Segnior, Oceano quam lex aeterna uocabat,luctificus Titan numquam magis aethera contraegit equos cursumque polo rapiente retorsit,defectusque pati uoluit raptaeque laboreslucis, et attraxit nubes, non pabula flammis 5sed ne Thessalico purus luceret in orbe. at nox felicis Magno pars ultima uitaesollicitos uana decepit imagine somnos.nam Pompeiani uisus sibi sede theatriinnumeram effigiem Romanae cernere plebis 10attollique suum laetis ad sidera nomenuocibus et plausu cuneos certare sonantes;qualis erat populi facies clamorque fauentisolim, cum iuuenis primique aetate triumphi,post domitas gentes quas torrens ambit Hiberus 15et quaecumque fugax Sertorius inpulit arma,Vespere pacato, pura uenerabilis aequequam currus ornante toga, plaudente senatusedit adhuc Romanus eques; seu fine bonorumanxia mens curis ad tempora laeta refugit, 20siue per ambages solitas contraria uisisuaticinata quies magni tulit omina planctus,seu uetito patrias ultra tibi cernere sedessic Romam Fortuna dedit. ne rumpite somnos,castrorum uigiles, nullas tuba uerberet aures. 25crastina dira quies et imagine maesta diurnaundique funestas acies feret, undique bellum.unde pares somnos populi noctemque beatam?o felix, si te uel sic tua Roma uideret!donassent utinam superi patriaeque tibique 30unum, Magne, diem, quo fati certus uterqueextremum tanti fructum raperetis amoris.tu uelut Ausonia uadis moriturus in urbe,illa rati semper de te sibi conscia uotihoc scelus haud umquam fatis haerere putauit, 35sic se dilecti tumulum quoque perdere Magni.te mixto flesset luctu iuuenisque senexqueiniussusque puer; lacerasset crine solutopectora femineum ceu Bruti funere uolgus.nunc quoque, tela licet paueant uictoris iniqui, 40nuntiet ipse licet Caesar tua funera, flebunt,sed dum tura ferunt, dum laurea serta Tonanti.o miseri, quorum gemitus edere dolorem,qui te non pleno pariter planxere theatro. uicerat astra iubar, cum mixto murmure turba 45castrorum fremuit fatisque trahentibus orbemsigna petit pugnae. miseri pars maxima uolginon totum uisura diem tentoria circumipsa ducis queritur magnoque accensa tumultumortis uicinae properantis admouet horas. 50dira subit rabies: sua quisque ac publica fatapraecipitare cupit; segnis pauidusque uocaturac nimium patiens soceri Pompeius, et orbisindulgens regno, qui tot simul undique gentisiuris habere sui uellet pacemque timeret. 55nec non et reges populique queruntur Eoibella trahi patriaque procul tellure teneri.hoc placet, o superi, cum uobis uertere cunctapropositum, nostris erroribus addere crimen?cladibus inruimus nocituraque poscimus arma; 60in Pompeianis uotum est Pharsalia castris.cunctorum uoces Romani maximus auctorTullius eloquii, cuius sub iure togaquepacificas saeuos tremuit Catilina securis,pertulit iratus bellis, cum rostra forumque 65optaret passus tam longa silentia miles.addidit inualidae robur facundia causae. 'hoc pro tot meritis solum te, Magne, precaturuti se Fortuna uelis, proceresque tuorumcastrorum regesque tui cum supplice mundo 70adfusi uinci socerum patiare rogamus.humani generis tam longo tempore bellumCaesar erit? merito Pompeium uincere lentegentibus indignum est a transcurrente subactis.quo tibi feruor abit aut quo fiducia fati? 75de superis, ingrate, times causamque senatuscredere dis dubitas? ipsae tua signa reuellentprosilientque acies: pudeat uicisse coactum.si duce te iusso, si nobis bella geruntur,sit iuris, quocumque uelint, concurrere campo. 80quid mundi gladios a sanguine Caesaris arces?uibrant tela manus, uix signa morantia quisquamexpectat: propera, ne te tua classica linquant.scire senatus auet, miles te, Magne, sequaturan comes.' ingemuit rector sensitque deorum 85esse dolos et fata suae contraria menti.'si placet hoc' inquit 'cunctis, si milite Magno,non duce tempus eget, nil ultra fata morabor:inuoluat populos una fortuna ruinasitque hominum magnae lux ista nouissima parti. 90testor, Roma, tamen Magnum quo cuncta perirentaccepisse diem. potuit tibi uolnere nullostare labor belli; potui sine caede subactumcaptiuumque ducem uiolatae tradere paci.quis furor, o caeci, scelerum? ciuilia bella 95gesturi metuunt ne non cum sanguine uincant.abstulimus terras, exclusimus aequore toto,ad praematuras segetum ieiuna rapinasagmina conpulimus, uotumque effecimus hostiut mallet sterni gladiis mortemque suorum 100permiscere meis. belli pars magna peracta esthis, quibus effectum est ne pugnam tiro paueret,si modo uirtutis stimulis iraeque caloresigna petunt. multos in summa pericula misituenturi timor ipse mali. fortissimus ille est 105qui, promptus metuenda pati, si comminus instent,et differre potest. placet haec tam prospera rerumtradere fortunae, gladio permittere mundidiscrimen; pugnare ducem quam uincere malunt.res mihi Romanas dederas, Fortuna, regendas: 110accipe maiores et caeco in Marte tuere.Pompei nec crimen erit nec gloria bellum.uincis apud superos uotis me, Caesar, iniquis:pugnatur. quantum scelerum quantumque malorumin populos lux ista feret! quot regna iacebunt! 115sanguine Romano quam turbidus ibit Enipeus!prima uelim caput hoc funesti lancea belli,si sine momento rerum partisque ruinacasurum est, feriat; neque enim uictoria Magnolaetior. aut populis inuisum hac clade peracta 120aut hodie Pompeius erit miserabile nomen:omne malum uicti, quod sors feret ultima rerum,omne nefas uictoris erit.' sic fatur et armapermittit populis frenosque furentibus iralaxat et ut uictus uiolento nauita Coro 125dat regimen uentis ignauumque arte relictapuppis onus trahitur. trepido confusa tumultucastra fremunt, animique truces sua pectora pulsantictibus incertis. multorum pallor in oremortis uenturae faciesque simillima fato. 130aduenisse diem qui fatum rebus in aeuumconderet humanis, et quaeri, Roma quid esset,illo Marte, palam est. sua quisque pericula nescitattonitus maiore metu. quis litora pontoobruta, quis summis cernens in montibus aequor 135aetheraque in terras deiecto sole cadentem,tot rerum finem, timeat sibi? non uacat ullospro se ferre metus: urbi Magnoque timetur.nec gladiis habuere fidem, nisi cautibus asperexarsit mucro; tunc omnis lancea saxo 140erigitur, tendunt neruis melioribus arcus,cura fuit lectis pharetras inplere sagittis,auget eques stimulos frenorumque artat habenas.si liceat superis hominum conferre labores,non aliter Phlegra rabidos tollente gigantas 145Martius incaluit Siculis incudibus ensiset rubuit flammis iterum Neptunia cuspisspiculaque extenso Paean Pythone recoxit,Pallas Gorgoneos diffudit in aegida crines,Pallenaea Ioui mutauit fulmina Cyclops. non tamen abstinuit uenturos prodere casusper uarias Fortuna notas. nam, Thessala ruracum peterent, totus uenientibus obstitit aether[inque oculis hominum fregerunt fulmina nubes]aduersasque faces inmensoque igne columnas 155et trabibus mixtis auidos typhonas aquarumdetulit atque oculos ingesto fulgure clausit;excussit cristas galeis capulosque solutisperfudit gladiis ereptaque pila liquauit,aetherioque nocens fumauit sulpure ferrum; 160[nec non innumero cooperta examine signa]uixque reuolsa solo maiori pondere pressumsigniferi mersere caput rorantia fletuusque ad Thessaliam Romana et publica signa.admotus superis discussa fugit ab ara 165taurus et Emathios praeceps se iecit in agros,nullaque funestis inuenta est uictima sacris.(at tu quos scelerum superos, quas rite uocastiEumenidas, Caesar? Stygii quae numina regniinfernumque nefas et mersos nocte furores 170inpia tam saeue gesturus bella litasti?)iam (dubium, monstrisne deum, nimione pauorecrediderint) multis concurrere uisus OlympoPindus et abruptis mergi conuallibus Haemus,edere nocturnas belli Pharsalia uoces, 175ire per Ossaeam rapidus Boebeida sanguis;inque uicem uoltus tenebris mirantur opertoset pallere diem galeisque incumbere noctemdefunctosque patres et iuncti sanguinis umbrasante oculos uolitare suos. sed mentibus unum 180hoc solamen erat, quod uoti turba nefandiconscia, quae patrum iugulos, quae pectora fratrumsperabat, gaudet monstris, mentisque tumultumatque omen scelerum subitos putat esse furores. quid mirum populos quos lux extrema manebat 185lymphato trepidasse metu, praesaga malorumsi data mens homini est? Tyriis qui Gadibus hospesadiacet Armeniumque bibit Romanus Araxen,sub quocumque die, quocumque est sidere mundi,maeret et ignorat causas animumque dolentem 190corripit, Emathiis quid perdat nescius aruis.Euganeo, si uera fides memorantibus, augurcolle sedens, Aponus terris ubi fumifer exitatque Antenorei dispergitur unda Timaui,'uenit summa dies, geritur res maxima,' dixit 195'inpia concurrunt Pompei et Caesaris arma',seu tonitrus ac tela Iouis praesaga notauit,aethera seu totum discordi obsistere caeloperspexitque polos, seu numen in aethere maestumsolis in obscuro pugnam pallore notauit. 200dissimilem certe cunctis quos explicat egitThessalicum natura diem: si cuncta peritoaugure mens hominum caeli noua signa notasset,spectari toto potuit Pharsalia mundo.o summos hominum, quorum fortuna per orbem 205signa dedit, quorum fatis caelum omne uacauit!haec et apud seras gentes populosque nepotum,siue sua tantum uenient in saecula famasiue aliquid magnis nostri quoque cura laborisnominibus prodesse potest, cum bella legentur, 210spesque metusque simul perituraque uota mouebunt,attonitique omnes ueluti uenientia fata,non transmissa, legent et adhuc tibi, Magne, fauebunt. miles, ut aduerso Phoebi radiatus ab ictudescendens totos perfudit lumine colles, 215non temere inmissus campis: stetit ordine certoinfelix acies. cornus tibi cura sinistri,Lentule, cum prima, quae tum fuit optima bello,et quarta legione datur. tibi, numine pugnaxaduerso Domiti, dextri frons tradita Martis. 220at medii robur belli fortissima densantagmina, quae Cilicum terris deducta tenebatScipio, miles in hoc, Libyco dux primus in orbe.at iuxta fluuios et stagna undantis EnipeiCappadocum montana cohors et largus habenae 225Ponticus ibat eques. sicci sed plurima campitetrarchae regesque tenent magnique tyranniatque omnis Latio quae seruit purpura ferro.illuc et Libye Numidas et Creta Cydonasmisit, Ityraeis cursus fuit inde sagittis, 230inde, truces Galli, solitum prodistis in hostem,illic pugnaces commouit Hiberia caetras.eripe uictori gentis et sanguine mundifuso, Magne, semel totos consume triumphos. illo forte die Caesar statione relicta 235ad segetum raptus moturus signa repenteconspicit in planos hostem descendere campos,oblatumque uidet uotis sibi mille petitumtempus, in extremos quo mitteret omnia casus.aeger quippe morae flagransque cupidine regni 240coeperat exiguo tractu ciuilia bellaut lentum damnare nefas. discrimina postquamaduentare ducum supremaque proelia uiditcasuram fatis sensit nutare ruinam,illa quoque in ferrum rabies promptissima paulum 245languit, et casus audax spondere secundosmens stetit in dubio, quam nec sua fata timerenec Magni sperare sinunt. formidine mersaprosilit hortando melior fiducia uolgo.'o domitor mundi, rerum fortuna mearum, 250miles, adest totiens optatae copia pugnae.nil opus est uotis, iam fatum accersite ferro.in manibus uestris, quantus sit Caesar, habetis.haec est illa dies mihi quam Rubiconis ad undaspromissam memini, cuius spe mouimus arma, 255in quam distulimus uetitos remeare triumphos,[haec eadem est hodie quae pignora quaeque penatesreddat et emerito faciat uos Marte colonos]haec, fato quae teste probet, quis iustius armasumpserit; haec acies uictum factura nocentem est. 260si pro me patriam ferro flammisque petistis,nunc pugnate truces gladioque exsoluite culpam:nulla manus, belli mutato iudice, pura est.non mihi res agitur, sed, uos ut libera sitisturba, precor gentes ut ius habeatis in omnes. 265ipse ego priuatae cupidus me reddere uitaeplebeiaque toga modicum conponere ciuem,omnia dum uobis liceant, nihil esse recuso.inuidia regnate mea. nec sanguine multospem mundi petitis: Grais delecta iuuentus 270gymnasiis aderit studioque ignaua palaestraeet uix arma ferens, aut mixtae dissona turbaebarbaries, non illa tubas, non agmine motoclamorem latura suum. ciuilia paucaebella manus facient: pugnae pars magna leuabit 275his orbem populis Romanumque obteret hostem.ite per ignauas gentes famosaque regnaet primo ferri motu prosternite mundum;sitque palam, quas tot duxit Pompeius in urbemcurribus, unius gentes non esse triumphi. 280Armeniosne mouet Romana potentia cuiussit ducis, aut emptum minimo uolt sanguine quisquambarbarus Hesperiis Magnum praeponere rebus?Romanos odere omnes, dominosque grauantur,quos nouere, magis. sed me fortuna meorum 285commisit manibus, quarum me Gallia testemtot fecit bellis. cuius non militis ensemagnoscam? caelumque tremens cum lancea transitdicere non fallar quo sit uibrata lacerto.quod si, signa ducem numquam fallentia uestrum, 290conspicio faciesque truces oculosque minaces,uicistis. uideor fluuios spectare cruoriscalcatosque simul reges sparsumque senatuscorpus et inmensa populos in caede natantis.sed mea fata moror, qui uos in tela furentis 295uocibus his teneo. ueniam date bella trahenti:spe trepido; haud umquam uidi tam magna daturostam prope me superos; camporum limite paruoabsumus a uotis. ego sum cui Marte peractoquae populi regesque tenent donare licebit. 300quone poli motu, quo caeli sidere uersoThessalicae tantum, superi, permittitis orae?aut merces hodie bellorum aut poena parata.Caesareas spectate cruces, spectate catenas,et caput hoc positum rostris effusaque membra 305Saeptorumque nefas et clausi proelia Campi.cum duce Sullano gerimus ciuilia bella.uestri cura mouet; nam me secura manebitsors quaesita manu: fodientem uiscera cernetme mea qui nondum uicto respexerit hoste. 310di, quorum curas abduxit ab aethere tellusRomanusque labor, uincat quicumque necessenon putat in uictos saeuum destringere ferrumquique suos ciues, quod signa aduersa tulerunt,non credit fecisse nefas. Pompeius in arto 315agmina uestra loco uetita uirtute mouericum tenuit, quanto satiauit sanguine ferrum!uos tamen hoc oro, iuuenes, ne caedere quisquamhostis terga uelit: ciuis qui fugerit esto.sed, dum tela micant, non uos pietatis imago 320ulla nec aduersa conspecti fronte parentescommoueant; uoltus gladio turbate uerendos.siue quis infesto cognata in pectora ferroibit, seu nullum uiolarit uolnere pignus,ignoti iugulum tamquam scelus inputet hostis. 325sternite iam uallum fossasque inplete ruina,exeat ut plenis acies non sparsa maniplis.parcite ne castris: uallo tendetis in illounde acies peritura uenit.' uix cuncta locutoCaesare quemque suum munus trahit, armaque raptim 330sumpta Ceresque uiris. capiunt praesagia bellicalcatisque ruunt castris; stant ordine nullo,arte ducis nulla, permittuntque omnia fatis.si totidem Magni soceros totidemque petentisurbis regna suae funesto in Marte locasses, 335non tam praecipiti ruerent in proelia cursu. uidit ut hostiles in rectum exire cateruasPompeius nullasque moras permittere bellosed superis placuisse diem, stat corde gelatoattonitus; tantoque duci sic arma timere 340omen erat. premit inde metus, totumque per agmensublimi praeuectus equo 'quem flagitat' inquit'uestra diem uirtus, finis ciuilibus armis,quem quaesistis, adest. totas effundite uires:extremum ferri superest opus, unaque gentis 345hora trahit. quisquis patriam carosque penates,qui subolem ac thalamos desertaque pignora quaerit,ense petat: medio posuit deus omnia campo.causa iubet melior superos sperare secundos:ipsi tela regent per uiscera Caesaris, ipsi 350Romanas sancire uolent hoc sanguine leges.si socero dare regna meo mundumque pararent,praecipitare meam fatis potuere senectam:non iratorum populis urbique deorum estPompeium seruare ducem. quae uincere possent 355omnia contulimus. subiere pericula clarisponte uiri sacraque antiquus imagine miles.si Curios his fata darent reducesque Camillostemporibus Deciosque caput fatale uouentis,hinc starent. primo gentes oriente coactae 360innumeraeque urbes, quantas in proelia numquam,exciuere manus. toto simul utimur orbe.quidquid signiferi conprensum limite caelisub Noton et Borean hominum sumus, arma mouemus.nonne superfusis collectum cornibus hostem 365in medium dabimus? paucas uictoria dextrasexigit, at plures tantum clamore cateruaebella gerent: Caesar nostris non sufficit armis.credite pendentes e summis moenibus urbiscrinibus effusis hortari in proelia matres; 370credite grandaeuum uetitumque aetate senatumarma sequi sacros pedibus prosternere canosatque ipsam domini metuentem occurrere Romam;credite qui nunc est populus populumque futurumpermixtas adferre preces: haec libera nasci, 375haec uolt turba mori. siquis post pignora tantaPompeio locus est, cum prole et coniuge supplex,imperii salua si maiestate liceret,uoluerer ante pedes. Magnus, nisi uincitis, exul,ludibrium soceri, uester pudor, ultima fata 380deprecor ac turpes extremi cardinis annos,ne discam seruire senex.' tam maesta locutiuoce ducis flagrant animi, Romanaque uirtuserigitur, placuitque mori, si uera timeret. ergo utrimque pari procurrunt agmina motu 385irarum; metus hos regni, spes excitat illos.hae facient dextrae, quidquid nona explicat aetas,[ulla nec humanum reparet genus omnibus annis]ut uacet a ferro. gentes Mars iste futurasobruet et populos aeui uenientis in orbem 390erepto natale feret. tunc omne Latinumfabula nomen erit; Gabios Veiosque Coramquepuluere uix tectae poterunt monstrare ruinaeAlbanosque lares Laurentinosque penates,rus uacuum, quod non habitet nisi nocte coacta 395inuitus questusque Numam iussisse senator.non aetas haec carpsit edax monimentaque rerumputria destituit: crimen ciuile uidemustot uacuas urbes. generis quo turba redacta esthumani! toto populi qui nascimur orbe 400nec muros inplere uiris nec possumus agros:urbs nos una capit. uincto fossore colunturHesperiae segetes, stat tectis putris auitisin nullos ruitura domus, nulloque frequentemciue suo Romam sed mundi faece repletam 405cladis eo dedimus, ne tanto in corpore bellumiam possit ciuile geri. Pharsalia tanticausa mali. cedant feralia nomina Cannaeet damnata diu Romanis Allia fastis.tempora signauit leuiorum Roma malorum, 410hunc uoluit nescire diem. pro tristia fata!aera pestiferum tractu morbosque fluentisinsanamque famem permissasque ignibus urbesmoeniaque in praeceps laturos plena tremoreshi possunt explere uiri, quos undique traxit 415in miseram Fortuna necem, dum munera longiexplicat eripiens aeui populosque ducesqueconstituit campis, per quos tibi, Roma, ruentiostendat quam magna cadas. quae latius orbempossedit, citius per prospera fata cucurrit? 420omne tibi bellum gentis dedit, omnibus anniste geminum Titan procedere uidit in axem;haud multum terrae spatium restabat Eoae.ut tibi nox, tibi tota dies, tibi curreret aether,omniaque errantes stellae Romana uiderent. 425sed retro tua fata tulit par omnibus annisEmathiae funesta dies. hac luce cruentaeffectum, ut Latios non horreat India fasces,nec uetitos errare Dahas in moenia ducatSarmaticumque premat succinctus consul aratrum, 430quod semper saeuas debet tibi Parthia poenas,quod fugiens ciuile nefas redituraque numquamlibertas ultra Tigrim Rhenumque recessitac, totiens nobis iugulo quaesita, uagaturGermanum Scythicumque bonum, nec respicit ultra 435Ausoniam, uellem populis incognita nostris.uolturis ut primum laeuo fundata uolatuRomulus infami conpleuit moenia luco,usque ad Thessalicas seruisses, Roma, ruinas.de Brutis, Fortuna, queror. quid tempora legum 440egimus aut annos a consule nomen habentis?felices Arabes Medique Eoaque tellus,quam sub perpetuis tenuerunt fata tyrannis.ex populis qui regna ferunt sors ultima nostra est,quos seruire pudet. sunt nobis nulla profecto 445numina: cum caeco rapiantur saecula casu,mentimur regnare Iouem. spectabit ab altoaethere Thessalicas, teneat cum fulmina, caedes?scilicet ipse petet Pholoen, petet ignibus Oeteninmeritaeque nemus Rhodopes pinusque Mimantis, 450Cassius hoc potius feriet caput? astra Thyestaeintulit et subitis damnauit noctibus Argos:tot similis fratrum gladios patrumque gerentiThessaliae dabit ille diem? mortalia nullisunt curata deo. cladis tamen huius habemus 455uindictam, quantam terris dare numina fas est:bella pares superis facient ciuilia diuos,fulminibus manes radiisque ornabit et astrisinque deum templis iurabit Roma per umbras. ut rapido cursu fati suprema morantem 460consumpsere locum, parua tellure dirempti,quo sua pila cadant aut quam sibi fata minentur 463inde manum, spectant. uultus, quo noscere possent 462facturi quae monstra forent, uidere parentum 464frontibus aduersis fraternaque comminus arma,nec libuit mutare locum. tamen omnia torporpectora constrinxit, gelidusque in uiscera sanguispercussa pietate coit, totaeque cohortespila parata diu tensis tenuere lacertis.di tibi non mortem, quae cunctis poena paratur, 470sed sensum post fata tuae dent, Crastine, morti,cuius torta manu commisit lancea bellumprimaque Thessaliam Romano sanguine tinxit.o praeceps rabies! cum Caesar tela teneret,inuenta est prior ulla manus? tum stridulus aer 475elisus lituis conceptaque classica cornu,tunc ausae dare signa tubae, tunc aethera tenditextremique fragor conuexa inrumpit Olympi,unde procul nubes, quo nulla tonitrua durant.excepit resonis clamorem uallibus Haemus 480Peliacisque dedit rursus geminare cauernis,Pindus agit fremitus Pangaeaque saxa resultantOetaeaeque gemunt rupes, uocesque furorisexpauere sui tota tellure relatas.spargitur innumerum diuersis missile uotis: 485uolnera pars optat, pars terrae figere telaac puras seruare manus. rapit omnia casusatque incerta facit quos uolt fortuna nocentes.tunc et Ityraei Medique Arabesque soluti, 514arcu turba minax, nusquam rexere sagittas,sed petitur solus qui campis inminet aer;inde cadunt mortes. sceleris sed crimine nulloexternum maculant chalybem: stetit omne coactumcirca pila nefas. ferro subtexitur aethernoxque super campos telis conserta pependit. 520set quota pars cladis iaculis ferroque uolanti 489exacta est! odiis solus ciuilibus ensissufficit, et dextras Romana in uiscera ducit.Pompei densis acies stipata cateruisiunxerat in seriem nexis umbonibus arma,uixque habitura locum dextras ac tela mouendiconstiterat gladiosque suos conpressa timebat. 495praecipiti cursu uaesanum Caesaris agmenin densos agitur cuneos, perque arma, per hostemquaerit iter. qua torta graues lorica catenasopponit tutoque latet sub tegmine pectus,hac quoque peruentum est ad uiscera, totque per arma 500extremum est quod quisque ferit. ciuilia bellauna acies patitur, gerit altera; frigidus indestat gladius, calet omne nocens a Caesare ferrum.nec Fortuna diu rerum tot pondera uertensabstulit ingentis fato torrente ruinas. ut primum toto diduxit cornua campoPompeianus eques bellique per ultima fudit,sparsa per extremos leuis armatura maniplosinsequitur saeuasque manus inmittit in hostem:illic quaeque suo miscet gens proelia telo, 510Romanus cunctis petitur cruor; inde sagittae,inde faces et saxa uolant spatioque solutaeaeris et calido liquefactae pondere glandes;cum Caesar, metuens ne frons sibi prima labaret 521incursu, tenet obliquas post signa cohortes,inque latus belli, qua se uagus hostis agebat,emittit subitum non motis cornibus agmen.inmemores pugnae nulloque pudore timendi 525praecipites fecere palam ciuilia bellanon bene barbaricis umquam commissa cateruis.ut primum sonipes transfixus pectora ferroin caput effusi calcauit membra regentis,omnis eques cessit campis, glomerataque nubes 530in sua conuersis praeceps ruit agmina frenis.perdidit inde modum caedes, ac nulla secutastpugna, sed hinc iugulis, hinc ferro bella geruntur;nec ualet haec acies tantum prosternere quantuminde perire potest. utinam, Pharsalia, campis 535sufficiat cruor iste tuis, quem barbara funduntpectora; non alio mutentur sanguine fontes;hic numerus totos tibi uestiat ossibus agros.aut, si Romano conpleri sanguine mauis,istis parce precor; uiuant Galataeque Syrique, 540Cappadoces Gallique extremique orbis Hiberi,Armenii, Cilices; nam post ciuilia bellahic populus Romanus erit. semel ortus in omnisit timor, et fatis datus est pro Caesare cursus. uentum erat ad robur Magni mediasque cateruas. 545quod totos errore uago perfuderat agrosconstitit hic bellum, fortunaque Caesaris haesit.non illic regum auxiliis collecta iuuentusbella gerit ferrumque manus mouere rogatae:ille locus fratres habuit, locus ille parentis. 550hic furor, hic rabies, hic sunt tua crimina, Caesar.hanc fuge, mens, partem belli tenebrisque relinque,nullaque tantorum discat me uate malorum,quam multum bellis liceat ciuilibus, aetas.a potius pereant lacrimae pereantque querellae: 555quidquid in hac acie gessisti, Roma, tacebo.hic Caesar, rabies populis stimulusque furorum,nequa parte sui pereat scelus, agmina circumit uagus atque ignes animis flagrantibus addit.inspicit et gladios, qui toti sanguine manent, 560qui niteant primo tantum mucrone cruenti,quae presso tremat ense manus, quis languida tela,quis contenta ferat, quis praestet bella iubenti,quem pugnare iuuet, quis uoltum ciue peremptomutet; obit latis proiecta cadauera campis; 565uolnera multorum totum fusura cruoremopposita premit ipse manu. quacumque uagatur,sanguineum ueluti quatiens Bellona flagellumBistonas aut Mauors agitans si uerbere saeuoPalladia stimulet turbatos aegide currus, 570nox ingens scelerum est; caedes oriuntur et instarinmensae uocis gemitus, et pondere lapsipectoris arma sonant confractique ensibus enses.ipse manu subicit gladios ac tela ministrataduersosque iubet ferro confundere uoltus, 575promouet ipse acies, inpellit terga suorum,uerbere conuersae cessantis excitat hastae,in plebem uetat ire manus monstratque senatum:scit cruor imperii qui sit, quae uiscera rerum,unde petat Romam, libertas ultima mundi 580quo steterit ferienda loco. permixta secundoordine nobilitas uenerandaque corpora ferrourguentur; caedunt Lepidos caeduntque MetellosCoruinosque simul Torquataque nomina, rerumsaepe duces summosque hominum te, Magne, remoto. 585illic plebeia contectus casside uoltusignotusque hosti quod ferrum, Brute, tenebas!o decus imperii, spes o suprema senatus,extremum tanti generis per saecula nomen,ne rue per medios nimium temerarius hostis, 590nec tibi fatales admoueris ante Philippos,Thessalia periture tua. nil proficis isticCaesaris intentus iugulo: nondum attigit arcem,iuris et humani columen, quo cuncta premuntur,egressus meruit fatis tam nobile letum. 595uiuat et, ut Bruti procumbat uictima, regnet. hic patriae perit omne decus: iacet aggere magnopatricium campis non mixta plebe cadauer.mors tamen eminuit clarorum in strage uirorumpugnacis Domiti, quem clades fata per omnis 600ducebant: nusquam Magni fortuna sine illosuccubuit. uictus totiens a Caesare salualibertate perit: tunc mille in uolnera laetuslabitur ac uenia gaudet caruisse secunda.uiderat in crasso uersantem sanguine membra 605Caesar, et increpitans 'iam Magni deseris arma,successor Domiti; sine te iam bella geruntur'dixerat. ast illi suffecit pectora pulsansspiritus in uocem morientiaque ora resoluit.'non te funesta scelerum mercede potitum 610sed dubium fati, Caesar, generoque minoremaspiciens Stygias Magno duce liber ad umbraset securus eo: te, saeuo Marte subactum,Pompeioque grauis poenas nobisque daturum,cum moriar, sperare licet.' non plura locutum 615uita fugit, densaeque oculos uertere tenebrae. inpendisse pudet lacrimas in funere mundimortibus innumeris, ac singula fata sequentemquaerere letiferum per cuius uiscera uolnusexierit, quis fusa solo uitalia calcet, 620ore quis aduerso demissum faucibus ensemexpulerit moriens anima, quis corruat ictus,quis steterit dum membra cadunt, qui pectore telatransmittant aut quos campis adfixerit hasta,quis cruor emissis perruperit aera uenis 625inque hostis cadat arma sui, quis pectora fratriscaedat et, ut notum possit spoliare cadauer,abscisum longe mittat caput, ora parentisquis laceret nimiaque probet spectantibus iraquem iugulat non esse patrem. mors nulla querella 630digna sua est, nullosque hominum lugere uacamus.non istas habuit pugnae Pharsalia partesquas aliae clades: illic per fata uirorum,per populos hic Roma perit; quod militis illic,mors hic gentis erat: sanguis ibi fluxit Achaeus, 635Ponticus, Assyrius; cunctos haerere cruoresRomanus campisque uetat consistere torrens.maius ab hac acie quam quod sua saecula ferrentuolnus habent populi; plus est quam uita salusquequod perit: in totum mundi prosternimur aeuum. 640uincitur his gladiis omnis quae seruiet aetas.proxima quid suboles aut quid meruere nepotesin regnum nasci? pauide num gessimus armateximus aut iugulos? alieni poena timorisin nostra ceruice sedet. post proelia natis 645si dominum, Fortuna, dabas, et bella dedisses. iam Magnus transisse deos Romanaque fatasenserat infelix, tota uix clade coactusfortunam damnare suam. stetit aggere campi,eminus unde omnis sparsas per Thessala rura 650aspiceret clades, quae bello obstante latebant.tot telis sua fata peti, tot corpora fusaac se tam multo pereuntem sanguine uidit.nec, sicut mos est miseris, trahere omnia secummersa iuuat gentesque suae miscere ruinae: 655ut Latiae post se uiuat pars maxima turbae,sustinuit dignos etiamnunc credere uotiscaelicolas, uouitque, sui solacia casus.'parcite,' ait 'superi, cunctas prosternere gentes.stante potest mundo Romaque superstite Magnus 660esse miser. si plura iuuant mea uolnera, coniunxest mihi, sunt nati: dedimus tot pignora fatis.ciuiline parum est bello, si meque meosqueobruit? exiguae clades sumus orbe remoto?omnia quid laceras? quid perdere cuncta laboras? 665iam nihil est, Fortuna, meum.' sic fatur et armasignaque et adflictas omni iam parte cateruascircumit et reuocat matura in fata ruentisseque negat tanti. nec derat robur in ensesire duci iuguloque pati uel pectore letum. 670sed timuit, strato miles ne corpore Magninon fugeret, supraque ducem procumberet orbis;Caesaris aut oculis uoluit subducere mortem.nequiquam, infelix: socero spectare uolentipraestandum est ubicumque caput. sed tu quoque, coniunx, 675causa fugae uoltusque tui fatisque negatumparte apsente mori. tum Magnum concitus auferta bello sonipes non tergo tela pauentemingentisque animos extrema in fata ferentem.non gemitus, non fletus erat, saluaque uerendus 680maiestate dolor, qualem te, Magne, decebatRomanis praestare malis. non inpare uoltuaspicis Emathiam: nec te uidere superbumprospera bellorum nec fractum aduersa uidebunt;quamque fuit laeto per tres infida triumphos 685tam misero Fortuna minor. iam pondere fatideposito securus abis; nunc tempora laetarespexisse uacat, spes numquam inplenda recessit;quid fueris nunc scire licet. fuge proelia diraac testare deos nullum, qui perstet in armis, 690iam tibi, Magne, mori. ceu flebilis Africa damniset ceu Munda nocens Pharioque a gurgite clades,sic et Thessalicae post te pars maxima pugnaenon iam Pompei nomen populare per orbemnec studium belli, sed par quod semper habemus, 695libertas et Caesar, erit; teque inde fugatoostendit moriens sibi se pugnasse senatus. nonne iuuat pulsum bellis cessisse nec istudperspectasse nefas? spumantes caede cateruasrespice, turbatos incursu sanguinis amnes, 700et soceri miserere tui. quo pectore Romamintrabit factus campis felicior istis?quidquid in ignotis solus regionibus exul,quidquid sub Phario positus patiere tyranno,crede deis, longo fatorum crede fauori, 705uincere peius erat. prohibe lamenta sonare,flere ueta populos, lacrimas luctusque remitte.tam mala Pompei quam prospera mundus adoret.aspice securus uoltu non supplice reges,aspice possessas urbes donataque regna, 710Aegypton Libyamque, et terras elige morti. uidit prima tuae testis Larisa ruinaenobile nec uictum fatis caput. omnibus illaciuibus effudit totas per moenia uiresobuia ceu laeto: promittunt munera flentes, 715pandunt templa, domos, socios se cladibus optant.scilicet inmenso superest ex nomine multum,teque minor solo cunctas inpellere gentesrursus in arma potes rursusque in fata redire.sed 'quid opus uicto populis aut urbibus?' inquit 720'uictori praestate fidem'. tu, Caesar, in altocaedis adhuc cumulo patriae per uiscera uadis,at tibi iam populos donat gener. auehit indePompeium sonipes; gemitus lacrimaeque secunturplurimaque in saeuos populi conuicia diuos. 725nunc tibi uera fides quaesiti, Magne, fauoriscontigit ac fructus: felix se nescit amari. Caesar, ut Hesperio uidit satis arua nataresanguine, parcendum ferro manibusque suorumiam ratus ut uiles animas perituraque frustra 730agmina permisit uitae. sed, castra fugatosne reuocent pellatque quies nocturna pauorem,protinus hostili statuit succedere uallo,dum fortuna calet, dum conficit omnia terror,non ueritus graue ne fessis aut Marte subactis 735hoc foret imperium. non magno hortamine milesin praedam ducendus erat. 'uictoria nobisplena, uiri:' dixit 'superest pro sanguine merces,quam monstrare meum est; neque enim donare uocaboquod sibi quisque dabit. cunctis, en, plena metallis 740castra patent; raptum Hesperiis e gentibus aurumhic iacet Eoasque premunt tentoria gazas.tot regum fortuna simul Magnique coactaexpectat dominos: propera praecedere, miles,quos sequeris; quascumque tuas Pharsalia fecit 745a uictis rapiuntur opes.' [nec plura locutusinpulit amentes aurique cupidine caecosire super gladios supraque cadauera patrumet caesos calcare duces.] quae fossa, quis aggersustineat pretium belli scelerumque petentis? 750scire ruunt, quanta fuerint mercede nocentes.inuenere quidem spoliato plurima mundobellorum in sumptus congestae pondera massae,sed non inpleuit cupientis omnia mentes.quidquid fodit Hiber, quidquid Tagus expulit auri, 755quod legit diues summis Arimaspus harenis,ut rapiant, paruo scelus hoc uenisse putabunt.cum sibi Tarpeias uictor desponderit arces,cum spe Romanae promiserit omnia praedae,decipitur quod castra rapit. capit inpia plebes 760caespite patricio somnos, stratumque cubileregibus infandus miles premit, inque parentuminque toris fratrum posuerunt membra nocentes.quos agitat uaesana quies, somnique furentesThessalicam miseris uersant in pectore pugnam. 765inuigilat cunctis saeuum scelus, armaque totamente agitant, capuloque manus absente mouentur.ingemuisse putem campos, terramque nocenteminspirasse animas, infectumque aera totummanibus et superam Stygia formidine noctem. 770exigit a meritis tristes uictoria poenas,sibilaque et flammas infert sopor. umbra perempticiuis adest; sua quemque premit terroris imago:ille senum uoltus, iuuenum uidet ille figuras,hunc agitant totis fraterna cadauera somnis, 775pectore in hoc pater est, omnes in Caesare manes.haud alios nondum Scythica purgatus in araEumenidum uidit uoltus Pelopeus Orestes,nec magis attonitos animi sensere tumultus,cum fureret, Pentheus aut, cum desisset, Agaue. 780hunc omnes gladii, quos aut Pharsalia uiditaut ultrix uisura dies stringente senatu,illa nocte premunt, hunc infera monstra flagellant.et quantum poenae misero mens conscia donat,quod Styga, quod manes ingestaque Tartara somnis 785Pompeio uiuente uidet! tamen omnia passo,postquam clara dies Pharsalica damna retexit,nulla loci facies reuocat feralibus aruishaerentis oculos. cernit propulsa cruoreflumina et excelsos cumulis aequantia colles 790corpora, sidentis in tabem spectat aceruoset Magni numerat populos, epulisque paturille locus, uoltus ex quo faciesque iacentumagnoscat. iuuat Emathiam non cernere terramet lustrare oculis campos sub clade latentes. 795fortunam superosque suos in sanguine cernit.ac, ne laeta furens scelerum spectacula perdat,inuidet igne rogi miseris, caeloque nocentiingerit Emathiam. non illum Poenus humatorconsulis et Libyca succensae lampade Cannae 800conpellunt hominum ritus ut seruet in hoste,sed meminit nondum satiata caedibus iraciues esse suos. petimus non singula bustadiscretosque rogos: unum da gentibus ignem,non interpositis urantur corpora flammis; 805aut, generi si poena iuuat, nemus extrue Pindi,erige congestas Oetaeo robore siluas,Thessalicam uideat Pompeius ab aequore flammam.nil agis hac ira: tabesne cadauera soluatan rogus, haud refert; placido natura receptat 810cuncta sinu, finemque sui sibi corpora debent.hos, Caesar, populos si nunc non usserit ignis,uret cum terris, uret cum gurgite ponti.communis mundo superest rogus ossibus astramixturus. quocumque tuam fortuna uocabit, 815hae quoque sunt animae: non altius ibis in auras,non meliore loco Stygia sub nocte iacebis.libera fortunae mors est; capit omnia tellusquae genuit; caelo tegitur qui non habet urnam.tu, cui dant poenas inhumato funere gentes, 820quid fugis hanc cladem? quid olentis deseris agros?has trahe, Caesar, aquas, hoc, si potes, utere caelo.sed tibi tabentes populi Pharsalica ruraeripiunt camposque tenent uictore fugato. non solum Haemonii funesta ad pabula belli 825Bistonii uenere lupi tabemque cruentaecaedis odorati Pholoen liquere leones.tunc ursae latebras, obscaeni tecta domosquedeseruere canes, et quidquid nare sagaciaera non sanum motumque cadauere sentit. 830iamque diu uolucres ciuilia castra secutaeconueniunt. uos, quae Nilo mutare soletisThreicias hiemes, ad mollem serius Austrumistis, aues. numquam tanto se uolture caeluminduit aut plures presserunt aera pinnae. 835omne nemus misit uolucres omnisque cruentaalite sanguineis stillauit roribus arbor.saepe super uoltus uictoris et inpia signaaut cruor aut alto defluxit ab aethere tabesmembraque deiecit iam lassis unguibus ales. 840sic quoque non omnis populus peruenit ad ossainque feras discerptus abit; non intima curantuiscera nec totas auidae sorbere medullas:degustant artus. Latiae pars maxima turbaefastidita iacet; quam sol nimbique diesque 845longior Emathiis resolutam miscuit aruis. Thessalia, infelix, quo tantum crimine, tellus,laesisti superos, ut te tot mortibus unam,tot scelerum fatis premerent? quod sufficit aeuuminmemor ut donet belli tibi damna uetustas? 850quae seges infecta surget non decolor herba?quo non Romanos uiolabis uomere manes?ante nouae uenient acies, scelerique secundopraestabis nondum siccos hoc sanguine campos.omnia maiorum uertamus busta licebit, 855et stantis tumulos et qui radice uetustaeffudere suas uictis conpagibus urnas,plus cinerum Haemoniae sulcis telluris araturpluraque ruricolis feriuntur dentibus ossa.nullus ab Emathio religasset litore funem 860nauita, nec terram quisquam mouisset arator,Romani bustum populi, fugerentque coloniumbrarum campos, gregibus dumeta carerent,nullusque auderet pecori permittere pastoruellere surgentem de nostris ossibus herbam, 865ac, uelut inpatiens hominum uel solis iniquilimite uel glacie, nuda atque ignota iaceres,si non prima nefas belli sed sola tulisses.o superi, liceat terras odisse nocentis.quid totum premitis, quid totum absoluitis orbem? 870Hesperiae clades et flebilis unda Pachyniet Mutina et Leucas puros fecere Philippos.
1