Library

Satura I

Semper ego auditor tantum? numquamne reponam uexatus totiens rauci Theseide Cordi? inpune ergo mihi recitauerit ille togatas, hic elegos? inpune diem consumpserit ingens Telephus aut summi plena iam margine libri scriptus et in tergo necdum finitus Orestes? nota magis nulli domus est sua quam mihi lucus Martis et Aeoliis uicinum rupibus antrum Vulcani; quid agant uenti, quas torqueat umbras Aeacus, unde alius furtiuae deuehat aurum pelliculae, quantas iaculetur Monychus ornos, Frontonis platani conuolsaque marmora clamant semper et adsiduo ruptae lectore columnae. expectes eadem a summo minimoque poeta. et nos ergo manum ferulae subduximus, et nos consilium dedimus Sullae, priuatus ut altum dormiret. stulta est clementia, cum tot ubique uatibus occurras, periturae parcere chartae. cur tamen hoc potius libeat decurrere campo, per quem magnus equos Auruncae flexit alumnus, si uacat ac placidi rationem admittitis, edam. cum tener uxorem ducat spado, Meuia Tuscum figat aprum et nuda teneat uenabula mamma, patricios omnis opibus cum prouocet unus quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat, cum pars Niliacae plebis, cum uerna Canopi Crispinus Tyrias umero reuocante lacernas uentilet aestiuum digitis sudantibus aurum nec sufferre queat maioris pondera gemmae, difficile est saturam non scribere. nam quis iniquae tam patiens urbis, tam ferreus, ut teneat se, causidici noua cum ueniat lectica Mathonis plena ipso, post hunc magni delator amici et cito rapturus de nobilitate comesa quod superest, quem Massa timet, quem munere palpat Carus et a trepido Thymele summissa Latino; cum te summoueant qui testamenta merentur noctibus, in caelum quos euehit optima summi nunc uia processus, uetulae uesica beatae? unciolam Proculeius habet, sed Gillo deuncem, partes quisque suas ad mensuram inguinis heres. accipiat sane mercedem sanguinis et sic palleat ut nudis pressit qui calcibus anguem aut Lugudunensem rhetor dicturus ad aram. quid referam quanta siccum iecur ardeat ira, cum populum gregibus comitum premit hic spoliator pupilli prostantis et hic damnatus inani iudicio? quid enim saluis infamia nummis? exul ab octaua Marius bibit et fruitur dis iratis, at tu uictrix, prouincia, ploras. haec ego non credam Venusina digna lucerna? haec ego non agitem? sed quid magis? Heracleas aut Diomedeas aut mugitum labyrinthi et mare percussum puero fabrumque uolantem, cum leno accipiat moechi bona, si capiendi ius nullum uxori, doctus spectare lacunar, doctus et ad calicem uigilanti stertere naso; cum fas esse putet curam sperare cohortis qui bona donauit praesepibus et caret omni maiorum censu, dum peruolat axe citato Flaminiam puer Automedon? nam lora tenebat ipse, lacernatae cum se iactaret amicae. nonne libet medio ceras inplere capaces quadriuio, cum iam sexta ceruice feratur hinc atque inde patens ac nuda paene cathedra et multum referens de Maecenate supino signator falsi, qui se lautum atque beatum exiguis tabulis et gemma fecerit uda? occurrit matrona potens, quae molle Calenum porrectura uiro miscet sitiente rubetam instituitque rudes melior Lucusta propinquas per famam et populum nigros efferre maritos. aude aliquid breuibus Gyaris et carcere dignum, si uis esse aliquid. probitas laudatur et alget; criminibus debent hortos, praetoria, mensas, argentum uetus et stantem extrapocula caprum. quem patitur dormire nurus corruptor auarae, quem sponsae turpes et praetextatus adulter? si natura negat, facit indignatio uersum qualemcumque potest, quales ego uel Cluuienus. ex quo Deucalion nimbis tollentibus aequor nauigio montem ascendit sortesque poposcit paulatimque anima caluerunt mollia saxa et maribus nudas ostendit Pyrrha puellas, quidquid agunt homines, uotum, timor, ira, uoluptas, gaudia, discursus, nostri farrago libelli est. et quando uberior uitiorum copia? quando maior auaritiae patuit sinus? alea quando hos animos? neque enim loculis comitantibus itur ad casum tabulae, posita sed luditur arca. proelia quanta illic dispensatore uidebis armigero! simplexne furor sestertia centum perdere et horrenti tunicam non reddere seruo? quis totidem erexit uillas, quis fercula septem secreto cenauit auus? nunc sportula primo limine parua sedet turbae rapienda togatae. ille tamen faciem prius inspicit et trepidat ne suppositus uenias ac falso nomine poscas: agnitus accipies. iubet a praecone uocari ipsos Troiugenas, nam uexant limen et ipsi nobiscum. 'da praetori, da deinde tribuno.' sed libertinus prior est. 'prior' inquit 'ego adsum. cur timeam dubitemur locum defendere, quamuis natus ad Euphraten, molles quod in aure fenestrae arguerint, licet ipse negem? sed quinque tabernae quadringenta parant. quid confert purpura maior optandum, si Laurenti custodit in agro conductas Coruinus ouis, ego possideo plus Pallante et Licinis?' expectent ergo tribuni, uincant diuitiae, sacro ne cedat honori nuper in hanc urbem pedibus qui uenerat albis, quandoquidem inter nos sanctissima diuitiarum maiestas, etsi funesta Pecunia templo nondum habitat, nullas nummorum ereximus aras, ut colitur Pax atque Fides, Victoria, Virtus quaeque salutato crepitat Concordia nido. sed cum summus honor finito conputet anno, sportula quid referat, quantum rationibus addat, quid facient comites quibus hinc toga, calceus hinc est et panis fumusque domi? densissima centum quadrantes lectica petit, sequiturque maritum languida uel praegnas et circumducitur uxor. hic petit absenti nota iam callidus arte ostendens uacuam et clausam pro coniuge sellam. 'Galla mea est' inquit, 'citius dimitte. moraris? profer, Galla, caput. noli uexare, quiescet.' ipse dies pulchro distinguitur ordine rerum: sportula, deinde forum iurisque peritus Apollo atque triumphales, inter quas ausus habere nescio quis titulos Aegyptius atque Arabarches, cuius ad effigiem non tantum meiiere fas est. uestibulis abeunt ueteres lassique clientes uotaque deponunt, quamquam longissima cenae spes homini; caulis miseris atque ignis emendus. optima siluarum interea pelagique uorabit rex horum uacuisque toris tantum ipse iacebit. nam de tot pulchris et latis orbibus et tam antiquis una comedunt patrimonia mensa. nullus iam parasitus erit. sed quis ferat istas luxuriae sordes? quanta est gula quae sibi totos ponit apros, animal propter conuiuia natum! poena tamen praesens, cum tu deponis amictus turgidus et crudum pauonem in balnea portas. hinc subitae mortes atque intestata senectus. it noua nec tristis per cunctas fabula cenas; ducitur iratis plaudendum funus amicis. nil erit ulterius quod nostris moribus addat posteritas, eadem facient cupientque minores, omne in praecipiti uitium stetit. utere uelis, totos pande sinus. dices hic forsitan 'unde ingenium par materiae? unde illa priorum scribendi quodcumque animo flagrante liberet simplicitas? "cuius non audeo dicere nomen? quid refert dictis ignoscat Mucius an non?" pone Tigillinum, taeda lucebis in illa qua stantes ardent qui fixo gutture fumant, et latum media sulcum deducit harena.' qui dedit ergo tribus patruis aconita, uehatur pensilibus plumis atque illinc despiciat nos? 'cum ueniet contra, digito compesce labellum: accusator erit qui uerbum dixerit "hic est." securus licet Aenean Rutulumque ferocem committas, nulli grauis est percussus Achilles aut multum quaesitus Hylas urnamque secutus: ense uelut stricto quotiens Lucilius ardens infremuit, rubet auditor cui frigida mens est criminibus, tacita sudant praecordia culpa. inde ira et lacrimae. tecum prius ergo uoluta haec animo ante tubas: galeatum sero duelli paenitet.' experiar quid concedatur in illos quorum Flaminia tegitur cinis atque Latina.

Satura II

Vltra Sauromatas fugere hinc libet et glacialem Oceanum, quotiens aliquid de moribus audent qui Curios simulant et Bacchanalia uiuunt. indocti primum, quamquam plena omnia gypso Chrysippi inuenias; nam perfectissimus horum, si quis Aristotelen similem uel Pittacon emit et iubet archet pluteum seruare Cleanthas. frontis nulla fides; quis enim non uicus abundat tristibus obscenis? castigas turpia, cum sis inter Socraticos notissima fossa cinaedos? hispida membra quidem et durae per bracchia saetae promittunt atrocem animum, sed podice leui caeduntur tumidae medico ridente mariscae. rarus sermo illis et magna libido tacendi atque supercilio breuior coma. uerius ergo et magis ingenue Peribomius; hunc ego fatis inputo, qui uultu morbum incessuque fatetur. horum simplicitas miserabilis, his furor ipse dat ueniam; sed peiiores, qui talia uerbis Herculis inuadunt et de uirtute locuti clunem agitant. 'ego te ceuentem, Sexte, uerebor?' infamis Varillus ait, 'quo deterior te?' loripedem rectus derideat, Aethiopem albus. quis tulerit Gracchos de seditione querentes? quis caelum terris non misceat et mare caelo si fur displiceat Verri, homicida Miloni, Clodius accuset moechos, Catilina Cethegum, in tabulam Sullae si dicant discipuli tres? qualis erat nuper tragico pollutus adulter concubitu, qui tunc leges reuocabat amaras omnibus atque ipsis Veneri Martique timendas, cum tot abortiuis fecundam Iulia uuluam solueret et patruo similes effunderet offas. nonne igitur iure ac merito uitia ultima fictos contemnunt Scauros et castigata remordent? non tulit ex illis toruum Laronia quendam clamantem totiens 'ubi nunc, lex Iulia, dormis?' atque ita subridens: 'felicia tempora, quae te moribus opponunt. habeat iam Roma pudorem: tertius e caelo cecidit Cato. sed tamen unde haec emis, hirsuto spirant opobalsama collo quae tibi? ne pudeat dominum monstrare tabernae. quod si uexantur leges ac iura, citari ante omnis debet Scantinia. respice primum et scrutare uiros, faciunt nam plura; sed illos defendit numerus iunctaeque umbone phalanges. magna inter molles concordia. non erit ullum exemplum in nostro tam detestabile sexu. Tedia non lambit Cluuiam nec Flora Catullam: Hispo subit iuuenes et morbo pallet utroque. numquid nos agimus causas, ciuilia iura nouimus aut ullo strepitu fora uestra mouemus? luctantur paucae, comedunt coloephia paucae. uos lanam trahitis calathisque peracta refertis uellera, uos tenui praegnantem stamine fusum Penelope melius, leuius torquetis Arachne, horrida quale facit residens in codice paelex. notum est cur solo tabulas inpleuerit Hister liberto, dederit uiuus cur multa puellae. diues erit magno quae dormit tertia lecto. tu nube atque tace: donant arcana cylindros. de nobis post haec tristis sententia fertur? dat ueniam coruis, uexat censura columbas.' fugerunt trepidi uera ac manifesta canentem Stoicidae; quid enim falsi Laronia? sed quid non facient alii, cum tu multicia sumas, Cretice, et hanc uestem populo mirante perores in Proculas et Pollittas? est moecha Fabulla; damnetur, si uis, etiam Carfinia: talem non sumet damnata togam. 'sed Iulius ardet, aestuo.' nudus agas: minus est insania turpis. en habitum quo te leges ac iura ferentem uulneribus crudis populus modo uictor et illud montanum positis audiret uulgus aratris. quid non proclames, in corpore iudicis ista si uideas? quaero an deceant multicia testem. acer et indomitus libertatisque magister, Cretice, perluces. dedit hanc contagio labem et dabit in plures, sicut grex totus in agris unius scabie cadit et porrigine porci uuaque conspecta liuorem ducit ab uua. foedius hoc aliquid quandoque audebis amictu; nemo repente fuit turpissimus. accipient te paulatim qui longa domi redimicula sumunt frontibus et toto posuere monilia collo atque bonam tenerae placant abdomine porcae et magno cratere deam. sed more sinistro exagitata procul non intrat femina limen: solis ara deae maribus patet. 'ite, profanae,' clamatur, 'nullo gemit hic tibicina cornu.' talia secreta coluerunt orgia taeda Cecropiam soliti Baptae lassare Cotyton. ille supercilium madida fuligine tinctum obliqua producit acu pingitque trementis attollens oculos; uitreo bibit ille priapo reticulumque comis auratum ingentibus implet caerulea indutus scutulata aut galbina rasa et per Iunonem domini iurante ministro; ille tenet speculum, pathici gestamen Othonis, Actoris Aurunci spolium, quo se ille uidebat armatum, cum iam tolli uexilla iuberet. res memoranda nouis annalibus atque recenti historia, speculum ciuilis sarcina belli. nimirum summi ducis est occidere Galbam et curare cutem, summi constantia ciuis Bebriaci campis solium adfectare Palati et pressum in faciem digitis extendere panem, quod nec in Assyrio pharetrata Sameramis orbe maesta nec Actiaca fecit Cleopatra carina. hic nullus uerbis pudor aut reuerentia mensae, hic turpis Cybeles et fracta uoce loquendi libertas et crine senex fanaticus albo sacrorum antistes, rarum ac memorabile magni gutturis exemplum conducendusque magister. quid tamen expectant, Phrygio quos tempus erat iam more superuacuam cultris abrumpere carnem? quadringenta dedit Gracchus sestertia dotem cornicini, siue hic recto cantauerat aere; signatae tabulae, dictum 'feliciter,' ingens cena sedet, gremio iacuit noua nupta mariti. o proceres, censore opus est an haruspice nobis? scilicet horreres maioraque monstra putares, si mulier uitulum uel si bos ederet agnum? segmenta et longos habitus et flammea sumit arcano qui sacra ferens nutantia loro sudauit clipeis ancilibus. o pater urbis, unde nefas tantum Latiis pastoribus? unde haec tetigit, Gradiue, tuos urtica nepotes? traditur ecce uiro clarus genere atque opibus uir, nec galeam quassas nec terram cuspide pulsas nec quereris patri. uade ergo et cede seueri iugeribus campi, quem neglegis. 'officium cras primo sole mihi peragendum in ualle Quirini.' quae causa officii? 'quid quaeris? nubit amicus nec multos adhibet.' liceat modo uiuere, fient, fient ista palam, cupient et in acta referri. interea tormentum ingens nubentibus haeret quod nequeant parere et partu retinere maritos. sed melius, quod nil animis in corpora iuris natura indulget: steriles moriuntur, et illis turgida non prodest condita pyxide Lyde, nec prodest agili palmas praebere luperco. uicit et hoc monstrum tunicati fuscina Gracchi, lustrauitque fuga mediam gladiator harenam et Capitolinis generosior et Marcellis et Catuli Paulique minoribus et Fabiis et omnibus ad podium spectantibus, his licet ipsum admoueas cuius tunc munere retia misit. esse aliquos manes et subterranea regna, Cocytum et Stygio ranas in gurgite nigras, atque una transire uadum tot milia cumba nec pueri credunt, nisi qui nondum aere lauantur. sed tu uera puta: Curius quid sentit et ambo Scipiadae, quid Fabricius manesque Camilli, quid Cremerae legio et Cannis consumpta iuuentus, tot bellorum animae, quotiens hinc talis ad illos umbra uenit? cuperent lustrari, si qua darentur sulpura cum taedis et si foret umida laurus. illic heu miseri traducimur. arma quidem ultra litora Iuuernae promouimus et modo captas Orcadas ac minima contentos nocte Britannos, sed quae nunc populi fiunt uictoris in urbe non faciunt illi quos uicimus. et tamen unus Armenius Zalaces cunctis narratur ephebis mollior ardenti sese indulsisse tribuno. aspice quid faciant commercia: uenerat obses, hic fiunt homines. nam si mora longior urbem indulsit pueris, non umquam derit amator. mittentur bracae, cultelli, frena, flagellum: sic praetextatos referunt Artaxata mores. 170

Satura III

Quamvis digressu veteris confusus amici laudo tamen, vacuis quod sedem figere Cumis destinet atque unum civem donare Sibyllae. ianua Baiarum est et gratum litus amoeni secessus. ego vel Prochytam praepono Suburae; nam quid tam miserum, tam solum vidimus, ut non deterius credas horrere incendia, lapsus tectorum adsiduos ac mille pericula saevae urbis et Augusto recitantes mense poetas? Sed dum tota domus raeda componitur una, substitit ad veteres arcus madidamque Capenam. hic, ubi nocturnae Numa constituebat amicae (nunc sacri fontis nemus et delubra locantur Iudaeis, quorum cophinus fenumque supellex; omnis enim populo mercedem pendere iussa est arbor et eiectis mendicat silva Camenis), in vallem Egeriae descendimus et speluncas dissimiles veris. quanto praesentius esset numen aquis, viridi si margine cluderet undas herba nec ingenuum violarent marmora tofum. Hic tunc Umbricius 'quando artibus' inquit 'honestis nullus in urbe locus, nulla emolumenta laborum, res hodie minor est here quam fuit atque eadem cras deteret exiguis aliquid, proponimus illuc ire, fatigatas ubi Daedalus exuit alas, dum nova canities, dum prima et recta senectus, dum superest Lachesi quod torqueat et pedibus me porto meis nullo dextram subeunte bacillo. cedamus patria. vivant Artorius istic et Catulus, maneant qui nigrum in candida vertunt, quis facile est aedem conducere, flumina, portus, siccandam eluviem, portandum ad busta cadaver, et praebere caput domina venale sub hasta. quondam hi cornicines et municipalis harenae perpetui comites notaeque per oppida buccae munera nunc edunt et, verso pollice vulgus cum iubet, occidunt populariter; inde reversi conducunt foricas, et cur non omnia? cum sint quales ex humili magna ad fastigia rerum extollit quotiens voluit Fortuna iocari. Quid Romae faciam? mentiri nescio; librum, si malus est, nequeo laudare et poscere; motus astrorum ignoro; funus promittere patris nec volo nec possum; ranarum viscera numquam inspexi; ferre ad nuptam quae mittit adulter, quae mandat, norunt alii; me nemo ministro fur erit, atque ideo nulli comes exeo tamquam mancus et extinctae corpus non utile dextrae. quis nunc diligitur nisi conscius et cui fervens aestuat occultis animus semperque tacendis? nil tibi se debere putat, nil conferet umquam, participem qui te secreti fecit honesti. carus erit Verri qui Verrem tempore quo vult accusare potest. tanti tibi non sit opaci omnis harena Tagi quodque in mare volvitur aurum, ut somno careas ponendaque praemia sumas tristis et a magno semper timearis amico. Quae nunc divitibus gens acceptissima nostris et quos praecipue fugiam, properabo fateri, nec pudor obstabit. non possum ferre, Quirites, Graecam urbem. quamvis quota portio faecis Achaei? iam pridem Syrus in Tiberim defluxit Orontes et linguam et mores et cum tibicine chordas obliquas nec non gentilia tympana secum vexit et ad circum iussas prostare puellas. ite, quibus grata est picta lupa barbara mitra. rusticus ille tuus sumit trechedipna, Quirine, et ceromatico fert niceteria collo. hic alta Sicyone, ast hic Amydone relicta, hic Andro, ille Samo, hic Trallibus aut Alabandis, Esquilias dictumque petunt a vimine collem, viscera magnarum domuum dominique futuri. ingenium velox, audacia perdita, sermo promptus et Isaeo torrentior: ede quid illum esse putes. quemvis hominem secum attulit ad nos: grammaticus, rhetor, geometres, pictor, aliptes, augur, schoenobates, medicus, magus, omnia novit Graeculus esuriens: in caelum iusseris, ibit. in summa non Maurus erat neque Sarmata nec Thrax qui sumpsit pinnas, mediis sed natus Athenis. horum ego non fugiam conchylia? me prior ille signabit fultusque toro meliore recumbet, advectus Romam quo pruna et cottana vento? usque adeo nihil est quod nostra infantia caelum hausit Aventini baca nutrita Sabina? Quid quod adulandi gens prudentissima laudat sermonem indocti, faciem deformis amici, et longum invalidi collum cervicibus aequat Herculis Antaeum procul a tellure tenentis, miratur vocem angustam, qua deterius nec ille sonat quo mordetur gallina marito? haec eadem licet et nobis laudare, sed illis creditur. an melior cum Thaida sustinet aut cum uxorem comoedus agit vel Dorida nullo cultam palliolo? mulier nempe ipsa videtur, non persona, loqui: vacua et plana omnia dicas infra ventriculum et tenui distantia rima. nec tamen Antiochus nec erit mirabilis illic aut Stratocles aut cum molli Demetrius Haemo: natio comoeda est. rides, maiore cachinno concutitur; flet, si lacrimas conspexit amici, nec dolet; igniculum brumae si tempore poscas, accipit endromidem; si dixeris "aestuo," sudat. non sumus ergo pares: melior, qui semper et omni nocte dieque potest aliena sumere vultum a facie, iactare manus laudare paratus, si bene ructavit, si rectum minxit amicus, si trulla inverso crepitum dedit aurea fundo. Praeterea sanctum nihil +aut+ ab inguine tutum, non matrona laris, non filia virgo, nec ipse sponsus levis adhuc, non filius ante pudicus. horum si nihil est, aviam resupinat amici. [scire volunt secreta domus atque inde timeri.] et quoniam coepit Graecorum mentio, transi gymnasia atque audi facinus maioris abollae. Stoicus occidit Baream delator amicum discipulumque senex ripa nutritus in illa ad quam Gorgonei delapsa est pinna caballi. non est Romano cuiquam locus hic, ubi regnat Protogenes aliquis vel Diphilus aut Hermarchus, qui gentis vitio numquam partitur amicum, solus habet. nam cum facilem stillavit in aurem exiguum de naturae patriaeque veneno, limine summoveor, perierunt tempora longi servitii; nusquam minor est iactura clientis. Quod porro officium, ne nobis blandiar, aut quod pauperis hic meritum, si curet nocte togatus currere, cum praetor lictorem inpellat et ire praecipitem iubeat dudum vigilantibus orbis, ne prior Albinam et Modiam collega salutet? divitis hic servo cludit latus ingenuorum filius; alter enim quantum in legione tribuni accipiunt donat Calvinae vel Catienae, ut semel aut iterum super illam palpitet; at tu, cum tibi vestiti facies scorti placet, haeres et dubitas alta Chionen deducere sella. da testem Romae tam sanctum quam fuit hospes numinis Idaei, procedat vel Numa vel qui servavit trepidam flagranti ex aede Minervam: protinus ad censum, de moribus ultima fiet quaestio. "quot pascit servos? quot possidet agri iugera? quam multa magnaque paropside cenat?" quantum quisque sua nummorum servat in arca, tantum habet et fidei. iures licet et Samothracum et nostrorum aras, contemnere fulmina pauper creditur atque deos dis ignoscentibus ipsis. Quid quod materiam praebet causasque iocorum omnibus hic idem, si foeda et scissa lacerna, si toga sordidula est et rupta calceus alter pelle patet, vel si consuto volnere crassum atque recens linum ostendit non una cicatrix? nil habet infelix paupertas durius in se quam quod ridiculos homines facit. "exeat" inquit, "si pudor est, et de pulvino surgat equestri, cuius res legi non sufficit, et sedeant hic lenonum pueri quocumque ex fornice nati, hic plaudat nitidus praeconis filius inter pinnirapi cultos iuvenes iuvenesque lanistae." sic libitum vano, qui nos distinxit, Othoni. quis gener hic placuit censu minor atque puellae sarcinulis inpar? quis pauper scribitur heres? quando in consilio est aedilibus? agmine facto debuerant olim tenues migrasse Quirites. Haut facile emergunt quorum virtutibus obstat res angusta domi, sed Romae durior illis conatus: magno hospitium miserabile, magno servorum ventres, et frugi cenula magno. fictilibus cenare pudet, quod turpe negabis translatus subito ad Marsos mensamque Sabellam contentusque illic veneto duroque cucullo. Pars magna Italiae est, si verum admittimus, in qua nemo togam sumit nisi mortuus. ipsa dierum festorum herboso colitur si quando theatro maiestas tandemque redit ad pulpita notum exodium, cum personae pallentis hiatum in gremio matris formidat rusticus infans, aequales habitus illic similesque videbis orchestram et populum; clari velamen honoris sufficiunt tunicae summis aedilibus albae. hic ultra vires habitus nitor, hic aliquid plus quam satis est interdum aliena sumitur arca. commune id vitium est: hic vivimus ambitiosa paupertate omnes. quid te moror? omnia Romae cum pretio. quid das, ut Cossum aliquando salutes, ut te respiciat clauso Veiento labello? ille metit barbam, crinem hic deponit amati; plena domus libis venalibus: accipe et istud fermentum tibi habe. praestare tributa clientes cogimur et cultis augere peculia servis. Quis timet aut timuit gelida Praeneste ruinam aut positis nemorosa inter iuga Volsiniis aut simplicibus Gabiis aut proni Tiburis arce? nos urbem colimus tenui tibicine fultam magna parte sui; nam sic labentibus obstat vilicus et, veteris rimae cum texit hiatum, securos pendente iubet dormire ruina. vivendum est illic, ubi nulla incendia, nulli nocte metus. iam poscit aquam, iam frivola transfert Ucalegon, tabulata tibi iam tertia fumant: tu nescis; nam si gradibus trepidatur ab imis, ultimus ardebit quem tegula sola tuetur a pluvia, molles ubi reddunt ova columbae. lectus erat Cordo Procula minor, urceoli sex ornamentum abaci, nec non et parvulus infra cantharus et recubans sub eodem marmore Chiron, iamque vetus Graecos servabat cista libellos et divina opici rodebant carmina mures. nil habuit Cordus, quis enim negat? et tamen illud perdidit infelix totum nihil. ultimus autem aerumnae cumulus, quod nudum et frusta rogantem nemo cibo, nemo hospitio tectoque iuvabit. Si magna Asturici cecidit domus, horrida mater, pullati proceres, differt vadimonia praetor. tum gemimus casus urbis, tunc odimus ignem. ardet adhuc, et iam accurrit qui marmora donet, conferat inpensas; hic nuda et candida signa, hic aliquid praeclarum Euphranoris et Polycliti, haec Asianorum vetera ornamenta deorum, hic libros dabit et forulos mediamque Minervam, hic modium argenti. meliora ac plura reponit Persicus orborum lautissimus et merito iam suspectus tamquam ipse suas incenderit aedes. Si potes avelli circensibus, optima Sorae aut Fabrateriae domus aut Frusinone paratur quanti nunc tenebras unum conducis in annum. hortulus hic puteusque brevis nec reste movendus in tenuis plantas facili diffunditur haustu. vive bidentis amans et culti vilicus horti unde epulum possis centum dare Pythagoreis. est aliquid, quocumque loco, quocumque recessu, unius sese dominum fecisse lacertae. Plurimus hic aeger moritur vigilando (sed ipsum languorem peperit cibus inperfectus et haerens ardenti stomacho); nam quae meritoria somnum admittunt? magnis opibus dormitur in urbe. inde caput morbi. raedarum transitus arto vicorum in flexu et stantis convicia mandrae eripient somnum Druso vitulisque marinis. si vocat officium, turba cedente vehetur dives et ingenti curret super ora Liburna atque obiter leget aut scribet vel dormiet intus; namque facit somnum clausa lectica fenestra. ante tamen veniet: nobis properantibus obstat unda prior, magno populus premit agmine lumbos qui sequitur; ferit hic cubito, ferit assere duro alter, at hic tignum capiti incutit, ille metretam. pinguia crura luto, planta mox undique magna calcor, et in digito clavus mihi militis haeret. Nonne vides quanto celebretur sportula fumo? centum convivae, sequitur sua quemque culina. Corbulo vix ferret tot vasa ingentia, tot res inpositas capiti, quas recto vertice portat servulus infelix et cursu ventilat ignem. scinduntur tunicae sartae modo, longa coruscat serraco veniente abies, atque altera pinum plaustra vehunt; nutant alte populoque minantur. nam si procubuit qui saxa Ligustica portat axis et eversum fudit super agmina montem, quid superest de corporibus? quis membra, quis ossa invenit? obtritum volgi perit omne cadaver more animae. domus interea secura patellas iam lavat et bucca foculum excitat et sonat unctis striglibus et pleno componit lintea guto. haec inter pueros varie properantur, at ille iam sedet in ripa taetrumque novicius horret porthmea nec sperat caenosi gurgitis alnum infelix nec habet quem porrigat ore trientem. Respice nunc alia ac diversa pericula noctis: quod spatium tectis sublimibus unde cerebrum testa ferit, quotiens rimosa et curta fenestris vasa cadant, quanto percussum pondere signent et laedant silicem. possis ignavus haberi et subiti casus inprovidus, ad cenam si intestatus eas: adeo tot fata, quot illa nocte patent vigiles te praetereunte fenestrae. ergo optes votumque feras miserabile tecum, ut sint contentae patulas defundere pelves. Ebrius ac petulans, qui nullum forte cecidit, dat poenas, noctem patitur lugentis amicum Pelidae, cubat in faciem, mox deinde supinus: [ergo non aliter poterit dormire; quibusdam] somnum rixa facit. sed quamvis inprobus annis atque mero fervens cavet hunc quem coccina laena vitari iubet et comitum longissimus ordo, multum praeterea flammarum et aenea lampas. me, quem luna solet deducere vel breve lumen candelae, cuius dispenso et tempero filum, contemnit. miserae cognosce prohoemia rixae, si rixa est, ubi tu pulsas, ego vapulo tantum. stat contra starique iubet. parere necesse est; nam quid agas, cum te furiosus cogat et idem fortior? "unde venis" exclamat, "cuius aceto, cuius conche tumes? quis tecum sectile porrum sutor et elixi verecis labra comedit? nil mihi respondes? aut dic aut accipe calcem. ede ubi consistas: in qua te quaero proseucha?" dicere si temptes aliquid tacitusve recedas, tantumdem est: feriunt pariter, vadimonia deinde irati faciunt. libertas pauperis haec est: pulsatus rogat et pugnis concisus adorat ut liceat paucis cum dentibus inde reverti. Nec tamen haec tantum metuas; nam qui spoliet te non derit clausis domibus postquam omnis ubique fixa catenatae siluit compago tabernae. interdum et ferro subitus grassator agit rem: armato quotiens tutae custode tenentur et Pomptina palus et Gallinaria pinus, sic inde huc omnes tamquam ad vivaria currunt. qua fornace graves, qua non incude catenae? maximus in vinclis ferri modus, ut timeas ne vomer deficiat, ne marra et sarcula desint. felices proavorum atavos, felicia dicas saecula quae quondam sub regibus atque tribunis viderunt uno contentam carcere Romam. His alias poteram et pluris subnectere causas, sed iumenta vocant et sol inclinat. eundum est; nam mihi commota iamdudum mulio virga adnuit. ergo vale nostri memor, et quotiens te Roma tuo refici properantem reddet Aquino, me quoque ad Helvinam Cererem vestramque Dianam converte a Cumis. saturarum ego, ni pudet illas, auditor gelidos veniam caligatus in agros.'

Satura IV

Ecce iterum Crispinus, et est mihi saepe uocandus ad partes, monstrum nulla uirtute redemptum a uitiis, aegrae solaque libidine fortes deliciae, uiduas tantum aspernatus adulter. quid refert igitur, quantis iumenta fatiget porticibus, quanta nemorum uectetur in umbra, iugera quot uicina foro, quas emerit aedes [nemo malus felix, minime corruptor et idem] incestus, cum quo nuper uittata iacebat sanguine adhuc uiuo terram subitura sacerdos? sed nunc de factis leuioribus. et tamen alter si fecisset idem caderet sub iudice morum; nam, quod turpe bonis Titio Seiioque, decebat Crispinum. quid agas, cum dira et foedior omni crimine persona est? mullum sex milibus emit, aequantem sane paribus sestertia libris, ut perhibent qui de magnis maiora locuntur. consilium laudo artificis, si munere tanto praecipuam in tabulis ceram senis abstulit orbi; est ratio ulterior, magnae si misit amicae, quae uehitur cluso latis specularibus antro. nil tale expectes: emit sibi. multa uidemus quae miser et frugi non fecit Apicius. hoc tu succinctus patria quondam, Crispine, papyro? hoc pretio squamae? potuit fortasse minoris piscator quam piscis emi; prouincia tanti uendit agros, sed maiores Apulia uendit. qualis tunc epulas ipsum gluttisse putamus induperatorem, cum tot sestertia, partem exiguam et modicae sumptam de margine cenae, purpureus magni ructarit scurra Palati, iam princeps equitum, magna qui uoce solebat uendere municipes fracta de merce siluros? incipe, Calliope. licet et considere: non est cantandum, res uera agitur. narrate, puellae Pierides, prosit mihi uos dixisse puellas. cum iam semianimum laceraret Flauius orbem ultimus et caluo seruiret Roma Neroni, incidit Hadriaci spatium admirabile rhombi ante domum Veneris, quam Dorica sustinet Ancon, impleuitque sinus; neque enim minor haeserat illis quos operit glacies Maeotica ruptaque tandem solibus effundit torrentis ad ostia Ponti desidia tardos et longo frigore pingues. destinat hoc monstrum cumbae linique magister pontifici summo. quis enim proponere talem aut emere auderet, cum plena et litora multo delatore forent? dispersi protinus algae inquisitores agerent cum remige nudo, non dubitaturi fugitiuum dicere piscem depastumque diu uiuaria Caesaris, inde elapsum ueterem ad dominum debere reuerti. si quid Palfurio, si credimus Armillato, quidquid conspicuum pulchrumque est aequore toto res fisci est, ubicumque natat. donabitur ergo, ne pereat. iam letifero cedente pruinis autumno, iam quartanam sperantibus aegris, stridebat deformis hiems praedamque recentem seruabat; tamen hic properat, uelut urgueat auster. utque lacus suberant, ubi quamquam diruta seruat ignem Troianum et Vestam colit Alba minorem, obstitit intranti miratrix turba parumper. ut cessit, facili patuerunt cardine ualuae; exclusi spectant admissa obsonia patres. itur ad Atriden. tum Picens 'accipe' dixit 'priuatis maiora focis. genialis agatur iste dies. propera stomachum laxare sagina et tua seruatum consume in saecula rhombum. ipse capi uoluit.' quid apertius? et tamen illi surgebant cristae. nihil est quod credere de se non possit cum laudatur dis aequa potestas. sed derat pisci patinae mensura. uocantur ergo in consilium proceres, quos oderat ille, in quorum facie miserae magnaeque sedebat pallor amicitiae. primus clamante Liburno 'currite, iam sedit' rapta properabat abolla Pegasus, attonitae positus modo uilicus urbi. anne aliud tum praefecti? quorum optimus atque interpres legum sanctissimus omnia, quamquam temporibus diris, tractanda putabat inermi iustitia. uenit et Crispi iucunda senectus, cuius erant mores qualis facundia, mite ingenium. maria ac terras populosque regenti quis comes utilior, si clade et peste sub illa saeuitiam damnare et honestum adferre liceret consilium? sed quid uiolentius aure tyranni, cum quo de pluuiis aut aestibus aut nimboso uere locuturi fatum pendebat amici? ille igitur numquam derexit bracchia contra torrentem, nec ciuis erat qui libera posset uerba animi proferre et uitam inpendere uero. sic multas hiemes atque octogensima uidit solstitia, his armis illa quoque tutus in aula. proximus eiusdem properabat Acilius aeui cum iuuene indigno quem mors tam saeua maneret et domini gladiis tam festinata; sed olim prodigio par est in nobilitate senectus, unde fit ut malim fraterculus esse gigantis. profuit ergo nihil misero quod comminus ursos figebat Numidas Albana nudus harena uenator. quis enim iam non intellegat artes patricias? quis priscum illud miratur acumen, Brute, tuum? facile est barbato inponere regi. nec melior uultu quamuis ignobilis ibat Rubrius, offensae ueteris reus atque tacendae, et tamen inprobior saturam scribente cinaedo. Montani quoque uenter adest abdomine tardus, et matutino sudans Crispinus amomo quantum uix redolent duo funera, saeuior illo Pompeius tenui iugulos aperire susurro, et qui uulturibus seruabat uiscera Dacis Fuscus marmorea meditatus proelia uilla, et cum mortifero prudens Veiiento Catullo, qui numquam uisae flagrabat amore puellae, grande et conspicuum nostro quoque tempore monstrum, caecus adulator dirusque ~a ponte~ satelles, dignus Aricinos qui mendicaret ad axes blandaque deuexae iactaret basia raedae. nemo magis rhombum stupuit; nam plurima dixit in laeuum conuersus, at illi dextra iacebat belua. sic pugnas Cilicis laudabat et ictus et pegma et pueros inde ad uelaria raptos. non cedit Veiiento, sed ut fanaticus oestro percussus, Bellona, tuo diuinat et 'ingens omen habes' inquit 'magni clarique triumphi. regem aliquem capies, aut de temone Britanno excidet Aruiragus. peregrina est belua: cernis erectas in terga sudes?' hoc defuit unum Fabricio, patriam ut rhombi memoraret et annos. 'quidnam igitur censes? conciditur?' 'absit ab illo dedecus hoc' Montanus ait, 'testa alta paretur quae tenui muro spatiosum colligat orbem. debetur magnus patinae subitusque Prometheus. argillam atque rotam citius properate, sed ex hoc tempore iam, Caesar, figuli tua castra sequantur.' uicit digna uiro sententia. nouerat ille luxuriam inperii ueterem noctesque Neronis iam medias aliamque famem, cum pulmo Falerno arderet. nulli maior fuit usus edendi tempestate mea: Circeis nata forent an Lucrinum ad saxum Rutupinoue edita fundo ostrea callebat primo deprendere morsu, et semel aspecti litus dicebat echini. surgitur et misso proceres exire iubentur consilio, quos Albanam dux magnus in arcem traxerat attonitos et festinare coactos, tamquam de Chattis aliquid toruisque Sygambris dicturus, tamquam ex diuersis partibus orbis anxia praecipiti uenisset epistula pinna. atque utinam his potius nugis tota illa dedisset tempora saeuitiae, claras quibus abstulit urbi inlustresque animas inpune et uindice nullo. sed periit postquam cerdonibus esse timendus coeperat: hoc nocuit Lamiarum caede madenti.

Satura IX

Scire uelim quare totiens mihi, Naeuole, tristis occurras fronte obducta ceu Marsya uictus. quid tibi cum uultu, qualem deprensus habebat Rauola dum Rhodopes uda terit inguina barba? [nos colaphum incutimus lambenti crustula seruo.] non erit hac facie miserabilior Crepereius Pollio, qui triplicem usuram praestare paratus circumit et fatuos non inuenit. unde repente tot rugae? certe modico contentus agebas uernam equitem, conuiua ioco mordente facetus et salibus uehemens intra pomeria natis. omnia nunc contra, uultus grauis, horrida siccae silua comae, nullus tota nitor in cute, qualem Bruttia praestabat calidi tibi fascia uisci, sed fruticante pilo neglecta et squalida crura. quid macies aegri ueteris, quem tempore longo torret quarta dies olimque domestica febris? deprendas animi tormenta latentis in aegro corpore, deprendas et gaudia; sumit utrumque inde habitum facies. igitur flexisse uideris propositum et uitae contrarius ire priori. nuper enim, ut repeto, fanum Isidis et Ganymedem Pacis et aduectae secreta Palatia matris et Cererem (nam quo non prostat femina templo?) notior Aufidio moechus celebrare solebas, quodque taces, ipsos etiam inclinare maritos. 'utile et hoc multis uitae genus, at mihi nullum inde operae pretium. pingues aliquando lacernas, munimenta togae, duri crassique coloris et male percussas textoris pectine Galli accipimus, tenue argentum uenaeque secundae. fata regunt homines, fatum est et partibus illis quas sinus abscondit. nam si tibi sidera cessant, nil faciet longi mensura incognita nerui, quamuis te nudum spumanti Virro labello uiderit et blandae adsidue densaeque tabellae sollicitent, autos gar ephelketai andra kinaidos. quod tamen ulterius monstrum quam mollis auarus? "haec tribui, deinde illa dedi, mox plura tulisti." computat et ceuet. ponatur calculus, adsint cum tabula pueri; numera sestertia quinque omnibus in rebus, numerentur deinde labores. an facile et pronum est agere intra uiscera penem legitimum atque illic hesternae occurrere cenae? seruus erit minus ille miser qui foderit agrum quam dominum. sed tu sane tenerum et puerum te et pulchrum et dignum cyatho caeloque putabas. uos humili adseculae, uos indulgebitis umquam cultori, iam nec morbo donare parati? en cui tu uiridem umbellam, cui sucina mittas grandia, natalis quotiens redit aut madidum uer incipit et strata positus longaque cathedra munera femineis tractat secreta kalendis. dic, passer, cui tot montis, tot praedia seruas Apula, tot miluos intra tua pascua lassas? te Trifolinus ager fecundis uitibus implet suspectumque iugum Cumis et Gaurus inanis— nam quis plura linit uicturo dolia musto?— quantum erat exhausti lumbos donare clientis iugeribus paucis! meliusne hic rusticus infans cum matre et casulis et conlusore catello cymbala pulsantis legatum fiet amici? "improbus es cum poscis" ait. sed pensio clamat "posce," sed appellat puer unicus ut Polyphemi lata acies per quam sollers euasit Vlixes. alter emendus erit, namque hic non sufficit, ambo pascendi. quid agam bruma spirante? quid, oro, quid dicam scapulis puerorum aquilone Decembri et pedibus? "durate atque expectate cicadas"? uerum, ut dissimules, ut mittas cetera, quanto metiris pretio quod, ni tibi deditus essem deuotusque cliens, uxor tua uirgo maneret? scis certe quibus ista modis, quam saepe rogaris et quae pollicitus. fugientem saepe puellam amplexu rapui; tabulas quoque ruperat et iam signabat; tota uix hoc ego nocte redemi te plorante foris. testis mihi lectulus et tu, ad quem peruenit lecti sonus et dominae uox. instabile ac dirimi coeptum et iam paene solutum coniugium in multis domibus seruauit adulter. quo te circumagas? quae prima aut ultima ponas? nullum ergo meritum est, ingrate ac perfide, nullum quod tibi filiolus uel filia nascitur ex me? tollis enim et libris actorum spargere gaudes argumenta uiri. foribus suspende coronas: iam pater es, dedimus quod famae opponere possis. iura parentis habes, propter me scriberis heres, legatum omne capis nec non et dulce caducum. commoda praeterea iungentur multa caducis, si numerum, si tres impleuero.' iusta doloris, Naeuole, causa tui; contra tamen ille quid adfert? 'neglegit atque alium bipedem sibi quaerit asellum. haec soli commissa tibi celare memento et tacitus nostras intra te fige querellas; nam res mortifera est inimicus pumice leuis. qui modo secretum commiserat, ardet et odit, tamquam prodiderim quidquid scio. sumere ferrum, fuste aperire caput, candelam adponere ualuis non dubitat. nec contemnas aut despicias quod his opibus numquam cara est annona ueneni. ergo occulta teges ut curia Martis Athenis.' o Corydon, Corydon, secretum diuitis ullum esse putas? serui ut taceant, iumenta loquentur et canis et postes et marmora. claude fenestras, uela tegant rimas, iunge ostia, tollite lumen, e medio fac eant omnes, prope nemo recumbat; quod tamen ad cantum galli facit ille secundi proximus ante diem caupo sciet, audiet et quae finxerunt pariter libarius, archimagiri, carptores. quod enim dubitant componere crimen in dominos, quotiens rumoribus ulciscuntur baltea? nec derit qui te per compita quaerat nolentem et miseram uinosus inebriet aurem. illos ergo roges quidquid paulo ante petebas a nobis, taceant illi. sed prodere malunt arcanum quam subrepti potare Falerni pro populo faciens quantum Saufeia bibebat. uiuendum recte, cum propter plurima, ~tunc est~ idcirco ut possis linguam contemnere serui. [praecipue causis, ut linguas mancipiorum contemnas; nam lingua mali pars pessima serui. deterior tamen hic qui liber non erit illis quorum animas et farre suo custodit et aere.] 'utile consilium modo, sed commune, dedisti. nunc mihi quid suades post damnum temporis et spes deceptas? festinat enim decurrere uelox flosculus angustae miseraeque breuissima uitae portio; dum bibimus, dum serta, unguenta, puellas poscimus, obrepit non intellecta senectus.' ne trepida, numquam pathicus tibi derit amicus stantibus et saluis his collibus; undique ad illos conuenient et carpentis et nauibus omnes qui digito scalpunt uno caput. altera maior spes superest, tu tantum erucis inprime dentem. [gratus eris, tu tantum erucis inprime dentem.] 134a 'haec exempla para felicibus; at mea Clotho et Lachesis gaudent, si pascitur inguine uenter. o parui nostrique Lares, quos ture minuto aut farre et tenui soleo exorare corona, quando ego figam aliquid quo sit mihi tuta senectus a tegete et baculo? uiginti milia fenus pigneribus positis, argenti uascula puri, sed quae Fabricius censor notet, et duo fortes de grege Moesorum, qui me ceruice locata securum iubeant clamoso insistere circo; sit mihi praeterea curuus caelator, et alter qui multas facies pingit cito; sufficiunt haec. quando ego pauper ero? uotum miserabile, nec spes his saltem; nam cum pro me Fortuna uocatur, adfixit ceras illa de naue petitas quae Siculos cantus effugit remige surdo.'

Satura V

Si te propositi nondum pudet atque eadem est mens, ut bona summa putes aliena uiuere quadra, si potes illa pati quae nec Sarmentus iniquas Caesaris ad mensas nec uilis Gabba tulisset, quamuis iurato metuam tibi credere testi. uentre nihil noui frugalius; hoc tamen ipsum defecisse puta, quod inani sufficit aluo: nulla crepido uacat? nusquam pons et tegetis pars dimidia breuior? tantine iniuria cenae, tam ieiuna fames, cum possit honestius illic et tremere et sordes farris mordere canini? primo fige loco, quod tu discumbere iussus mercedem solidam ueterum capis officiorum. fructus amicitiae magnae cibus: inputat hunc rex, et quamuis rarum tamen inputat. ergo duos post si libuit menses neglectum adhibere clientem, tertia ne uacuo cessaret culcita lecto, 'una simus' ait. uotorum summa. quid ultra quaeris? habet Trebius propter quod rumpere somnum debeat et ligulas dimittere, sollicitus ne tota salutatrix iam turba peregerit orbem, sideribus dubiis aut illo tempore quo se frigida circumagunt pigri serraca Bootae. qualis cena tamen! uinum quod sucida nolit lana pati: de conuiua Corybanta uidebis. iurgia proludunt, sed mox et pocula torques saucius et rubra deterges uulnera mappa, inter uos quotiens libertorumque cohortem pugna Saguntina feruet commissa lagona. ipse capillato diffusum consule potat calcatamque tenet bellis socialibus uuam. cardiaco numquam cyathum missurus amico cras bibet Albanis aliquid de montibus aut de Setinis, cuius patriam titulumque senectus deleuit multa ueteris fuligine testae, quale coronati Thrasea Heluidiusque bibebant Brutorum et Cassi natalibus. ipse capaces Heliadum crustas et inaequales berullo Virro tenet phialas: tibi non committitur aurum, uel, si quando datur, custos adfixus ibidem, qui numeret gemmas, ungues obseruet acutos. da ueniam: praeclara illi laudatur iaspis. nam Virro, ut multi, gemmas ad pocula transfert a digitis, quas in uaginae fronte solebat ponere zelotypo iuuenis praelatus Iarbae. tu Beneuentani sutoris nomen habentem siccabis calicem nasorum quattuor ac iam quassatum et rupto poscentem sulpura uitro. si stomachus domini feruet uinoque ciboque, frigidior Geticis petitur decocta pruinis. non eadem uobis poni modo uina querebar? uos aliam potatis aquam. tibi pocula cursor Gaetulus dabit aut nigri manus ossea Mauri et cui per mediam nolis occurrere noctem, cliuosae ueheris dum per monumenta Latinae. flos Asiae ante ipsum, pretio maiore paratus quam fuit et Tulli census pugnacis et Anci et, ne te teneam, Romanorum omnia regum friuola. quod cum ita sit, tu Gaetulum Ganymedem respice, cum sities. nescit tot milibus emptus pauperibus miscere puer, sed forma, sed aetas digna supercilio. quando ad te peruenit ille? quando rogatus adest calidae gelidaeque minister? quippe indignatur ueteri parere clienti quodque aliquid poscas et quod se stante recumbas. [maxima quaeque domus seruis est plena superbis.] ecce alius quanto porrexit murmure panem uix fractum, solidae iam mucida frusta farinae, quae genuinum agitent, non admittentia morsum. sed tener et niueus mollique siligine fictus seruatur domino. dextram cohibere memento; salua sit artoptae reuerentia. finge tamen te inprobulum, superest illic qui ponere cogat: 'uis tu consuetis, audax conuiua, canistris impleri panisque tui nouisse colorem?' 'scilicet hoc fuerat, propter quod saepe relicta coniuge per montem aduersum gelidasque cucurri Esquilias, fremeret saeua cum grandine uernus Iuppiter et multo stillaret paenula nimbo.' aspice quam longo distinguat pectore lancem quae fertur domino squilla, et quibus undique saepta asparagis qua despiciat conuiuia cauda, dum uenit excelsi manibus sublata ministri. sed tibi dimidio constrictus cammarus ouo ponitur exigua feralis cena patella. ipse Venafrano piscem perfundit, at hic qui pallidus adfertur misero tibi caulis olebit lanternam; illud enim uestris datur alueolis quod canna Micipsarum prora subuexit acuta, propter quod Romae cum Boccare nemo lauatur, quod tutos etiam facit a serpentibus atris. mullus erit domini, quem misit Corsica uel quem Tauromenitanae rupes, quando omne peractum est et iam defecit nostrum mare, dum gula saeuit, retibus adsiduis penitus scrutante macello proxima, nec patimur Tyrrhenum crescere piscem. instruit ergo focum prouincia, sumitur illinc quod captator emat Laenas, Aurelia uendat. Virroni muraena datur, quae maxima uenit gurgite de Siculo; nam dum se continet Auster, dum sedet et siccat madidas in carcere pinnas, contemnunt mediam temeraria lina Charybdim: uos anguilla manet longae cognata colubrae aut ~glacie aspersus~ maculis Tiberinus et ipse uernula riparum, pinguis torrente cloaca et solitus mediae cryptam penetrare Suburae. ipsi pauca uelim, facilem si praebeat aurem. nemo petit, modicis quae mittebantur amicis a Seneca, quae Piso bonus, quae Cotta solebat largiri; namque et titulis et fascibus olim maior habebatur donandi gloria. solum poscimus ut cenes ciuiliter. hoc face et esto, esto, ut nunc multi, diues tibi, pauper amicis. anseris ante ipsum magni iecur, anseribus par altilis, et flaui dignus ferro Meleagri spumat aper. post hunc tradentur tubera, si uer tunc erit et facient optata tonitrua cenas maiores. 'tibi habe frumentum' Alledius inquit, 'o Libye, disiunge boues, dum tubera mittas.' structorem interea, ne qua indignatio desit, saltantem spectes et chironomunta uolanti cultello, donec peragat dictata magistri omnia; nec minimo sane discrimine refert quo gestu lepores et quo gallina secetur. duceris planta uelut ictus ab Hercule Cacus et ponere foris, si quid temptaueris umquam hiscere tamquam habeas tria nomina. quando propinat Virro tibi sumitue tuis contacta labellis pocula? quis uestrum temerarius usque adeo, quis perditus, ut dicat regi 'bibe'? plurima sunt quae non audent homines pertusa dicere laena. quadringenta tibi si quis deus aut similis dis et melior fatis donaret homuncio, quantus ex nihilo, quantus fieres Virronis amicus! 'da Trebio, pone ad Trebium. uis, frater, ab ipsis ilibus?' o nummi, uobis hunc praestat honorem, uos estis frater. dominus tamen et domini rex si uis tunc fieri, nullus tibi paruulus aula luserit Aeneas nec filia dulcior illo. [iucundum et carum sterilis facit uxor amicum.] sed tua nunc Mycale pariat licet et pueros tres in gremium patris fundat semel, ipse loquaci gaudebit nido, uiridem thoraca iubebit adferri minimasque nuces assemque rogatum, ad mensam quotiens parasitus uenerit infans. uilibus ancipites fungi ponentur amicis, boletus domino, sed quales Claudius edit ante illum uxoris, post quem nihil amplius edit. Virro sibi et reliquis Virronibus illa iubebit poma dari, quorum solo pascaris odore, qualia perpetuus Phaeacum autumnus habebat, credere quae possis subrepta sororibus Afris: tu scabie frueris mali, quod in aggere rodit qui tegitur parma et galea metuensque flagelli discit ab hirsuta iaculum torquere capella. forsitan inpensae Virronem parcere credas. hoc agit, ut doleas; nam quae comoedia, mimus quis melior plorante gula? ergo omnia fiunt, si nescis, ut per lacrimas effundere bilem cogaris pressoque diu stridere molari. tu tibi liber homo et regis conuiua uideris: captum te nidore suae putat ille culinae, nec male coniectat; quis enim tam nudus, ut illum bis ferat, Etruscum puero si contigit aurum uel nodus tantum et signum de paupere loro? spes bene cenandi uos decipit. 'ecce dabit iam semesum leporem atque aliquid de clunibus apri, ad nos iam ueniet minor altilis.' inde parato intactoque omnes et stricto pane tacetis. ille sapit, qui te sic utitur. omnia ferre si potes, et debes. pulsandum uertice raso praebebis quandoque caput nec dura timebis flagra pati, his epulis et tali dignus amico.

Satura VI

Credo Pudicitiam Saturno rege moratam in terris uisamque diu, cum frigida paruas praeberet spelunca domos ignemque laremque et pecus et dominos communi clauderet umbra, siluestrem montana torum cum sterneret uxor frondibus et culmo uicinarumque ferarum pellibus, haut similis tibi, Cynthia, nec tibi, cuius turbauit nitidos extinctus passer ocellos, sed potanda ferens infantibus ubera magnis et saepe horridior glandem ructante marito. quippe aliter tunc orbe nouo caeloque recenti uiuebant homines, qui rupto robore nati compositiue luto nullos habuere parentes. multa Pudicitiae ueteris uestigia forsan aut aliqua exstiterint et sub Ioue, sed Ioue nondum barbato, nondum Graecis iurare paratis per caput alterius, cum furem nemo timeret caulibus ac pomis et aperto uiueret horto. paulatim deinde ad superos Astraea recessit hac comite, atque duae pariter fugere sorores. anticum et uetus est alienum, Postume, lectum concutere atque sacri genium contemnere fulcri. omne aliud crimen mox ferrea protulit aetas: uiderunt primos argentea saecula moechos. conuentum tamen et pactum et sponsalia nostra tempestate paras iamque a tonsore magistro pecteris et digito pignus fortasse dedisti? certe sanus eras. uxorem, Postume, ducis? dic qua Tisiphone, quibus exagitere colubris. ferre potes dominam saluis tot restibus ullam, cum pateant altae caligantesque fenestrae, cum tibi uicinum se praebeat Aemilius pons? aut si de multis nullus placet exitus, illud nonne putas melius, quod tecum pusio dormit? pusio, qui noctu non litigat, exigit a te nulla iacens illic munuscula, nec queritur quod et lateri parcas nec quantum iussit anheles. sed placet Vrsidio lex Iulia: tollere dulcem cogitat heredem, cariturus turture magno mullorumque iubis et captatore macello. quid fieri non posse putes, si iungitur ulla Vrsidio? si moechorum notissimus olim stulta maritali iam porrigit ora capistro, quem totiens texit perituri cista Latini? quid quod et antiquis uxor de moribus illi quaeritur? o medici, nimiam pertundite uenam. delicias hominis! Tarpeium limen adora pronus et auratam Iunoni caede iuuencam, si tibi contigerit capitis matrona pudici. paucae adeo Cereris uittas contingere dignae, quarum non timeat pater oscula. necte coronam postibus et densos per limina tende corymbos. unus Hiberinae uir sufficit? ocius illud extorquebis, ut haec oculo contenta sit uno. magna tamen fama est cuiusdam rure paterno uiuentis. uiuat Gabiis ut uixit in agro, uiuat Fidenis, et agello cedo paterno. quis tamen adfirmat nil actum in montibus aut in speluncis? adeo senuerunt Iuppiter et Mars? porticibusne tibi monstratur femina uoto digna tuo? cuneis an habent spectacula totis quod securus ames quodque inde excerpere possis? chironomon Ledam molli saltante Bathyllo Tuccia uesicae non imperat, Apula gannit, [sicut in amplexu, subito et miserabile longum.] attendit Thymele: Thymele tunc rustica discit. ast aliae, quotiens aulaea recondita cessant, et uacuo clusoque sonant fora sola theatro, atque a plebeis longe Megalesia, tristes personam thyrsumque tenent et subligar Acci. Vrbicus exodio risum mouet Atellanae gestibus Autonoes, hunc diligit Aelia pauper. soluitur his magno comoedi fibula, sunt quae Chrysogonum cantare uetent, Hispulla tragoedo gaudet: an expectas ut Quintilianus ametur? accipis uxorem de qua citharoedus Echion aut Glaphyrus fiat pater Ambrosiusque choraules. longa per angustos figamus pulpita uicos, ornentur postes et grandi ianua lauro, ut testudineo tibi, Lentule, conopeo nobilis Euryalum murmillonem exprimat infans. nupta senatori comitata est Eppia ludum ad Pharon et Nilum famosaque moenia Lagi prodigia et mores urbis damnante Canopo. inmemor illa domus et coniugis atque sororis nil patriae indulsit, plorantisque improba natos utque magis stupeas ludos Paridemque reliquit. sed quamquam in magnis opibus plumaque paterna et segmentatis dormisset paruula cunis, contempsit pelagus; famam contempserat olim, cuius apud molles minima est iactura cathedras. Tyrrhenos igitur fluctus lateque sonantem pertulit Ionium constanti pectore, quamuis mutandum totiens esset mare. iusta pericli si ratio est et honesta, timent pauidoque gelantur pectore nec tremulis possunt insistere plantis: fortem animum praestant rebus quas turpiter audent. si iubeat coniunx, durum est conscendere nauem, tunc sentina grauis, tunc summus uertitur aer: quae moechum sequitur, stomacho ualet. illa maritum conuomit, haec inter nautas et prandet et errat per puppem et duros gaudet tractare rudentis. qua tamen exarsit forma, qua capta iuuenta Eppia? quid uidit propter quod ludia dici sustinuit? nam Sergiolus iam radere guttur coeperat et secto requiem sperare lacerto; praeterea multa in facie deformia, sicut attritus galea mediisque in naribus ingens gibbus et acre malum semper stillantis ocelli. sed gladiator erat. facit hoc illos Hyacinthos; hoc pueris patriaeque, hoc praetulit illa sorori atque uiro. ferrum est quod amant. hic Sergius idem accepta rude coepisset Veiiento uideri. quid priuata domus, quid fecerit Eppia, curas? respice riuales diuorum, Claudius audi quae tulerit. dormire uirum cum senserat uxor, sumere nocturnos meretrix Augusta cucullos ausa Palatino et tegetem praeferre cubili linquebat comite ancilla non amplius una. sed nigrum flauo crinem abscondente galero intrauit calidum ueteri centone lupanar et cellam uacuam atque suam; tunc nuda papillis prostitit auratis titulum mentita Lyciscae ostenditque tuum, generose Britannice, uentrem. excepit blanda intrantis atque aera poposcit. [continueque iacens cunctorum absorbuit ictus.] mox lenone suas iam dimittente puellas tristis abit, et quod potuit tamen ultima cellam clausit, adhuc ardens rigidae tentigine uoluae, et lassata uiris necdum satiata recessit, obscurisque genis turpis fumoque lucernae foeda lupanaris tulit ad puluinar odorem. hippomanes carmenque loquar coctumque uenenum priuignoque datum? faciunt grauiora coactae imperio sexus minimumque libidine peccant. 'optima sed quare Caesennia teste marito?' bis quingena dedit. tanti uocat ille pudicam, nec pharetris Veneris macer est aut lampade feruet: inde faces ardent, ueniunt a dote sagittae. libertas emitur. coram licet innuat atque rescribat: uidua est, locuples quae nupsit auaro. 'cur desiderio Bibulae Sertorius ardet?' si uerum excutias, facies non uxor amatur. tres rugae subeant et se cutis arida laxet, fiant obscuri dentes oculique minores, 'collige sarcinulas' dicet libertus 'et exi. iam grauis es nobis et saepe emungeris. exi ocius et propera. sicco uenit altera naso.' interea calet et regnat poscitque maritum pastores et ouem Canusinam ulmosque Falernas— quantulum in hoc!—pueros omnes, ergastula tota, quodque domi non est, sed habet uicinus, ematur. mense quidem brumae, cum iam mercator Iason clausus et armatis obstat casa candida nautis, grandia tolluntur crystallina, maxima rursus murrina, deinde adamas notissimus et Beronices in digito factus pretiosior. hunc dedit olim barbarus incestae, dedit hunc Agrippa sorori, obseruant ubi festa mero pede sabbata reges et uetus indulget senibus clementia porcis. 'nullane de tantis gregibus tibi digna uidetur?' sit formonsa, decens, diues, fecunda, uetustos porticibus disponat auos, intactior omni crinibus effusis bellum dirimente Sabina, rara auis in terris nigroque simillima cycno, quis feret uxorem cui constant omnia? malo, malo Venustinam quam te, Cornelia, mater Gracchorum, si cum magnis uirtutibus adfers grande supercilium et numeras in dote triumphos. tolle tuum, precor, Hannibalem uictumque Syphacem in castris et cum tota Carthagine migra. 'parce, precor, Paean, et tu, dea, pone sagittas; nil pueri faciunt, ipsam configite matrem' Amphion clamat, sed Paean contrahit arcum. extulit ergo greges natorum ipsumque parentem, dum sibi nobilior Latonae gente uidetur atque eadem scrofa Niobe fecundior alba. quae tanti grauitas, quae forma, ut se tibi semper inputet? huius enim rari summique uoluptas nulla boni, quotiens animo corrupta superbo plus aloes quam mellis habet. quis deditus autem usque adeo est, ut non illam quam laudibus effert horreat inque diem septenis oderit horis? quaedam parua quidem, sed non toleranda maritis. nam quid rancidius quam quod se non putat ulla formosam nisi quae de Tusca Graecula facta est, de Sulmonensi mera Cecropis? omnia Graece: [cum sit turpe magis nostris nescire Latine.] hoc sermone pauent, hoc iram, gaudia, curas, hoc cuncta effundunt animi secreta. quid ultra? concumbunt Graece. dones tamen ista puellis, tune etiam, quam sextus et octogensimus annus pulsat, adhuc Graece? non est hic sermo pudicus in uetula. quotiens lasciuum interuenit illud zoe kai psyche, modo sub lodice relictis uteris in turba. quod enim non excitet inguen uox blanda et nequam? digitos habet. ut tamen omnes subsidant pinnae, dicas haec mollius Haemo quamquam et Carpophoro, facies tua conputat annos. si tibi legitimis pactam iunctamque tabellis non es amaturus, ducendi nulla uidetur causa, nec est quare cenam et mustacea perdas labente officio crudis donanda, nec illud quod prima pro nocte datur, cum lance beata Dacicus et scripto radiat Germanicus auro. si tibi simplicitas uxoria, deditus uni est animus, summitte caput ceruice parata ferre iugum. nullam inuenies quae parcat amanti. ardeat ipsa licet, tormentis gaudet amantis et spoliis; igitur longe minus utilis illi uxor, quisquis erit bonus optandusque maritus. nil umquam inuita donabis coniuge, uendes hac obstante nihil, nihil haec si nolet emetur. haec dabit affectus: ille excludatur amicus iam senior, cuius barbam tua ianua uidit. testandi cum sit lenonibus atque lanistis libertas et iuris idem contingat harenae, non unus tibi riualis dictabitur heres. 'pone crucem seruo.' 'meruit quo crimine seruus supplicium? quis testis adest? quis detulit? audi; nulla umquam de morte hominis cunctatio longa est.' 'o demens, ita seruus homo est? nil fecerit, esto: hoc uolo, sic iubeo, sit pro ratione uoluntas.' imperat ergo uiro. sed mox haec regna relinquit permutatque domos et flammea conterit; inde auolat et spreti repetit uestigia lecti. ornatas paulo ante fores, pendentia linquit uela domus et adhuc uirides in limine ramos. sic crescit numerus, sic fiunt octo mariti quinque per autumnos, titulo res digna sepulcri. desperanda tibi salua concordia socru. illa docet spoliis nudi gaudere mariti, illa docet missis a corruptore tabellis nil rude nec simplex rescribere, decipit illa custodes aut aere domat. tum corpore sano aduocat Archigenen onerosaque pallia iactat. abditus interea latet et secretus adulter inpatiensque morae silet et praeputia ducit. scilicet expectas ut tradat mater honestos atque alios mores quam quos habet? utile porro filiolam turpi uetulae producere turpem. nulla fere causa est in qua non femina litem mouerit. accusat Manilia, si rea non est. conponunt ipsae per se formantque libellos, principium atque locos Celso dictare paratae. endromidas Tyrias et femineum ceroma quis nescit, uel quis non uidit uulnera pali, quem cauat adsiduis rudibus scutoque lacessit atque omnis implet numeros dignissima prorsus Florali matrona tuba, nisi si quid in illo pectore plus agitat ueraeque paratur harenae? quem praestare potest mulier galeata pudorem, quae fugit a sexu? uires amat. haec tamen ipsa uir nollet fieri; nam quantula nostra uoluptas! quale decus, rerum si coniugis auctio fiat, balteus et manicae et cristae crurisque sinistri dimidium tegimen! uel si diuersa mouebit proelia, tu felix ocreas uendente puella. hae sunt quae tenui sudant in cyclade, quarum delicias et panniculus bombycinus urit. aspice quo fremitu monstratos perferat ictus et quanto galeae curuetur pondere, quanta poplitibus sedeat quam denso fascia libro, et ride positis scaphium cum sumitur armis. dicite uos, neptes Lepidi caeciue Metelli Gurgitis aut Fabii, quae ludia sumpserit umquam hos habitus? quando ad palum gemat uxor Asyli? semper habet lites alternaque iurgia lectus in quo nupta iacet; minimum dormitur in illo. tum grauis illa uiro, tunc orba tigride peior, cum simulat gemitus occulti conscia facti, aut odit pueros aut ficta paelice plorat uberibus semper lacrimis semperque paratis in statione sua atque expectantibus illam, quo iubeat manare modo. tu credis amorem, tu tibi tunc, uruca, places fletumque labellis exorbes, quae scripta et quot lecture tabellas si tibi zelotypae retegantur scrinia moechae! sed iacet in serui complexibus aut equitis. dic, dic aliquem sodes hic, Quintiliane, colorem. haeremus. dic ipsa. 'olim conuenerat' inquit 'ut faceres tu quod uelles, nec non ego possem indulgere mihi. clames licet et mare caelo confundas, homo sum.' nihil est audacius illis deprensis: iram atque animos a crimine sumunt. unde haec monstra tamen uel quo de fonte requiris? praestabat castas humilis fortuna Latinas quondam, nec uitiis contingi parua sinebant tecta labor somnique breues et uellere Tusco uexatae duraeque manus ac proximus urbi Hannibal et stantes Collina turre mariti. nunc patimur longae pacis mala, saeuior armis luxuria incubuit uictumque ulciscitur orbem. nullum crimen abest facinusque libidinis ex quo paupertas Romana perit. hinc fluxit ad istos et Sybaris colles, hinc et Rhodos et Miletos atque coronatum et petulans madidumque Tarentum. prima peregrinos obscena pecunia mores intulit, et turpi fregerunt saecula luxu diuitiae molles. quid enim uenus ebria curat? inguinis et capitis quae sint discrimina nescit grandia quae mediis iam noctibus ostrea mordet, cum perfusa mero spumant unguenta Falerno, cum bibitur concha, cum iam uertigine tectum ambulat et geminis exsurgit mensa lucernis. i nunc et dubita qua sorbeat aera sanna Maura, Pudicitiae ueterem cum praeterit aram, Tullia quid dicat, notae collactea Maurae. noctibus hic ponunt lecticas, micturiunt hic effigiemque deae longis siphonibus implent inque uices equitant ac Luna teste mouentur, inde domos abeunt: tu calcas luce reuersa coniugis urinam magnos uisurus amicos. nota bonae secreta deae, cum tibia lumbos incitat et cornu pariter uinoque feruntur attonitae crinemque rotant ululantque Priapi maenades. o quantus tunc illis mentibus ardor concubitus, quae uox saltante libidine, quantus ille meri ueteris per crura madentia torrens! lenonum ancillas posita Saufeia corona prouocat et tollit pendentis praemia coxae, ipsa Medullinae fluctum crisantis adorat: palma inter dominas, uirtus natalibus aequa. nil ibi per ludum simulabitur, omnia fient ad uerum, quibus incendi iam frigidus aeuo Laomedontiades et Nestoris hirnea possit. tunc prurigo morae inpatiens, tum femina simplex, ac pariter toto repetitus clamor ab antro 'iam fas est, admitte uiros.' dormitat adulter, illa iubet sumpto iuuenem properare cucullo; si nihil est, seruis incurritur; abstuleris spem seruorum, uenit et conductus aquarius; hic si quaeritur et desunt homines, mora nulla per ipsam quo minus inposito clunem summittat asello. atque utinam ritus ueteres et publica saltem his intacta malis agerentur sacra; sed omnes nouerunt Mauri atque Indi quae psaltria penem maiorem quam sunt duo Caesaris Anticatones illuc, testiculi sibi conscius unde fugit mus, intulerit, ubi uelari pictura iubetur quaecumque alterius sexus imitata figuras. et quis tunc hominum contemptor numinis, aut quis simpuuium ridere Numae nigrumque catinum et Vaticano fragiles de monte patellas ausus erat? sed nunc ad quas non Clodius aras? [audio quid ueteres olim moneatis amici, 'pone seram, cohibe.' sed quis custodiet ipsos custodes? cauta est et ab illis incipit uxor.] iamque eadem summis pariter minimisque libido, nec melior silicem pedibus quae conterit atrum quam quae longorum uehitur ceruice Syrorum. ut spectet ludos, conducit Ogulnia uestem, conducit comites, sellam, ceruical, amicas, nutricem et flauam cui det mandata puellam. haec tamen argenti superest quodcumque paterni leuibus athletis et uasa nouissima donat. multis res angusta domi, sed nulla pudorem paupertatis habet nec se metitur ad illum quem dedit haec posuitque modum. tamen utile quid sit prospiciunt aliquando uiri, frigusque famemque formica tandem quidam expauere magistra: prodiga non sentit pereuntem femina censum. ac uelut exhausta recidiuus pullulet arca nummus et e pleno tollatur semper aceruo, non umquam reputant quanti sibi gaudia constent. in quacumque domo uiuit luditque professus Ox1 obscenum, tremula promittit et omnia dextra, Ox2 inuenies omnis turpes similesque cinaedis. Ox3 his uiolare cibos sacraeque adsistere mensae Ox4 permittunt, et uasa iubent frangenda lauari Ox5 cum colocyntha bibit uel cum barbata chelidon. Ox6 purior ergo tuis laribus meliorque lanista, Ox7 in cuius numero longe migrare iubetur Ox8 psyllus ab ~eupholio.~ quid quod nec retia turpi Ox9 iunguntur tunicae, nec cella ponit eadem Ox10 munimenta umeri ~pulsatamque arma~ tridentem Ox11 qui nudus pugnare solet? pars ultima ludi Ox12 accipit has animas aliusque in carcere neruos. Ox13 sed tibi communem calicem facit uxor et illis Ox14 cum quibus Albanum Surrentinumque recuset Ox15 flaua ruinosi lupa degustare sepulchri. Ox16 horum consiliis nubunt subitaeque recedunt, Ox17 his languentem animum ~seruant~ et seria uitae, Ox18 his clunem atque latus discunt uibrare magistris, Ox19 quicquid praeterea scit qui docet. haud tamen illi Ox20 semper habenda fides: oculos fuligine pascit Ox21 distinctus croceis et reticulatus adulter. Ox22 suspectus tibi sit, quanto uox mollior et quo Ox23 saepius in teneris haerebit dextera lumbis. Ox24 hic erit in lecto fortissimus; exuit illic Ox25 personam docili Thais saltata Triphallo. Ox26 quem rides? aliis hunc mimum! sponsio fiat: Ox27 purum te contendo uirum. contendo: fateris? Ox28 an uocat ancillas tortoris pergula? noui Ox29 consilia et ueteres quaecumque monetis amici, Ox30 'pone seram, cohibe'. sed quis custodiet ipsos Ox31 custodes, qui nunc lasciuae furta puellae Ox32 hac mercede silent? crimen commune tacetur. Ox33 prospicit hoc prudens et a illis incipit uxor. Ox34 sunt quas eunuchi inbelles ac mollia semper oscula delectent et desperatio barbae et quod abortiuo non est opus. illa uoluptas summa tamen, quom iam calida matura iuuenta inguina traduntur medicis, iam pectine nigro. ergo expectatos ac iussos crescere primum testiculos, postquam coeperunt esse bilibres, tonsoris tantum damno rapit Heliodorus. mangonum pueros uera ac miserabilis urit 373a debilitas, follisque pudet cicerisque relicti. 373b conspicuus longe cunctisque notabilis intrat balnea nec dubie custodem uitis et horti prouocat a domina factus spado. dormiat ille cum domina, sed tu iam durum, Postume, iamque tondendum eunucho Bromium committere noli. si gaudet cantu, nullius fibula durat uocem uendentis praetoribus. organa semper in manibus, densi radiant testudine tota sardonyches, crispo numerantur pectine chordae quo tener Hedymeles operas dedit: hunc tenet, hoc se solatur gratoque indulget basia plectro. quaedam de numero Lamiarum ac nominis Appi et farre et uino Ianum Vestamque rogabat, an Capitolinam deberet Pollio quercum sperare et fidibus promittere. quid faceret plus aegrotante uiro, medicis quid tristibus erga filiolum? stetit ante aram nec turpe putauit pro cithara uelare caput dictataque uerba pertulit, ut mos est, et aperta palluit agna. dic mihi nunc, quaeso, dic, antiquissime diuom, respondes his, Iane pater? magna otia caeli; non est, quod uideo, non est quod agatur apud uos. haec de comoedis te consulit, illa tragoedum commendare uolet: uaricosus fiet haruspex. sed cantet potius quam totam peruolet urbem audax et coetus possit quae ferre uirorum cumque paludatis ducibus praesente marito ipsa loqui recta facie siccisque mamillis. haec eadem nouit quid toto fiat in orbe, quid Seres, quid Thraces agant, secreta nouercae et pueri, quis amet, quis diripiatur adulter; dicet quis uiduam praegnatem fecerit et quo mense, quibus uerbis concumbat quaeque, modis quot. instantem regi Armenio Parthoque cometen prima uidet, famam rumoresque illa recentis excipit ad portas, quosdam facit; isse Niphaten in populos magnoque illic cuncta arua teneri diluuio, nutare urbes, subsidere terras, quocumque in triuio, cuicumque est obuia, narrat. nec tamen id uitium magis intolerabile quam quod uicinos humiles rapere et concidere loris ~exortata~ solet. nam si latratibus alti rumpuntur somni, 'fustes huc ocius' inquit 'adferte' atque illis dominum iubet ante feriri, deinde canem. grauis occursu, taeterrima uultu balnea nocte subit, conchas et castra moueri nocte iubet, magno gaudet sudare tumultu, cum lassata graui ceciderunt bracchia massa, callidus et cristae digitos inpressit aliptes ac summum dominae femur exclamare coegit. conuiuae miseri interea somnoque fameque urguentur. tandem illa uenit rubicundula, totum oenophorum sitiens, plena quod tenditur urna admotum pedibus, de quo sextarius alter ducitur ante cibum rabidam facturus orexim, dum redit et loto terram ferit intestino. marmoribus riui properant, aurata Falernum peluis olet; nam sic, tamquam alta in dolia longus deciderit serpens, bibit et uomit. ergo maritus nauseat atque oculis bilem substringit opertis. illa tamen grauior, quae cum discumbere coepit laudat Vergilium, periturae ignoscit Elissae, committit uates et comparat, inde Maronem atque alia parte in trutina suspendit Homerum. cedunt grammatici, uincuntur rhetores, omnis turba tacet, nec causidicus nec praeco loquetur, altera nec mulier. uerborum tanta cadit uis, tot pariter pelues ac tintinnabula dicas pulsari. iam nemo tubas, nemo aera fatiget: una laboranti poterit succurrere Lunae. inponit finem sapiens et rebus honestis; nam quae docta nimis cupit et facunda uideri crure tenus medio tunicas succingere debet, caedere Siluano porcum, quadrante lauari. non habeat matrona, tibi quae iuncta recumbit, dicendi genus, aut curuum sermone rotato torqueat enthymema, nec historias sciat omnes, sed quaedam ex libris et non intellegat. odi hanc ego quae repetit uoluitque Palaemonis artem seruata semper lege et ratione loquendi ignotosque mihi tenet antiquaria uersus nec curanda uiris. opicae castiget amicae uerba: soloecismum liceat fecisse marito. nil non permittit mulier sibi, turpe putat nil, cum uiridis gemmas collo circumdedit et cum auribus extentis magnos commisit elenchos. [intolerabilius nihil est quam femina diues.] interea foeda aspectu ridendaque multo pane tumet facies aut pinguia Poppaeana spirat et hinc miseri uiscantur labra mariti. ad moechum lota ueniunt cute. quando uideri uult formonsa domi? moechis foliata parantur, his emitur quidquid graciles huc mittitis Indi. tandem aperit uultum et tectoria prima reponit, incipit agnosci, atque illo lacte fouetur propter quod secum comites educit asellas exul Hyperboreum si dimittatur ad axem. sed quae mutatis inducitur atque fouetur tot medicaminibus coctaeque siliginis offas accipit et madidae, facies dicetur an ulcus? est pretium curae penitus cognoscere toto quid faciant agitentque die. si nocte maritus auersus iacuit, periit libraria, ponunt cosmetae tunicas, tarde uenisse Liburnus dicitur et poenas alieni pendere somni cogitur, hic frangit ferulas, rubet ille flagello, hic scutica; sunt quae tortoribus annua praestent. uerberat atque obiter faciem linit, audit amicas aut latum pictae uestis considerat aurum et caedit, longi relegit transuersa diurni et caedit, donec lassis caedentibus 'exi' intonet horrendum iam cognitione peracta. praefectura domus Sicula non mitior aula. nam si constituit solitoque decentius optat ornari et properat iamque expectatur in hortis aut apud Isiacae potius sacraria lenae, disponit crinem laceratis ipsa capillis nuda umeros Psecas infelix nudisque mamillis. 'altior hic quare cincinnus?' taurea punit continuo flexi crimen facinusque capilli. quid Psecas admisit? quaenam est hic culpa puellae, si tibi displicuit nasus tuus? altera laeuum extendit pectitque comas et uoluit in orbem. est in consilio materna admotaque lanis emerita quae cessat acu; sententia prima huius erit, post hanc aetate atque arte minores censebunt, tamquam famae discrimen agatur aut animae: tanta est quaerendi cura decoris. tot premit ordinibus, tot adhuc conpagibus altum aedificat caput: Andromachen a fronte uidebis, post minor est, credas aliam. cedo si breue parui sortita est lateris spatium breuiorque uidetur uirgine Pygmaea nullis adiuta coturnis et leuis erecta consurgit ad oscula planta. nulla uiri cura interea nec mentio fiet damnorum. uiuit tamquam uicina mariti, hoc solo propior, quod amicos coniugis odit et seruos, grauis est rationibus. ecce furentis Bellonae matrisque deum chorus intrat et ingens semiuir, obsceno facies reuerenda minori, mollia qui rapta secuit genitalia testa iam pridem, cui rauca cohors, cui tympana cedunt plebeia et Phrygia uestitur bucca tiara. grande sonat metuique iubet Septembris et austri aduentum, nisi se centum lustrauerit ouis et xerampelinas ueteres donauerit ipsi, ut quidquid subiti et magni discriminis instat in tunicas eat et totum semel expiet annum. hibernum fracta glacie descendet in amnem, ter matutino Tiberi mergetur et ipsis uerticibus timidum caput abluet, inde superbi totum regis agrum nuda ac tremibunda cruentis erepet genibus; si candida iusserit Io, ibit ad Aegypti finem calidaque petitas a Meroe portabit aquas, ut spargat in aede Isidis, antiquo quae proxima surgit ouili. credit enim ipsius dominae se uoce moneri. en animam et mentem cum qua di nocte loquantur! ergo hic praecipuum summumque meretur honorem qui grege linigero circumdatus et grege caluo plangentis populi currit derisor Anubis. ille petit ueniam, quotiens non abstinet uxor concubitu sacris obseruandisque diebus magnaque debetur uiolato poena cadurco et mouisse caput uisa est argentea serpens; illius lacrimae meditataque murmura praestant ut ueniam culpae non abnuat ansere magno scilicet et tenui popano corruptus Osiris. cum dedit ille locum, cophino fenoque relicto arcanam Iudaea tremens mendicat in aurem, interpres legum Solymarum et magna sacerdos arboris ac summi fida internuntia caeli. implet et illa manum, sed parcius; aere minuto qualiacumque uoles Iudaei somnia uendunt. spondet amatorem tenerum uel diuitis orbi testamentum ingens calidae pulmone columbae tractato Armenius uel Commagenus haruspex; pectora pullorum rimabitur, exta catelli interdum et pueri; faciet quod deferat ipse. Chaldaeis sed maior erit fiducia: quidquid dixerit astrologus, credent a fonte relatum Hammonis, quoniam Delphis oracula cessant et genus humanum damnat caligo futuri. praecipuus tamen est horum, qui saepius exul, cuius amicitia conducendaque tabella magnus ciuis obit et formidatus Othoni. inde fides artis, sonuit si dextera ferro laeuaque, si longe castrorum in carcere mansit. nemo mathematicus genium indemnatus habebit, sed qui paene perit, cui uix in Cyclada mitti contigit et parua tandem caruisse Seripho. consulit ictericae lento de funere matris, ante tamen de te Tanaquil tua, quando sororem efferat et patruos, an sit uicturus adulter post ipsam; quid enim maius dare numina possunt? haec tamen ignorat quid sidus triste minetur Saturni, quo laeta Venus se proferat astro, quis mensis damnis, quae dentur tempora lucro: illius occursus etiam uitare memento, in cuius manibus ceu pinguia sucina tritas cernis ephemeridas, quae nullum consulit et iam consulitur, quae castra uiro patriamque petente non ibit pariter numeris reuocata Thrasylli. ad primum lapidem uectari cum placet, hora sumitur ex libro; si prurit frictus ocelli angulus, inspecta genesi collyria poscit; aegra licet iaceat, capiendo nulla uidetur aptior hora cibo nisi quam dederit Petosiris. si mediocris erit, spatium lustrabit utrimque metarum et sortes ducet frontemque manumque praebebit uati crebrum poppysma roganti. diuitibus responsa dabit Phryx augur et inde conductus, dabit astrorum mundique peritus atque aliquis senior qui publica fulgura condit. plebeium in circo positum est et in aggere fatum. quae nudis longum ostendit ceruicibus aurum consulit ante falas delphinorumque columnas an saga uendenti nubat caupone relicto. hae tamen et partus subeunt discrimen et omnis nutricis tolerant fortuna urguente labores, sed iacet aurato uix ulla puerpera lecto. tantum artes huius, tantum medicamina possunt, quae steriles facit atque homines in uentre necandos conducit. gaude, infelix, atque ipse bibendum porrige quidquid erit; nam si distendere uellet et uexare uterum pueris salientibus, esses Aethiopis fortasse pater, mox decolor heres impleret tabulas numquam tibi mane uidendus. transeo suppositos et gaudia uotaque saepe ad spurcos decepta lacus, saepe inde petitos pontifices, salios Scaurorum nomina falso corpore laturos. stat Fortuna inproba noctu adridens nudis infantibus: hos fouet omni inuoluitque sinu, domibus tunc porrigit altis secretumque sibi mimum parat; hos amat, his se ingerit utque suos semper producit alumnos. hic magicos adfert cantus, hic Thessala uendit philtra, quibus ualeat mentem uexare mariti et solea pulsare natis. quod desipis, inde est, inde animi caligo et magna obliuio rerum quas modo gessisti. tamen hoc tolerabile, si non [semper aquam portes rimosa ad dolia, semper 614a istud onus subeas ipsis manantibus urnis, 614b quo rabidus nostro Phalarim de rege dedisti.] 614c et furere incipias ut auunculus ille Neronis, cui totam tremuli frontem Caesonia pulli infudit. quae non faciet quod principis uxor? ardebant cuncta et fracta conpage ruebant non aliter quam si fecisset Iuno maritum insanum. minus ergo nocens erit Agrippinae boletus, siquidem unius praecordia pressit ille senis tremulumque caput descendere iussit in caelum et longa manantia labra saliua: haec poscit ferrum atque ignes, haec potio torquet, haec lacerat mixtos equitum cum sanguine patres. tanti partus equae, tanti una uenefica constat. oderunt natos de paelice; nemo repugnet, nemo uetet, iam iam priuignum occidere fas est. uos ego, pupilli, moneo, quibus amplior est res, custodite animas et nulli credite mensae: liuida materno feruent adipata ueneno. mordeat ante aliquis quidquid porrexerit illa quae peperit, timidus praegustet pocula papas. fingimus haec altum satura sumente coturnum scilicet, et finem egressi legemque priorum grande Sophocleo carmen bacchamur hiatu, montibus ignotum Rutulis caeloque Latino? nos utinam uani. sed clamat Pontia 'feci, confiteor, puerisque meis aconita paraui, quae deprensa patent; facinus tamen ipsa peregi.' tune duos una, saeuissima uipera, cena? tune duos? 'septem, si septem forte fuissent.' credamus tragicis quidquid de Colchide torua dicitur et Procne; nil contra conor. et illae grandia monstra suis audebant temporibus, sed non propter nummos. minor admiratio summis debetur monstris, quotiens facit ira nocentes hunc sexum et rabie iecur incendente feruntur praecipites, ut saxa iugis abrupta, quibus mons subtrahitur cliuoque latus pendente recedit. illam ego non tulerim quae conputat et scelus ingens sana facit. spectant subeuntem fata mariti Alcestim et, similis si permutatio detur, morte uiri cupiant animam seruare catellae. occurrent multae tibi Belides atque Eriphylae mane, Clytemestram nullus non uicus habebit. hoc tantum refert, quod Tyndaris illa bipennem insulsam et fatuam dextra laeuaque tenebat; at nunc res agitur tenui pulmone rubetae, sed tamen et ferro, si praegustarit Atrides Pontica ter uicti cautus medicamina regis.

Satura VII

Et spes et ratio studiorum in Caesare tantum; solus enim tristes hac tempestate Camenas respexit, cum iam celebres notique poetae balneolum Gabiis, Romae conducere furnos temptarent, nec foedum alii nec turpe putarent praecones fieri, cum desertis Aganippes uallibus esuriens migraret in atria Clio. nam si Pieria quadrans tibi nullus in umbra ostendatur, ames nomen uictumque Machaerae et uendas potius commissa quod auctio uendit stantibus, oenophorum, tripedes, armaria, cistas, Alcithoen Pacci, Thebas et Terea Fausti. hoc satius quam si dicas sub iudice 'uidi' quod non uidisti; faciant equites Asiani, [quamquam et Cappadoces faciant equitesque Bithyni] altera quos nudo traducit gallica talo. nemo tamen studiis indignum ferre laborem cogetur posthac, nectit quicumque canoris eloquium uocale modis laurumque momordit. hoc agite, o iuuenes. circumspicit et stimulat uos materiamque sibi ducis indulgentia quaerit. si qua aliunde putas rerum expectanda tuarum praesidia atque ideo croceae membrana tabellae impletur, lignorum aliquid posce ocius et quae componis dona Veneris, Telesine, marito, aut clude et positos tinea pertunde libellos. frange miser calamum uigilataque proelia dele, qui facis in parua sublimia carmina cella, ut dignus uenias hederis et imagine macra. spes nulla ulterior; didicit iam diues auarus tantum admirari, tantum laudare disertos, ut pueri Iunonis auem. sed defluit aetas et pelagi patiens et cassidis atque ligonis. taedia tunc subeunt animos, tunc seque suamque Terpsichoren odit facunda et nuda senectus. accipe nunc artes. ne quid tibi conferat iste, quem colis et Musarum et Apollinis aede relicta, ipse facit uersus atque uni cedit Homero propter mille annos, et si dulcedine famae succensus recites, maculosas commodat aedes. haec longe ferrata domus seruire iubetur in qua sollicitas imitatur ianua portas. scit dare libertos extrema in parte sedentis ordinis et magnas comitum disponere uoces; nemo dabit regum quanti subsellia constant et quae conducto pendent anabathra tigillo quaeque reportandis posita est orchestra cathedris. nos tamen hoc agimus tenuique in puluere sulcos ducimus et litus sterili uersamus aratro. nam si discedas, laqueo tenet ambitiosi [consuetudo mali, tenet insanabile multos] scribendi cacoethes et aegro in corde senescit. sed uatem egregium, cui non sit publica uena, qui nihil eitum soleat deducere, nec qui communi feriat carmen triuiale moneta, hunc, qualem nequeo monstrare et sentio tantum, anxietate carens animus facit, omnis acerbi inpatiens, cupidus siluarum aptusque bibendis fontibus Aonidum. neque enim cantare sub antro Pierio thyrsumque potest contingere maesta paupertas atque aeris inops, quo nocte dieque corpus eget: satur est cum dicit Horatius 'euhoe.' quis locus ingenio, nisi cum se carmine solo uexant et dominis Cirrhae Nysaeque feruntur pectora uestra duas non admittentia curas? magnae mentis opus nec de lodice paranda attonitae currus et equos faciesque deorum aspicere et qualis Rutulum confundat Erinys. nam si Vergilio puer et tolerabile desset hospitium, caderent omnes a crinibus hydri, surda nihil gemeret graue bucina. poscimus ut sit non minor antiquo Rubrenus Lappa coturno, cuius et alueolos et laenam pignerat Atreus? non habet infelix Numitor quod mittat amico, Quintillae quod donet habet, nec defuit illi unde emeret multa pascendum carne leonem iam domitum; constat leuiori belua sumptu nimirum et capiunt plus intestina poetae. contentus fama iaceat Lucanus in hortis marmoreis, at Serrano tenuique Saleiio gloria quantalibet quid erit, si gloria tantum est? curritur ad uocem iucundam et carmen amicae Thebaidos, laetam cum fecit Statius urbem promisitque diem: tanta dulcedine captos adficit ille animos tantaque libidine uolgi auditur. sed cum fregit subsellia uersu esurit, intactam Paridi nisi uendit Agauen. ille et militiae multis largitus honorem semenstri uatum digitos circumligat auro. quod non dant proceres, dabit histrio. tu Camerinos et Baream, tu nobilium magna atria curas? praefectos Pelopea facit, Philomela tribunos. haut tamen inuideas uati quem pulpita pascunt. quis tibi Maecenas, quis nunc erit aut Proculeius aut Fabius, quis Cotta iterum, quis Lentulus alter? tum par ingenio pretium, tunc utile multis pallere et uinum toto nescire Decembri. uester porro labor fecundior, historiarum scriptores? perit hic plus temporis atque olei plus. nullo quippe modo millensima pagina surgit omnibus et crescit multa damnosa papyro; sic ingens rerum numerus iubet atque operum lex. quae tamen inde seges? terrae quis fructus apertae? quis dabit historico quantum daret acta legenti? 'sed genus ignauum, quod lecto gaudet et umbra.' dic igitur quid causidicis ciuilia praestent officia et magno comites in fasce libelli. ipsi magna sonant, sed tum cum creditor audit praecipue, uel si tetigit latus acrior illo qui uenit ad dubium grandi cum codice nomen. tunc inmensa caui spirant mendacia folles conspuiturque sinus; ueram deprendere messem si libet, hinc centum patrimonia causidicorum, parte alia solum russati pone Lacertae. consedere duces, surgis tu pallidus Aiax dicturus dubia pro libertate bubulco iudice. rumpe miser tensum iecur, ut tibi lasso figantur uirides, scalarum gloria, palmae. quod uocis pretium? siccus petasunculus et uas pelamydum aut ueteres, Maurorum epimenia, bulbi aut uinum Tiberi deuectum, quinque lagonae. si quater egisti, si contigit aureus unus, inde cadunt partes ex foedere pragmaticorum. 'Aemilio dabitur quantum licet, et melius nos egimus.' huius enim stat currus aeneus, alti quadriiuges in uestibulis, atque ipse feroci bellatore sedens curuatum hastile minatur eminus et statua meditatur proelia lusca. sic Pedo conturbat, Matho deficit, exitus hic est Tongilii, magno cum rhinocerote lauari qui solet et uexat lutulenta balnea turba perque forum iuuenes longo premit assere Maedos empturus pueros, argentum, murrina, uillas; spondet enim Tyrio stlattaria purpura filo. [et tamen est illis hoc utile. purpura uendit] causidicum uendunt amethystina; conuenit illi et strepitu et facie maioris uiuere census, sed finem inpensae non seruat prodiga Roma. fidimus eloquio? Ciceroni nemo ducentos nunc dederit nummos, nisi fulserit anulus ingens. respicit haec primum qui litigat, an tibi serui octo, decem comites, an post te sella, togati ante pedes. ideo conducta Paulus agebat sardonyche, atque ideo pluris quam Gallus agebat, quam Basilus. rara in tenui facundia panno. quando licet Basilo flentem producere matrem? quis bene dicentem Basilum ferat? accipiat te Gallia uel potius nutricula causidicorum Africa, si placuit mercedem ponere linguae. declamare doces? o ferrea pectora Vetti, cum perimit saeuos classis numerosa tyrannos. nam quaecumque sedens modo legerat, haec eadem stans perferet atque eadem cantabit uersibus isdem. occidit miseros crambe repetita magistros. quis color et quod sit causae genus atque ubi summa quaestio, quae ueniant diuersa parte sagittae, nosse uolunt omnes, mercedem soluere nemo. 'mercedem appellas? quid enim scio?' 'culpa docentis scilicet arguitur, quod laeuae parte mamillae nil salit Arcadico iuueni, cuius mihi sexta quaque die miserum dirus caput Hannibal inplet, quidquid id est de quo deliberat, an petat urbem a Cannis, an post nimbos et fulmina cautus circumagat madidas a tempestate cohortes. quantum uis stipulare et protinus accipe: quid do ut totiens illum pater audiat?' haec alii sex uel plures uno conclamant ore sophistae et ueras agitant lites raptore relicto; fusa uenena silent, malus ingratusque maritus et quae iam ueteres sanant mortaria caecos. ergo sibi dabit ipse rudem, si nostra mouebunt consilia, et uitae diuersum iter ingredietur ad pugnam qui rhetorica descendit ab umbra, summula ne pereat qua uilis tessera uenit frumenti; quippe haec merces lautissima. tempta Chrysogonus quanti doceat uel Pollio quanti lautorum pueros, artem scindes Theodori. balnea sescentis et pluris porticus in qua gestetur dominus quotiens pluit. anne serenum expectet spargatque luto iumenta recenti? hic potius, namque hic mundae nitet ungula mulae. parte alia longis Numidarum fulta columnis surgat et algentem rapiat cenatio solem. quanticumque domus, ueniet qui fercula docte conponit, ueniet qui pulmentaria condit. hos inter sumptus sestertia Quintiliano, ut multum, duo sufficient: res nulla minoris constabit patri quam filius. 'unde igitur tot Quintilianus habet saltus?' exempla nouorum fatorum transi. felix et pulcher et acer, felix et sapiens et nobilis et generosus adpositam nigrae lunam subtexit alutae, felix orator quoque maximus et iaculator et, si perfrixit, cantat bene. distat enim quae sidera te excipiant modo primos incipientem edere uagitus et adhuc a matre rubentem. si Fortuna uolet, fies de rhetore consul; si uolet haec eadem, fiet de consule rhetor. Ventidius quid enim? quid Tullius? anne aliud quam sidus et occulti miranda potentia fati? seruis regna dabunt, captiuis fata triumphum. felix ille tamen coruo quoque rarior albo. paenituit multos uanae sterilisque cathedrae, sicut Tharsimachi probat exitus atque Secundi Carrinatis; et hunc inopem uidistis, Athenae, nil praeter gelidas ausae conferre cicutas. di maiorum umbris tenuem et sine pondere terram spirantisque crocos et in urna perpetuum uer, qui praeceptorem sancti uoluere parentis esse loco. metuens uirgae iam grandis Achilles cantabat patriis in montibus et cui non tunc eliceret risum citharoedi cauda magistri; sed Rufum atque alios caedit sua quemque iuuentus, Rufum, quem totiens Ciceronem Allobroga dixit. quis gremio Celadi doctique Palaemonis adfert quantum grammaticus meruit labor? et tamen ex hoc, quodcumque est (minus est autem quam rhetoris aera), discipuli custos praemordet acoenonoetus et qui dispensat frangit sibi. cede, Palaemon, et patere inde aliquid decrescere, non aliter quam institor hibernae tegetis niueique cadurci, dummodo non pereat mediae quod noctis ab hora sedisti, qua nemo faber, qua nemo sederet qui docet obliquo lanam deducere ferro, dummodo non pereat totidem olfecisse lucernas quot stabant pueri, cum totus decolor esset Flaccus et haereret nigro fuligo Maroni. rara tamen merces quae cognitione tribuni non egeat. sed uos saeuas inponite leges, ut praeceptori uerborum regula constet, ut legat historias, auctores nouerit omnes tamquam ungues digitosque suos, ut forte rogatus, dum petit aut thermas aut Phoebi balnea, dicat nutricem Anchisae, nomen patriamque nouercae Anchemoli, dicat quot Acestes uixerit annis, quot Siculi Phrygibus uini donauerit urnas. exigite ut mores teneros ceu pollice ducat, ut si quis cera uoltum facit; exigite ut sit et pater ipsius coetus, ne turpia ludant, ne faciant uicibus. non est leue tot puerorum obseruare manus oculosque in fine trementis. 'haec' inquit 'cura; sed cum se uerterit annus, accipe, uictori populus quod postulat, aurum.'

Satura VIII

Stemmata quid faciunt? quid prodest, Pontice, longo sanguine censeri, pictos ostendere uultus maiorum et stantis in curribus Aemilianos et Curios iam dimidios umeroque minorem Coruinum et Galbam auriculis nasoque carentem, [quis fructus generis tabula iactare capaci Coruinum, posthac multa contingere uirga fumosos equitum cum dictatore magistros,] si coram Lepidis male uiuitur? effigies quo tot bellatorum, si luditur alea pernox ante Numantinos, si dormire incipis ortu luciferi, quo signa duces et castra mouebant? cur Allobrogicis et magna gaudeat ara natus in Herculeo Fabius lare, si cupidus, si uanus et Euganea quantumuis mollior agna, si tenerum attritus Catinensi pumice lumbum squalentis traducit auos emptorque ueneni frangenda miseram funestat imagine gentem? tota licet ueteres exornent undique cerae atria, nobilitas sola est atque unica uirtus. Paulus uel Cossus uel Drusus moribus esto, hos ante effigies maiorum pone tuorum, praecedant ipsas illi te consule uirgas. prima mihi debes animi bona. sanctus haberi iustitiaeque tenax factis dictisque mereris? agnosco procerem; salue Gaetulice, seu tu Silanus: quocumque alto de sanguine rarus ciuis et egregius patriae contingis ouanti, exclamare libet populus quod clamat Osiri inuento. quis enim generosum dixerit hunc qui indignus genere et praeclaro nomine tantum insignis? nanum cuiusdam Atlanta uocamus, Aethiopem Cycnum, prauam extortamque puellam Europen; canibus pigris scabieque uetusta leuibus et siccae lambentibus ora lucernae nomen erit pardus, tigris, leo, si quid adhuc est quod fremat in terris uiolentius. ergo cauebis et metues ne tu sic Creticus aut Camerinus. his ego quem monui? tecum mihi sermo, Rubelli Blande. tumes alto Drusorum stemmate, tamquam feceris ipse aliquid propter quod nobilis esses, ut te conciperet quae sanguine fulget Iuli, non quae uentoso conducta sub aggere texit. 'uos humiles' inquis 'uolgi pars ultima nostri, quorum nemo queat patriam monstrare parentis, ast ego Cecropides.' uiuas et originis huius gaudia longa feras. tamen ima plebe Quiritem facundum inuenies, solet hic defendere causas nobilis indocti; ueniet de plebe togata qui iuris nodos et legum aenigmata soluat; hinc petit Euphraten iuuenis domitique Bataui custodes aquilas armis industrius; at tu nil nisi Cecropides truncoque simillimus Hermae. nullo quippe alio uincis discrimine quam quod illi marmoreum caput est, tua uiuit imago. dic mihi, Teucrorum proles, animalia muta quis generosa putet nisi fortia. nempe uolucrem sic laudamus equum, facili cui plurima palma feruet et exultat rauco uictoria circo; nobilis hic, quocumque uenit de gramine, cuius clara fuga ante alios et primus in aequore puluis. sed uenale pecus Coryphaei posteritas et Hirpini, si rara iugo uictoria sedit. nil ibi maiorum respectus, gratia nulla umbrarum; dominos pretiis mutare iubentur exiguis, trito ducunt epiraedia collo segnipedes dignique molam uersare nepotes. ergo ut miremur te, non tua, priuum aliquid da quod possim titulis incidere praeter honores quos illis damus ac dedimus, quibus omnia debes. haec satis ad iuuenem quem nobis fama superbum tradit et inflatum plenumque Nerone propinquo; rarus enim ferme sensus communis in illa fortuna. sed te censeri laude tuorum, Pontice, noluerim sic ut nihil ipse futurae laudis agas. miserum est aliorum incumbere famae, ne conlapsa ruant subductis tecta columnis. stratus humi palmes uiduas desiderat ulmos. esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem integer; ambiguae si quando citabere testis incertaeque rei, Phalaris licet imperet ut sis falsus et admoto dictet periuria tauro, summum crede nefas animam praeferre pudori et propter uitam uiuendi perdere causas. dignus morte perit, cenet licet ostrea centum Gaurana et Cosmi toto mergatur aeno. expectata diu tandem prouincia cum te rectorem accipiet, pone irae frena modumque, pone et auaritiae, miserere inopum sociorum: ossa uides rerum uacuis exucta medullis. respice quid moneant leges, quid curia mandet, praemia quanta bonos maneant, quam fulmine iusto et Capito et Tutor ruerint damnante senatu, piratae Cilicum. sed quid damnatio confert? praeconem, Chaerippe, tuis circumspice pannis, cum Pansa eripiat quidquid tibi Natta reliquit, iamque tace; furor est post omnia perdere naulum. non idem gemitus olim neque uulnus erat par damnorum sociis florentibus et modo uictis. plena domus tunc omnis, et ingens stabat aceruos nummorum, Spartana chlamys, conchylia Coa, et cum Parrhasii tabulis signisque Myronis Phidiacum uiuebat ebur, nec non Polycliti multus ubique labor, rarae sine Mentore mensae. inde ~Dolabella atque hinc~ Antonius, inde sacrilegus Verres referebant nauibus altis occulta spolia et plures de pace triumphos. nunc sociis iuga pauca boum, grex paruus equarum, et pater armenti capto eripietur agello, ipsi deinde Lares, si quod spectabile signum. [si quis in aedicula deus unicus; haec etenim sunt pro summis, nam sunt haec maxima. despicias tu] forsitan inbellis Rhodios unctamque Corinthon despicias merito: quid resinata iuuentus cruraque totius facient tibi leuia gentis? horrida uitanda est Hispania, Gallicus axis Illyricumque latus; parce et messoribus illis qui saturant urbem circo scenaeque uacantem; quanta autem inde feres tam dirae praemia culpae, cum tenuis nuper Marius discinxerit Afros? curandum in primis ne magna iniuria fiat fortibus et miseris. tollas licet omne quod usquam est auri atque argenti, scutum gladiumque relinques. [et iaculum et galeam; spoliatis arma supersunt.] quod modo proposui, non est sententia, uerum est; credite me uobis folium recitare Sibyllae. si tibi sancta cohors comitum, si nemo tribunal uendit acersecomes, si nullum in coniuge crimen nec per conuentus et cuncta per oppida curuis unguibus ire parat nummos raptura Celaeno, tum licet a Pico numeres genus, altaque si te nomina delectant omnem Titanida pugnam inter maiores ipsumque Promethea ponas. [de quocumque uoles proauom tibi sumito libro.] quod si praecipitem rapit ambitio atque libido, si frangis uirgas sociorum in sanguine, si te delectant hebetes lasso lictore secures, incipit ipsorum contra te stare parentum nobilitas claramque facem praeferre pudendis. omne animi uitium tanto conspectius in se crimen habet, quanto maior qui peccat habetur. quo mihi te, solitum falsas signare tabellas, in templis quae fecit auus statuamque parentis ante triumphalem? quo, si nocturnus adulter tempora Santonico uelas adoperta cucullo? praeter maiorum cineres atque ossa uolucri carpento rapitur pinguis Lateranus, et ipse, ipse rotam adstringit sufflamine mulio consul, nocte quidem, sed Luna uidet, sed sidera testes intendunt oculos. finitum tempus honoris cum fuerit, clara Lateranus luce flagellum sumet et occursum numquam trepidabit amici iam senis ac uirga prior adnuet atque maniplos soluet et infundet iumentis hordea lassis. interea, dum lanatas robumque iuuencum more Numae caedit, Iouis ante altaria iurat solam Eponam et facies olida ad praesepia pictas. sed cum peruigiles placet instaurare popinas, obuius adsiduo Syrophoenix udus amomo currit, Idymaeae Syrophoenix incola portae hospitis adfectu dominum regemque salutat, et cum uenali Cyane succincta lagona. defensor culpae dicet mihi 'fecimus et nos haec iuuenes.' esto, desisti nempe nec ultra fouisti errorem. breue sit quod turpiter audes, quaedam cum prima resecentur crimina barba. indulge ueniam pueris: Lateranus ad illos thermarum calices inscriptaque lintea uadit maturus bello Armeniae Syriaeque tuendis amnibus et Rheno atque Histro. praestare Neronem securum ualet haec aetas. mitte Ostia, Caesar, mitte, sed in magna legatum quaere popina: inuenies aliquo cum percussore iacentem, permixtum nautis et furibus ac fugitiuis, inter carnifices et fabros sandapilarum et resupinati cessantia tympana galli. aequa ibi libertas, communia pocula, lectus non alius cuiquam, nec mensa remotior ulli. quid facias talem sortitus, Pontice, seruum? nempe in Lucanos aut Tusca ergastula mittas. at uos, Troiugenae, uobis ignoscitis et quae turpia cerdoni Volesos Brutumque decebunt. quid si numquam adeo foedis adeoque pudendis utimur exemplis, ut non peiora supersint? consumptis opibus uocem, Damasippe, locasti sipario, clamosum ageres ut Phasma Catulli. Laureolum uelox etiam bene Lentulus egit, iudice me dignus uera cruce. nec tamen ipsi ignoscas populo; populi frons durior huius, qui sedet et spectat triscurria patriciorum, planipedes audit Fabios, ridere potest qui Mamercorum alapas. quanti sua funera uendant quid refert? uendunt nullo cogente Nerone, nec dubitant celsi praetoris uendere ludis. finge tamen gladios inde atque hinc pulpita poni, quid satius? mortem sic quisquam exhorruit, ut sit zelotypus Thymeles, stupidi collega Corinthi? res haut mira tamen citharoedo principe mimus nobilis. haec ultra quid erit nisi ludus? et illic dedecus urbis habes, nec murmillonis in armis nec clipeo Gracchum pugnantem aut falce supina; damnat enim talis habitus [sed damnat et odit, nec galea faciem abscondit]: mouet ecce tridentem. postquam uibrata pendentia retia dextra nequiquam effudit, nudum ad spectacula uoltum erigit et tota fugit agnoscendus harena. credamus tunicae, de faucibus aurea cum se porrigat et longo iactetur spira galero. ergo ignominiam grauiorem pertulit omni uolnere cum Graccho iussus pugnare secutor. libera si dentur populo suffragia, quis tam perditus ut dubitet Senecam praeferre Neroni? cuius supplicio non debuit una parari simia nec serpens unus nec culleus unus. par Agamemnonidae crimen, sed causa facit rem dissimilem. quippe ille deis auctoribus ultor patris erat caesi media inter pocula, sed nec Electrae iugulo se polluit aut Spartani sanguine coniugii, nullis aconita propinquis miscuit, in scena numquam cantauit Orestes, Troica non scripsit. quid enim Verginius armis debuit ulcisci magis aut cum Vindice Galba, quod Nero tam saeua crudaque tyrannide fecit? haec opera atque hae sunt generosi principis artes, gaudentis foedo peregrina ad pulpita cantu prostitui Graiaeque apium meruisse coronae. maiorum effigies habeant insignia uocis, ante pedes Domiti longum tu pone Thyestae syrma uel Antigones seu personam Melanippes, et de marmoreo citharam suspende colosso. quid, Catilina, tuis natalibus atque Cethegi inueniet quisquam sublimius? arma tamen uos nocturna et flammas domibus templisque paratis, ut bracatorum pueri Senonumque minores, ausi quod liceat tunica punire molesta. sed uigilat consul uexillaque uestra coercet. hic nouus Arpinas, ignobilis et modo Romae municipalis eques, galeatum ponit ubique praesidium attonitis et in omni monte laborat. tantum igitur muros intra toga contulit illi nominis ac tituli, quantum ~in~ Leucade, quantum Thessaliae campis Octauius abstulit udo caedibus adsiduis gladio; sed Roma parentem, Roma patrem patriae Ciceronem libera dixit. Arpinas alius Volscorum in monte solebat poscere mercedes alieno lassus aratro; nodosam post haec frangebat uertice uitem, si lentus pigra muniret castra dolabra. hic tamen et Cimbros et summa pericula rerum excipit et solus trepidantem protegit urbem, atque ideo, postquam ad Cimbros stragemque uolabant qui numquam attigerant maiora cadauera corui, nobilis ornatur lauro collega secunda. plebeiae Deciorum animae, plebeia fuerunt nomina; pro totis legionibus hi tamen et pro omnibus auxiliis atque omni pube Latina sufficiunt dis infernis Terraeque parenti. [pluris enim Decii quam quae seruantur ab illis.] ancilla natus trabeam et diadema Quirini et fascis meruit, regum ultimus ille bonorum. prodita laxabant portarum claustra tyrannis exulibus iuuenes ipsius consulis et quos magnum aliquid dubia pro libertate deceret, quod miraretur cum Coclite Mucius et quae imperii finis Tiberinum uirgo natauit. occulta ad patres produxit crimina seruus matronis lugendus; at illos uerbera iustis adficiunt poenis et legum prima securis. malo pater tibi sit Thersites, dummodo tu sis Aeacidae similis Volcaniaque arma capessas, quam te Thersitae similem producat Achilles. et tamen, ut longe repetas longeque reuoluas nomen, ab infami gentem deducis asylo; maiorum primus, quisquis fuit ille, tuorum aut pastor fuit aut illud quod dicere nolo.

Satura X

Omnibus in terris, quae sunt a Gadibus usque Auroram et Gangen, pauci dinoscere possunt uera bona atque illis multum diuersa, remota erroris nebula. quid enim ratione timemus aut cupimus? quid tam dextro pede concipis ut te conatus non paeniteat uotique peracti? euertere domos totas optantibus ipsis di faciles. nocitura toga, nocitura petuntur militia; torrens dicendi copia multis et sua mortifera est facundia; uiribus ille confisus periit admirandisque lacertis; sed pluris nimia congesta pecunia cura strangulat et cuncta exuperans patrimonia census quanto delphinis ballaena Britannica maior. temporibus diris igitur iussuque Neronis Longinum et magnos Senecae praediuitis hortos clausit et egregias Lateranorum obsidet aedes tota cohors: rarus uenit in cenacula miles. pauca licet portes argenti uascula puri nocte iter ingressus, gladium contumque timebis et mota ad lunam trepidabis harundinis umbra: cantabit uacuus coram latrone uiator. prima fere uota et cunctis notissima templis diuitiae, crescant ut opes, ut maxima toto nostra sit arca foro. sed nulla aconita bibuntur fictilibus; tunc illa time cum pocula sumes gemmata et lato Setinum ardebit in auro. iamne igitur laudas quod de sapientibus alter ridebat, quotiens a limine mouerat unum protuleratque pedem, flebat contrarius auctor? sed facilis cuiuis rigidi censura cachinni: mirandum est unde ille oculis suffecerit umor. perpetuo risu pulmonem agitare solebat Democritus, quamquam non essent urbibus illis praetextae, trabeae, fasces, lectica, tribunal. quid si uidisset praetorem curribus altis extantem et medii sublimem puluere circi in tunica Iouis et pictae Sarrana ferentem ex umeris aulaea togae magnaeque coronae tantum orbem, quanto ceruix non sufficit ulla? quippe tenet sudans hanc publicus et, sibi consul ne placeat, curru seruus portatur eodem. da nunc et uolucrem, sceptro quae surgit eburno, illinc cornicines, hinc praecedentia longi agminis officia et niueos ad frena Quirites, defossa in loculos quos sportula fecit amicos. tum quoque materiam risus inuenit ad omnis occursus hominum, cuius prudentia monstrat summos posse uiros et magna exempla daturos ueruecum in patria crassoque sub aere nasci. ridebat curas nec non et gaudia uolgi, interdum et lacrimas, cum Fortunae ipse minaci mandaret laqueum mediumque ostenderet unguem. ergo superuacua aut quae perniciosa petuntur? propter quae fas est genua incerare deorum? quosdam praecipitat subiecta potentia magnae inuidiae, mergit longa atque insignis honorum pagina. descendunt statuae restemque secuntur, ipsas deinde rotas bigarum inpacta securis caedit et inmeritis franguntur crura caballis. iam strident ignes, iam follibus atque caminis ardet adoratum populo caput et crepat ingens Seianus, deinde ex facie toto orbe secunda fiunt urceoli, pelues, sartago, matellae. pone domi laurus, duc in Capitolia magnum cretatumque bouem: Seianus ducitur unco spectandus, gaudent omnes. 'quae labra, quis illi uultus erat! numquam, si quid mihi credis, amaui hunc hominem. sed quo cecidit sub crimine? quisnam delator quibus indicibus, quo teste probauit?' 'nil horum; uerbosa et grandis epistula uenit a Capreis.' 'bene habet, nil plus interrogo.' sed quid turba Remi? sequitur fortunam, ut semper, et odit damnatos. idem populus, si Nortia Tusco fauisset, si oppressa foret secura senectus principis, hac ipsa Seianum diceret hora Augustum. iam pridem, ex quo suffragia nulli uendimus, effudit curas; nam qui dabat olim imperium, fasces, legiones, omnia, nunc se continet atque duas tantum res anxius optat, panem et circenses. 'perituros audio multos.' 'nil dubium, magna est fornacula.' 'pallidulus mi Bruttidius meus ad Martis fuit obuius aram; quam timeo, uictus ne poenas exigat Aiax ut male defensus. curramus praecipites et, dum iacet in ripa, calcemus Caesaris hostem. sed uideant serui, ne quis neget et pauidum in ius ceruice obstricta dominum trahat.' hi sermones tunc de Seiano, secreta haec murmura uolgi. uisne salutari sicut Seianus, habere tantundem atque illi summas donare curules, illum exercitibus praeponere, tutor haberi principis angusta Caprearum in rupe sedentis cum grege Chaldaeo? uis certe pila, cohortis, egregios equites et castra domestica; quidni haec cupias? et qui nolunt occidere quemquam posse uolunt. sed quae praeclara et prospera tanti, ut rebus laetis par sit mensura malorum? huius qui trahitur praetextam sumere mauis an Fidenarum Gabiorumque esse potestas et de mensura ius dicere, uasa minora frangere pannosus uacuis aedilis Vlubris? ergo quid optandum foret ignorasse fateris Seianum; nam qui nimios optabat honores et nimias poscebat opes, numerosa parabat excelsae turris tabulata, unde altior esset casus et inpulsae praeceps inmane ruinae. quid Crassos, quid Pompeios euertit et illum, ad sua qui domitos deduxit flagra Quirites? summus nempe locus nulla non arte petitus magnaque numinibus uota exaudita malignis. ad generum Cereris sine caede ac uulnere pauci descendunt reges et sicca morte tyranni. eloquium ac famam Demosthenis aut Ciceronis incipit optare et totis quinquatribus optat quisquis adhuc uno parcam colit asse Mineruam, quem sequitur custos angustae uernula capsae. eloquio sed uterque perit orator, utrumque largus et exundans leto dedit ingenii fons. ingenio manus est et ceruix caesa, nec umquam sanguine causidici maduerunt rostra pusilli. 'o fortunatam natam me consule Romam:' Antoni gladios potuit contemnere si sic omnia dixisset. ridenda poemata malo quam te, conspicuae diuina Philippica famae, uolueris a prima quae proxima. saeuus et illum exitus eripuit, quem mirabantur Athenae torrentem et pleni moderantem frena theatri. dis ille aduersis genitus fatoque sinistro, quem pater ardentis massae fuligine lippus a carbone et forcipibus gladiosque paranti incude et luteo Volcano ad rhetora misit. bellorum exuuiae, truncis adfixa tropaeis lorica et fracta de casside buccula pendens et curtum temone iugum uictaeque triremis aplustre et summo tristis captiuos in arcu humanis maiora bonis creduntur. ad hoc se Romanus Graiusque et barbarus induperator erexit, causas discriminis atque laboris inde habuit: tanto maior famae sitis est quam uirtutis. quis enim uirtutem amplectitur ipsam, praemia si tollas? patriam tamen obruit olim gloria paucorum et laudis titulique cupido haesuri saxis cinerum custodibus, ad quae discutienda ualent sterilis mala robora fici, quandoquidem data sunt ipsis quoque fata sepulcris. expende Hannibalem: quot libras in duce summo inuenies? hic est quem non capit Africa Mauro percussa oceano Niloque admota tepenti rursus ad Aethiopum populos aliosque elephantos. additur imperiis Hispania, Pyrenaeum transilit. opposuit natura Alpemque niuemque: diducit scopulos et montem rumpit aceto. iam tenet Italiam, tamen ultra pergere tendit. 'acti' inquit 'nihil est, nisi Poeno milite portas frangimus et media uexillum pono Subura.' o qualis facies et quali digna tabella, cum Gaetula ducem portaret belua luscum! exitus ergo quis est? o gloria! uincitur idem nempe et in exilium praeceps fugit atque ibi magnus mirandusque cliens sedet ad praetoria regis, donec Bithyno libeat uigilare tyranno. finem animae, quae res humanas miscuit olim, non gladii, non saxa dabunt nec tela, sed ille Cannarum uindex et tanti sanguinis ultor anulus. i, demens, et saeuas curre per Alpes ut pueris placeas et declamatio fias. unus Pellaeo iuueni non sufficit orbis, aestuat infelix angusto limite mundi ut Gyarae clausus scopulis paruaque Seripho; cum tamen a figulis munitam intrauerit urbem, sarcophago contentus erit. mors sola fatetur quantula sint hominum corpuscula. creditur olim uelificatus Athos et quidquid Graecia mendax audet in historia, constratum classibus isdem suppositumque rotis solidum mare; credimus altos defecisse amnes epotaque flumina Medo prandente et madidis cantat quae Sostratus alis. ille tamen qualis rediit Salamine relicta, in Corum atque Eurum solitus saeuire flagellis barbarus Aeolio numquam hoc in carcere passos, ipsum conpedibus qui uinxerat Ennosigaeum (mitius id sane, quod non et stigmate dignum credidit. huic quisquam uellet seruire deorum?)— sed qualis rediit? nempe una naue, cruentis fluctibus ac tarda per densa cadauera prora. has totiens optata exegit gloria poenas. 'da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos.' hoc recto uoltu, solum hoc et pallidus optas. sed quam continuis et quantis longa senectus plena malis! deformem et taetrum ante omnia uultum dissimilemque sui, deformem pro cute pellem pendentisque genas et talis aspice rugas quales, umbriferos ubi pandit Thabraca saltus, in uetula scalpit iam mater simia bucca. plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille hoc atque +ille+ alio, multum hic robustior illo: una senum facies, cum uoce trementia membra et iam leue caput madidique infantia nasi; frangendus misero gingiua panis inermi. usque adeo grauis uxori natisque sibique, ut captatori moueat fastidia Cosso. non eadem uini atque cibi torpente palato gaudia; nam coitus iam longa obliuio, uel si coneris, iacet exiguus cum ramice neruus et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit. anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri canities? quid quod merito suspecta libido est quae uenerem adfectat sine uiribus? aspice partis nunc damnum alterius. nam quae cantante uoluptas, sit licet eximius, citharoedo siue Seleuco et quibus aurata mos est fulgere lacerna? quid refert, magni sedeat qua parte theatri qui uix cornicines exaudiet atque tubarum concentus? clamore opus est ut sentiat auris quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas. praeterea minimus gelido iam in corpore sanguis febre calet sola, circumsilit agmine facto morborum omne genus, quorum si nomina quaeras, promptius expediam quot amauerit Oppia moechos, quot Themison aegros autumno occiderit uno, quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus pupillos, quot longa uiros exorbeat uno Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus; percurram citius quot uillas possideat nunc quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat. ille umero, hic lumbis, hic coxa debilis; ambos perdidit ille oculos et luscis inuidet; huius pallida labra cibum accipiunt digitis alienis, ipse ad conspectum cenae diducere rictum suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis, ad quem ore uolat pleno mater ieiuna. sed omni membrorum damno maior dementia, quae nec nomina seruorum nec uoltum agnoscit amici cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos quos genuit, quos eduxit. nam codice saeuo heredes uetat esse suos, bona tota feruntur ad Phialen; tantum artificis ualet halitus oris, quod steterat multis in carcere fornicis annis. ut uigeant sensus animi, ducenda tamen sunt funera natorum, rogus aspiciendus amatae coniugis et fratris plenaeque sororibus urnae. haec data poena diu uiuentibus, ut renouata semper clade domus multis in luctibus inque perpetuo maerore et nigra ueste senescant. rex Pylius, magno si quicquam credis Homero, exemplum uitae fuit a cornice secundae. felix nimirum, qui tot per saecula mortem distulit atque suos iam dextra conputat annos, quique nouum totiens mustum bibit. oro parumper attendas quantum de legibus ipse queratur fatorum et nimio de stamine, cum uidet acris Antilochi barbam ardentem, cum quaerit ab omni, quisquis adest, socio cur haec in tempora duret, quod facinus dignum tam longo admiserit aeuo. haec eadem Peleus, raptum cum luget Achillem, atque alius, cui fas Ithacum lugere natantem. incolumi Troia Priamus uenisset ad umbras Assaraci magnis sollemnibus Hectore funus portante ac reliquis fratrum ceruicibus inter Iliadum lacrimas, ut primos edere planctus Cassandra inciperet scissaque Polyxena palla, si foret extinctus diuerso tempore, quo non coeperat audaces Paris aedificare carinas. longa dies igitur quid contulit? omnia uidit euersa et flammis Asiam ferroque cadentem. tunc miles tremulus posita tulit arma tiara et ruit ante aram summi Iouis ut uetulus bos, qui domini cultris tenue et miserabile collum praebet ab ingrato iam fastiditus aratro. exitus ille utcumque hominis, sed torua canino latrauit rictu quae post hunc uixerat uxor. festino ad nostros et regem transeo Ponti et Croesum, quem uox iusti facunda Solonis respicere ad longae iussit spatia ultima uitae. exilium et carcer Minturnarumque paludes et mendicatus uicta Carthagine panis hinc causas habuere; quid illo ciue tulisset natura in terris, quid Roma beatius umquam, si circumducto captiuorum agmine et omni bellorum pompa animam exhalasset opimam, cum de Teutonico uellet descendere curru? prouida Pompeio dederat Campania febres optandas, sed multae urbes et publica uota uicerunt; igitur Fortuna ipsius et urbis seruatum uicto caput abstulit. hoc cruciatu Lentulus, hac poena caruit ceciditque Cethegus integer et iacuit Catilina cadauere toto. formam optat modico pueris, maiore puellis murmure, cum Veneris fanum uidet, anxia mater usque ad delicias uotorum. 'cur tamen' inquit 'corripias? pulchra gaudet Latona Diana.' sed uetat optari faciem Lucretia qualem ipsa habuit, cuperet Rutilae Verginia gibbum accipere +atque suum+ Rutilae dare. filius autem corporis egregii miseros trepidosque parentes semper habet: rara est adeo concordia formae atque pudicitiae. sanctos licet horrida mores tradiderit domus ac ueteres imitata Sabinos, praeterea castum ingenium uoltumque modesto sanguine feruentem tribuat natura benigna larga manu (quid enim puero conferre potest plus custode et cura natura potentior omni?), non licet esse uiro; nam prodiga corruptoris improbitas ipsos audet temptare parentes: tanta in muneribus fiducia. nullus ephebum deformem saeua castrauit in arce tyrannus, nec praetextatum rapuit Nero loripedem nec strumosum atque utero pariter gibboque tumentem. i nunc et iuuenis specie laetare tui, quem maiora expectant discrimina. fiet adulter publicus et poenas metuet quascumque mariti +irati+ debet, nec erit felicior astro Martis, ut in laqueos numquam incidat. exigit autem interdum ille dolor plus quam lex ulla dolori concessit: necat hic ferro, secat ille cruentis uerberibus, quosdam moechos et mugilis intrat. sed tuus Endymion dilectae fiet adulter matronae. mox cum dederit Seruilia nummos fiet et illius quam non amat, exuet omnem corporis ornatum; quid enim ulla negauerit udis inguinibus, siue est haec Oppia siue Catulla? deterior totos habet illic femina mores. 'sed casto quid forma nocet?' quid profuit immo Hippolyto graue propositum, quid Bellerophonti? erubuit +nempe haec+ ceu fastidita repulso nec Stheneboea minus quam Cressa excanduit, et se concussere ambae. mulier saeuissima tunc est cum stimulos odio pudor admouet. elige quidnam suadendum esse putes cui nubere Caesaris uxor destinat. optimus hic et formonsissimus idem gentis patriciae rapitur miser extinguendus Messalinae oculis; dudum sedet illa parato flammeolo Tyriusque palam genialis in hortis sternitur et ritu decies centena dabuntur antiquo, ueniet cum signatoribus auspex. haec tu secreta et paucis commissa putabas? non nisi legitime uolt nubere. quid placeat dic. ni parere uelis, pereundum erit ante lucernas; si scelus admittas, dabitur mora paruula, dum res nota urbi et populo contingat principis aurem. dedecus ille domus sciet ultimus. interea tu obsequere imperio, si tanti uita dierum paucorum. quidquid leuius meliusque putaris, praebenda est gladio pulchra haec et candida ceruix. nil ergo optabunt homines? si consilium uis, permittes ipsis expendere numinibus quid conueniat nobis rebusque sit utile nostris; nam pro iucundis aptissima quaeque dabunt di. carior est illis homo quam sibi. nos animorum inpulsu et caeca magnaque cupidine ducti coniugium petimus partumque uxoris, at illis notum qui pueri qualisque futura sit uxor. ut tamen et poscas aliquid uoueasque sacellis exta et candiduli diuina tomacula porci, orandum est ut sit mens sana in corpore sano. fortem posce animum mortis terrore carentem, qui spatium uitae extremum inter munera ponat naturae, qui ferre queat quoscumque labores, nesciat irasci, cupiat nihil et potiores Herculis aerumnas credat saeuosque labores et uenere et cenis et pluma Sardanapalli. monstro quod ipse tibi possis dare; semita certe tranquillae per uirtutem patet unica uitae. nullum numen habes, si sit prudentia: nos te, nos facimus, Fortuna, deam caeloque locamus.

Satura XI

Atticus eximie si cenat, lautus habetur, si Rutilus, demens. quid enim maiore cachinno excipitur uolgi quam pauper Apicius? omnis conuictus, thermae, stationes, omne theatrum de Rutilo. nam dum ualida ac iuuenalia membra sufficiunt galeae dumque ardent sanguine, fertur non cogente quidem sed nec prohibente tribuno scripturus leges et regia uerba lanistae. multos porro uides, quos saepe elusus ad ipsum creditor introitum solet expectare macelli, et quibus in solo uiuendi causa palato est. egregius cenat meliusque miserrimus horum et cito casurus iam perlucente ruina. interea gustus elementa per omnia quaerunt numquam animo pretiis obstantibus; interius si attendas, magis illa iuuant quae pluris ementur. ergo haut difficile est perituram arcessere summam lancibus oppositis uel matris imagine fracta, et quadringentis nummis condire gulosum fictile; sic ueniunt ad miscellanea ludi. refert ergo quis haec eadem paret; in Rutilo nam luxuria est, in Ventidio laudabile nomen sumit et a censu famam trahit. illum ego iure despiciam, qui scit quanto sublimior Atlas omnibus in Libya sit montibus, hic tamen idem ignorat quantum ferrata distet ab arca sacculus. e caelo descendit gn�yi seaut�n figendum et memori tractandum pectore, siue coniugium quaeras uel sacri in parte senatus esse uelis; neque enim loricam poscit Achillis Thersites, in qua se traducebat Vlixes; ancipitem seu tu magno discrimine causam protegere adfectas, te consule, dic tibi qui sis, orator uehemens an Curtius et Matho buccae. noscenda est mensura sui spectandaque rebus in summis minimisque, etiam cum piscis emetur, ne mullum cupias, cum sit tibi gobio tantum in loculis. quis enim te deficiente crumina et crescente gula manet exitus, aere paterno ac rebus mersis in uentrem fenoris atque argenti grauis et pecorum agrorumque capacem? talibus a dominis post cuncta nouissimus exit anulus, et digito mendicat Pollio nudo. non praematuri cineres nec funus acerbum luxuriae sed morte magis metuenda senectus. hi plerumque gradus: conducta pecunia Romae et coram dominis consumitur; inde, ubi paulum nescio quid superest et pallet fenoris auctor, qui uertere solum, Baias et ad ostrea currunt. cedere namque foro iam non est deterius quam Esquilias a feruenti migrare Subura. ille dolor solus patriam fugientibus, illa maestitia est, caruisse anno circensibus uno. sanguinis in facie non haeret gutta, morantur pauci ridiculum et fugientem ex urbe pudorem. experiere hodie numquid pulcherrima dictu, Persice, non praestem uita et moribus et re, si laudem siliquas occultus ganeo, pultes coram aliis dictem puero sed in aure placentas. nam cum sis conuiua mihi promissus, habebis Euandrum, uenies Tirynthius aut minor illo hospes, et ipse tamen contingens sanguine caelum, alter aquis, alter flammis ad sidera missus. fercula nunc audi nullis ornata macellis. de Tiburtino ueniet pinguissimus agro haedulus et toto grege mollior, inscius herbae necdum ausus uirgas humilis mordere salicti, qui plus lactis habet quam sanguinis, et montani asparagi, posito quos legit uilica fuso. grandia praeterea tortoque calentia feno oua adsunt ipsis cum matribus, et seruatae parte anni quales fuerant in uitibus uuae, Signinum Syriumque pirum, de corbibus isdem aemula Picenis et odoris mala recentis nec metuenda tibi, siccatum frigore postquam autumnum et crudi posuere pericula suci. haec olim nostri iam luxuriosa senatus cena fuit. Curius paruo quae legerat horto ipse focis breuibus ponebat holuscula, quae nunc squalidus in magna fastidit conpede fossor, qui meminit calidae sapiat quid uolua popinae. sicci terga suis rara pendentia crate moris erat quondam festis seruare diebus et natalicium cognatis ponere lardum accedente noua, si quam dabat hostia, carne. cognatorum aliquis titulo ter consulis atque castrorum imperiis et dictatoris honore functus ad has epulas solito maturius ibat erectum domito referens a monte ligonem. cum tremerent autem Fabios durumque Catonem et Scauros et Fabricium, rigidique seueros censoris mores etiam collega timeret, nemo inter curas et seria duxit habendum qualis in Oceani fluctu testudo nataret, clarum Troiugenis factura et nobile fulcrum; sed nudo latere et paruis frons aerea lectis uile coronati caput ostendebat aselli, ad quod lasciui ludebant ruris alumni. [tales ergo cibi qualis domus atque supellex.] tunc rudis et Graias mirari nescius artes urbibus euersis praedarum in parte reperta magnorum artificum frangebat pocula miles, ut phaleris gauderet ecus caelataque cassis Romuleae simulacra ferae mansuescere iussae imperii fato, geminos sub rupe Quirinos ac nudam effigiem in clipeo uenientis et hasta pendentisque dei perituro ostenderet hosti. ponebant igitur Tusco farrata catino: argenti quod erat solis fulgebat in armis. omnia tunc quibus inuideas, si liuidulus sis. templorum quoque maiestas praesentior, et uox nocte fere media mediamque audita per urbem litore ab Oceani Gallis uenientibus et dis officium uatis peragentibus. his monuit nos, hanc rebus Latiis curam praestare solebat fictilis et nullo uiolatus Iuppiter auro. illa domi natas nostraque ex arbore mensas tempora uiderunt; hos lignum stabat ad usus, annosam si forte nucem deiecerat eurus. at nunc diuitibus cenandi nulla uoluptas, nil rhombus, nil damma sapit, putere uidentur unguenta atque rosae, latos nisi sustinet orbis grande ebur et magno sublimis pardus hiatu dentibus ex illis quos mittit porta Syenes et Mauri celeres et Mauro obscurior Indus, et quos deposuit Nabataeo belua saltu iam nimios capitique graues. hinc surgit orexis, hinc stomacho uires; nam pes argenteus illis, anulus in digito quod ferreus. ergo superbum conuiuam caueo, qui me sibi comparat et res despicit exiguas. adeo nulla uncia nobis est eboris, nec tessellae nec calculus ex hac materia, quin ipsa manubria cultellorum ossea. non tamen his ulla umquam obsonia fiunt rancidula aut ideo peior gallina secatur. sed nec structor erit cui cedere debeat omnis pergula, discipulus Trypheri doctoris, apud quem sumine cum magno lepus atque aper et pygargus et Scythicae uolucres et phoenicopterus ingens et Gaetulus oryx hebeti lautissima ferro caeditur et tota sonat ulmea cena Subura. nec frustum capreae subducere nec latus Afrae nouit auis noster, tirunculus ac rudis omni tempore et exiguae furtis inbutus ofellae. plebeios calices et paucis assibus emptos porriget incultus puer atque a frigore tutus, non Phryx aut Lycius [non a mangone petitus quisquam erit et magno]: cum posces, posce Latine. idem habitus cunctis, tonsi rectique capilli atque hodie tantum propter conuiuia pexi. pastoris duri hic filius, ille bubulci. suspirat longo non uisam tempore matrem et casulam et notos tristis desiderat haedos ingenui uoltus puer ingenuique pudoris, qualis esse decet quos ardens purpura uestit, nec pupillares defert in balnea raucus testiculos, nec uellendas iam praebuit alas, crassa nec opposito pauidus tegit inguina guto. hic tibi uina dabit diffusa in montibus illis a quibus ipse uenit, quorum sub uertice lusit. [namque una atque eadem est uini patria atque ministri.] forsitan expectes ut Gaditana canoro incipiant prurire choro plausuque probatae ad terram tremulo descendant clune puellae, [spectant hoc nuptae iuxta recubante marito quod pudeat narrare aliquem praesentibus ipsis.] inritamentum ueneris languentis et acres diuitis urticae [maior tamen ista uoluptas alterius sexus]; magis ille extenditur, et mox auribus atque oculis concepta urina mouetur. non capit has nugas humilis domus. audiat ille testarum crepitus cum uerbis, nudum olido stans fornice mancipium quibus abstinet, ille fruatur uocibus obscenis omnique libidinis arte, qui Lacedaemonium pytismate lubricat orbem; namque ibi fortunae ueniam damus. alea turpis, turpe et adulterium mediocribus: haec eadem illi omnia cum faciunt, hilares nitidique uocantur. nostra dabunt alios hodie conuiuia ludos: conditor Iliados cantabitur atque Maronis altisoni dubiam facientia carmina palmam. quid refert, tales uersus qua uoce legantur? sed nunc dilatis auerte negotia curis et gratam requiem dona tibi, quando licebit per totum cessare diem. non fenoris ulla mentio nec, prima si luce egressa reuerti nocte solet, tacito bilem tibi contrahat uxor umida suspectis referens multicia rugis uexatasque comas et uoltum auremque calentem. protinus ante meum quidquid dolet exue limen, pone domum et seruos et quidquid frangitur illis aut perit, ingratos ante omnia pone sodalis. interea Megalesiacae spectacula mappae Idaeum sollemne colunt, similisque triumpho praeda caballorum praetor sedet ac, mihi pace inmensae nimiaeque licet si dicere plebis, totam hodie Romam circus capit, et fragor aurem percutit, euentum uiridis quo colligo panni. nam si deficeret, maestam attonitamque uideres hanc urbem ueluti Cannarum in puluere uictis consulibus. spectent iuuenes, quos clamor et audax sponsio, quos cultae decet adsedisse puellae: nostra bibat uernum contracta cuticula solem effugiatque togam. iam nunc in balnea salua fronte licet uadas, quamquam solida hora supersit ad sextam. facere hoc non possis quinque diebus continuis, quia sunt talis quoque taedia uitae magna: uoluptates commendat rarior usus.

Satura XII

Natali, Coruine, die mihi dulcior haec lux, qua festus promissa deis animalia caespes expectat. niueam reginae ducimus agnam, par uellus dabitur pugnanti Gorgone Maura; sed procul extensum petulans quatit hostia funem Tarpeio seruata Ioui frontemque coruscat, quippe ferox uitulus templis maturus et arae spargendusque mero, quem iam pudet ubera matris ducere, qui uexat nascenti robora cornu. si res ampla domi similisque adfectibus esset, pinguior Hispulla traheretur taurus et ipsa mole piger, nec finitima nutritus in herba, laeta sed ostendens Clitumni pascua sanguis et grandi ceruix iret ferienda ministro ob reditum trepidantis adhuc horrendaque passi nuper et incolumem sese mirantis amici. nam praeter pelagi casus et fulminis ictus euasit. densae caelum abscondere tenebrae nube una subitusque antemnas inpulit ignis, cum se quisque illo percussum crederet et mox attonitus nullum conferri posse putaret naufragium uelis ardentibus. omnia fiunt talia, tam grauiter, si quando poetica surgit tempestas. genus ecce aliud discriminis audi et miserere iterum, quamquam sint cetera sortis eiusdem pars dira quidem sed cognita multis et quam uotiua testantur fana tabella plurima: pictores quis nescit ab Iside pasci? accidit et nostro similis fortuna Catullo. cum plenus fluctu medius foret alueus et iam alternum puppis latus euertentibus undis arboris incertae, nullam prudentia cani rectoris cum ferret opem, decidere iactu coepit cum uentis, imitatus castora, qui se eunuchum ipse facit cupiens euadere damno testiculi: adeo medicatum intellegit inguen. 'fundite quae mea sunt' dicebat 'cuncta' Catullus praecipitare uolens etiam pulcherrima, uestem purpuream teneris quoque Maecenatibus aptam, atque alias quarum generosi graminis ipsum infecit natura pecus, sed et egregius fons uiribus occultis et Baeticus adiuuat aer. ille nec argentum dubitabat mittere, lances Parthenio factas, urnae cratera capacem et dignum sitiente Pholo uel coniuge Fusci; adde et bascaudas et mille escaria, multum caelati, biberat quo callidus emptor Olynthi. sed quis nunc alius, qua mundi parte quis audet argento praeferre caput rebusque salutem? [non propter uitam faciunt patrimonia quidam, sed uitio caeci propter patrimonia uiuunt.] iactatur rerum utilium pars maxima, sed nec damna leuant. tunc aduersis urguentibus illuc reccidit ut malum ferro summitteret, ac se explicat angustum: discriminis ultima, quando praesidia adferimus nauem factura minorem. i nunc et uentis animam committe dolato confisus ligno, digitis a morte remotus quattuor aut septem, si sit latissima, taedae; mox cum reticulis et pane et uentre lagonae accipe sumendas in tempestate secures. sed postquam iacuit planum mare, tempora postquam prospera uectoris fatumque ualentius euro et pelago, postquam Parcae meliora benigna pensa manu ducunt hilares et staminis albi lanificae, modica nec multum fortior aura uentus adest, inopi miserabilis arte cucurrit uestibus extentis et, quod superauerat unum, uelo prora suo. iam deficientibus austris spes uitae cum sole redit. tum gratus Iulo atque nouercali sedes praelata Lauino conspicitur sublimis apex, cui candida nomen scrofa dedit, laetis Phrygibus mirabile sumen et numquam uisis triginta clara mamillis. tandem intrat positas inclusa per aequora moles Tyrrhenamque pharon porrectaque bracchia rursum quae pelago occurrunt medio longeque relincunt Italiam; non sic igitur mirabere portus quos natura dedit. sed trunca puppe magister interiora petit Baianae peruia cumbae tuti stagna sinus, gaudent ubi uertice raso garrula securi narrare pericula nautae. ite igitur, pueri, linguis animisque fauentes sertaque delubris et farra inponite cultris ac mollis ornate focos glebamque uirentem. iam sequar et sacro, quod praestat, rite peracto inde domum repetam, graciles ubi parua coronas accipiunt fragili simulacra nitentia cera. hic nostrum placabo Iouem Laribusque paternis tura dabo atque omnis uiolae iactabo colores. cuncta nitent, longos erexit ianua ramos et matutinis operatur festa lucernis. neu suspecta tibi sint haec, Coruine, Catullus, pro cuius reditu tot pono altaria, paruos tres habet heredes. libet expectare quis aegram et claudentem oculos gallinam inpendat amico tam sterili; uerum haec nimia est inpensa, coturnix nulla umquam pro patre cadet. sentire calorem si coepit locuples Gallitta et Pacius orbi, legitime fixis uestitur tota libellis porticus, existunt qui promittant hecatomben, quatenus hic non sunt nec uenales elephanti, nec Latio aut usquam sub nostro sidere talis belua concipitur, sed furua gente petita arboribus Rutulis et Turni pascitur agro, Caesaris armentum nulli seruire paratum priuato, siquidem Tyrio parere solebant Hannibali et nostris ducibus regique Molosso horum maiores ac dorso ferre cohortis, partem aliquam belli, et euntem in proelia turrem. nulla igitur mora per Nouium, mora nulla per Histrum Pacuuium, quin illud ebur ducatur ad aras et cadat ante Lares Gallittae uictima sola tantis digna deis et captatoribus horum. alter enim, si concedas, mactare uouebit de grege seruorum magna et pulcherrima quaeque corpora, uel pueris et frontibus ancillarum inponet uittas et, si qua est nubilis illi Iphigenia domi, dabit hanc altaribus, etsi non sperat tragicae furtiua piacula ceruae. laudo meum ciuem, nec comparo testamento mille rates; nam si Libitinam euaserit aeger, delebit tabulas inclusus carcere nassae post meritum sane mirandum atque omnia soli forsan Pacuuio breuiter dabit, ille superbus incedet uictis riualibus. ergo uides quam grande operae pretium faciat iugulata Mycenis. uiuat Pacuuius quaeso uel Nestora totum, possideat quantum rapuit Nero, montibus aurum exaequet, nec amet quemquam nec ametur ab ullo.

Satura XIII

Exemplo quodcumque malo committitur, ipsi displicet auctori. prima est haec ultio, quod se iudice nemo nocens absoluitur, improba quamuis gratia fallaci praetoris uicerit urna. quid sentire putas homines, Caluine, recenti de scelere et fidei uiolatae crimine? sed nec tam tenuis census tibi contigit, ut mediocris iacturae te mergat onus, nec rara uidemus quae pateris: casus multis hic cognitus ac iam tritus et e medio fortunae ductus aceruo. ponamus nimios gemitus. flagrantior aequo non debet dolor esse uiri nec uolnere maior. tu quamuis leuium minimam exiguamque malorum particulam uix ferre potes spumantibus ardens uisceribus, sacrum tibi quod non reddat amicus depositum? stupet haec qui iam post terga reliquit sexaginta annos Fonteio consule natus? an nihil in melius tot rerum proficis usu? magna quidem, sacris quae dat praecepta libellis, uictrix fortunae sapientia, ducimus autem hos quoque felices, qui ferre incommoda uitae nec iactare iugum uita didicere magistra. quae tam festa dies, ut cesset prodere furem, perfidiam, fraudes atque omni ex crimine lucrum quaesitum et partos gladio uel pyxide nummos? rari quippe boni, numera, uix sunt totidem quot Thebarum portae uel diuitis ostia Nili. nona aetas agitur peioraque saecula ferri temporibus, quorum sceleri non inuenit ipsa nomen et a nullo posuit natura metallo. nos hominum diuomque fidem clamore ciemus quanto Faesidium laudat uocalis agentem sportula? dic, senior bulla dignissime, nescis quas habeat ueneres aliena pecunia? nescis quem tua simplicitas risum uulgo moueat, cum exigis a quoquam ne peieret et putet ullis esse aliquod numen templis araeque rubenti? quondam hoc indigenae uiuebant more, priusquam sumeret agrestem posito diademate falcem Saturnus fugiens, tunc cum uirguncula Iuno et priuatus adhuc Idaeis Iuppiter antris; nulla super nubes conuiuia caelicolarum nec puer Iliacus formonsa nec Herculis uxor ad cyathos et iam siccato nectare tergens bracchia Volcanus Liparaea nigra taberna; prandebat sibi quisque deus nec turba deorum talis ut est hodie, contentaque sidera paucis numinibus miserum urguebant Atlanta minori pondere; nondum imi sortitus triste profundi imperium Sicula toruos cum coniuge Pluton, nec rota nec Furiae nec saxum aut uolturis atri poena, sed infernis hilares sine regibus umbrae. inprobitas illo fuit admirabilis aeuo, credebant quo grande nefas et morte piandum si iuuenis uetulo non adsurrexerat et si barbato cuicumque puer, licet ipse uideret plura domi fraga et maiores glandis aceruos; tam uenerabile erat praecedere quattuor annis primaque par adeo sacrae lanugo senectae. nunc si depositum non infitietur amicus, si reddat ueterem cum tota aerugine follem, prodigiosa fides et Tuscis digna libellis quaeque coronata lustrari debeat agna. egregium sanctumque uirum si cerno, bimembri hoc monstrum puero et miranti sub aratro piscibus inuentis et fetae comparo mulae, sollicitus, tamquam lapides effuderit imber examenque apium longa consederit uua culmine delubri, tamquam in mare fluxerit amnis gurgitibus miris et lactis uertice torrens. intercepta decem quereris sestertia fraude sacrilega. quid si bis centum perdidit alter hoc arcana modo, maiorem tertius illa summam, quam patulae uix ceperat angulus arcae? tam facile et pronum est superos contemnere testes, si mortalis idem nemo sciat. aspice quanta uoce neget, quae sit ficti constantia uoltus. per Solis radios Tarpeiaque fulmina iurat et Martis frameam et Cirrhaei spicula uatis, per calamos uenatricis pharetramque puellae perque tuum, pater Aegaei Neptune, tridentem, addit et Herculeos arcus hastamque Mineruae, quidquid habent telorum armamentaria caeli. si uero et pater est, 'comedam' inquit 'flebile nati sinciput elixi Pharioque madentis aceto.' sunt in fortunae qui casibus omnia ponant et nullo credant mundum rectore moueri natura uoluente uices et lucis et anni, atque ideo intrepidi quaecumque altaria tangunt. [est alius metuens ne crimen poena sequatur.] hic putat esse deos et peierat, atque ita secum: 'decernat quodcumque uolet de corpore nostro Isis et irato feriat mea lumina sistro, dummodo uel caecus teneam quos abnego nummos. et pthisis et uomicae putres et dimidium crus sunt tanti. pauper locupletem optare podagram nec dubitet Ladas, si non eget Anticyra nec Archigene; quid enim uelocis gloria plantae praestat et esuriens Pisaeae ramus oliuae? ut sit magna, tamen certe lenta ira deorum est; si curant igitur cunctos punire nocentes, quando ad me uenient? sed et exorabile numen fortasse experiar; solet his ignoscere. multi committunt eadem diuerso crimina fato: ille crucem sceleris pretium tulit, hic diadema.' sic animum dirae trepidum formidine culpae confirmat, tunc te sacra ad delubra uocantem praecedit, trahere immo ultro ac uexare paratus. nam cum magna malae superest audacia causae, creditur a multis fiducia. mimum agit ille, urbani qualem fugitiuus scurra Catulli: tu miser exclamas, ut Stentora uincere possis, uel potius quantum Gradiuus Homericus, 'audis, Iuppiter, haec nec labra moues, cum mittere uocem debueris uel marmoreus uel aeneus? aut cur in carbone tuo charta pia tura soluta ponimus et sectum uituli iecur albaque porci omenta? ut uideo, nullum discrimen habendum est effigies inter uestras statuamque Vagelli.' accipe quae contra ualeat solacia ferre et qui nec Cynicos nec Stoica dogmata legit a Cynicis tunica distantia, non Epicurum suspicit exigui laetum plantaribus horti. curentur dubii medicis maioribus aegri: tu uenam uel discipulo committe Philippi. si nullum in terris tam detestabile factum ostendis, taceo, nec pugnis caedere pectus te ueto nec plana faciem contundere palma, quandoquidem accepto claudenda est ianua damno, et maiore domus gemitu, maiore tumultu planguntur nummi quam funera; nemo dolorem fingit in hoc casu, uestem diducere summam contentus, uexare oculos umore coacto: ploratur lacrimis amissa pecunia ueris. sed si cuncta uides simili fora plena querella, si deciens lectis diuersa parte tabellis uana superuacui dicunt chirographa ligni, arguit ipsorum quos littera gemmaque princeps sardonychum, loculis quae custoditur eburnis, ten, o delicias, extra communia censes ponendum, quia tu gallinae filius albae, nos uiles pulli nati infelicibus ouis? rem pateris modicam et mediocri bile ferendam, si flectas oculos maiora ad crimina. confer conductum latronem, incendia sulpure coepta atque dolo, primos cum ianua colligit ignes; confer et hos, ueteris qui tollunt grandia templi pocula adorandae robiginis et populorum dona uel antiquo positas a rege coronas; haec ibi si non sunt, minor exstat sacrilegus qui radat inaurati femur Herculis et faciem ipsam Neptuni, qui bratteolam de Castore ducat; [an dubitet solitus totum conflare Tonantem?] confer et artifices mercatoremque ueneni et deducendum corio bouis in mare, cum quo clauditur aduersis innoxia simia fatis. haec quota pars scelerum, quae custos Gallicus urbis usque a lucifero donec lux occidat audit? humani generis mores tibi nosse uolenti sufficit una domus; paucos consume dies et dicere te miserum, postquam illinc ueneris, aude. quis tumidum guttur miratur in Alpibus aut quis in Meroe crasso maiorem infante mamillam? caerula quis stupuit Germani lumina, flauam caesariem et madido torquentem cornua cirro? [nempe quod haec illis natura est omnibus una.] ad subitas Thracum uolucres nubemque sonoram Pygmaeus paruis currit bellator in armis, mox inpar hosti raptusque per aera curuis unguibus a saeua fertur grue. si uideas hoc gentibus in nostris, risu quatiare; sed illic, quamquam eadem adsidue spectentur proelia, ridet nemo, ubi tota cohors pede non est altior uno. 'nullane peiuri capitis fraudisque nefandae poena erit?' abreptum crede hunc grauiore catena protinus et nostro (quid plus uelit ira?) necari arbitrio: manet illa tamen iactura nec umquam depositum tibi sospes erit, sed corpore trunco inuidiosa dabit minimus solacia sanguis. 'at uindicta bonum uita iucundius ipsa.' nempe hoc indocti, quorum praecordia nullis interdum aut leuibus uideas flagrantia causis. [quantulacumque adeo est occasio sufficit irae.] Chrysippus non dicet idem nec mite Thaletis ingenium dulcique senex uicinus Hymetto, qui partem acceptae saeua inter uincla cicutae accusatori nollet dare. [plurima felix paulatim uitia atque errores exuit, omnes prima docens rectum, sapientia.] quippe minuti semper et infirmi est animi exiguique uoluptas ultio. continuo sic collige, quod uindicta nemo magis gaudet quam femina. cur tamen hos tu euasisse putes, quos diri conscia facti mens habet attonitos et surdo uerbere caedit occultum quatiente animo tortore flagellum? poena autem uehemens ac multo saeuior illis quas et Caedicius grauis inuenit et Rhadamanthus, nocte dieque suum gestare in pectore testem. Spartano cuidam respondit Pythia uates haut inpunitum quondam fore quod dubitaret depositum retinere et fraudem iure tueri iurando. quaerebat enim quae numinis esset mens et an hoc illi facinus suaderet Apollo. reddidit ergo metu, non moribus, et tamen omnem uocem adyti dignam templo ueramque probauit extinctus tota pariter cum prole domoque et quamuis longa deductis gente propinquis. has patitur poenas peccandi sola uoluntas. nam scelus intra se tacitum qui cogitat ullum facti crimen habet. cedo si conata peregit. perpetua anxietas nec mensae tempore cessat faucibus ut morbo siccis interque molares difficili crescente cibo, sed uina misellus expuit, Albani ueteris pretiosa senectus displicet; ostendas melius, densissima ruga cogitur in frontem uelut acri ducta Falerno. nocte breuem si forte indulsit cura soporem et toto uersata toro iam membra quiescunt, continuo templum et uiolati numinis aras et, quod praecipuis mentem sudoribus urguet, te uidet in somnis; tua sacra et maior imago humana turbat pauidum cogitque fateri. hi sunt qui trepidant et ad omnia fulgura pallent, cum tonat, exanimes primo quoque murmure caeli, non quasi fortuitus nec uentorum rabie sed iratus cadat in terras et iudicet ignis. illa nihil nocuit, cura grauiore timetur proxima tempestas uelut hoc dilata sereno. praeterea lateris uigili cum febre dolorem si coepere pati, missum ad sua corpora morbum infesto credunt a numine; saxa deorum haec et tela putant. pecudem spondere sacello balantem et Laribus cristam promittere galli non audent; quid enim sperare nocentibus aegris concessum? uel quae non dignior hostia uita? [mobilis et uaria est ferme natura malorum.] cum scelus admittunt, superest constantia; quod fas atque nefas tandem incipiunt sentire peractis criminibus. tamen ad mores natura recurrit damnatos fixa et mutari nescia. nam quis peccandi finem posuit sibi? quando recepit eiectum semel attrita de fronte ruborem? quisnam hominum est quem tu contentum uideris uno flagitio? dabit in laqueum uestigia noster perfidus et nigri patietur carceris uncum aut maris Aegaei rupem scopulosque frequentes exulibus magnis. poena gaudebis amara nominis inuisi tandemque fatebere laetus nec surdum nec Teresian quemquam esse deorum.

Satura XIV

Plurima sunt, Fuscine, et fama digna sinistra [et quod maiorum uitia sequiturque minores] 1a et nitidis maculam haesuram figentia rebus, quae monstrant ipsi pueris traduntque parentes. si damnosa senem iuuat alea, ludit et heres bullatus paruoque eadem mouet arma fritillo. nec melius de se cuiquam sperare propinquo concedet iuuenis, qui radere tubera terrae, boletum condire et eodem iure natantis mergere ficedulas didicit nebulone parente et cana monstrante gula. cum septimus annus transierit puerum, nondum omni dente renato, barbatos licet admoueas mille inde magistros, hinc totidem, cupiet lauto cenare paratu semper et a magna non degenerare culina. mitem animum et mores modicis erroribus aequos praecipit atque animas seruorum et corpora nostra materia constare putat paribusque elementis, an saeuire docet Rutilus, qui gaudet acerbo plagarum strepitu et nullam Sirena flagellis conparat, Antiphates trepidi laris ac Polyphemus, tunc felix, quotiens aliquis tortore uocato uritur ardenti duo propter lintea ferro? quid suadet iuueni laetus stridore catenae, quem mire adficiunt inscripta, ergastula, carcer? rusticus expectas ut non sit adultera Largae filia, quae numquam maternos dicere moechos tam cito nec tanto poterit contexere cursu ut non ter deciens respiret? conscia matri uirgo fuit, ceras nunc hac dictante pusillas implet et ad moechum dat eisdem ferre cinaedis. sic natura iubet: uelocius et citius nos corrumpunt uitiorum exempla domestica, magnis cum subeant animos auctoribus. unus et alter forsitan haec spernant iuuenes, quibus arte benigna et meliore luto finxit praecordia Titan, sed reliquos fugienda patrum uestigia ducunt et monstrata diu ueteris trahit orbita culpae. abstineas igitur damnandis. huius enim uel una potens ratio est, ne crimina nostra sequantur ex nobis geniti, quoniam dociles imitandis turpibus ac prauis omnes sumus, et Catilinam quocumque in populo uideas, quocumque sub axe, sed nec Brutus erit Bruti nec auunculus usquam. nil dictu foedum uisuque haec limina tangat intra quae pater est. procul, a procul inde puellae lenonum et cantus pernoctantis parasiti. maxima debetur puero reuerentia, si quid turpe paras, nec tu pueri contempseris annos, sed peccaturo obstet tibi filius infans. nam si quid dignum censoris fecerit ira quandoque et similem tibi se non corpore tantum nec uultu dederit, morum quoque filius et qui omnia deterius tua per uestigia peccet, corripies nimirum et castigabis acerbo clamore ac post haec tabulas mutare parabis. unde tibi frontem libertatemque parentis, cum facias peiora senex uacuumque cerebro iam pridem caput hoc uentosa cucurbita quaerat? hospite uenturo cessabit nemo tuorum. 'uerre pauimentum, nitidas ostende columnas, arida cum tota descendat aranea tela, hic leue argentum, uasa aspera tergeat alter.' uox domini furit instantis uirgamque tenentis. ergo miser trepidas, ne stercore foeda canino atria displiceant oculis uenientis amici, ne perfusa luto sit porticus, et tamen uno semodio scobis haec emendat seruulus unus: illud non agitas, ut sanctam filius omni aspiciat sine labe domum uitioque carentem? gratum est quod patriae ciuem populoque dedisti, si facis ut patriae sit idoneus, utilis agris, utilis et bellorum et pacis rebus agendis. plurimum enim intererit quibus artibus et quibus hunc tu moribus instituas. serpente ciconia pullos nutrit et inuenta per deuia rura lacerta: illi eadem sumptis quaerunt animalia pinnis. uoltur iumento et canibus crucibusque relictis ad fetus properat partemque cadaueris adfert: hic est ergo cibus magni quoque uolturis et se pascentis, propria cum iam facit arbore nidos. sed leporem aut capream famulae Iouis et generosae in saltu uenantur aues, hinc praeda cubili ponitur: inde autem cum se matura leuauit progenies stimulante fame festinat ad illam quam primum praedam rupto gustauerat ouo. aedificator erat Caetronius et modo curuo litore Caietae, summa nunc Tiburis arce, nunc Praenestinis in montibus alta parabat culmina uillarum Graecis longeque petitis marmoribus uincens Fortunae atque Herculis aedem, ut spado uincebat Capitolia nostra Posides. dum sic ergo habitat Caetronius, inminuit rem, fregit opes, nec parua tamen mensura relictae partis erat. totam hanc turbauit filius amens, dum meliore nouas attollit marmore uillas. quidam sortiti metuentem sabbata patrem nil praeter nubes et caeli numen adorant, nec distare putant humana carne suillam, qua pater abstinuit, mox et praeputia ponunt; Romanas autem soliti contemnere leges Iudaicum ediscunt et seruant ac metuunt ius, tradidit arcano quodcumque uolumine Moyses: non monstrare uias eadem nisi sacra colenti, quaesitum ad fontem solos deducere uerpos. sed pater in causa, cui septima quaeque fuit lux ignaua et partem uitae non attigit ullam. sponte tamen iuuenes imitantur cetera, solam inuiti quoque auaritiam exercere iubentur. fallit enim uitium specie uirtutis et umbra, cum sit triste habitu uultuque et ueste seuerum, nec dubie tamquam frugi laudetur auarus, tamquam parcus homo et rerum tutela suarum certa magis quam si fortunas seruet easdem Hesperidum serpens aut Ponticus. adde quod hunc de quo loquor egregium populus putat adquirendi artificem; quippe his crescunt patrimonia fabris [sed crescunt quocumque modo maioraque fiunt] incude adsidua semperque ardente camino. [et pater ergo animi felices credit auaros] qui miratur opes, qui nulla exempla beati pauperis esse putat, iuuenes hortatur ut illa ire uia pergant et eidem incumbere sectae. sunt quaedam uitiorum elementa, his protinus illos inbuit et cogit minimas ediscere sordes; mox adquirendi docet insatiabile uotum. seruorum uentres modio castigat iniquo ipse quoque esuriens, neque enim omnia sustinet umquam mucida caerulei panis consumere frusta, hesternum solitus medio seruare minutal Septembri nec non differre in tempora cenae alterius conchem aestiuam cum parte lacerti signatam uel dimidio putrique siluro filaque sectiui numerata includere porri. inuitatus ad haec aliquis de ponte negabit. sed quo diuitias haec per tormenta coactas, cum furor haut dubius, cum sit manifesta phrenesis, ut locuples moriaris, egentis uiuere fato? interea, pleno cum turget sacculus ore, crescit amor nummi quantum ipsa pecunia creuit, et minus hanc optat qui non habet. ergo paratur altera uilla tibi, cum rus non sufficit unum et proferre libet finis maiorque uidetur et melior uicina seges; mercaris et hanc et arbusta et densa montem qui canet oliua. quorum si pretio dominus non uincitur ullo, nocte boues macri lassoque famelica collo iumenta ad uiridis huius mittentur aristas nec prius inde domum quam tota noualia saeuos in uentres abeant, ut credas falcibus actum. dicere uix possis quam multi talia plorent et quot uenales iniuria fecerit agros. sed qui sermones, quam foede bucina famae! 'quid nocet haec?' inquit 'tunicam mihi malo lupini quam si me toto laudet uicinia pago exigui ruris paucissima farra secantem.' scilicet et morbis et debilitate carebis et luctum et curam effugies, et tempora uitae longa tibi posthac fato meliore dabuntur, si tantum culti solus possederis agri quantum sub Tatio populus Romanus arabat. mox etiam fractis aetate ac Punica passis proelia uel Pyrrhum inmanem gladiosque Molossos tandem pro multis uix iugera bina dabantur uulneribus; merces haec sanguinis atque laboris nulli uisa umquam meritis minor aut ingratae curta fides patriae. saturabat glebula talis patrem ipsum turbamque casae, qua feta iacebat uxor et infantes ludebant quattuor, unus uernula, tres domini; sed magnis fratribus horum a scrobe uel sulco redeuntibus altera cena amplior et grandes fumabant pultibus ollae. nunc modus hic agri nostro non sufficit horto. inde fere scelerum causae, nec plura uenena miscuit aut ferro grassatur saepius ullum humanae mentis uitium quam saeua cupido inmodici census. nam diues qui fieri uolt, et cito uolt fieri; sed quae reuerentia legum, quis metus aut pudor est umquam properantis auari? 'uiuite contenti casulis et collibus istis, o pueri,' Marsus dicebat et Hernicus olim Vestinusque senex, 'panem quaeramus aratro, qui satis est mensis: laudant hoc numina ruris, quorum ope et auxilio gratae post munus aristae contingunt homini ueteris fastidia quercus. nil uetitum fecisse uolet, quem non pudet alto per glaciem perone tegi, qui summouet euros pellibus inuersis: peregrina ignotaque nobis ad scelus atque nefas, quaecumque est, purpura ducit.' haec illi ueteres praecepta minoribus; at nunc post finem autumni media de nocte supinum clamosus iuuenem pater excitat: 'accipe ceras, scribe, puer, uigila, causas age, perlege rubras maiorum leges; aut uitem posce libello, sed caput intactum buxo narisque pilosas adnotet et grandes miretur Laelius alas; dirue Maurorum attegias, castella Brigantum, ut locupletem aquilam tibi sexagesimus annus adferat; aut, longos castrorum ferre labores si piget et trepidum soluunt tibi cornua uentrem cum lituis audita, pares quod uendere possis pluris dimidio, nec te fastidia mercis ullius subeant ablegandae Tiberim ultra, neu credas ponendum aliquid discriminis inter unguenta et corium: lucri bonus est odor ex re qualibet. illa tuo sententia semper in ore uersetur dis atque ipso Ioue digna poeta: "unde habeas quaerit nemo, sed oportet habere."' [hoc monstrant uetulae pueris repentibus assae, hoc discunt omnes ante alpha et beta puellae.] talibus instantem monitis quemcumque parentem sic possem adfari: 'dic, o uanissime, quis te festinare iubet? meliorem praesto magistro discipulum. securus abi: uinceris, ut Aiax praeteriit Telamonem, ut Pelea uicit Achilles. parcendum est teneris; nondum impleuere medullas maturae mala nequitiae. cum pectere barbam coeperit et longae mucronem admittere cultri, falsus erit testis, uendet periuria summa exigua et Cereris tangens aramque pedemque. elatam iam crede nurum, si limina uestra mortifera cum dote subit. quibus illa premetur per somnum digitis! nam quae terraque marique adquirenda putas breuior uia conferet illi; nullus enim magni sceleris labor. "haec ego numquam mandaui" dices olim "nec talia suasi." mentis causa malae tamen est et origo penes te. nam quisquis magni census praecepit amorem et laeuo monitu pueros producit auaros [et qui per fraudes patrimonia conduplicari] dat libertatem et totas effundit habenas curriculo; quem si reuoces, subsistere nescit et te contempto rapitur metisque relictis. nemo satis credit tantum delinquere quantum permittas: adeo indulgent sibi latius ipsi. cum dicis iuueni stultum qui donet amico, qui paupertatem leuet attollatque propinqui, et spoliare doces et circumscribere et omni crimine diuitias adquirere, quarum amor in te quantus erat patriae Deciorum in pectore, quantum dilexit Thebas, si Graecia uera, Menoeceus, in quorum sulcis legiones dentibus anguis cum clipeis nascuntur et horrida bella capessunt continuo, tamquam et tubicen surrexerit una. ergo ignem, cuius scintillas ipse dedisti, flagrantem late et rapientem cuncta uidebis. nec tibi parcetur misero, trepidumque magistrum in cauea magno fremitu leo tollet alumnus. nota mathematicis genesis tua, sed graue tardas expectare colus: morieris stamine nondum abrupto. iam nunc obstas et uota moraris, iam torquet iuuenem longa et ceruina senectus. ocius Archigenen quaere atque eme quod Mithridates composuit: si uis aliam decerpere ficum atque alias tractare rosas, medicamen habendum est, sorbere ante cibum quod debeat et pater et rex.' monstro uoluptatem egregiam, cui nulla theatra, nulla aequare queas praetoris pulpita lauti, si spectes quanto capitis discrimine constent incrementa domus, aerata multus in arca fiscus et ad uigilem ponendi Castora nummi, ex quo Mars Vltor galeam quoque perdidit et res non potuit seruare suas. ergo omnia Florae et Cereris licet et Cybeles aulaea relinquas: tanto maiores humana negotia ludi. an magis oblectant animum iactata petauro corpora quique solet rectum descendere funem quam tu, Corycia semper qui puppe moraris atque habitas, coro semper tollendus et austro, perditus ~ac uilis~ sacci mercator olentis, qui gaudes pingue antiquae de litore Cretae passum et municipes Iouis aduexisse lagonas? hic tamen ancipiti figens uestigia planta uictum illa mercede parat, brumamque famemque illa reste cauet: tu propter mille talenta et centum uillas temerarius. aspice portus et plenum magnis trabibus mare: plus hominum est iam in pelago. ueniet classis quocumque uocarit spes lucri, nec Carpathium Gaetulaque tantum aequora transiliet, sed longe Calpe relicta audiet Herculeo stridentem gurgite solem. grande operae pretium est, ut tenso folle reuerti inde domum possis tumidaque superbus aluta, Oceani monstra et iuuenes uidisse marinos. non unus mentes agitat furor. ille sororis in manibus uoltu Eumenidum terretur et igni, hic boue percusso mugire Agamemnona credit aut Ithacum. parcat tunicis licet atque lacernis, curatoris eget qui nauem mercibus implet ad summum latus et tabula distinguitur unda, cum sit causa mali tanti et discriminis huius concisum argentum in titulos faciesque minutas. occurrunt nubes et fulgura: 'soluite funem' frumenti dominus clamat piperisue coempti, 'nil color hic caeli, nil fascia nigra minatur; aestiuom tonat.' infelix hac forsitan ipsa nocte cadet fractis trabibus fluctuque premetur obrutus et zonam laeua morsuque tenebit. sed cuius uotis modo non suffecerat aurum quod Tagus et rutila uoluit Pactolus harena, frigida sufficient uelantes inguina panni exiguusque cibus, mersa rate naufragus assem dum rogat et picta se tempestate tuetur. tantis parta malis cura maiore metuque seruantur: misera est magni custodia census. dispositis praediues amis uigilare cohortem seruorum noctu Licinus iubet, attonitus pro electro signisque suis Phrygiaque columna atque ebore et lata testudine. dolia nudi non ardent Cynici; si fregeris, altera fiet cras domus atque eadem plumbo commissa manebit. sensit Alexander, testa cum uidit in illa magnum habitatorem, quanto felicior hic qui nil cuperet quam qui totum sibi posceret orbem passurus gestis aequanda pericula rebus. nullum numen habes, si sit prudentia: nos te, nos facimus, Fortuna, deam. mensura tamen quae sufficiat census, si quis me consulat, edam: in quantum sitis atque fames et frigora poscunt, quantum, Epicure, tibi paruis suffecit in hortis, quantum Socratici ceperunt ante penates; numquam aliud natura, aliud sapientia dicit. acribus exemplis uideor te cludere? misce ergo aliquid nostris de moribus, effice summam bis septem ordinibus quam lex dignatur Othonis. haec quoque si rugam trahit extenditque labellum, sume duos equites, fac tertia quadringenta. si nondum impleui gremium, si panditur ultra, nec Croesi fortuna umquam nec Persica regna sufficient animo nec diuitiae Narcissi, indulsit Caesar cui Claudius omnia, cuius paruit imperiis uxorem occidere iussus.

Satura XV

Quis nescit, Volusi Bithynice, qualia demens Aegyptos portenta colat? crocodilon adorat pars haec, illa pauet saturam serpentibus ibin. effigies sacri nitet aurea cercopitheci, dimidio magicae resonant ubi Memnone chordae atque uetus Thebe centum iacet obruta portis. illic aeluros, hic piscem fluminis, illic oppida tota canem uenerantur, nemo Dianam. porrum et caepe nefas uiolare et frangere morsu (o sanctas gentes, quibus haec nascuntur in hortis numina!), lanatis animalibus abstinet omnis mensa, nefas illic fetum iugulare capellae: carnibus humanis uesci licet. attonito cum tale super cenam facinus narraret Vlixes Alcinoo, bilem aut risum fortasse quibusdam mouerat ut mendax aretalogus. 'in mare nemo hunc abicit saeua dignum ueraque Charybdi, fingentem inmanis Laestrygonas et Cyclopas? nam citius Scyllam uel concurrentia saxa Cyaneis plenos et tempestatibus utres crediderim aut tenui percussum uerbere Circes et cum remigibus grunnisse Elpenora porcis. tam uacui capitis populum Phaeaca putauit?' sic aliquis merito nondum ebrius et minimum qui de Corcyraea temetum duxerat urna; solus enim haec Ithacus nullo sub teste canebat. nos miranda quidem sed nuper consule Iunco gesta super calidae referemus moenia Copti, nos uolgi scelus et cunctis grauiora coturnis; nam scelus, a Pyrrha quamquam omnia syrmata uoluas, nullus apud tragicos populus facit. accipe nostro dira quod exemplum feritas produxerit aeuo. inter finitimos uetus atque antiqua simultas, inmortale odium et numquam sanabile uulnus, ardet adhuc Ombos et Tentura. summus utrimque inde furor uolgo, quod numina uicinorum odit uterque locus, cum solos credat habendos esse deos quos ipse colit. sed tempore festo alterius populi rapienda occasio cunctis uisa inimicorum primoribus ac ducibus, ne laetum hilaremque diem, ne magnae gaudia cenae sentirent positis ad templa et compita mensis peruigilique toro, quem nocte ac luce iacentem septimus interdum sol inuenit. horrida sane Aegyptos, sed luxuria, quantum ipse notaui, barbara famoso non cedit turba Canopo. adde quod et facilis uictoria de madidis et blaesis atque mero titubantibus. inde uirorum saltatus nigro tibicine, qualiacumque unguenta et flores multaeque in fronte coronae: hinc ieiunum odium. sed iurgia prima sonare incipiunt; animis ardentibus haec tuba rixae. dein clamore pari concurritur, et uice teli saeuit nuda manus. paucae sine uolnere malae, uix cuiquam aut nulli toto certamine nasus integer. aspiceres iam cuncta per agmina uoltus dimidios, alias facies et hiantia ruptis ossa genis, plenos oculorum sanguine pugnos. ludere se credunt ipsi tamen et puerilis exercere acies quod nulla cadauera calcent. et sane quo tot rixantis milia turbae, si uiuunt omnes? ergo acrior impetus et iam saxa inclinatis per humum quaesita lacertis incipiunt torquere, domestica seditioni tela, nec hunc lapidem, qualis et Turnus et Aiax, uel quo Tydides percussit pondere coxam Aeneae, sed quem ualeant emittere dextrae illis dissimiles et nostro tempore natae. nam genus hoc uiuo iam decrescebat Homero, terra malos homines nunc educat atque pusillos; ergo deus, quicumque aspexit, ridet et odit. a deuerticulo repetatur fabula. postquam subsidiis aucti, pars altera promere ferrum audet et infestis pugnam instaurare sagittis. terga fugae celeri praestant instantibus Ombis qui uicina colunt umbrosae Tentura palmae. labitur hic quidam nimia formidine cursum praecipitans capiturque. ast illum in plurima sectum frusta et particulas, ut multis mortuus unus sufficeret, totum corrosis ossibus edit uictrix turba, nec ardenti decoxit aeno aut ueribus, longum usque adeo tardumque putauit expectare focos, contenta cadauere crudo. hic gaudere libet quod non uiolauerit ignem, quem summa caeli raptum de parte Prometheus donauit terris; elemento gratulor, et te exultare reor. sed qui mordere cadauer sustinuit nil umquam hac carne libentius edit; nam scelere in tanto ne quaeras et dubites an prima uoluptatem gula senserit, ultimus ante qui stetit, absumpto iam toto corpore ductis per terram digitis aliquid de sanguine gustat. Vascones, ut fama est, alimentis talibus usi produxere animas, sed res diuersa, sed illic fortunae inuidia est bellorumque ultima, casus extremi, longae dira obsidionis egestas. [huius enim, quod nunc agitur, miserabile debet exemplum esse tibi, sicut modo dicta mihi gens.] post omnis herbas, post cuncta animalia, quidquid cogebat uacui uentris furor, hostibus ipsis pallorem ac maciem et tenuis miserantibus artus, membra aliena fame lacerabant, esse parati et sua. quisnam hominum ueniam dare quisue deorum uentribus abnueret dira atque inmania passis et quibus illorum poterant ignoscere manes quorum corporibus uescebantur? melius nos Zenonis praecepta monent, [nec enim omnia quidam pro uita facienda putant] sed Cantaber unde Stoicus, antiqui praesertim aetate Metelli? nunc totus Graias nostrasque habet orbis Athenas, Gallia causidicos docuit facunda Britannos, de conducendo loquitur iam rhetore Thyle. nobilis ille tamen populus, quem diximus, et par uirtute atque fide sed maior clade Zacynthos tale quid excusat: Maeotide saeuior ara Aegyptos. quippe illa nefandi Taurica sacri inuentrix homines, ut iam quae carmina tradunt digna fide credas, tantum immolat; ulterius nil aut grauius cultro timet hostia. quis modo casus inpulit hos? quae tanta fames infestaque uallo arma coegerunt tam detestabile monstrum audere? anne aliam terra Memphitide sicca inuidiam facerent nolenti surgere Nilo? qua nec terribiles Cimbri nec Brittones umquam Sauromataeque truces aut inmanes Agathyrsi, hac saeuit rabie inbelle et inutile uolgus paruula fictilibus solitum dare uela phaselis et breuibus pictae remis incumbere testae. nec poenam sceleri inuenies nec digna parabis supplicia his populis, in quorum mente pares sunt et similes ira atque fames. mollissima corda humano generi dare se natura fatetur, quae lacrimas dedit. haec nostri pars optima sensus. plorare ergo iubet causam dicentis amici squaloremque rei, pupillum ad iura uocantem circumscriptorem, cuius manantia fletu ora puellares faciunt incerta capilli. naturae imperio gemimus, cum funus adultae uirginis occurrit uel terra clauditur infans et minor igne rogi. quis enim bonus et face dignus arcana, qualem Cereris uolt esse sacerdos, ulla aliena sibi credit mala? separat hoc nos a grege mutorum, atque ideo uenerabile soli sortiti ingenium diuinorumque capaces atque exercendis pariendisque artibus apti sensum a caelesti demissum traximus arce, cuius egent prona et terram spectantia. mundi principio indulsit communis conditor illis tantum animas, nobis animum quoque, mutuus ut nos adfectus petere auxilium et praestare iuberet, dispersos trahere in populum, migrare uetusto de nemore et proauis habitatas linquere siluas, aedificare domos, laribus coniungere nostris tectum aliud, tutos uicino limine somnos ut conlata daret fiducia, protegere armis lapsum aut ingenti nutantem uolnere ciuem, communi dare signa tuba, defendier isdem turribus atque una portarum claue teneri. sed iam serpentum maior concordia. parcit cognatis maculis similis fera. quando leoni fortior eripuit uitam leo? quo nemore umquam expirauit aper maioris dentibus apri? Indica tigris agit rabida cum tigride pacem perpetuam, saeuis inter se conuenit ursis. ast homini ferrum letale incude nefanda produxisse parum est, cum rastra et sarcula tantum adsueti coquere et marris ac uomere lassi nescierint primi gladios extendere fabri. aspicimus populos quorum non sufficit irae occidisse aliquem, sed pectora, bracchia, uoltum crediderint genus esse cibi. quid diceret ergo uel quo non fugeret, si nunc haec monstra uideret Pythagoras, cunctis animalibus abstinuit qui tamquam homine et uentri indulsit non omne legumen?

Satura XVI

Quis numerare queat felicis praemia, Galli, militiae? nam si subeuntur prospera castra * * * 2a me pauidum excipiat tironem porta secundo sidere. plus etenim fati ualet hora benigni quam si nos Veneris commendet epistula Marti et Samia genetrix quae delectatur harena. commoda tractemus primum communia, quorum haut minimum illud erit, ne te pulsare togatus audeat, immo, etsi pulsetur, dissimulet nec audeat excussos praetori ostendere dentes et nigram in facie tumidis liuoribus offam atque oculum medico nil promittente relictum. Bardaicus iudex datur haec punire uolenti calceus et grandes magna ad subsellia surae legibus antiquis castrorum et more Camilli seruato, miles ne uallum litiget extra et procul a signis. 'iustissima centurionum cognitio est +igitur+ de milite, nec mihi derit ultio, si iustae defertur causa querellae.' tota cohors tamen est inimica, omnesque manipli consensu magno efficiunt curabilis ut sit uindicta et grauior quam iniuria. dignum erit ergo declamatoris mulino corde Vagelli, cum duo crura habeas, offendere tot caligas, tot milia clauorum. quis tam procul adsit ab urbe praeterea, quis tam Pylades, molem aggeris ultra ut ueniat? lacrimae siccentur protinus, et se excusaturos non sollicitemus amicos. 'da testem' iudex cum dixerit, audeat ille nescio quis, pugnos qui uidit, dicere 'uidi,' et credam dignum barba dignumque capillis maiorum. citius falsum producere testem contra paganum possis quam uera loquentem contra fortunam armati contraque pudorem. praemia nunc alia atque alia emolumenta notemus sacramentorum. conuallem ruris auiti improbus aut campum mihi si uicinus ademit et sacrum effodit medio de limite saxum, quod mea cum patulo coluit puls annua libo, debitor aut sumptos pergit non reddere nummos uana superuacui dicens chirographa ligni, expectandus erit qui lites incohet annus totius populi. sed tum quoque mille ferenda taedia, mille morae; totiens subsellia tantum sternuntur, iam facundo ponente lacernas Caedicio et Fusco iam micturiente parati digredimur, lentaque fori pugnamus harena. ast illis quos arma tegunt et balteus ambit quod placitum est ipsis praestatur tempus agendi, nec res atteritur longo sufflamine litis. solis praeterea testandi militibus ius uiuo patre datur. nam quae sunt parta labore militiae placuit non esse in corpore census, omne tenet cuius regimen pater. ergo Coranum signorum comitem castrorumque aera merentem quamuis iam tremulus captat pater; hunc fauor aequus prouehit et pulchro reddit sua dona labori. ipsius certe ducis hoc referre uidetur ut, qui fortis erit, sit felicissimus idem, ut laeti phaleris omnes et torquibus, omnes 60