora rupes.dat natura locum montique intervenit unum 15litus et in terras scopulis pendentibus exit.gratia prima loci, gemina testudine fumantbalnea, et e terris occurrit dulcis amaronympha mari. levis hic Phorci chorus udaque crinesCymodoce viridisque cupit Galatea lavari. 20ante domum tumidae moderator caerulus undaeexcubat, innocui custos laris; huius amicospumant templa salo. felicia rura tueturAlcides; gaudet gemino sub numine portus:hic servat terras, hic saevis fluctibus obstat. 25mira quies pelagi: ponunt hic lassa furoremaequora et insani spirant clementius austri;hic praeceps minus audet hiems, nulloque tumultustagna modesta iacent dominique imitantia mores.inde per obliquas erepit porticus arces, 30urbis opus, longoque domat saxa aspera dorso.qua prius obscuro permixti pulvere soleset feritas inamoena viae, nunc ire voluptas:qualis, si subeas Ephyres Baccheidos altumculmen, ab Inoo fert semita tecta Lyaeo. Non, mihi si cunctos Helicon indulgeat amneset superet Piplea sitim largeque volantisungula sedet equi reseretque arcana pudicosPhemonoe fontes vel quos meus auspice Phoeboaltius immersa turbavit Pollius urna, 40innumeras valeam species cultusque locorumPieriis aequare modis. vix ordine longosuffecere oculi, vix, dum per singula ducor,suffecere gradus. quae rerum turba! locineingenium an domini mirer prius? haec domus ortus 45aspicit et Phoebi tenerum iubar; illa cadentemdetinet exactamque negat dimittere lucem,cum iam fessa dies et in aequora montis opaciumbra cadit vitreoque natant praetoria ponto.haec pelagi clamore fremunt, haec tecta sonoros 50ignorant fluctus terraeque silentia malunt.his favit natura locis, hic victa colenticessit et ignotos docilis mansuevit in usus.mons erat hic ubi plana vides; et lustra fuerunt,quae nunc tecta subis; ubi nunc nemora ardua cernis, 55hic nec terra fuit: domuit possessor, et illumformantem rupes expugnantemque secutagaudet humus. nunc cerne iugum discentia saxaintrantesque domos iussumque recedere montem.iam Methymnaei vatis manus et chelys una 60Thebais et Getici cedat tibi gloria plectri:et tu saxa moves, et te nemora alta sequuntur. Quid referam veteres ceraeque aerisque figuras?si quid Apellei gaudent animasse colores,si quid adhuc vacua tamen admirabile Pisa 65Phidiacae rasere manus, quod ab arte Myronisaut Polycleteo iussum est quod vivere caelo,aeraque ab Isthmiacis auro potiora favillis,ora ducum ac vatum sapientumque ora priorum,quos tibi cura sequi, quos toto pectore sentis 70expers curarum atque animum virtute quietacompositus semperque tuus. Quid mille revolvamculmina visendique vices? sua cuique voluptasatque omni proprium thalamo mare, transque iacentemNerea diversis servit sua terra fenestris: 75haec videt Inarimen, illinc Prochyta aspera paret;armiger hac magni patet Hectoris, inde malignumaera respirat pelago circumflua Nesis;inde vagis omen felix Euploea carinis,quaeque ferit curvos exerta Megalia fluctus; 80angitur et domino contra recubante proculqueSurrentina tuus spectat praetoria Limon.una tamen cunctis procul eminet una diaetis,quae tibi Parthenopen derecto limite pontiingerit: hic Grais penitus delecta metallis 85saxa; quot Eoae respergit vena Syenes,Synnade quot maesta Phrygiae fodere securesper Cybeles lugentis agros, ubi marmore pictocandida purpureo distinguitur area gyro;hic et Amyclaei caesum de monte Lycurgi 90quod viret et molles imitatur rupibus herbas;hic Nomadum lucent flaventia saxa Thasosqueet Chios et gaudens fluctus spectare Carystos:omnia Chalcidicas turres obversa salutant.macte animo quod Graia probas, quod Graia frequentas 95arva, nec invideant quae te genuere Dicarchimoenia: nos docto melius potiemur alumno. Quid nunc ruris opes pontoque novalia dicaminiecta et madidas Baccheo nectare rupes?saepe per autumnum iam pubescente Lyaeo 100conscendit scopulos noctisque occulta sub umbrapalmite maturo rorantia lumina tersitNereis et dulces rapuit de collibus uvas.saepe et vicino sparsa est vindemia fluctu,et Satyri cecidere vadis, nudamque per undas 105Dorida montani cupierunt prendere Panes. Sis felix, tellus, dominis ambobus in annosMygdonii Pyliique senis nec nobile mutesservitium, nec te cultu Tirynthia vincataula Dicarcheique sinus, nec saepius isti 110blanda Therapnaei placent vineta Galesi.hic ubi Pierias exercet Pollius artes,seu volvit monitus quos dat Gargettius auctor,seu nostram quatit ille chelyn, seu dissona nectitcarmina, sive minax ultorem stringit iambon: 115hinc levis e scopulis meliora ad carmina Sirenadvolat, hinc motis audit Tritonia cristis.tunc rapidi ponunt flatus, maria ipsa vetanturobstrepere, emergunt pelago doctamque trahunturad chelyn et blandi scopulis delphines aderrant. Vive, Midae gazis et Lydo ditior auro,Troica et Euphratae supra diademata felix,quem non ambigui fasces, non mobile vulgus,non leges, non castra terent; qui pectore magnospemque metumque domas voto sublimior omni, 125exemptus fatis indignantemque refellensFortunam; dubio quem non in turbine rerumdeprendet suprema dies, sed abire paratumac plenum vita. nos, vilis turba, caducisdeservire bonis semperque optare parati, 130spargimur in casus: celsa tu mentis ab arcedespicis errantes humanaque gaudia rides.tempus erat cum te geminae suffragia terraediriperent, celsusque duas veherere per urbes,inde Dicarcheis multum venerande colonis 135hinc adscite meis, pariterque his largus et illisac iuvenile calens plectrique errore superbus.at nunc discussa rerum caligine verumaspicis. illo alii rursus iactantur in alto,et tua securos portus placidamque quietem 140intravit non quassa ratis. sic perge, nec umquamemeritam in nostras puppem demitte procellas.tuque, nurus inter longae . . . . . . praecordia curae,non frontem vertere minae, sed candida sempergaudia et in vultu curarum ignara voluptas; 150non tibi sepositas infelix strangulat areadivitias avidique animum dispendia torquentfenoris: expositi census et docta fruenditemperies. non ulla deo meliore cohaerentpectora, non alias docuit concordia mentes. 155discite securi, quorum de pectore mixtae 143in longum coiere faces sanctusque pudicaeservat amicitiae leges amor. ite per annossaeculaque et priscae titulos praecedite famae.
III. ARBOR ATEDII MELIORIS
Stat, quae perspicuas nitidi Melioris opacetarbor aquas complexa lacus; quae robore ab imoincurvata vadis redit inde cacumine rectoardua, ceu mediis iterum nascatur ab undisatque habitet vitreum tacitis radicibus amnem. 5quid Phoebum tam parva rogem? vos dicite causas,Naides, et faciles, satis est, date carmina Fauni. Nympharum tenerae fugiebant Pana catervae;ille quidem it, cunctas tamquam velit, et tamen unamin Pholoen. silvis haec fluminibusque sequentis 10nunc hirtos gressus, nunc improba cornua vitat.iamque et belligerum Iani nemus atraque Cacirura Quirinalesque fuga suspensa per agrosCaelica tesca subit; ibi demum victa labore,fessa metu, qua nunc placidi Melioris aperti 15stant sine fraude lares, flavos collegit amictusartius et niveae posuit se margine ripae.insequitur velox pecorum deus et sua creditconubia; ardenti iamiam suspiria libratpectore, iam praedae levis imminet. ecce citatos 20advertit Diana gradus, dum per iuga septemerrat Aventinaeque legit vestigia cervae.paenituit vidisse deam, conversaque fidasad comites: 'numquamne avidis arcebo rapinishoc petulans foedumque pecus, semperque pudici 25decrescet mihi turba chori?' sic deinde locutadepromit pharetra telum breve, quod neque flexiscornibus aut solito torquet stridore, sed unaemisit contenta manu laevamque soporaeNaidos aversa fertur tetigisse sagitta. 30illa diem pariter surgens hostemque protervumvidit et in fontem, niveos ne panderet artus,sic tota cum veste ruit, stagnisque sub altisPana sequi credens ima latus implicat alga.quid faceret subito deceptus praedo? nec altis 35credere corpus aquis hirtae sibi conscius audetpellis, et a tenero nandi rudis. omnia questusimmitem Bromium, stagna invida et invida tela,primaevam visu platanum, cui longa propagoinnumeraeque manus et iturus in aethera vertex, 40deposuit iuxta vivamque adgessit harenamoptatisque aspergit aquis et talia mandat:'vive diu nostri pignus memorabile voti,arbor, et haec durae latebrosa cubilia nymphaetu saltem declinis ama, preme frondibus undam. 45illa quidem meruit, sed ne, precor, igne supernoaestuet aut dura feriatur grandine; tantumspargere tu laticem et foliis turbare memento.tunc ego teque diu recolam dominamque benignaesedis et inlaesa tutabor utramque senecta, 50ut Iovis, ut Phoebi frondes, ut discolor umbrapopulus et nostrae stupeant tua germina pinus.'sic ait. illa dei veteres animata caloresuberibus stagnis obliquo pendula truncoincubat atque umbris scrutatur amantibus undas. 55sperat et amplexus, sed aquarum spiritus arcetnec patitur tactus. tandem eluctata sub auraslibratur fundo rursusque enode cacumeningeniosa levat, veluti descendat in imosstirpe lacus alia. iam nec Phoebeia Nais 60odit et exclusos invitat gurgite ramos. Haec tibi parva quidem genitali luce paramusdona, sed ingenti forsan victura sub aevo.tu cuius placido posuere in pectore sedemblandus honos hilarisque tamen cum pondere virtus, 65cui nec pigra quies nec iniqua potentia nec spesimproba, sed medius per honesta et dulcia limes,incorrupte fidem nullosque experte tumultuset secrete, palam quod digeris ordine vitam,idem auri facilis contemptor et optimus idem 70comere divitias opibusque immittere lucem;hac longum florens animi morumque iuventaIliacos aequare senes, et vincere perstaquos pater Elysio, genetrix quos detulit annos:hoc illi duras exoravere sorores, 75hoc, quae te sub teste situm fugitura tacentemardua magnamimi revirescet gloria Blaesi.
IV. PSITTACVS EIVSDEM
Psittace dux volucrum, domini facunda voluptas,humanae sollers imitator, psittace, linguae,quis tua tam subito praeclusit murmura fato?hesternas, miserande, dapes moriturus inistinobiscum, et gratae carpentem munera mensae 5errantemque toris mediae plus tempore noctisvidimus. adfatus etiam meditataque verbareddideras. at nunc aeterna silentia Lethesille canorus habes. cedat Phaethontia vulgifabula: non soli celebrant sua funera cygni. At tibi quanta domus rutila testudine fulgens,conexusque ebori virgarum argenteus ordo,argutumque tuo stridentia limina cornuet querulae iam sponte fores! vacat ille beatuscarcer, et augusti nusquam convicia tecti. Huc doctae stipentur aves quis nobile fandiius natura dedit: plangat Phoebeius ales,auditasque memor penitus demittere vocessturnus, et Aonio versae certamine picae,quique refert iungens iterata vocabula perdix, 20et quae Bistonio queritur soror orba cubili:ferte simul gemitus cognataque ducite flammisfunera, et hoc cunctae miserandum addiscite carmen:'occidit aeriae celeberrima gloria gentispsittacus, ille plagae viridis regnator Eoae; 25quem non gemmata volucris Iunonia caudavinceret aspectu, gelidi non Phasidis ales,nec quas umenti Numidae rapuere sub austro;ille salutator regum nomenque locutusCaesareum et queruli quondam vice functus amici, 30nunc conviva levis monstrataque reddere verbatam facilis, quo tu, Melior dilecte, reclusonumquam solus eras. at non inglorius umbrismittitur: Assyrio cineres adolentur amomoet tenues Arabum respirant gramine plumae 35Sicaniisque crocis; senio nec fessus inertiscandet odoratos phoenix felicior ignes.'
10
V. LEO MANSVETVS
Quid tibi monstrata mansuescere profuit ira?quid scelus humanasque animo dediscere caedesimperiumque pati et domino parere minori?quid, quod abire domo rursusque in claustra revertisuetus et a capta iam sponte recedere praeda 5insertasque manus laxo dimittere morsu?occidis, altarum vastator docte ferarum,non grege Massylo curvaque indagine clausus,non formidato supra venabula saltuincitus aut caeco foveae deceptus hiatu, 10sed victus fugiente fera. stat cardine apertoinfelix cavea, et clausas circum undique portashoc licuisse nefas placidi tumuere leones.tum cunctis cecidere iubae, puduitque relatumaspicere, et totas duxere in lumina frontes. 15at non te primo fusum novus obruit ictuille pudor: mansere animi, virtusque cadentia media iam morte redit, nec protinus omnesterga dedere minae. sicut sibi conscius altivulneris adversum moriens it miles in hostem 20attollitque manum et ferro labente minatur,sic piger ille gradu solitoque exutus honorefirmat hians oculos animamque hostemque requirit.magna tamen subiti tecum solacia leti,victe, feres, quod te maesti populusque patresque, 25ceu notus caderes tristi gladiator harena,ingemuere mori; magni quod Caesaris orainter tot Scythicas Libycasque, e litore Rheniet Pharia de gente feras, quas perdere vile est,unius amissi tetigit iactura leonis.
VI. CONSOLATIO AD FLAVIVM VRSVM DE AMISSIONE PVERI DELICATI
Saeve nimis, lacrimis quisquis discrimina ponislugendique modos. miserum est primaeva parentipignera surgentesque (nefas!) accendere natos;durum et deserti praerepta coniuge partemconclamare tori, maesta et lamenta sororum 5et fratrum gemitus; alte haec tamen at procul intrataltius in sensus, maioraque vulnera vincitplaga minor. famulum (quia rerum nomina caecasic miscet Fortuna manu nec pectora novit),sed famulum gemis, Vrse, pium, sed amore fideque 10has meritum lacrimas, cui maior stemmate iunctolibertas ex mente fuit. ne comprime fletus,ne pudeat; rumpat frenos dolor iste diesque,si tam dura placent, hominem gemis (heu mihi! subdoipse faces), hominem, Vrse, tuum, cui dulce volenti 15servitium, cui triste nihil, qui sponte sibiqueimperiosus erat. quisnam haec in funera missoscastiget luctus? gemit inter bella peremptumParthus equum, fidosque canes flevere Molossi,et volucres habuere rogum cervusque Maronem. 20quid, si nec famulus? vidi ipse habitusque notavite tantum cupientis erum, sed maior in orespiritus et tenero manifesti in sanguine mores.optarent multum Graiae cuperentque Latinaesic peperisse nurus. non talem Cressa superbum 25callida sollicito revocavit Thesea filo,nec Paris Oebalios talis visurus amoresrusticus invitas deiecit in aequora pinus.non fallo aut cantus assueta licentia ducit:vidi et adhuc video, qualem nec bella caventem 30litore virgineo Thetis occultavit Achillen,nec circum saevi fugientem moenia PhoebiTroilon Haemoniae deprendit lancea dextrae.qualis eras! procul en cunctis puerisque virisquepulchrior et tantum domino minor! illius unus 35ante decor, quantum praecedit clara minoresluna faces quantumque alios premit Hesperos ignes.non tibi femineum vultu decus oraque supramollis honos, qualis dubiae post crimina formaede sexu transire iubent: torva atque virilis 40gratia; nec petulans acies, blandique severoigne oculi, qualis bellis iam casside, visuParthenopaeus erat; simplexque horrore decorocrinis, et obsessae nondum primoque micantesflore genae: talem Ledaeo gurgite pubem 45educat Eurotas, teneri sic integer aeviElin adit primosque Iovi puer approbat annos.nam pudor unde notae, mentis tranquillaque morumtemperies teneroque animus maturior aevocarmine quo pandisse queam? saepe ille volentem 50castigabat erum studioque altisque iuvabatconsiliis; tecum tristisque hilarisque nec umquamille suus, vultumque tuo sumebat ab ore:dignus et Haemonium Pyladen praecedere famaCecropiamque fidem. sed laudum terminus esto, 55quem fortuna sinit: non mente fidelior aegrasperavit tardi reditus Eumaeus Vlixis. Quis deus aut quisnam tam tristia vulnera casuseligit? unde manus Fatis tam certa nocendi?o quam divitiis censuque exutus opimo 60fortior, Vrse, fores! si vel fumante ruinaructassent dites Vesuvina incendia Locroe,seu Pollentinos mersissent flumina saltus,seu Lucanus Acir seu Thybridis impetus altasin dextrum torsisset aquas, paterere serena 65fronte deos; sive alma fidem messisque negassetCretaque Cyreneque et qua tibi cumque beatolarga redit Fortuna sinu. sed gnara dolorumInvidia infelix animi vitalia viditlaedendique vias. Vitae modo carcer adultae:nectere temptabat iuvenum pulcherrimus illecum tribus Eleis unam trieterida lustris.attendit torvo tristis Rhamnusia vultu,ac primum implevitque toros oculisque nitoremaddidit ac solito sublimius ora levavit, 75heu! misero letale favens: seseque videndotorsit et invidia, mortemque amplexa iacentiiniecit nexus carpsitque immitis aduncaora verenda manu. quinta vix Phosphoros orarorantem sternebat equum: iam litora duri 80saeva, Philete, senis durumque Acheronta videbas,quo domini clamate sono! non saevius atrosnigrasset planctu genetrix sibi saeva lacertos,nec pater; et certe qui vidit funera fratererubuit vinci. sed nec servilis adempto 85ignis: odoriferos exhausit flamma Sabaeoset Cilicum messes Phariaeque exempta volucricinnama et Assyrio manantes gramine sucos,et domini fletus: hos tantum hausere favillae,hos bibit usque rogus; nec quod tibi Setia canos 90restinxit cineres, gremio nec lubricus ossaquod vallavit onyx, miseris acceptius umbrisquam gemitus. Sed et ipse iuvat: quid terga dolori,Vrse, damus? quid damna foves et pectore iniquovulnus amas? ubi nota reis facundia raptis? 95quid caram crucias tam saevis luctibus umbram?eximius licet ille animi meritusque doleri:solvisti. subit ille pios carpitque quietemElysiam clarosque illic fortasse parentesinvenit; aut illi per amoena silentia Lethes 100forsan Avernales adludunt undique mixtaeNaides, obliquoque notat Proserpina vultu. Pone, precor, questus; alium tibi Fata Phileton,forsan et ipse dabit, moresque habitusque decorosmonstrabit gaudens similemque docebit amari.
VII. GENETHLIACON LVCANI AD POLLAM
15
Lucani proprium diem frequentetquisquis collibus Isthmiae Dionesdocto pectora concitatus oestropendentis bibit ungulae liquorem.ipsi quos penes est honor canendi, 5vocalis citharae repertor Arcas,et tu Bassaridum rotator Euhan,et Paean et Hyantiae sororeslaetae purpureas novate vittas,crinem comite, candidamque vestem 10perfundant hederae recentiores.docti largius evagentur amnes,et plus Aoniae virete silvae,et, si qua patet aut diem recepit,sertis mollibus expleatur umbra. 15centum Thespiacis odora lucisstent altaria victimaeque centum,quas Dirce lavat aut alit Cithaeron.Lucanum canimus, favete linguis;vestra est ista dies, favete, Musae, 20dum qui vos geminas tulit per artes,et vinctae pede vocis et solutae,Romani colitur chori sacerdos. Felix heu nimis et beata tellus,quae pronos Hyperionis meatus 25summis Oceani vides in undisstridoremque rotae cadentis audis;quae Tritonide fertilis Athenasunctis, Baetica, provocas trapetis:Lucanum potes imputare terris! 30hoc plus quam Senecam dedisse mundoaut dulcem generasse Gallionem.attollat refluos in astra fontesGraio nobilior Melete Baetis;Baetim, Mantua, provocare noli. Natum protinus atque humum per ipsamprimo murmure dulce vagientemblando Calliope sinu recepit.tum primum posito remissa luctulongos Orpheos exuit dolores 40et dixit: 'puer o dicate Musis,longaevos cito transiture vates,non tu flumina nec greges ferarumnec plectro Geticas movebis ornos,sed septem iuga Mariumque Thybrim 45et doctos equites et eloquentecantu purpureum trahes senatum.nocturnas alii Phrygum ruinaset tardi reducis vias Vlixiset puppem temerariam Minervae 50trita vatibus orbita sequantur:tu carus Latio memorque gentiscarmen fortior exeris togatum.ac primum teneris adhuc in annisludes Hectora Thessalosque currus 55et supplex Priami potentis aurum,et sedes reserabis inferorum;ingratus Nero dulcibus theatriset noster tibi proferetur Orpheus.dices culminibus Remi vagantis 60infandos domini nocentis ignes.hinc castae titulum decusque Pollaeiucunda dabis adlocutione.mox coepta generosior iuventaalbos ossibus Italis Philippos 65et Pharsalica bella detonabis,quo fulmen ducis inter arma divi,libertate gravem pia Catonemet gratum popularitate Magnum.tu Pelusiaci scelus Canopi 70deflebis pius et Pharo cruentaPompeio dabis altius sepulcrum.haec primo iuvenis canes sub aevo,ante annos Culicis Maroniani.cedet Musa rudis ferocis Enni 75et docti furor arduus Lucreti,et qui per freta duxit Argonautas,et qui corpora prima transfigurat.quid? maius loquar: ipsa te LatinisAeneis venerabitur canentem. Nec solum dabo carminum nitorem,sed taedis genialibus dicabodoctam atque ingenio tuo decoramqualem blanda Venus daretque Iunoforma, simplicitate, comitate, 85censu, sanguine, gratia, decore,et vestros hymenaeon ante postesfestis cantibus ipsa personabo. O saevae nimium gravesque Parcae!o numquam data longa fata summis! 90cur plus, ardua, casibus patetis?cur saeva vice magna non senescunt?sic gnatum Nasamonii Tonantispost ortus obitusque fulminatosangusto Babylon premit sepulcro; 95sic fixum Paridis manu trementisPeliden Thetis horruit cadentem;sic ripis ego murmurantis Hebrinon mutum caput Orpheos sequebar.sic et tu (rabidi nefas tyranni!) 100iussus praecipitem subire Lethen,dum pugnas canis arduaque vocedas solacia grandibus sepulcris,(o dirum scelus! o scelus!) tacebis.' Sic fata est leviterque decidentes 105abrasit lacrimas nitente plectro. At tu, seu rapidum poli per axemfamae curribus arduis levatusqua surgunt animae potentiores,terras despicis et sepulcra rides; 110seu pacis merito nemus reclusifelix Elysii tenes in oris,quo Pharsalica turba congregatur,et te nobile carmen insonantemPompei comitantur et Catones; 115(tu magna sacer et superbus umbranescis Tartaron et procul nocentumaudis verbera pallidumque visamatris lampade respicis Neronem),adsis lucidus, et vocante Polla 120unum, quaeso, diem deos silentumexores: solet hoc patere limenad nuptas redeuntibus maritis.haec te non thiasis procax dolosisfalsi numinis induit figura, 125ipsum sed colit et frequentat ipsumimis altius insitum medullis;at solacia vana subministratvultus, qui simili notatus aurostratis praenitet incubatque somno 130securae. procul hinc abite, Mortes:haec vitae genialis est origo.cedat luctus atrox genisque manentiam dulces lacrimae, dolorque festus,quicquid fleverat ante, nunc adoret.