Iam super Herculeas fauces nemorosaque TempeHaemoniae deserta petens dispendia siluaecornipedem exhaustum cursu stimulisque negantemMagnus agens incerta fugae uestigia turbatinplicitasque errore uias. pauet ille fragorem 5motorum uentis nemorum, comitumque suorumqui post terga redit trepidum laterique timentemexanimat. quamuis summo de culmine lapsusnondum uile sui pretium scit sanguinis esse,seque, memor fati, tantae mercedis habere 10credit adhuc iugulum, quantam pro Caesaris ipseauolsa ceruice daret. deserta sequentemnon patitur tutis fatum celare latebrisclara uiri facies. multi, Pharsalica castracum peterent nondum fama prodente ruinas, 15occursu stupuere ducis uertigine rerumattoniti, cladisque suae uix ipse fidelisauctor erat. grauis est Magno quicumque malorumtestis adest. cunctis ignotus gentibus essemallet et obscuro tutus transire per urbes 20nomine; sed poenas longi Fortuna fauorisexigit a misero, quae tanto pondere famaeres premit aduersas fatisque prioribus urguet.nunc festinatos nimium sibi sentit honoresactaque lauriferae damnat Sullana iuuentae, 25nunc et Corycias classes et Pontica signadeiectum meminisse piget. sic longius aeuumdestruit ingentis animos et uita superstesimperio. nisi summa dies cum fine bonorumadfuit et celeri praeuertit tristia leto, 30dedecori est fortuna prior. quisquamne secundistradere se fatis audet nisi morte parata? litora contigerat per quae Peneius amnisEmathia iam clade rubens exibat in aequor.inde ratis trepidum uentis ac fluctibus inpar, 35flumineis uix tuta uadis, euexit in altum.cuius adhuc remis quatitur Corcyra sinusqueLeucadii, Cilicum dominus terraeque Liburnaeexiguam uector pauidus correpsit in alnum.conscia curarum secretae in litora Lesbi 40flectere uela iubet, qua tunc tellure latebasmaestior, in mediis quam si, Cornelia, campisEmathiae stares. tristis praesagia curasexagitant, trepida quatitur formidine somnus,Thessaliam nox omnis habet; tenebrisque remotis 45rupis in abruptae scopulos extremaque currislitora; prospiciens fluctus nutantia longesemper prima uides uenientis uela carinae,quaerere nec quicquam de fato coniugis audes.en ratis, ad uestros quae tendit carbasa portus! 50quid ferat ignoras, et nunc tibi summa pauorisnuntius armorum tristis rumorque sinister.uictus adest coniunx. quid perdis tempora luctus?cum possis iam flere times. tum puppe propinquaprosiluit crimenque deum crudele notauit, 55deformem pallore ducem uoltusque prementemcanitiem atque atro squalentis puluere uestes.obuia nox miserae caelum lucemque tenebrisabstulit atque animam clausit dolor; omnia neruismembra relicta labant, riguerunt corda, diuque 60spe mortis decepta iacet. iam fune ligatolitoribus lustrat uacuas Pompeius harenas.quem postquam propius famulae uidere fideles,non ultra gemitus tacitos incessere fatumpermisere sibi, frustraque attollere terra 65semianimem conantur eram; quam pectore Magnusambit et astrictos refouet conplexibus artus.coeperat in summum reuocato sanguine corpusPompei sentire manus maestamque maritiposse pati faciem: prohibet succumbere fatis 70Magnus et inmodicos castigat uoce dolores.'nobile cur robur fortunae uolnere primofemina tantorum titulis insignis auorumfrangis? habes aditum mansurae in saecula famae.laudis in hoc sexu non legum iura nec arma, 75unica materia est coniunx miser. erige mentem,et tua cum fatis pietas decertet, et ipsumquod sum uictus ama. nunc sum tibi gloria maior,a me quod fasces et quod pia turba senatustantaque discessit regum manus. incipe Magnum 80sola sequi. deformis adhuc uiuente maritosummus et augeri uetitus dolor: ultima debetesse fides lugere uirum. tu nulla tulistibello damna meo: uiuit post proelia Magnussed fortuna perit. quod defles, illud amasti.' uocibus his correpta uiri uix aegra leuauitmembra solo talis gemitu rumpente querellas:'o utinam in thalamos inuisi Caesaris isseminfelix coniunx et nulli laeta marito.bis nocui mundo: me pronuba ducit Erinys 90Crassorumque umbrae, deuotaque manibus illisAssyrios in castra tuli ciuilia casus,praecipitesque dedi populos cunctosque fugauia causa meliore deos. o maxime coniunx,o thalamis indigne meis, hoc iuris habebat 95in tantum fortuna caput? cur inpia nupsi,si miserum factura fui? nunc accipe poenas,sed quas sponte luam: quo sit tibi mollius aequor,certa fides regum totusque paratior orbis,sparge mari comitem. mallem felicibus armis 100dependisse caput: nunc clades denique lustra,Magne, tuas. ubicumque iaces ciuilibus armisnostros ulta toros, ades huc atque exige poenas,Iulia crudelis, placataque paelice caesaMagno parce tuo.' sic fata iterumque refusa 105coniugis in gremium cunctorum lumina soluitin lacrimas. duri flectuntur pectora Magni,siccaque Thessalia confudit lumina Lesbos. tunc Mytilenaeum pleno iam litore uolgusadfatur Magnum. 'si maxima gloria nobis 110semper erit tanti pignus seruasse mariti,tu quoque deuotos sacro tibi foedere murosoramus sociosque lares dignere uel unanocte tua: fac, Magne, locum, quem cuncta reuisantsaecula, quem ueniens hospes Romanus adoret. 115nulla tibi subeunda magis sunt moenia uicto:omnia uictoris possunt sperare fauorem,haec iam crimen habent. quid, quod iacet insula ponto,Caesar eget ratibus? procerum pars magna coibitcerta loci; noto reparandum est litore fatum. 120accipe templorum cultus aurumque deorum;accipe, si terris, si puppibus ista iuuentusaptior est; tota, quantum ualet, utere Lesbo.hoc solum crimen meritae bene detrahe terrae, 125ne nostram uideare fidem felixque secutuset damnasse miser.' tali pietate uirorumlaetus in aduersis et mundi nomine gaudensesse fidem 'nullum toto mihi' dixit 'in orbegratius esse solum non paruo pignore uobis 130ostendi: tenuit nostros hac obside Lesbosadfectus; hic sacra domus carique penates,hic mihi Roma fuit. non ulla in litora puppemante dedi fugiens, saeui cum Caesaris iramiam scirem meritam seruata coniuge Lesbon, 135non ueritus tantam ueniae committere uobismateriam. sed iam satis est fecisse nocentis:fata mihi totum mea sunt agitanda per orbem.heu nimium felix aeterno nomine Lesbos,siue doces populos regesque admittere Magnum, 140seu praestas mihi sola fidem. nam quaerere certum est,fas quibus in terris, ubi sit scelus. accipe, numensiquod adhuc mecum es, uotorum extrema meorum:da similis Lesbo populos, qui Marte subactumnon intrare suos infesto Caesare portus, 145non exire uetent.' dixit, maestamque carinaeinposuit comitem. cunctos mutare putarestellurem patriaeque solum: sic litore totoplangitur, infestae tenduntur in aethera dextrae.Pompeiumque minus, cuius fortuna dolorem 150mouerat, ast illam, quam toto tempore belliut ciuem uidere suam, discedere cernensingemuit populus; quam uix, si castra maritiuictoris peteret, siccis dimittere matresiam poterant oculis: tanto deuinxit amore 155hos pudor, hos probitas castique modestia uoltus,quod summissa nimis, nulli grauis hospita turbae,stantis adhuc fati uixit quasi coniuge uicto. iam pelago medios Titan demissus ad ignesnec quibus abscondit nec siquibus exerit orbem 160totus erat. uigiles Pompei pectore curaenunc socias adeunt Romani foederis urbeset uarias regum mentes, nunc inuia mundiarua super nimios soles Austrumque iacentis.saepe labor maestus curarum odiumque futuri 165proiecit fessos incerti pectoris aestus,rectoremque ratis de cunctis consulit astris,unde notet terras, quae sit mensura secandiaequoris in caelo, Syriam quo sidere seruetaut quotus in Plaustro Libyam bene derigat ignis. 170doctus ad haec fatur taciti seruator Olympi'signifero quaecumque fluunt labentia caelo,numquam stante polo miseros fallentia nautas,sidera non sequimur, sed, qui non mergitur undisaxis inocciduus gemina clarissimus Arcto, 175ille regit puppes. hic cum mihi semper in altumsurget et instabit summis minor Vrsa ceruchis,Bosporon et Scythiae curuantem litora Pontumspectamus. quidquid descendet ab arbore summaArctophylax propiorque mari Cynosura feretur, 180in Syriae portus tendit ratis. inde Canoposexcipit, Australi caelo contenta uagaristella, timens Borean: illa quoque perge sinistratrans Pharon, in medio tanget ratis aequore Syrtim.sed quo uela dari, quo nunc pede carbasa tendi 185nostra iubes?' dubio contra cui pectore Magnus'hoc solum toto' respondit 'in aequore serua,ut sit ab Emathiis semper tua longius orispuppis et Hesperiam pelago caeloque relinquas:cetera da uentis. comitem pignusque recepi 190depositum: tum certus eram quae litora uellem,nunc portum fortuna dabit'. sic fatur; at illeiusto uela modo pendentia cornibus aequistorsit et in laeuum puppim dedit, utque secaretquas Asinae cautes et quas Chios asperat undas 195hos dedit in proram, tenet hos in puppe rudentes.aequora senserunt motus aliterque secanteiam pelagus rostro nec idem spectante carinamutauere sonum. non sic moderator equorum,dexteriore rota laeuum cum circumit axem, 200cogit inoffensae currus accedere metae. ostendit terras Titan et sidera texit.sparsus ab Emathia fugit quicumque procella,adsequitur Magnum; primusque a litore Lesbioccurrit gnatus, procerum mox turba fidelis. 205nam neque deiecto fatis acieque fugatoabstulerat Magno reges fortuna ministros:terrarum dominos et sceptra Eoa tenentisexul habet comites. iubet ire in deuia mundiDeiotarum, qui sparsa ducis uestigia legit. 210'quando' ait 'Emathiis amissus cladibus orbis,qua Romanus erat, superest, fidissime regum,Eoam temptare fidem populosque bibentisEuphraten et adhuc securum a Caesare Tigrim.ne pigeat Magno quaerentem fata remotas 215Medorum penetrare domos Scythicosque recessuset totum mutare diem, uocesque superboArsacidae perferre meas: "si foedera nobisprisca manent mihi per Latium iurata Tonantem,per uestros astricta magos, inplete pharetras 220Armeniosque arcus Geticis intendite neruis,si uos, o Parthi, peterem cum Caspia claustraet sequerer duros aeterni Martis Alanos,passus Achaemeniis late decurrere campisin tutam trepidos numquam Babylona coegi. 225arua super Cyri Chaldaeique ultima regni,qua rapidus Ganges et qua Nysaeus Hydaspesaccedunt pelago, Phoebi surgentis ab igneiam propior quam Persis eram: tamen omnia uincenssustinui nostris uos tantum desse triumphis, 230solusque e numero regum telluris Eoaeex aequo me Parthus adit. nec munere Magnistant semel Arsacidae; quis enim post uolnera cladisAssyriae iustas Latii conpescuit iras?tot meritis obstricta meis nunc Parthia ruptis 235excedat claustris uetitam per saecula ripamZeugmaque Pellaeum. Pompeio uincite, Parthi,uinci Roma uolet."' regem parere iubentiardua non piguit, positisque insignibus aulaeegreditur famulo raptos indutus amictus. 240in dubiis tutum est inopem simulare tyranno;quanto igitur mundi dominis securius aeuumuerus pauper agit! dimisso in litore regeipse per Icariae scopulos, Ephesonque relinquenset placidi Colophona maris, spumantia paruae 245radit saxa Sami; spirat de litore Cooaura fluens; Cnidon inde fugit claramque relinquitsole Rhodon magnosque sinus Telmessidos undaeconpensat medio pelagi. Pamphylia puppioccurrit tellus, nec se committere muris 250ausus adhuc ullis te primum, parua Phaseli,Magnus adit; nam te metui uetat incola rarusexhaustaeque domus populis, maiorque carinaequam tua turba fuit. tendens hinc carbasa rursusiam Taurum Tauroque uidet Dipsunta cadentem. crederet hoc Magnus, pacem cum praestitit undis,et sibi consultum? Cilicum per litora tutusparua puppe fugit. sequitur pars magna senatusad profugum collecta ducem; paruisque Syhedris,quo portu mittitque rates recipitque Selinus, 260in procerum coetu tandem maesta ora resoluituocibus his Magnus: 'comites bellique fugaequeatque instar patriae, quamuis in litore nudo,in Cilicum terra, nullis circumdatus armisconsultem rebusque nouis exordia quaeram, 265ingentis praestate animos. non omnis in aruisEmathiis cecidi, nec sic mea fata premunturut nequeam releuare caput cladesque receptasexcutere. an Libycae Marium potuere ruinaeerigere in fasces et plenis reddere fastis, 270me pulsum leuiore manu fortuna tenebit?mille meae Graio uoluuntur in aequore puppes,mille duces; sparsit potius Pharsalia nostrasquam subuertit opes. sed me uel sola tuerifama potest rerum toto quas gessimus orbe 275et nomen quod mundus amat. uos pendite regnauiribus atque fide, Libyam Parthosque Pharonque,quemnam Romanis deceat succurrere rebus.ast ego curarum uobis arcana mearumexpromam mentisque meae quo pondera uergant. 280aetas Niliaci nobis suspecta tyranni est,ardua quippe fides robustos exigit annos.hinc anceps dubii terret sollertia Mauri;namque memor generis Carthaginis inpia prolesinminet Hesperiae, multusque in pectore uano est 285Hannibal, obliquo maculat qui sanguine regnumet Numidas contingit auos. iam supplice Varointumuit uiditque loco Romana secundo.quare agite Eoum, comites, properemus in orbem.diuidit Euphrates ingentem gurgite mundum 290Caspiaque inmensos seducunt claustra recessus,et polus Assyrias alter noctesque diesqueuertit, et abruptum est nostro mare discolor undaOceanusque suus. regnandi sola uoluptas.celsior in campo sonipes et fortior arcus, 295nec puer aut senior letalis tendere neruossegnis, et a nulla mors est incerta sagitta.primi Pellaeas arcu fregere sarisasBactraque Medorum sedem murisque superbamAssyrias Babylona domos. nec pila timentur 300nostra nimis Parthis, audentque in bella uenireexperti Scythicas Crasso pereunte pharetras.spicula nec solo spargunt fidentia ferro,stridula sed multo saturantur tela ueneno;uolnera parua nocent fatumque in sanguine summo est. 305o utinam non tanta mihi fiducia saeuisesset in Arsacidis! fatis nimis aemula nostrisfata mouent Medos, multumque in gente deorum est.effundam populos alia tellure reuolsosexcitosque suis inmittam sedibus ortus. 310quod si nos Eoa fides et barbara fallentfoedera, uolgati supra commercia mundinaufragium fortuna ferat: non regna precaborquae feci. sat magna feram solacia mortisorbe iacens alio, nihil haec in membra cruente, 315nil socerum fecisse pie. sed, cuncta reuoluensuitae fata meae, semper uenerabilis illaorbis parte fui, quantus Maeotida supra,quantus apud Tanain toto conspectus in ortu!quas magis in terras nostrum felicibus actis 320nomen abit, aut unde redi maiore triumpho?Roma, faue coeptis; quid enim tibi laetius umquampraestiterint superi, quam, si ciuilia Parthomilite bella geras, tantam consumere gentemet nostris miscere malis? cum Caesaris arma 325concurrent Medis, aut me fortuna necesse estuindicet aut Crassos.' sic fatus murmure sensitconsilium damnasse uiros; quos Lentulus omnisuirtutis stimulis et nobilitate dolendipraecessit dignasque tulit modo consule uoces. 330'sicine Thessalicae mentem fregere ruinae?una dies mundi damnauit fata? secundumEmathiam lis tanta datur? iacet omne cruentiuolneris auxilium? solos tibi, Magne, reliquitParthorum fortuna pedes? quid transfuga mundi, 335terrarum totos tractus caelumque perosus,auersosque polos alienaque sidera quaeris,Chaldaeos culture focos et barbara sacraParthorum famulus? quid causa obtenditur armislibertatis amor? miserum quid decipis orbem, 340si seruire potes? te, quem Romana regentemhorruit auditu, quem captos ducere regesuidit ab Hyrcanis, Indoque a litore, siluis,deiectum fatis, humilem fractumque uidebitex tolletque animos Latium uaesanus in orbem 345se simul et Romam Pompeio supplice mensus?nil animis fatisque tuis effabere dignum:exiget ignorans Latiae commercia linguaeut lacrimis se, Magne, roges. patimurne pudorishoc uolnus, clades ut Parthia uindicet ante 350Hesperias, quam Roma suas? ciuilibus armiselegit te nempe ducem: quid uolnera nostrain Scythicos spargis populos cladesque latentis?quid Parthos transire doces? solacia tantiperdit Roma mali, nullos admittere reges 355sed ciui seruire suo? iuuat ire per orbemducentem saeuas Romana in moenia gentessignaque ab Euphrate cum Crassis capta sequentem?qui solus regum fato celante fauoremdefuit Emathiae, nunc tantas ille lacesset 360auditi uictoris opes aut iungere fatatecum, Magne, uolet? non haec fiducia genti est.omnis, in Arctois populus quicumque pruinisnascitur, indomitus bellis et mortis amator:quidquid ad Eoos tractus mundique teporem 365ibitur, emollit gentes clementia caeli.illic et laxas uestes et fluxa uirorumuelamenta uides. Parthus per Medica rura,Sarmaticos inter campos effusaque planoTigridis arua solo, nulli superabilis hosti est 370libertate fugae; sed non, ubi terra tumebit,aspera conscendet montis iuga, nec per opacasbella geret tenebras incerto debilis arcu,nec franget nando uiolenti uerticis amnem,nec tota in pugna perfusus sanguine membra 375exiget aestiuum calido sub puluere solem.non aries illis, non ulla est machina belliaut fossas inplere ualent, Parthoque sequentimurus erit quodcumque potest opstare sagittae.pugna leuis bellumque fugax turmaeque uagantes, 380et melior cessisse loco quam pellere miles;inlita tela dolis, nec Martem comminus usquamausa pati uirtus, sed longe tendere neruoset quo ferre uelint permittere uolnera uentis.ensis habet uires, et gens quaecumque uirorum est 385bella gerit gladiis. nam Medos proelia primaexarmant uacuaque iubent remeare pharetra.nulla manus illis, fiducia tota ueneni est.credis, Magne, uiros, quos in discrimina bellicum ferro misisse parum est? temptare pudendum 390auxilium tanti est, toto diuisus ut orbea terra moriare tua, tibi barbara tellusincumbat, te parua tegant ac uilia busta,inuidiosa tamen Crasso quaerente sepulchrum?sed tua sors leuior, quoniam mors ultima poena est 395nec metuenda uiris. at non Cornelia letuminfando sub rege timet. num barbara nobisest ignota Venus, quae ritu caeca ferarumpolluit innumeris leges et foedera taedaeconiugibus thalamique patent secreta nefandi 400inter mille nurus? epulis uaesana meroqueregia non ullis exceptos legibus audetconcubitus: tot femineis conplexibus unumnon lassat nox tota marem. iacuere sororesin regum thalamis sacrataque pignora matres. 405damnat apud gentes sceleris non sponte peractiOedipodionias infelix fabula Thebas:Parthorum dominus quotiens sic sanguine mixtonascitur Arsacides! cui fas inplere parentem,quid rear esse nefas? proles tam clara Metelli 410stabit barbarico coniunx millesima lecto.quamquam non ulli plus regia, Magne, uacabitsaeuitia stimulata Venus titulisque uirorum;nam, quo plura iuuent Parthum portenta, fuissehanc sciet et Crassi: ceu pridem debita fatis 415Assyriis trahitur cladis captiua uetustae.haereat Eoae uolnus miserabile sortis,non solum auxilium funesto ab rege petissesed gessisse prius bellum ciuile pudebit.nam quod apud populos crimen socerique tuumque 420maius erit, quam quod uobis miscentibus armaCrassorum uindicta perit? incurrere cunctidebuerant in Bactra duces et, nequa uacarentarma, uel Arctoum Dacis Rhenique cateruisimperii nudare latus, dum perfida Susa 425in tumulos prolapsa ducum Babylonque iaceret.Assyriae paci finem, Fortuna, precamur;et, si Thessalia bellum ciuile peractum est,ad Parthos qui uicit eat. gens unica mundi estde qua Caesareis possim gaudere triumphis. 430non tibi, cum primum gelidum transibis Araxen,umbra senis maesti Scythicis confixa sagittisingeret has uoces? "tu, quem post funera nostraultorem cinerum nudae sperauimus umbrae,ad foedus pacemque uenis?" tum plurima cladis 435occurrent monimenta tibi: quae moenia truncilustrarunt ceruice duces, ubi nomina tantaobruit Euphrates et nostra cadauera Tigrisdetulit in terras ac reddidit. ire per istasi potes, in media socerum quoque, Magne, sedentem 440Thessalia placare potes. quin respicis orbemRomanum? si regna times proiecta sub Austroinfidumque Iubam, petimus Pharon aruaque Lagi.Syrtibus hinc Libycis tuta est Aegyptos, at indegurgite septeno rapidus mare summouet amnis. 445terra suis contenta bonis, non indiga mercisaut Iouis: in solo tanta est fiducia Nilo.sceptra puer Ptolemaeus habet tibi debita, Magne,tutelae commissa tuae. quis nominis umbramhorreat? innocua est aetas. ne iura fidemque 450respectumque deum ueteri speraueris aula;nil pudet adsuetos sceptris: mitissima sors estregnorum sub rege nouo.' non plura locutusinpulit huc animos. quantum, spes ultima rerum,libertatis habes! uicta est sententia Magni. tum Cilicum liquere solum Cyproque citatasinmisere rates, nullas cui praetulit arasundae diua memor Paphiae, si numina nascicredimus aut quemquam fas est coepisse deorum.haec ubi deseruit Pompeius litora, totos 460emensus Cypri scopulos quibus exit in Austruminde maris uasti transuerso uertitur aestu;nec tenuit gratum nocturno lumine montem,infimaque Aegypti pugnaci litora uelouix tetigit, qua diuidui pars maxima Nili 465in uada decurrit Pelusia septimus amnis.tempus erat quo Libra pares examinat horas,non uno plus aequa die, noctique rependitlux minor hibernae uerni solacia damni.conperit ut regem Casio se monte tenere, 470flectit iter; nec Phoebus adhuc nec carbasa languent. iam rapido speculator eques per litora cursuhospitis aduentu pauidam conpleuerat aulam.consilii uix tempus erat; tamen omnia monstraPellaeae coiere domus, quos inter Acoreus 475iam placidus senio fractisque modestior annis(hunc genuit custos Nili crescentis in aruaMemphis uana sacris; illo cultore deorumlustra suae Phoebes non unus uixerat Apis)consilii uox prima fuit, meritumque fidemque 480sacraque defuncti iactauit pignora patris.sed melior suadere malis et nosse tyrannosausus Pompeium leto damnare Pothinus'ius et fas multos faciunt, Ptolemaee, nocentes;dat poenas laudata fides, cum sustinet' inquit 485'quos fortuna premit. fatis accede deisque,et cole felices, miseros fuge. sidera terraut distant et flamma mari, sic utile recto.sceptrorum uis tota perit, si pendere iustaincipit, euertitque arces respectus honesti. 490libertas scelerum est quae regna inuisa tuetursublatusque modus gladiis. facere omnia saeuenon inpune licet, nisi cum facis. exeat aulaqui uolt esse pius. uirtus et summa potestasnon coeunt; semper metuet quem saeua pudebunt. 495non inpune tuos Magnus contempserit annos,qui te nec uictos arcere a litore nostroposse putat. neu nos sceptris priuauerit hospespignora sunt propiora tibi: Nilumque Pharonque,si regnare piget, damnatae redde sorori. 500Aegypton certe Latiis tueamur ab armis.quidquid non fuerit Magni dum bella geruntur,nec uictoris erit. toto iam pulsus ab orbe,postquam nulla manet rerum fiducia, quaeritcum qua gente cadat. rapitur ciuilibus umbris. 505nec soceri tantum arma fugit: fugit ora senatus,cuius Thessalicas saturat pars magna uolucres,et metuit gentes quas uno in sanguine mixtasdeseruit, regesque timet quorum omnia mersit,Thessaliaeque reus nulla tellure receptus 510sollicitat nostrum, quem nondum perdidit, orbem.iustior in Magnum nobis, Ptolemaee, querellaecausa data est. quid sepositam semperque quietamcrimine bellorum maculas Pharon, aruaque nostrauictori suspecta facis? cur sola cadenti 515haec placuit tellus, in quam Pharsalica fataconferres poenasque tuas? iam crimen habemuspurgandum gladio. quod nobis sceptra senatuste suadente dedit, uotis tua fouimus arma.hoc ferrum, quod fata iubent proferre, paraui 520non tibi, sed uicto; feriam tua uiscera, Magne,malueram soceri: rapimur quo cuncta feruntur.tene mihi dubitas an sit uiolare necesse,cum liceat? quae te nostri fiducia regnihuc agit, infelix? populum non cernis inermem 525aruaque uix refugo fodientem mollia Nilo?metiri sua regna decet uiresque fateri.tu, Ptolemaee, potes Magni fulcire ruinam,sub qua Roma iacet? bustum cineresque mouereThessalicos audes bellumque in regna uocare? 530ante aciem Emathiam nullis accessimus armis:Pompei nunc castra placent, quae deserit orbis?nunc uictoris opes et cognita fata lacessis?aduersis non desse decet, sed laeta secutos:nulla fides umquam miseros elegit amicos.' adsensere omnes sceleri. laetatur honorerex puer insueto, quod iam sibi tanta iuberepermittant famuli. sceleri delectus Achillas,perfida qua tellus Casiis excurrit hareniset uada testantur iunctas Aegyptia Syrtes, 540exiguam sociis monstri gladiisque carinaminstruit. o superi, Nilusne et barbara Memphiset Pelusiaci tam mollis turba Canopihos animos? sic fata premunt ciuilia mundum?sic Romana iacent? ullusne in cladibus istis 545est locus Aegypto Phariusque admittitur ensis?hanc certe seruate fidem, ciuilia bella:cognatas praestate manus externaque monstrapellite, si meruit tam claro nomine MagnusCaesaris esse nefas. tanti, Ptolemaee, ruinam 550nominis haut metuis, caeloque tonante profanasinseruisse manus, inpure ac semiuir, audes?non domitor mundi nec ter Capitolia curruinuectus regumque potens uindexque senatusuictorisque gener, Phario satis esse tyranno 555quod poterat, Romanus erat: quid uiscera nostrascrutaris gladio? nescis, puer inprobe, nescisquo tua sit fortuna loco: iam iure sine ulloNili sceptra tenes; cecidit ciuilibus armisqui tibi regna dedit. iam uento uela negarat 560Magnus et auxilio remorum infanda petebatlitora; quem contra non longa uecta biremiappulerat scelerata manus, Magnoque paterefingens regna Phari celsae de puppe carinaein paruam iubet ire ratem, litusque malignum 565incusat bimaremque uadis frangentibus aestum,qui uetet externas terris adpellere classes.quod nisi fatorum leges intentaque iussuordinis aeterni miserae uicinia mortisdamnatum leto traherent ad litora Magnum, 570non ulli comitum sceleris praesagia derant:quippe, fides si pura foret, si regia Magnosceptrorum auctori uera pietate pateret,uenturum tota Pharium cum classe tyrannum.sed cedit fatis classemque relinquere iussus 575obsequitur, letumque iuuat praeferre timori.ibat in hostilem praeceps Cornelia puppem,hoc magis inpatiens egresso desse maritoquod metuit clades. 'remane, temeraria coniunx,et tu, nate, precor, longeque a litore casus 580expectate meos et in hac ceruice tyranniexplorate fidem' dixit. sed surda uetantitendebat geminas amens Cornelia palmas.'quo sine me crudelis abis? iterumne relinquor,Thessalicis summota malis? numquam omine laeto 585distrahimur miseri. poteras non flectere puppem,cum fugeres alto, latebrisque relinquere Lesbi,omnibus a terris si nos arcere parabas.an tantum in fluctus placeo comes?' haec ubi frustraeffudit, prima pendet tamen anxia puppe, 590attonitoque metu nec quoquam auertere uisusnec Magnum spectare potest. stetit anxia classisad ducis euentum, metuens non arma nefasquesed ne summissis precibus Pompeius adoretsceptra sua donata manu. transire parantem 595Romanus Pharia miles de puppe salutatSeptimius, qui, pro superum pudor, arma satellesregia gestabat posito deformia pilo,inmanis uiolentus atrox nullaque ferarummitior in caedes. quis non, Fortuna, putasset 600parcere te populis, quod bello haec dextra uacaretThessaliaque procul tam noxia tela fugasses?disponis gladios, nequo non fiat in orbe,heu, facinus ciuile tibi. uictoribus ipsisdedecus et numquam superum caritura pudore 605fabula, Romanus regi sic paruit ensis,Pellaeusque puer gladio tibi colla recidit,Magne, tuo. qua posteritas in saecula mittetSeptimium fama? scelus hoc quo nomine dicentqui Bruti dixere nefas? iam uenerat horae 610terminus extremae, Phariamque ablatus in alnumperdiderat iam iura sui. tum stringere ferrumregia monstra parant. ut uidit comminus ensis,inuoluit uoltus atque, indignatus apertumfortunae praebere, caput; tum lumina pressit 615continuitque animam, nequas effundere uocesuellet et aeternam fletu corrumpere famam.sed, postquam mucrone latus funestus Achillasperfodit, nullo gemitu consensit ad ictumrespexitque nefas, seruatque inmobile corpus, 620seque probat moriens atque haec in pectore uoluit:'saecula Romanos numquam tacitura laboresattendunt, aeuumque sequens speculatur ab omniorbe ratem Phariamque fidem: nunc consule famae.fata tibi longae fluxerunt prospera uitae: 625ignorant populi, si non in morte probaris,an scieris aduersa pati. ne cede pudoriauctoremque dole fati: quacumque feriris,crede manum soceri. spargant lacerentque licebit,sum tamen, o superi, felix, nullique potestas 630hoc auferre deo. mutantur prospera uita,non fit morte miser. uidet hanc Cornelia caedemPompeiusque meus: tanto patientius, oro,claude, dolor, gemitus: gnatus coniunxque peremptum,si mirantur, amant.' talis custodia Magno 635mentis erat, ius hoc animi morientis habebat. at non tam patiens Cornelia cernere saeuum,quam perferre, nefas miserandis aethera conpletuocibus. 'o coniunx, ego te scelerata peremi:letiferae tibi causa morae fuit auia Lesbos, 640et prior in Nili peruenit litora Caesar.nam cui ius alii sceleris? sed, quisquis, in istuda superis inmisse caput, uel Caesaris iraeuel tibi prospiciens, nescis, crudelis, ubi ipsauiscera sint Magni: properas atque ingeris ictus 645qua uotum est uicto. poenas non morte minorespendat et ante meum uideat caput. haud ego culpalibera bellorum, quae matrum sola per undaset per castra comes nullis absterrita fatisuictum, quod reges etiam timuere, recepi. 650hoc merui, coniunx, in tuta puppe relinqui?perfide, parcebas? te fata extrema petenteuita digna fui? moriar, nec munere regis.aut mihi praecipitem, nautae, permittite saltum,aut laqueum collo tortosque aptare rudentes, 655aut aliquis Magno dignus comes exigat ensem.Pompeio praestare potest quod Caesaris armisinputet. o saeui, properantem in fata tenetis?uiuis adhuc, coniunx, et iam Cornelia non estiuris, Magne, sui: prohibent accersere mortem; 660seruor uictori.' sic fata interque suorumlapsa manus rapitur trepida fugiente carina. at, Magni cum terga sonent et pectora ferro,permansisse decus sacrae uenerabile formaeiratamque deis faciem, nil ultima mortis 665ex habitu uoltuque uiri mutasse fatenturqui lacerum uidere caput. nam saeuus in ipsoSeptimius sceleris maius scelus inuenit actu,ac retegit sacros scisso uelamine uoltussemianimis Magni spirantiaque occupat ora 670collaque in obliquo ponit languentia transtro.tunc neruos uenasque secat nodosaque frangitossa diu: nondum artis erat caput ense rotare.at, postquam trunco ceruix abscisa recessit,uindicat hoc Pharius, dextra gestare, satelles. 675degener atque operae miles Romane secundae,Pompei diro sacrum caput ense recidis,ut non ipse feras? o summi fata pudoris!inpius ut Magnum nosset puer, illa uerendaregibus hirta coma et generosa fronte decora 680caesaries conprensa manu est, Pharioque ueruto,dum uiuunt uoltus atque os in murmura pulsantsingultus animae, dum lumina nuda rigescunt,suffixum caput est, quo numquam bella iubentepax fuit; hoc leges Campumque et rostra mouebat, 685hac facie, Fortuna, tibi, Romana, placebas.nec satis infando fuit hoc uidisse tyranno:uolt sceleris superesse fidem. tunc arte nefandasummota est capiti tabes, raptoque cerebroadsiccata cutis, putrisque effluxit ab alto 690umor, et infuso facies solidata ueneno est. ultima Lageae stirpis perituraque proles,degener incestae sceptris cessure sorori,cum tibi sacrato Macedon seruetur in antroet regum cineres extructo monte quiescant, 695cum Ptolemaeorum manes seriemque pudendampyramides claudant indignaque Mausolea,litora Pompeium feriunt, truncusque uadosishuc illuc iactatur aquis. adeone molestatotum cura fuit socero seruare cadauer? 700hac Fortuna fide Magni tam prospera fatapertulit, hac illum summo de culmine rerummorte petit cladesque omnis exegit in unosaeua die quibus inmunes tot praestitit annos,Pompeiusque fuit qui numquam mixta uideret 705laeta malis, felix nullo turbante deorumet nullo parcente miser; semel inpulit illumdilata Fortuna manu. pulsatur harenis,carpitur in scopulis hausto per uolnera fluctu,ludibrium pelagi, nullaque manente figura 710una nota est Magno capitis iactura reuolsi. ante tamen Pharias uictor quam tangat harenasPompeio raptim tumulum fortuna parauit,ne iaceat nullo uel ne meliore sepulchro.e latebris pauidus decurrit ad aequora Cordus. 715quaestor ab Icario Cinyreae litore Cypriinfaustus Magni fuerat comes. ille per umbrasausus ferre gradum uictum pietate timoremconpulit ut mediis quaesitum corpus in undisduceret ad terram traheretque in litora Magnum. 720lucis maesta parum per densas Cynthia nubespraebebat, cano sed discolor aequore truncusconspicitur. tenet ille ducem conplexibus artiseripiente mari; tunc uictus pondere tantoexpectat fluctus pelagoque iuuante cadauer 725inpellit. postquam sicco iam litore sedit,incubuit Magno lacrimasque effudit in omneuolnus, et ad superos obscuraque sidera fatur'non pretiosa petit cumulato ture sepulchraPompeius, Fortuna, tuus, non pinguis ad astra 730ut ferat e membris Eoos fumus odores,ut Romana suum gestent pia colla parentem,praeferat ut ueteres feralis pompa triumphos,ut resonent tristi cantu fora, totus ut ignesproiectis maerens exercitus ambiat armis. 735da uilem Magno plebei funeris arcamquae lacerum corpus siccos effundat in ignes;robora non desint misero nec sordidus ustor.sit satis, o superi, quod non Cornelia fusocrine iacet subicique facem conplexa maritum 740imperat, extremo sed abest a munere bustiinfelix coniunx nec adhuc a litore longe est.'sic fatus paruos iuuenis procul aspicit ignescorpus uile suis nullo custode cremantis.inde rapit flammas semustaque robora membris 745subducit. 'quaecumque es,' ait 'neclecta nec ullicara tuo sed Pompeio felicior umbra,quod iam conpositum uiolat manus hospita bustum,da ueniam: siquid sensus post fata relictumst,cedis et ipsa rogo paterisque haec damna sepulchri, 750teque pudet sparsis Pompei manibus uri.'sic fatus plenusque sinus ardente fauillaperuolat ad truncum, qui fluctu paene relatuslitore pendebat. summas dimouit harenaset collecta procul lacerae fragmenta carinae 755exigua trepidus posuit scrobe. nobile corpusrobora nulla premunt, nulla strue membra recumbunt:admotus Magnum, non subditus, accipit ignis.ille sedens iuxta flammas 'o maxime' dixit'ductor et Hesperii maiestas nominis una, 760si tibi iactatu pelagi, si funere nullotristior iste rogus, manes animamque potentemofficiis auerte meis: iniuria fatihoc fas esse iubet; ne ponti belua quicquam,ne fera, ne uolucres, ne saeui Caesaris ira 765audeat, exiguam, quantum potes, accipe flammamRomana succense manu. fortuna recursussi det in Hesperiam, non hac in sede quiescenttam sacri cineres, sed te Cornelia, Magne,accipiet nostraque manu transfundet in urnam. 770interea paruo signemus litora saxo,ut nota sit busti; siquis placare peremptumforte uolet plenos et reddere mortis honores,inueniat trunci cineres et norit harenasad quas, Magne, tuum referat caput.' haec ubi fatus, 775excitat inualidas admoto fomite flammas.carpitur et lentum Magnus destillat in ignemtabe fouens bustum. sed iam percusserat astraaurorae praemissa dies: ille ordine ruptofuneris attonitus latebras in litore quaerit. 780quam metuis, demens, isto pro crimine poenamquo te fama loquax omnis accepit in annos?condita laudabit Magni socer inpius ossa:i modo securus ueniae fassusque sepulchrumposce caput. cogit pietas inponere finem 785officio. semusta rapit resolutaque nondumossa satis neruis et inustis plena medullisaequorea restinguit aqua congestaque in unumparua clausit humo. tunc, ne leuis aura retectosauferret cineres, saxo conpressit harenam, 790nautaque ne bustum religato fune moueretinscripsit sacrum semusto stipite nomen:'hic situs est Magnus'. placet hoc, Fortuna, sepulchrumdicere Pompei, quo condi maluit illumquam terra caruisse socer? temeraria dextra, 795cur obicis Magno tumulum manesque uagantisincludis? situs est qua terra extrema refusopendet in Oceano; Romanum nomen et omneimperium Magno tumuli est modus: obrue saxacrimine plena deum. si tota est Herculis Oete 800et iuga tota uacant Bromio Nyseia, quareunus in Aegypto Magni lapis? omnia Lagiarua tenere potest, si nullo caespite nomenhaeserit. erremus populi cinerumque tuorum,Magne, metu nullas Nili calcemus harenas. 805quod si tam sacro dignaris nomine saxumadde actus tantos monimentaque maxuma rerum,adde trucis Lepidi motus Alpinaque bellaarmaque Sertori reuocato consule uictaet currus quos egit eques, commercia tuta 810gentibus et pauidos Cilicas maris, adde subactambarbariem gentesque uagas et quidquid in Euroregnorum Boreaque iacet. dic semper ab armisciuilem repetisse togam, ter curribus actiscontentum multos patriae donasse triumphos. 815quis capit haec tumulus? surgit miserabile bustumnon ullis plenum titulis, non ordine tantofastorum; solitumque legi super alta deorumculmina et extructos spoliis hostilibus arcushaud procul est ima Pompei nomen harena 820depressum tumulo, quod non legat aduena rectus,quod nisi monstratum Romanus transeat hospes. noxia ciuili tellus Aegyptia fato,haud equidem inmerito Cumanae carmine uatiscautum, ne Nili Pelusia tangeret ora 825Hesperius miles ripasque aestate tumentis.quid tibi, saeua, precer pro tanto crimine, tellus?uertat aquas Nilus quo nascitur orbe retentus,et steriles egeant hibernis imbribus agri,totaque in Aethiopum putres soluaris harenas. 830nos in templa tuam Romana accepimus Isimsemideosque canes et sistra iubentia luctuset quem tu plangens hominem testaris Osirim;tu nostros, Aegypte, tenes in puluere manes.tu quoque, cum saeuo dederis iam templa tyranno, 835nondum Pompei cineres, o Roma, petisti;exul adhuc iacet umbra ducis. si saecula primauictoris timuere minas, nunc excipe saltemossa tui Magni, si nondum subruta fluctuinuisa tellure sedent. quis busta timebit? 840quis sacris dignam mouisse uerebitur umbram?imperet hoc nobis utinam scelus et uelit utinostro Roma sinu: satis o nimiumque beatus,si mihi contingat manes transferre reuolsosAusoniam, si tale ducis uiolare sepulchrum. 845forsitan, aut sulco sterili cum poscere finema superis aut Roma uolet feralibus Austrisignibus aut nimiis aut terrae tecta mouenti,consilio iussuque deum transibis in urbem,Magne, tuam, summusque feret tua busta sacerdos. 850nam quis ad exustam Cancro torrente Syenenibit et imbrifera siccas sub Pliade Thebasspectator Nili, quis rubri stagna profundiaut Arabum portus mercis mutator Eoae,Magne, petet, quem non tumuli uenerabile saxum 855et cinis in summis forsan turbatus harenisauertet manesque tuos placare iubebitet Casio praeferre Ioui? nil ista nocebuntfamae busta tuae: templis auroque sepultusuilior umbra fores. nunc est pro numine summo 860hoc tumulo Fortuna iacens; augustius arisuictoris Libyco pulsatur in aequore saxum.Tarpeis qui saepe deis sua tura negaruntinclusum Tusco uenerantur caespite fulmen.proderit hoc olim, quod non mansura futuris 865ardua marmoreo surrexit pondere moles.pulueris exigui sparget non longa uetustascongeriem, bustumque cadet, mortisque peribuntargumenta tuae. ueniet felicior aetasqua sit nulla fides saxum monstrantibus illud; 870atque erit Aegyptus populis fortasse nepotumtam mendax Magni tumulo quam Creta Tonantis.
1