Postquam castra duces pugnae iam mente propinquisinposuere iugis admotaque comminus armaparque suum uidere dei, capere omnia Caesarmoenia Graiorum spernit Martemque secundumiam nisi de genero fatis debere recusat. 5funestam mundo uotis petit omnibus horamin casum quae cuncta ferat; placet alea fatialterutrum mersura caput. ter collibus omnisexplicuit turmas et signa minantia pugnamtestatus numquam Latiae se desse ruinae. 10ut uidet ad nullos exciri posse tumultusin pugnam generum sed clauso fidere uallo,signa mouet tectusque uia dumosa per aruaDyrrachii praeceps rapiendas tendit ad arcis.hoc iter aequoreo praecepit limite Magnus, 15quemque uocat collem Taulantius incola Petraminsedit castris Ephyraeaque moenia seruatdefendens tutam uel solis turribus urbem.non opus hanc ueterum nec moles structa tueturhumanusque labor facilis, licet ardua tollat, 20cedere uel bellis uel cuncta mouentibus annis,sed munimen habet nullo quassabile ferronaturam sedemque loci; nam clausa profundoundique praecipiti scopulisque uomentibus aequorexiguo debet, quod non est insula, colli. 25terribiles ratibus sustentant moenia cautes,Ioniumque furens, rapido cum tollitur Austro,templa domosque quatit, spumatque in culmina pontus. hic auidam belli rapuit spes inproba mentemCaesaris, ut uastis diffusum collibus hostem 30cingeret ignarum ducto procul aggere ualli.metatur terras oculis, nec caespite tantumcontentus fragili subitos attollere murosingentis cautes auolsaque saxa metallisGraiorumque domos direptaque moenia transfert. 35extruitur quod non aries inpellere saeuus,quod non ulla queat uiolenti machina belli.franguntur montes, planumque per ardua Caesarducit opus; pandit fossas turritaque summisdisponit castella iugis magnoque recessu 40amplexus fines saltus nemorosaque tesquaet siluas uastaque feras indagine claudit.non desunt campi, non desunt pabula Magno,castraque Caesareo circumdatus aggere mutat:flumina tot cursus illic exorta fatigant, 45illic mersa suos; operumque ut summa reuisatdefessus Caesar mediis intermanet agris. nunc uetus Iliacos attollat fabula murosascribatque deis; fragili circumdata testamoenia mirentur refugi Babylonia Parthi. 50en, quantum Tigris, quantum celer ambit Orontes,Assyriis quantum populis telluris Eoaesufficit in regnum, subitum bellique tumulturaptum clausit opus. tanti periere labores.tot potuere manus aut iungere Seston Abydo 55ingestoque solo Phrixeum elidere pontum,aut Pelopis latis Ephyren abrumpere regniset ratibus longae flexus donare Maleae,aut aliquem mundi, quamuis natura negasset,in melius mutare locum. coit area belli: 60hic alitur sanguis terras fluxurus in omnis,hic et Thessalicae clades Libycaeque tenentur;aestuat angusta rabies ciuilis harena. prima quidem surgens operum structura fefellitPompeium, ueluti mediae qui tutus in aruis 65Sicaniae rabidum nescit latrare Pelorum,aut, uaga cum Tethys Rutupinaque litora feruent,unda Caledonios fallit turbata Britannos.ut primum uasto saeptas uidet aggere terras,ipse quoque a tuta deducens agmina Petra 70diuersis spargit tumulis, ut Caesaris armalaxet et effuso claudentem milite tendat;ac tantum saepti uallo sibi uindicat agri,parua Mycenaeae quantum sacrata Dianaedistat ab excelsa nemoralis Aricia Roma, 75quoque modo terrae praelapsus moenia Thybrisin mare descendit, si nusquam torqueat amnem.classica nulla sonant iniussaque tela uaganturet fit saepe nefas iaculum temptante lacerto.maior cura duces miscendis abstrahit armis: 80Pompeium exhaustae praebenda ad gramina terrae,quae currens obtriuit eques gradibusque citatisungula frondentem discussit cornea campum.belliger attonsis sonipes defessus in aruis,aduectos cum plena ferant praesepia culmos, 85ore nouas poscens moribundus labitur herbaset tremulo medios abrumpit poplite gyros.corpora dum soluit tabes et digerit artus,traxit iners caelum fluuidae contagia pestisobscuram in nubem. tali spiramine Nesis 90emittit Stygium nebulosis aera saxisantraque letiferi rabiem Typhonis anhelant.inde labant populi, caeloque paratior undaomne pati uirus durauit uiscera caeno.iam riget arta cutis distentaque lumina rumpit, 95igneaque in uoltus et sacro feruida morbopestis abit, fessumque caput se ferre recusat.iam magis atque magis praeceps agit omnia fatum,nec medii dirimunt morbi uitamque necemque,sed languor cum morte uenit; turbaque cadentum 100aucta lues, dum mixta iacent incondita uiuiscorpora; nam miseros ultra tentoria ciuesspargere funus erat. tamen hos minuere laboresa tergo pelagus pulsusque Aquilonibus aerlitoraque et plenae peregrina messe carinae. 105at liber terrae spatiosis collibus hostisaere non pigro nec inertibus angitur undis,sed patitur saeuam, ueluti circumdatus artaopsidione, famem. nondum turgentibus altamin segetem culmis cernit miserabile uolgus 110in pecudum cecidisse cibos et carpere dumoset foliis spoliare nemus letumque minantisuellere ab ignotis dubias radicibus herbas.quae mollire queunt flamma, quae frangere morsu,quaeque per abrasas utero demittere fauces, 115plurimaque humanis ante hoc incognita mensisdiripiens miles saturum tamen obsidet hostem. ut primum libuit ruptis euadere claustrisPompeio cunctasque sibi permittere terras,non obscura petit latebrosae tempora noctis, 120et raptum furto soceri cessantibus armisdedignatur iter: latis exire ruinisquaerit, et inpulso turres confringere uallo,perque omnis gladios et qua uia caede paranda est.opportuna tamen ualli pars uisa propinqui, 125qua Minici castella uacant, et confraga densisarboribus dumeta tegunt. hic puluere nulloproditus agmen agit subitusque in moenia uenit.tot simul e campis Latiae fulsere uolucres,tot cecinere tubae. nequid uictoria ferro 130deberet, pauor attonitos confecerat hostes.quod solum ualuit uirtus, iacuere peremptidebuerant quo stare loco. qui uolnera ferrentiam derant, et nimbus agens tot tela peribat.tum piceos uoluunt inmissae lampades ignes, 135tum quassae nutant turres lapsumque minantur,roboris inpacti crebros gemit agger ad ictus.iam Pompeianae celsi super ardua ualliexierant aquilae, iam mundi iura patebant:quem non mille simul turmis nec Caesare toto 140auferret Fortuna locum uictoribus unuseripuit uetuitque capi, seque arma tenenteac nondum strato Magnum uicisse negauit.Scaeua uiro nomen: castrorum in plebe merebatante feras Rhodani gentes; ibi sanguine multo 145promotus Latiam longo gerit ordine uitem,pronus ad omne nefas et qui nesciret in armisquam magnum uirtus crimen ciuilibus esset.hic ubi quaerentis socios iam Marte relictotuta fugae cernit, 'quo uos pauor' inquit 'adegit 150inpius et cunctis ignotus Caesaris armis?terga datis morti? cumulo uos desse uirorum 153non pudet et bustis interque cadauera quaeri?non ira saltem, iuuenes, pietate remotastabitis? e cunctis, per quos erumperet hostis,nos sumus electi. non paruo sanguine Magniiste dies ierit. peterem felicior umbrasCaesaris in uoltu: testem hunc fortuna negauit:Pompeio laudante cadam. confringite tela 160pectoris inpulsu iugulisque retundite ferrum.iam longinqua petit puluis sonitusque ruinae,securasque fragor concussit Caesaris aures.uincimus, o socii: ueniet qui uindicet arcesdum morimur.' mouit tantum uox illa furorem, 165quantum non primo succendunt classica cantu,mirantesque uirum atque auidi spectare secunturscituri iuuenes, numero deprensa locoquean plus quam mortem uirtus daret. ille ruentiaggere consistit, primumque cadauera plenis 170turribus euoluit subeuntisque obruit hostiscorporibus, totaeque uiro dant tela ruinae,roboraque et moles hosti seque ipse minatur.nunc sude nunc duro contraria pectora contodetrudit muris, et ualli summa tenentis 175amputat ense manus; caput obterit ossaque saxoac male defensum fragili conpage cerebrumdissipat; alterius flamma crinesque genasquesuccendit, strident oculis ardentibus ignes. ut primum cumulo crescente cadauera murum 180admouere solo, non segnior extulit illumsaltus et in medias iecit super arma cateruas,quam per summa rapit celerem uenabula pardum.tunc densos inter cuneos conpressus et omniuallatus bello uincit, quem respicit, hostem. 185iamque hebes et crasso non asper sanguine mucro[percussum Scaeuae frangit, non uolnerat, hostem;]perdidit ensis opus, frangit sine uolnere membra.illum tota premit moles, illum omnia tela,nulla fuit non certa manus, non lancea felix; 190parque nouum Fortuna uidet concurrere, bellumatque uirum. fortis crebris sonat ictibus umbo,et galeae fragmenta cauae conpressa perurunttempora, nec quicquam nudis uitalibus obstatiam praeter stantis in summis ossibus hastas. quid nunc, uaesani, iaculis leuibusue sagittisperditis haesuros numquam uitalibus ictus?hunc aut tortilibus uibrata falarica neruisobruat aut uasti muralia pondera saxi,hunc aries ferro ballistaque limine portae 200promoueat. stat non fragilis pro Caesare murusPompeiumque tenet. iam pectora non tegit armis,ac ueritus credi clipeo laeuaque uacasseaut culpa uixisse sua tot uolnera bellisolus obit densamque ferens in pectore siluam 205iam gradibus fessis, in quem cadat, eligit hostem.[par pelagi monstris Libycae sic belua terrae]sic Libycus densis elephans oppressus ab armisomne repercussum squalenti missile tergofrangit et haerentis mota cute discutit hastas: 210uiscera tuta latent penitus, citraque cruoremconfixae stant tela ferae: tot facta sagittis,tot iaculis unam non explent uolnera mortem.Dictaea procul, ecce, manu Gortynis harundotenditur in Scaeuam, quae uoto certior omni 215in caput atque oculi laeuom descendit in orbem.ille moras ferri neruorum et uincula rumpitadfixam uellens oculo pendente sagittamintrepidus, telumque suo cum lumine calcat.Pannonis haud aliter post ictum saeuior ursa, 220cum iaculum parua Libys ammentauit habena,se rotat in uolnus telumque irata receptuminpetit et secum fugientem circumit hastam.perdiderat uoltum rabies, stetit imbre cruentoinformis facies. laetus fragor aethera pulsat 225uictorum: maiora uiris e sanguine paruogaudia non faceret conspectum in Caesare uolnus.ille tegens alta suppressum mente furorem,mitis et a uoltu penitus uirtute remota,'parcite', ait 'ciues; procul hinc auertite ferrum. 230conlatura meae nil sunt iam uolnera morti:non eget ingestis sed uolsis pectore telis.tollite et in Magni uiuentem ponite castris.hoc uestro praestate duci: sit Scaeua relictiCaesaris exemplum potius quam mortis honestae.' 235credidit infelix simulatis uocibus Aulusnec uidit recto gladium mucrone tenentem,membraque captiui pariter laturus et armafulmineum mediis excepit faucibus ensem.incaluit uirtus, atque una caede refectus 240'soluat' ait 'poenas, Scaeuam quicumque subactumsperauit. pacem gladio si quaerit ab istoMagnus, adorato summittat Caesare signa.an similem uestri segnemque ad fata putatis?Pompei uobis minor est causaeque senatus 245quam mihi mortis amor.' simul haec effatur, et altusCaesareas puluis testatur adesse cohortes.dedecus hic belli Magno crimenque remisit,ne solum totae fugerent, te Scaeua, cateruae.subducto qui Marte ruis; nam sanguine fuso 250uires pugna dabat. labentem turba suorumexcipit atque umeris defectum inponere gaudet;ac uelut inclusum perfosso in pectore numenet uiuam magnae speciem Virtutis adorant;telaque confixis certant euellere membris, 255exornantque deos ac nudum pectore Martemarmis, Scaeua, tuis: felix hoc nomine famae,si tibi durus Hiber aut si tibi terga dedissetCantaber exiguis aut longis Teutonus armis.non tu bellorum spoliis ornare Tonantis 260templa potes, non tu laetis ululare triumphis.infelix, quanta dominum uirtute parasti! nec magis hac Magnus castrorum parte repulsusintra claustra piger dilato Marte quieuit,quam mare lassatur, cum se tollentibus Euris 265frangentem fluctus scopulum ferit aut latus altimontis adest seramque sibi parat unda ruinam.hinc uicina petens placido castella profundoincursu gemini Martis rapit, armaque latespargit et effuso laxat tentoria campo, 270mutandaeque iuuat permissa licentia terrae.sic pleno Padus ore tumens super aggere tutasexcurrit ripas et totos concutit agros;succubuit siqua tellus cumuloque furentemundarum non passa ruit, tum flumine toto 275transit et ignotos operit sibi gurgite campos:illos terra fugit dominos, his rura colonisaccedunt donante Pado. uix proelia Caesarsenserat, elatus specula quae prodidit ignis:inuenit inpulsos presso iam puluere muros, 280frigidaque, ut ueteris, deprendit signa ruinae.accendit pax ipsa loci, mouitque furoremPompeiana quies et uicto Caesare somnus.ire uel in clades properat dum gaudia turbet.Torquato ruit inde minax, qui Caesaris arma 285segnius haud uidit, quam malo nauta trementeomnia subducit Circaeae uela procellae;agminaque interius muro breuiore recepit,densius ut parua disponeret arma corona.transierat primi Caesar munimina ualli, 290cum super e totis immisit collibus armaeffuditque acies obsaeptum Magnus in hostem.non sic Hennaeis habitans in uallibus horretEnceladum spirante Noto, cum tota cauernasegerit et torrens in campos defluit Aetna, 295Caesaris ut miles glomerato puluere uictusante aciem caeci trepidus sub nube timorishostibus occurrit fugiens inque ipsa pauendofata ruit. totus mitti ciuilibus armisusque uel in pacem potuit cruor: ipse furentis 300dux tenuit gladios. felix ac libera regum,Roma, fores iurisque tui, uicisset in illosi tibi Sulla loco. dolet, heu, semperque dolebitquod scelerum, Caesar, prodest tibi summa tuorum,cum genero pugnasse pio. pro tristia fata! 305non Vticae Libye clades, Hispania Mundaeflesset et infando pollutus sanguine Nilusnobilius Phario gestasset rege cadauer,nec Iuba Marmaricas nudus pressisset harenasPoenorumque umbras placasset sanguine fuso 310Scipio, nec sancto caruisset uita Catone.ultimus esse dies potuit tibi Roma malorum,exire e mediis potuit Pharsalia fatis. deserit auerso possessam numine sedemCaesar et Emathias lacero petit agmine terras. 315arma secuturum soceri, quacumque fugasset,temptauere suo comites deuertere Magnumhortatu, patrias sedes atque hoste carentemAusoniam peteret. 'numquam me Caesaris' inquit'exemplo reddam patriae, numquamque uidebit 320me nisi dimisso redeuntem milite Roma.Hesperiam potui motu surgente tenere,si uellem patriis aciem committere templisac medio pugnare foro. dum bella relegem,extremum Scythici transcendam frigoris orbem 325ardentisque plagas. uictor tibi, Roma, quietemeripiam, qui, ne premerent te proelia, fugi?a potius, nequid bello patiaris in isto,te Caesar putet esse suam.' sic fatus in ortusPhoebeos condixit iter, terraeque secutus 330deuia, qua uastos aperit Candauia saltus,contigit Emathiam, bello quam fata parabant. Thessaliam, qua parte diem brumalibus horisattollit Titan, rupes Ossaea coercet;cum per summa poli Phoebum trahit altior aestas, 335Pelion opponit radiis nascentibus umbras;at medios ignes caeli rapidique Leonissolstitiale caput nemorosus summouet Othrys.excipit aduersos Zephyros et Iapyga Pinduset maturato praecidit uespere lucem; 340nec metuens imi Borean habitator Olympilucentem totis ignorat noctibus Arcton.hos inter montis media qui ualle premuntur,perpetuis quondam latuere paludibus agri,flumina dum campi retinent nec peruia Tempe 345dant aditus pelagi, stagnumque inplentibus unumcrescere cursus erat. postquam discessit OlympoHerculea grauis Ossa manu subitaeque ruinamsensit aquae Nereus, melius mansura sub undisEmathis aequorei regnum Pharsalos Achillis 350eminet et, prima Rhoeteia litora pinuquae tetigit, Phylace Pteleosque et Dorion iraflebile Pieridum; Trachin pretioque nefandaelampados Herculeis fortis Meliboea pharetrisatque olim Larisa potens; ubi nobile quondam 355nunc super Argos arant, ueteres ubi fabula Thebasmonstrat Echionias, ubi quondam Pentheos exulcolla caputque ferens supremo tradidit igniquesta quod hoc solum nato rapuisset Agaue.ergo abrupta palus multos discessit in amnes. 360purus in occasus, parui sed gurgitis, AeasIonio fluit inde mari, nec fortior undislabitur auectae pater Isidis, et tuus, Oeneu,paene gener crassis oblimat Echinadas undis,et Meleagream maculatus sanguine Nessi 365Euhenos Calydona secat. ferit amne citatoMaliacas Spercheos aquas, et flumine puroinrigat Amphrysos famulantis pascua Phoebi.accipit Asopos cursus Phoenixque Melasque 374quique nec umentis nebulas nec rore madentem 369aera nec tenues uentos suspirat Anauros,et quisquis pelago per se non cognitus amnisPeneo donauit aquas: it gurgite raptoApidanos numquamque celer nisi mixtus Enipeus;solus, in alterius nomen cum uenerit undae, 375defendit Titaresos aquas lapsusque supernegurgite Penei pro siccis utitur aruis.hunc fama est Stygiis manare paludibus amnemet capitis memorem fluuii contagia uilisnolle pati superumque sibi seruare timorem. ut primum emissis patuerunt amnibus arua,pinguis Bebrycio discessit uomere sulcus;mox Lelegum dextra pressum descendit aratrum,Aeolidae Dolopesque solum fregere coloniet Magnetes equis, Minyae gens cognita remis. 385illic semiferos Ixionidas Centaurosfeta Pelethroniis nubes effudit in antris:aspera te Pholoes frangentem, Monyche, saxa,teque sub Oetaeo torquentem uertice uolsas,Rhoece ferox, quas uix Boreas inuerteret ornos, 390hospes et Alcidae magni Phole, teque, per amneminprobe Lernaeas uector passure sagittas,teque, senex Chiron, gelido qui sidere fulgensinpetis Haemonio maiorem Scorpion arcu. hac tellure feri micuerunt semina Martis. 395primus ab aequorea percussis cuspide saxisThessalicus sonipes, bellis feralibus omen,exiluit, primus chalybem frenosque momorditspumauitque nouis Lapithae domitoris habenis.prima fretum scindens Pagasaeo litore pinus 400terrenum ignotas hominem proiecit in undas.primus Thessalicae rector telluris Ionosin formam calidae percussit pondera massaefudit et argentum flammis aurumque monetafregit et inmensis coxit fornacibus aera. 405illic, quod populos scelerata inpegit in arma,diuitias numerare datum est. hinc maxima serpensdescendit Python Cirrhaeaque fluxit in arua,unde et Thessalicae ueniunt ad Pythia laurus.inpius hinc prolem superis inmisit Aloeus, 410inseruit celsis prope se cum Pelion astrissideribusque uias incurrens abstulit Ossa. hac ubi damnata fatis tellure locaruntcastra duces, cunctos belli praesaga futurimens agitat, summique grauem discriminis horam 415aduentare palam est, propius iam fata moueri.degeneres trepidant animi peioraque uersant;ad dubios pauci praesumpto robore casusspemque metumque ferunt. turbae sed mixtus inertiSextus erat, Magno proles indigna parente, 420cui mox Scyllaeis exul grassatus in undispolluit aequoreos Siculus pirata triumphos.qui stimulante metu fati praenoscere cursus,inpatiensque morae uenturisque omnibus aeger,non tripodas Deli, non Pythia consulit antra, 425nec quaesisse libet primis quid frugibus altrixaere Iouis Dodona sonet, quis noscere fibrafata queat, quis prodat aues, quis fulgura caeliseruet et Assyria scrutetur sidera cura,aut siquid tacitum sed fas erat. ille supernis 430detestanda deis saeuorum arcana magorumnouerat et tristis sacris feralibus aras,umbrarum Ditisque fidem, miseroque liquebatscire parum superos. uanum saeuumque furoremadiuuat ipse locus uicinaque moenia castris 435Haemonidum, ficti quas nulla licentia monstritransierit, quarum quidquid non creditur ars est.Thessala quin etiam tellus herbasque nocentesrupibus ingenuit sensuraque saxa canentesarcanum ferale magos. ibi plurima surgunt 440uim factura deis, et terris hospita Colchislegit in Haemoniis quas non aduexerat herbas.inpia tot populis, tot surdas gentibus aurescaelicolum dirae conuertunt carmina gentis.una per aetherios exit uox illa recessus 445uerbaque ad inuitum perfert cogentia numen,quod non cura poli caelique uolubilis umquamauocat. infandum tetigit cum sidera murmur,tum, Babylon Persea licet secretaque Memphisomne uetustorum soluat penetrale magorum, 450abducet superos alienis Thessalis aris.carmine Thessalidum dura in praecordia fluxitnon fatis adductus amor, flammisque seueriinlicitis arsere senes. nec noxia tantumpocula proficiunt aut cum turgentia suco 455frontis amaturae subducunt pignora fetae:mens hausti nulla sanie polluta ueneniexcantata perit. quos non concordia mixtialligat ulla tori blandaeque potentia formaetraxerunt torti magica uertigine fili. 460cessauere uices rerum, dilataque longahaesit nocte dies. legi non paruit aether,torpuit et praeceps audito carmine mundus,axibus et rapidis inpulsos Iuppiter urguensmiratur non ire polos. nunc omnia conplent 465imbribus et calido praeducunt nubila Phoebo,et tonat ignaro caelum Ioue: uocibus isdemumentis late nebulas nimbosque solutisexcussere comis. uentis cessantibus aequorintumuit, rursus uetitum sentire procellas 470conticuit turbante Noto; puppemque ferentesin uentum tumuere sinus. de rupe pependitabscisa fixus torrens, amnisque cucurritnon qua pronus erat. Nilum non extulit aestas,Maeander derexit aquas, Rhodanumque morantem 475praecipitauit Arar. summisso uertice montesexplicuere iugum, nubes suspexit Olympus,solibus et nullis Scythicae, cum bruma rigeret,dimaduere niues. inpulsam sidere Tethynreppulit Haemonium defenso litore carmen. 480terra quoque inmoti concussit ponderis axes,et medium uergens titubauit nisus in orbem.tantae molis onus percussum uoce recessitperspectumque dedit circum labentis Olympi.omne potens animal leti genitumque nocere 485et pauet Haemonias et mortibus instruit artes.has auidae tigres et nobilis ira leonumore fouent blando; gelidos his explicat orbesinque pruinoso coluber distenditur aruo;uiperei coeunt abrupto corpore nodi, 490humanoque cadit serpens adflata ueneno.quis labor hic superis cantus herbasque sequendispernendique timor? cuius commercia pactiobstrictos habuere deos? parere necesse est,an iuuat? ignota tantum pietate merentur, 495an tacitis ualuere minis? hoc iuris in omnisest illis superos, an habent haec carmina certumimperiosa deum, qui mundum cogere quidquidcogitur ipse potest? illis et sidera primumpraecipiti deducta polo, Phoebeque serena 500non aliter diris uerborum obsessa uenenispalluit et nigris terrenisque ignibus arsit,quam si fraterna prohiberet imagine tellusinsereretque suas flammis caelestibus umbras;et patitur tantos cantu depressa labores 505donec suppositas propior despumet in herbas. hos scelerum ritus, haec dirae crimina gentiseffera damnarat nimiae pietatis Ericthoinque nouos ritus pollutam duxerat artem.illi namque nefas urbis summittere tecto 510aut laribus ferale caput, desertaque bustaincolit et tumulos expulsis obtinet umbrisgrata deis Erebi. coetus audire silentum,nosse domos Stygias arcanaque Ditis opertinon superi, non uita uetat. tenet ora profanae 515foeda situ macies, caeloque ignota serenoterribilis Stygio facies pallore grauaturinpexis onerata comis: si nimbus et atraesidera subducunt nubes, tunc Thessala nudisegreditur bustis nocturnaque fulmina captat. 520semina fecundae segetis calcata perussitet non letiferas spirando perdidit auras.nec superos orat nec cantu supplice numenauxiliare uocat nec fibras illa litantisnouit: funereas aris inponere flammas 525gaudet et accenso rapuit quae tura sepulchro.omne nefas superi prima iam uoce precantisconcedunt carmenque timent audire secundum.uiuentis animas et adhuc sua membra regentisinfodit busto, fatis debentibus annos 530mors inuita subit; peruersa funera pomparettulit a tumulis, fugere cadauera letum.fumantis iuuenum cineres ardentiaque ossae mediis rapit illa rogis ipsamque parentesquam tenuere facem, nigroque uolantia fumo 535feralis fragmenta tori uestesque fluentiscolligit in cineres et olentis membra fauillas.ast, ubi seruantur saxis, quibus intimus umorducitur, et tracta durescunt tabe medullaecorpora, tunc omnis auide desaeuit in artus 540inmergitque manus oculis gaudetque gelatoseffodisse orbes et siccae pallida roditexcrementa manus. laqueum nodosque nocentisore suo rupit, pendentia corpora carpsitabrasitque cruces percussaque uiscera nimbis 545uolsit et incoctas admisso sole medullas.insertum manibus chalybem nigramque per artusstintis tabi saniem uirusque coactumsustulit et neruo morsus retinente pependit.et, quodcumque iacet nuda tellure cadauer, 550ante feras uolucresque sedet; nec carpere membrauolt ferro manibusque suis, morsusque luporumexpectat siccis raptura e faucibus artus.nec cessant a caede manus, si sanguine uiuoest opus, erumpat iugulo qui primus aperto, 555[nec refugit caedes, uiuum si sacra cruorem]extaque funereae poscunt trepidantia mensae.uolnere sic uentris, non qua natura uocabat,extrahitur partus calidis ponendus in aris;et quotiens saeuis opus est ac fortibus umbris 560ipsa facit manes. hominum mors omnis in usu est.illa genae florem primaeuo corpore uolsit,illa comam laeua morienti abscidit ephebo.saepe etiam caris cognato in funere diraThessalis incubuit membris atque oscula figens 565truncauitque caput conpressaque dentibus oralaxauit siccoque haerentem gutture linguampraemordens gelidis infudit murmura labrisarcanumque nefas Stygias mandauit ad umbras. hanc ut fama loci Pompeio prodidit, alta 570nocte poli, Titan medium quo tempore ducitsub nostra tellure diem, deserta per aruacarpit iter. fidi scelerum suetique ministrieffractos circum tumulos ac busta uagaticonspexere procul praerupta in caute sedentem, 575qua iuga deuexus Pharsalica porrigit Haemus.illa magis magicisque deis incognita uerbatemptabat carmenque nouos fingebat in usus.namque timens, ne Mars alium uagus iret in orbemEmathis et tellus tam multa caede careret, 580pollutos cantu dirisque uenefica sucisconspersos uetuit transmittere bella Philippos,tot mortes habitura suas usuraque mundisanguine: caesorum truncare cadauera regumsperat et Hesperiae cineres auertere gentis 585ossaque nobilium tantosque adquirere manes.hic ardor solusque labor, quid corpore Magniproiecto rapiat, quos Caesaris inuolet artus. quam prior adfatur Pompei ignaua propago.'o decus Haemonidum, populis quae pandere fata 590quaeque suo uentura potes deuertere cursu,te precor ut certum liceat mihi noscere finemquem belli fortuna paret. non ultima turbaepars ego Romanae, Magni clarissima proles,uel dominus rerum uel tanti funeris heres. 595mens dubiis perculsa pauet rursusque parata estcertos ferre metus: hoc casibus eripe iuris,ne subiti caecique ruant. uel numina torqueuel tu parce deis et manibus exprime uerum.Elysias resera sedes ipsamque uocatam, 600quos petat e nobis, Mortem mihi coge fateri.non humilis labor est: dignum, quod quaerere curesuel tibi, quo tanti praeponderet alea fati.'inpia laetatur uulgato nomine famaeThessalis, et contra 'si fata minora moueres, 605pronum erat, o iuuenis, quos uelles' inquit 'in actusinuitos praebere deos. conceditur arti,unam cum radiis presserunt sidera mortem,inseruisse moras; et, quamuis fecerit omnisstella senem, medios herbis abrumpimus annos. 610at, simul a prima descendit origine mundicausarum series, atque omnia fata laborantsi quicquam mutare uelis, unoque sub ictustat genus humanum, tum, Thessala turba fatemur,plus Fortuna potest. sed, si praenoscere casus 615contentus, facilesque aditus multique patebuntad uerum: tellus nobis aetherque chaosqueaequoraque et campi Rhodopaeaque saxa loquentur.sed pronum, cum tanta nouae sit copia mortis,Emathiis unum campis attollere corpus, 620ut modo defuncti tepidique cadaueris oraplena uoce sonent, nec membris sole perustisauribus incertum feralis strideat umbra.' dixerat, et noctis geminatis arte tenebrismaestum tecta caput squalenti nube pererrat 625corpora caesorum tumulis proiecta negatis.continuo fugere lupi, fugere reuolsisunguibus inpastae uolucres, dum Thessala uatemeligit et gelidas leto scrutata medullaspulmonis rigidi stantis sine uolnere fibras 630inuenit et uocem defuncto in corpore quaerit.fata peremptorum pendent iam multa uirorum,quem superis reuocasse uelit. si tollere totastemptasset campis acies et reddere bello,cessissent leges Erebi, monstroque potenti 635extractus Stygio populus pugnasset Auerno.electum tandem traiecto gutture corpusducit, et inserto laqueis feralibus uncoper scopulos miserum trahitur per saxa cadaueruicturum, montisque caui, quem tristis Erictho 640damnarat sacris, alta sub rupe locatur. haud procul a Ditis caecis depressa cauernisin praeceps subsedit humus, quam pallida pronisurguet silua comis et nullo uertice caelumsuspiciens Phoebo non peruia taxus opacat. 645marcentes intus tenebrae pallensque sub antrislonga nocte situs numquam nisi carmine factumlumen habet. non Taenariis sic faucibus aersedit iners, maestum mundi confine latentisac nostri, quo non metuant admittere manes 650Tartarei reges. nam, quamuis Thessala uatesuim faciat fatis, dubium est, quod traxerit illucaspiciat Stygias an quod descenderit umbras.discolor et uario furialis cultus amictuinduitur, uoltusque aperitur crine remoto, 655et coma uipereis substringitur horrida sertis.ut pauidos iuuenis comites ipsumque trementemconspicit exanimi defixum lumina uoltu,'ponite' ait 'trepida conceptos mente timores:iam noua, iam uera reddetur uita figura, 660ut quamuis pauidi possint audire loquentem.si uero Stygiosque lacus ripamque sonantemignibus ostendam, si me praebente uideriEumenides possint uillosaque colla colubrisCerberus excutiens et uincti terga gigantes, 665quis timor, ignaui, metuentis cernere manes?' pectora tum primum feruenti sanguine suppletuolneribus laxata nouis taboque medullasabluit et uirus large lunare ministrat.huc quidquid fetu genuit natura sinistro 670miscetur: non spuma canum quibus unda timori est,uiscera non lyncis, non durae nodus hyaenaedefuit et cerui pastae serpente medullae,non puppem retinens Euro tendente rudentisin mediis echenais aquis oculique draconum 675quaeque sonant feta tepefacta sub alite saxa,non Arabum uolucer serpens innataque rubrisaequoribus custos pretiosae uipera conchaeaut uiuentis adhuc Libyci membrana cerastaeaut cinis Eoa positi phoenicis in ara. 680quo postquam uiles et habentis nomina pestiscontulit, infando saturatas carmine frondiset, quibus os dirum nascentibus inspuit, herbasaddidit et quidquid mundo dedit ipsa ueneni.tum uox Lethaeos cunctis pollentior herbis 685excantare deos confundit murmura primumdissona et humanae multum discordia linguae.latratus habet illa canum gemitusque luporum,quod trepidus bubo, quod strix nocturna queruntur,quod strident ululantque ferae, quod sibilat anguis; 690exprimit et planctus inlisae cautibus undaesiluarumque sonum fractaeque tonitrua nubis:tot rerum uox una fuit. mox cetera cantuexplicat Haemonio penetratque in Tartara lingua.'Eumenides Stygiumque nefas Poenaeque nocentum 695et Chaos innumeros auidum confundere mundoset rector terrae, quem longa in saecula torquetmors dilata deum; Styx et quos nulla mereturThessalis Elysios; caelum matremque perosaPersephone, nostraeque Hecates pars ultima, per quam 700manibus et mihi sunt tacitae commercia linguae,ianitor et sedis laxae, qui uiscera saeuospargis nostra cani, repetitaque fila sororestracturae, tuque o flagrantis portitor undae,iam lassate senex ad me redeuntibus umbris, 705exaudite preces. si uos satis ore nefandopollutoque uoco, si numquam haec carmina fibrishumanis ieiuna cano, si pectora plenasaepe deo laui calido prosecta cerebro,si quisquis uestris caput extaque lancibus infans 710inposuit uicturus erat, parete precanti.non in Tartareo latitantem poscimus antroadsuetamque diu tenebris, modo luce fugatadescendentem animam; primo pallentis hiatuhaeret adhuc Orci, licet has exaudiat herbas, 715ad manes uentura semel. ducis omnia natoPompeiana canat nostri modo militis umbra,si bene de uobis ciuilia bella merentur.' haec ubi fata caput spumantiaque ora leuauit,aspicit astantem proiecti corporis umbram, 720exanimis artus inuisaque claustra timentemcarceris antiqui. pauet ire in pectus apertumuisceraque et ruptas letali uolnere fibras.a miser, extremum cui mortis munus iniqueeripitur, non posse mori. miratur Erictho 725has fatis licuisse moras, irataque mortiuerberat inmotum uiuo serpente cadauer,perque cauas terrae, quas egit carmine, rimasmanibus inlatrat regnique silentia rumpit.'Tisiphone uocisque meae secura Megaera, 730non agitis saeuis Erebi per inane flagellisinfelicem animam? iam uos ego nomine ueroeliciam Stygiasque canes in luce supernadestituam; per busta sequar per funera custos,expellam tumulis, abigam uos omnibus urnis. 735teque deis, ad quos alio procedere uoltuficta soles, Hecate pallenti tabida forma,ostendam faciemque Erebi mutare uetabo.eloquar inmenso terrae sub pondere quae tecontineant, Hennaea, dapes, quo foedere maestum 740regem noctis ames, quae te contagia passamnoluerit reuocare Ceres. tibi, pessime mundiarbiter, inmittam ruptis Titana cauernis,et subito feriere die. paretis, an illeconpellandus erit, quo numquam terra uocato 745non concussa tremit, qui Gorgona cernit apertamuerberibusque suis trepidam castigat Erinyn,indespecta tenet uobis qui Tartara, cuiusuos estis superi, Stygias qui perierat undas?'protinus astrictus caluit cruor atraque fouit 750uolnera et in uenas extremaque membra cucurrit.percussae gelido trepidant sub pectore fibrae,et noua desuetis subrepens uita medullismiscetur morti. tunc omnis palpitat artus,tenduntur nerui; nec se tellure cadauer 755paulatim per membra leuat, terraque repulsum esterectumque semel. distento lumina rictunudantur. nondum facies uiuentis in illo,iam morientis erat: remanet pallorque rigorque,et stupet inlatus mundo. set murmure nullo 760ora astricta sonant: uox illi linguaque tantumresponsura datur. 'dic' inquit Thessala 'magna,quod iubeo, mercede mihi; nam uera locutuminmunem toto mundi praestabimus aeuoartibus Haemoniis: tali tua membra sepulchro, 765talibus exuram Stygio cum carmine siluis,ut nullos cantata magos exaudiat umbra.sit tanti uixisse iterum: nec uerba nec herbaeaudebunt longae somnum tibi soluere Lethesa me morte data. tripodas uatesque deorum 770sors obscura decet: certus discedat, ab umbrisquisquis uera petit duraeque oracula mortisfortis adit. ne parce, precor: da nomina rebus,da loca; da uocem qua mecum fata loquantur.'addidit et carmen, quo, quidquid consulit, umbram 775scire dedit. maestum fletu manante cadauer'tristia non equidem Parcarum stamina' dixit'aspexi tacitae reuocatus ab aggere ripae;quod tamen e cunctis mihi noscere contigit umbriseffera Romanos agitat discordia manes 780inpiaque infernam ruperunt arma quietem;Elysias Latii sedes ac Tartara maestadiuersi liquere duces. quid fata pararenthi fecere palam. tristis felicibus umbrisuoltus erat: uidi Decios natumque patremque, 785lustrales bellis animas, flentemque Camillumet Curios, Sullam de te, Fortuna, querentem;deplorat Libycis perituram Scipio terrisinfaustam subolem; maior Carthaginis hostisnon seruituri maeret Cato fata nepotis: 790solum te, consul depulsis prime tyrannisBrute, pias inter gaudentem uidimus umbras.abruptis Catilina minax fractisque catenisexultat Mariique truces nudique Cethegi;uidi ego laetantis, popularia nomina, Drusos 795legibus inmodicos ausosque ingentia Gracchos;aeternis chalybis nodis et carcere Ditisconstrictae plausere manus, camposque piorumposcit turba nocens. regni possessor inertispallentis aperit sedes, abruptaque saxa 800asperat et durum uinclis adamanta, paratquepoenam uictori. refer haec solacia tecum,o iuuenis, placido manes patremque domumqueexpectare sinu regnique in parte serenaPompeis seruare locum. nec gloria paruae 805sollicitet uitae: ueniet quae misceat omnishora duces. properate mori, magnoque superbiquamuis e paruis animo descendite bustiset Romanorum manes calcate deorum.quem tumulum Nili, quem Thybridis adluat unda 810quaeritur, et ducibus tantum de funere pugna est.tu fatum ne quaere tuum: cognoscere Parcaeme reticente dabunt; tibi certior omnia uatesipse canet Siculis genitor Pompeius in aruis,ille quoque incertus quo te uocet, unde repellat, 815quas iubeat uitare plagas, quae sidera mundi.Europam, miseri, Libyamque Asiamque timete:distribuit tumulos uestris fortuna triumphis.o miseranda domus, toto nil orbe uidebistutius Emathia.' sic postquam fata peregit, 820stat uoltu maestus tacito mortemque reposcit.carminibus magicis opus est herbisque, cadauerut cadat, et nequeunt animam sibi reddere fataconsumpto iam iure semel. tunc robore multoextruit illa rogum; uenit defunctus ad ignes. 825accensa iuuenem positum strue liquit Ericthotandem passa mori, Sextoque ad castra parentisit comes; et caelo lucis ducente colorem,dum ferrent tutos intra tentoria gressus,iussa tenere diem densas nox praestitit umbras. 830
1