Sic alterna duces bellorum uolnera passosin Macetum terras miscens aduersa secundisseruauit fortuna pares. iam sparserat Haemobruma niues gelidoque cadens Atlantis Olympo,instabatque dies qui dat noua nomina fastis 5quique colit primus ducentem tempora Ianum.dum tamen emeriti remanet pars ultima iurisconsul uterque uagos belli per munia patreselicit Epirum. peregrina ac sordida sedesRomanos cepit proceres, secretaque rerum 10hospes in externis audiuit curia tectis.nam quis castra uocet tot strictas iure securis,tot fasces? docuit populos uenerabilis ordonon Magni partes sed Magnum in partibus esse. ut primum maestum tenuere silentia coetum, 15Lentulus e celsa sublimis sede profatur.'indole si dignum Latia, si sanguine priscorobur inest animis, non qua tellure coactiquamque procul tectis captae sedeamus ab urbiscernite, sed uestrae faciem cognoscite turbae, 20cunctaque iussuri primum hoc decernite, patres,quod regnis populisque liquet, nos esse senatum.nam uel Hyperboreae plaustrum glaciale sub Vrsaeuel plaga qua torrens claususque uaporibus axisnec patitur noctes nec iniquos crescere soles, 25si fortuna ferat, rerum nos summa sequeturimperiumque comes. Tarpeia sede perustaGallorum facibus Veiosque habitante Camilloillic Roma fuit. non umquam perdidit ordomutato sua iura solo. maerentia tecta 30Caesar habet uacuasque domos legesque silentisclausaque iustitio tristi fora; curia solosilla uidet patres plena quos urbe fugauit:ordine de tanto quisquis non exulat hic est.ignaros scelerum longaque in pace quietos 35bellorum primus sparsit furor: omnia rursusmembra loco redeunt. en, totis uiribus orbisHesperiam pensant superi: iacet hostis in undisobrutus Illyricis, Libyae squalentibus aruisCurio Caesarei cecidit pars magna senatus. 40tollite signa, duces, fatorum inpellite cursum,spem uestram praestate deis, fortunaque tantosdet uobis animos quantos fugientibus hostemcausa dabat. nostrum exhausto ius clauditur anno:uos, quorum finem non est sensura potestas, 45consulite in medium, patres, Magnumque iubeteesse ducem.' laeto nomen clamore senatusexcipit et Magno fatum patriaeque suumqueinposuit. tunc in reges populosque merentissparsus honor, pelagique potens Phoebeia donis 50exornata Rhodos gelidique inculta iuuentusTaygeti, fama ueteres laudantur Athenae,Massiliaeque suae donatur libera Phocis;tum Sadalam fortemque Cotyn fidumque per armaDeiotarum et gelidae dominum Rhascypolin orae 55conlaudant, Libyamque iubent auctore senatusceptrifero parere Iubae. pro tristia fata!et tibi, non fidae gentis dignissime regno,fortunae, Ptolemaee, pudor crimenque deorum,cingere Pellaeo pressos diademate crinis 60permissum. saeuum in populos puer accipis ensem,atque utinam in populos! donata est regia Lagi,accessit Magni iugulus, regnumque sororiereptum est soceroque nefas. iam turba solutoarma petit coetu; quae cum populique ducesque 65casibus incertis et caeca sorte pararent,solus in ancipites metuit descendere MartisAppius euentus, finemque expromere rerumsollicitat superos multosque obducta per annosDelphica fatidici reserat penetralia Phoebi. Hesperio tantum quantum summotus Eoocardine Parnasos gemino petit aethera colle,mons Phoebo Bromioque sacer, cui numine mixtoDelphica Thebanae referunt trieterica Bacchae.hoc solum fluctu terras mergente cacumen 75eminuit pontoque fuit discrimen et astris.tu quoque uix summam, seductus ab aequore, rupemextuleras, unoque iugo, Parnase, latebas.ultor ibi expulsae, premeret cum uiscera partus,matris adhuc rudibus Paean Pythona sagittis 80explicuit, cum regna Themis tripodasque teneret.ut uidit Paean uastos telluris hiatusdiuinam spirare fidem uentosque loquacesexhalare solum, sacris se condidit antris,incubuitque adyto uates ibi factus Apollo. quis latet hic superum? quod numen ab aethere pressumdignatur caecas inclusum habitare cauernas?quis terram caeli patitur deus, omnia cursusaeterni secreta tenens mundoque futuriconscius, ac populis sese proferre paratus 90contactumque ferens hominis, magnusque potensque,siue canit fatum seu, quod iubet ille canendo,fit fatum? forsan, terris inserta regendisaere libratum uacuo quae sustinet orbem,totius pars magna Iouis Cirrhaea per antra 95exit et aetherio trahitur conexa Tonanti.hoc ubi uirgineo conceptum est pectore numen,humanam feriens animam sonat oraque uatissoluit, ceu Siculus flammis urguentibus Aetnamundat apex, Campana fremens ceu saxa uaporat 100conditus Inarimes aeterna mole Typhoeus. hoc tamen expositum cunctis nullique negatumnumen ab humani solum se labe furorisuindicat. haud illic tacito mala uota susurroconcipiunt, nam fixa canens mutandaque nulli 105mortales optare uetat; iustisque benignussaepe dedit sedem totas mutantibus urbes,ut Tyriis, dedit ille minas inpellere belli,ut Salaminiacum meminit mare; sustulit irastelluris sterilis monstrato fine, resoluit 110aera tabificum. non ullo saecula dononostra carent maiore deum, quam Delphica sedesquod siluit, postquam reges timuere futuraet superos uetuere loqui. nec uoce negataCirrhaeae maerent uates, templique fruuntur 115iustitio. nam, siqua deus sub pectora uenit,numinis aut poena est mors inmatura receptiaut pretium; quippe stimulo fluctuque furorisconpages humana labat, pulsusque deorumconcutiunt fragiles animas. sic tempore longo 120inmotos tripodas uastaeque silentia rupisAppius Hesperii scrutator ad ultima fatisollicitat. iussus sedes laxare uerendasantistes pauidamque deis inmittere uatemCastalios circum latices nemorumque recessus 125Phemonoen errore uagam curisque uacantemcorripuit cogitque fores inrumpere templi.limine terrifico metuens consistere Phoebasabsterrere ducem noscendi ardore futuracassa fraude parat. 'quid spes' ait 'inproba ueri 130te, Romane, trahit? muto Parnasos hiatuconticuit pressitque deum, seu spiritus istasdestituit fauces mundique in deuia uersumduxit iter, seu, barbarica cum lampade Pythonarsit, in inmensas cineres abiere cauernas 135et Phoebi tenuere uiam, seu sponte deorumCirrha silet farique sat est arcana futuricarmina longaeuae uobis conmissa Sibyllae,seu Paean solitus templis arcere nocentis,ora quibus soluat, nostro non inuenit aeuo.' uirginei patuere doli, fecitque negatisnuminibus metus ipse fidem. tum torta prioresstringit uitta comas, crinesque in terga solutoscandida Phocaica conplectitur infula lauro.haerentem dubiamque premens in templa sacerdos 145inpulit. illa pauens adyti penetrale remotifatidicum prima templorum in parte resistitatque deum simulans sub pectore ficta quietouerba refert, nullo confusae murmure uocisinstinctam sacro mentem testata furore, 150haud aeque laesura ducem cui falsa canebatquam tripodas Phoebique fidem. non rupta trementiuerba sono nec uox antri conplere capacissufficiens spatium nulloque horrore comarumexcussae laurus inmotaque limina templi 155securumque nemus ueritam se credere Phoeboprodiderant. sensit tripodas cessare furensqueAppius 'et nobis meritas dabis, impia, poenaset superis, quos fingis,' ait 'nisi mergeris antrisdeque orbis trepidi tanto consulta tumultu 160desinis ipsa loqui'. tandem conterrita uirgoconfugit ad tripodas uastisque adducta cauernishaesit et insueto concepit pectore numen,quod non exhaustae per tot iam saecula rupisspiritus ingessit uati; tandemque potitus 165pectore Cirrhaeo non umquam plenior artusPhoebados inrupit Paean mentemque prioremexpulit atque hominem toto sibi cedere iussitpectore. bacchatur demens aliena per antrumcolla ferens, uittasque dei Phoebeaque serta 170erectis discussa comis per inania templiancipiti ceruice rotat spargitque uagantiobstantis tripodas magnoque exaestuat igneiratum te, Phoebe, ferens. nec uerbere solouteris et stimulis flammasque in uiscera mergis: 175accipit et frenos, nec tantum prodere uatiquantum scire licet. uenit aetas omnis in unamcongeriem, miserumque premunt tot saecula pectus,tanta patet rerum series, atque omne futurumnititur in lucem, uocemque petentia fata 180luctantur; non prima dies, non ultima mundi,non modus Oceani, numerus non derat harenae.qualis in Euboico uates Cumana recessuindignata suum multis seruire furoremgentibus ex tanta fatorum strage superba 185excerpsit Romana manu, sic plena laboratPhemonoe Phoebo, dum te, consultor opertiCastalia tellure dei, uix inuenit, Appi,inter fata diu quaerens tam magna latentem.spumea tum primum rabies uaesana per ora 190effluit et gemitus et anhelo clara meatumurmura, tum maestus uastis ululatus in antrisextremaeque sonant domita iam uirgine uoces:'effugis ingentes, tanti discriminis expers,bellorum, Romane, minas, solusque quietem 195Euboici uasta lateris conualle tenebis'.cetera suppressit faucesque obstruxit Apollo. custodes tripodes fatorum arcanaque mundituque, potens ueri Paean nullumque futuria superis celate diem, suprema ruentis 200imperii caesosque duces et funera regumet tot in Hesperio conlapsas sanguine gentiscur aperire times? an nondum numina tantumdecreuere nefas et adhuc dubitantibus astrisPompei damnare caput tot fata tenentur? 205uindicis an gladii facinus poenasque furorumregnaque ad ultores iterum redeuntia Brutos,ut peragat fortuna, taces? tum pectore uatisinpactae cessere fores, expulsaque templisprosiluit; perstat rabies, nec cuncta locutae 210quem non emisit, superest deus. illa ferocestorquet adhuc oculos totoque uagantia caelolumina, nunc uoltu pauido, nunc torua minaci;stat numquam facies; rubor igneus inficit oraliuentisque genas; nec, qui solet esse timenti, 215terribilis sed pallor inest; nec fessa quiescuntcorda, sed, ut tumidus Boreae post flamina pontusrauca gemit, sic muta leuant suspiria uatem.dumque a luce sacra, qua uidit fata, referturad uolgare iubar mediae uenere tenebrae. 220inmisit Stygiam Paean in uiscera Lethen,quae raperet secreta deum. tum pectore uerumfugit et ad Phoebi tripodas rediere futura,uixque refecta cadit. nec te uicinia letiterritat ambiguis frustratum sortibus, Appi; 225iure sed incerto mundi subsidere regnumChalcidos Euboicae uana spe rapte parabas.heu demens, nullum belli sentire fragorem,tot mundi caruisse malis, praestare deorumexcepta quis Morte potest? secreta tenebis 230litoris Euboici memorando condite busto,qua maris angustat fauces saxosa Carystoset, tumidis infesta colit quae numina, Rhamnus,artatus rapido feruet qua gurgite pontusEuripusque trahit, cursum mutantibus undis, 235Chalcidicas puppes ad iniquam classibus Aulin. interea domitis Caesar remeabat Hiberisuictrices aquilas alium laturus in orbem,cum prope fatorum tantos per prospera cursusauertere dei. nullo nam Marte subactus 240intra castrorum timuit tentoria ductorperdere successus scelerum, cum paene fidelesper tot bella manus satiatae sanguine tandemdestituere ducem, seu maesto classica paulumintermissa sono claususque et frigidus ensis 245expulerat belli furias, seu, praemia milesdum maiora petit, damnat causamque ducemqueet scelere inbutos etiamnunc uenditat enses.haud magis expertus discrimine Caesar in ullo estquam non e stabili tremulo sed culmine cuncta 250despiceret staretque super titubantia fultus.tot raptis truncus manibus gladioque relictuspaene suo, qui tot gentis in bella trahebat,scit non esse ducis strictos sed militis enses.non pauidum iam murmur erat nec pectore tecto 255ira latens; nam quae dubias constringere mentescausa solet, dum quisque pauet, quibus ipse timori est,seque putat solum regnorum iniusta grauari,haud retinet. quippe ipsa metus exsoluerat audaxturba suos: quidquid multis peccatur inultum est. 260effudere minas. 'liceat discedere, Caesar,a rabie scelerum. quaeris terraque mariquehis ferrum iugulis animasque effundere uilesquolibet hoste paras; partem tibi Gallia nostrieripuit, partem duris Hispania bellis, 265pars iacet Hesperia, totoque exercitus orbete uincente perit. terris fudisse cruoremquid iuuat Arctois Rhodano Rhenoque subactis?tot mihi pro bellis bellum ciuile dedisti.cepimus expulso patriae cum tecta senatu, 270quos hominum uel quos licuit spoliare deorum?imus in omne nefas manibus ferroque nocentes,paupertate pii. finis quis quaeritur armis?quid satis est, si Roma parum est? iam respice canosinualidasque manus et inanis cerne lacertos. 275usus abit uitae, bellis consumpsimus aeuum:ad mortem dimitte senes. en inproba uota:non duro liceat morientia caespite membraponere, non anima galeam fugiente ferireatque oculos morti clausuram quaerere dextram, 280coniugis inlabi lacrimis, unique paratumscire rogum; liceat morbis finire senectam;sit praeter gladios aliquod sub Caesare fatum.quid uelut ignaros ad quae portenta paremurspe trahis? usque adeo soli ciuilibus armis 285nescimus cuius sceleris sit maxima merces?nil actum est bellis, si nondum conperit istasomnia posse manus. nec fas nec uincula iurishoc audere uetant: Rheni mihi Caesar in undisdux erat, hic socius; facinus quos inquinat aequat. 290adde quod ingrato meritorum iudice uirtusnostra perit: quidquid gerimus fortuna uocatur.nos fatum sciat esse suum. licet omne deorumobsequium speres, irato milite, Caesar,pax erit.' haec fatus totis discurrere castris 295coeperat infestoque ducem deposcere uoltu.sic eat, o superi: quando pietasque fidesquedestituunt moresque malos sperare relictum est,finem ciuili faciat discordia bello. quem non ille ducem potuit terrere tumultus? 300fata sed in praeceps solitus demittere Caesarfortunamque suam per summa pericula gaudensexercere uenit; nec dum desaeuiat iraexpectat: medios properat temptare furores.non illis urbes spoliandaque templa negasset 305Tarpeiamque Iouis sedem matresque senatuspassurasque infanda nurus. uult omnia certea se saeua peti, uult praemia Martis amari;militis indomiti tantum mens sana timetur.non pudet, heu, Caesar, soli tibi bella placere 310iam manibus damnata tuis? hos ante pigebitsanguinis? his ferri graue ius erit, ipse per omnefasque nefasque rues? lassare et disce sine armisposse pati; liceat scelerum tibi ponere finem.saeue, quid insequeris? quid iam nolentibus instas? 315bellum te ciuile fugit. stetit aggere fulticaespitis intrepidus uoltu meruitque timerinon metuens, atque haec ira dictante profatur:'qui modo in absentem uoltu dextraque furebas,miles, habes nudum promptumque ad uolnera pectus. 320hic fuge, si belli finis placet, ense relicto.detegit inbelles animas nil fortiter ausaseditio tantumque fugam meditata iuuentusac ducis inuicti rebus lassata secundis.uadite meque meis ad bella relinquite fatis. 325inuenient haec arma manus, uobisque repulsistot reddet Fortuna uiros quot tela uacabunt.anne fugam Magni tanta cum classe secunturHesperiae gentes, nobis uictoria turbamnon dabit, inpulsi tantum quae praemia belli 330auferat et uestri rapta mercede laborislauriferos nullo comitetur uolnere currus?uos despecta senes exhaustaque sanguine turbacernetis nostros iam plebs Romana triumphos.Caesaris an cursus uestrae sentire putatis 335damnum posse fugae? ueluti, si cuncta minenturflumina quos miscent pelago subducere fontes,non magis ablatis umquam descenderit aequor,quam nunc crescit, aquis. an uos momenta putatisulla dedisse mihi? numquam sic cura deorum 340se premet, ut uestrae morti uestraeque salutifata uacent: procerum motus haec cuncta secuntur;humanum paucis uiuit genus. orbis Hiberihorror et Arctoi nostro sub nomine milesPompeio certe fugeres duce. fortis in armis 345Caesareis Labienus erat: nunc transfuga uiliscum duce praelato terras atque aequora lustrat.nec melior mihi uestra fides, si bella nec hostenec duce me geritis. quisquis mea signa relinquensnon Pompeianis tradit sua partibus arma, 350hic numquam uult esse meus. sunt ista profectocurae castra deis, qui me committere tantisnon nisi mutato uoluerunt milite bellis.heu, quantum Fortuna umeris iam pondere fessisamolitur onus! sperantis omnia dextras 355exarmare datur, quibus hic non sufficit orbis:iam certe mihi bella geram. discedite castris,tradite nostra uiris ignaui signa Quirites.at paucos, quibus haec rabies auctoribus arsit,non Caesar sed poena tenet. procumbite terra 360infidumque caput feriendaque tendite colla.et tu, quo solo stabunt iam robore castra,tiro rudis, specta poenas et disce ferire,disce mori.' tremuit saeua sub uoce minantisuolgus iners, unumque caput tam magna iuuentus 365priuatum factura timet, uelut ensibus ipsisimperet inuito moturus milite ferrum.ipse pauet ne tela sibi dextraeque negenturad scelus hoc Caesar: uicit patientia saeuispem ducis, et iugulos, non tantum praestitit ensis. 370nil magis adsuetas sceleri quam perdere mentisatque perire tenet. tam diri foederis ictuparta quies, poenaque redit placata iuuentus. Brundisium decumis iubet hanc attingere castriset cunctas reuocare rates quas auius Hydrus 375antiquosque Taras secretaque litora Leucae,quas recipit Salpina palus et subdita Sipusmontibus, Ausoniam qua torquens frugifer oramDelmatico Boreae Calabroque obnoxius AustroApulus Hadriacas exit Garganus in undas. 380ipse petit trepidam tutus sine milite Romamiam doctam seruire togae, populoque precantiscilicet indulgens summo dictator honoricontigit et laetos fecit se consule fastos.namque omnis uoces, per quas iam tempore tanto 385mentimur dominis, haec primum repperit aetasqua, sibi ne ferri ius ullum, Caesar, abesset,Ausonias uoluit gladiis miscere securesaddidit et fasces aquilis et nomen inaneimperii rapiens signauit tempora digna 390maesta nota; nam quo melius Pharsalicus annusconsule notus erit? fingit sollemnia Campuset non admissae dirimit suffragia plebisdecantatque tribus et uana uersat in urna.nec caelum seruare licet: tonat augure surdo, 395et laetae iurantur aues bubone sinistro.inde perit primum quondam ueneranda potestasiuris inops; tantum careat ne nomine tempusmenstruus in fastos distinguit saecula consul.nec non Iliacae numen quod praesidet Albae, 400haud meritum Latio sollemnia sacra subacto,uidit flammifera confectas nocte Latinas. inde rapit cursus et, quae piger Apulus aruadeseruit rastris et inerti tradidit herbae,ocior et caeli flammis et tigride feta 405transcurrit, curuique tenens Minoia tectaBrundisii clausas uentis brumalibus undasinuenit et pauidas hiberno sidere classes.turpe duci uisum rapiendi tempora belliin segnes exisse moras, portuque teneri 410dum pateat tutum uel non felicibus aequor.expertis animos pelagi sic robore conplet:'fortius hiberni flatus caelumque fretumque,cum cepere, tenent, quam quos incumbere certosperfida nubiferi uetat inconstantia ueris. 415nec maris anfractus lustrandaque litora nobis,sed recti fluctus soloque Aquilone secandi.hic utinam summi curuet carchesia maliincumbatque furens et Graia ad moenia perflet,ne Pompeiani Phaeacum e litore toto 420languida iactatis conprendant carbasa remis.rumpite quae retinent felices uincula proras:iam dudum nubes et saeuas perdimus undas.' sidera prima poli Phoebo labente sub undasexierant et luna suas iam fecerat umbras, 425cum pariter soluere rates, totosque rudenteslaxauere sinus et flexo nauita cornuobliquat laeuo pede carbasa summaque pandenssipara uelorum perituras colligit auras.uix primum leuior propellere lintea uentus 430incipit exiguumque tument, et reddita maloin mediam cecidere ratem, terraque relictanon ualet ipsa sequi puppes quae uexerat aura.aequora lenta iacent, alto torpore ligataepigrius inmotis haesere paludibus undae. 435sic stat iners Scythicas astringens Bosporos undas,cum glacie retinente fretum non inpulit Hister,inmensumque gelu tegitur mare; conprimit undadeprendit quascumque rates, nec peruia uelisaequora frangit eques, fluctuque latente sonantem 440orbita migrantis scindit Maeotida Bessi.saeua quies pelagi, maestoque ignaua profundostagna iacentis aquae; ueluti deserta regenteaequora natura cessant, pontusque uetustasoblitus seruare uices non commeat aestu, 445non horrore tremit, non solis imagine uibrat.casibus innumeris fixae patuere carinae.illinc infestae classes et inertia tonsisaequora moturae, grauis hinc languore profundiobsessis uentura fames. noua uota timori 450sunt inuenta nouo, fluctus nimiasque precariuentorum uires, dum se torpentibus undaexcutiat stagnis et sit mare. nubila nusquamundarumque minae; caelo languente fretoquenaufragii spes omnis abit. sed nocte fugata 455laesum nube dies iubar extulit imaque sensimconcussit pelagi mouitque Ceraunia nautis.inde rapi coepere rates atque aequora classemcurua sequi, quae iam uento fluctuque secundolapsa Palaestinas uncis confixit harenas. prima duces iunctis uidit consistere castristellus, quam uolucer Genusus, quam mollior Hapsuscircumeunt ripis. Hapso gestare carinascausa palus, leni quam fallens egerit unda;at Genusum nunc sole niues nunc imbre solutae 465praecipitant. neuter longo se gurgite lassat,sed minimum terrae uicino litore nouit.hoc fortuna loco tantae duo nomina famaeconposuit, miserique fuit spes inrita mundiposse duces parua campi statione diremptos 470admotum damnare nefas; nam cernere uoltuset uoces audire datur, multosque per annosdilectus tibi, Magne, socer post pignora tanta,sanguinis infausti subolem mortemque nepotum,te nisi Niliaca propius non uidit harena. Caesaris attonitam miscenda ad proelia mentemferre moras scelerum partes iussere relictae.ductor erat cunctis audax Antonius armisiam tum ciuili meditatus Leucada bello.illum saepe minis Caesar precibusque morantem 480euocat. 'o mundi tantorum causa laborum,quid superos et fata tenes? sunt cetera cursuacta meo, summam rapti per prospera bellite poscit fortuna manum. non rupta uadosisSyrtibus incerto Libye nos diuidit aestu. 485numquid inexperto tua credimus arma profundoinque nouos traheris casus? ignaue, uenirete Caesar, non ire iubet. prior ipse per hostespercussi medios alieni iuris harenas:tu mea castra times? pereuntia tempora fati 490conqueror, in uentos inpendo uota fretumque.ne retine dubium cupientis ire per aequor:si bene nota mihi est, ad Caesaris arma iuuentusnaufragio uenisse uolet. iam uoce dolorisutendum est: non ex aequo diuisimus orbem; 495Epirum Caesarque tenet totusque senatus,Ausoniam tu solus habes.' his terque quaterqueuocibus excitum postquam cessare uidebat,dum se desse deis ac non sibi numina credit,sponte per incautas audet temptare tenebras 500quod iussi timuere fretum, temeraria pronoexpertus cessisse deo, fluctusque uerendosclassibus exigua sperat superare carina. soluerat armorum fessas nox languida curas,parua quies miseris, in quorum pectora somno 505dat uires fortuna minor; iam castra silebant,tertia iam uigiles commouerat hora secundos:Caesar sollicito per uasta silentia gressuuix famulis audenda parat, cunctisque relictissola placet Fortuna comes. tentoria postquam 510egressus uigilum somno cedentia membratranssiluit questus tacite, quod fallere posset,litora curua legit, primisque inuenit in undisrupibus exesis haerentem fune carinam.rectorem dominumque ratis secura tenebat 515haud procul inde domus, non ullo robore fultased sterili iunco cannaque intexta palustriet latus inuersa nudum munita phaselo.haec Caesar bis terque manu quassantia tectumlimina commouit. molli consurgit Amyclas 520quem dabat alga toro. 'quisnam mea naufragus' inquit'tecta petit, aut quem nostrae fortuna coegitauxilium sperare casae?' sic fatus ab altoaggere iam tepidae sublato fune fauillaescintillam tenuem commotos pauit in ignes, 525securus belli: praedam ciuilibus armisscit non esse casas. o uitae tuta facultaspauperis angustique lares! o munera nondumintellecta deum! quibus hoc contingere templisaut potuit muris, nullo trepidare tumultu 530Caesarea pulsante manu? tum poste reclusodux ait 'expecta uotis maiora modestisspesque tuas laxa, iuuenis: si iussa secutusme uehis Hesperiam, non ultra cuncta carinaedebebis manibusque inopem duxisse senectam. 535ane cessa praebere deo tua fata uolentiangustos opibus subitis inplere penates.'sic fatur, quamquam plebeio tectus amictu,indocilis priuata loqui. tum pauper Amyclas'multa quidem prohibent nocturno credere ponto. 540nam sol non rutilas deduxit in aequora nubesconcordesque tulit radios: Noton altera Phoebi,altera pars Borean diducta luce uocabat.orbe quoque exhaustus medio languensque recessitspectantis oculos infirmo lumine passus. 545lunaque non gracili surrexit lucida cornuaut orbis medii puros exesa recessus,nec duxit recto tenuata cacumina cornu,uentorumque notam rubuit; tum lurida pallensora tulit uoltu sub nubem tristis ituro. 550sed mihi nec motus nemorum nec litoris ictusnec placet incertus qui prouocat aequora delphin,aut siccum quod mergus amat, quodque ausa uolareardea sublimis pinnae confisa natanti,quodque caput spargens undis, uelut occupet imbrem, 555instabili gressu metitur litora cornix.sed, si magnarum poscunt discrimina rerum,haud dubitem praebere manus: uel litora tangamiussa, uel hoc potius pelagus flatusque negabunt.'haec fatur, soluensque ratem dat carbasa uentis; 560ad quorum motus non solum lapsa per altumaera dispersos traxere cadentia sulcossidera, sed summis etiam quae fixa tenenturastra polis sunt uisa quati. niger inficit horrorterga maris, longo per multa uolumina tractu 565aestuat unda minax, flatusque incerta futuriturbida testantur conceptos aequora uentos.tum rector trepidae fatur ratis 'aspice saeuumquanta paret pelagus: Zephyros intendat an Austrosincertum est; puppem dubius ferit undique pontus. 570nubibus et caelo Notus est; si murmura ponticonsulimus, Cori ueniet mare. gurgite tantonec ratis Hesperias tanget nec naufragus oras:desperare uiam et uetitos conuertere cursussola salus. liceat uexata litora puppe 575prendere, ne longe nimium sit proxima tellus.' fisus cuncta sibi cessura pericula Caesar'sperne minas' inquit 'pelagi uentoque furentitrade sinum. Italiam si caelo auctore recusasme pete. sola tibi causa est haec iusta timoris, 580uectorem non nosse tuum, quem numina numquamdestituunt, de quo male tunc fortuna mereturcum post uota uenit. medias perrumpe procellastutela secure mea. caeli iste fretique,non puppis nostrae labor est: hanc Caesare pressam 585a fluctu defendet onus. nec longa furoriuentorum saeuo dabitur mora: proderit undisista ratis. ne flecte manum, fuge proxima uelislitora; tum Calabro portu te crede potitumcum iam non poterit puppi nostraeque saluti 590altera terra dari. quid tanta strage pareturignoras: quaerit pelagi caelique tumultuquod praestet Fortuna mihi.' non plura locutoauolsit laceros percussa puppe rudentisturbo rapax fragilemque super uolitantia malum 595uela tulit; sonuit uictis conpagibus alnus. inde ruunt toto concita pericula mundo.primus ab oceano caput exeris Atlanteo,Core, mouens aestus. iam te tollente furebatpontus et in scopulos totas erexerat undas: 600occurrit gelidus Boreas pelagusque retundit,et dubium pendet, uento cui concidat, aequor.sed Scythici uicit rabies Aquilonis et undastorsit et abstrusas penitus uada fecit harenas.nec perfert pontum Boreas ad saxa, suumque 605in fluctus Cori frangit mare, motaque possuntaequora subductis etiam concurrere uentis.non Euri cessasse minas, non imbribus atrumAeolii iacuisse Notum sub carcere saxicrediderim; cunctos solita de parte ruentis 610defendisse suas uiolento turbine terras,sic pelagus mansisse loco. nam priua procellisaequora rapta ferunt; Aegaeas transit in undasTyrrhenum, sonat Ionio uagus Hadria ponto.a quotiens frustra pulsatos aequore montis 615obruit ille dies! quam celsa cacumina pessumtellus uicta dedit! non ullo litore surgunttam ualidi fluctus, alioque ex orbe uolutia magno uenere mari, mundumque coercensmonstriferos agit unda sinus. sic rector Olympi 620cuspide fraterna lassatum in saecula fulmenadiuuit, regnoque accessit terra secundo,cum mare conuoluit gentes, cum litora Tethysnoluit ulla pati caelo contenta teneri.tum quoque tanta maris moles creuisset in astra 625ni superum rector pressisset nubibus undas.non caeli nox illa fuit: latet obsitus aerinfernae pallore domus nimbisque grauatusdeprimitur, fluctusque in nubibus accipit imbrem.lux etiam metuenda perit, nec fulgura currunt 630clara, sed obscurum nimbosus dissilit aer.tum superum conuexa tremunt atque arduus axisintonuit motaque poli conpage laborant.extimuit natura chaos; rupisse uidenturconcordes elementa moras rursusque redire 635nox manes mixtura deis. spes una salutis,quod tanta mundi nondum periere ruina.quantum Leucadio placidus de uertice pontusdespicitur, tantum nautae uidere trementesfluctibus e summis praeceps mare; cumque tumentes 640rursus hiant undae uix eminet aequore malus.nubila tanguntur uelis et terra carina.nam pelagus, qua parte sedet, non celat harenasexhaustum in cumulos, omnisque in fluctibus unda est.artis opem uicere metus, nescitque magister 645quam frangat, cui cedat aquae. discordia pontisuccurrit miseris, fluctusque euertere puppemnon ualet in fluctum: uictum latus unda repellenserigit, atque omni surgit ratis ardua uento.non humilem Sasona uadis [non litora curuae 650Thessaliae saxosa pauent] oraeque malignosAmbraciae portus, scopulosa Ceraunia nautaesumma timent. credit iam digna pericula Caesarfatis esse suis. 'quantusne euertere' dixit'me superis labor est, parua quem puppe sedentem 655tam magno petiere mari! si gloria letiest pelago donata mei bellisque negamur,intrepidus quamcumque datis mihi, numina, mortemaccipiam. licet ingentis abruperit actusfestinata dies fatis, sat magna peregi. 660Arctoas domui gentes, inimica subegiarma metu, uidit Magnum mihi Roma secundum,iussa plebe tuli fasces per bella negatos;nulla meis aberit titulis Romana potestas,nec sciet hoc quisquam nisi tu, quae sola meorum 665conscia uotorum es, me, quamuis plenus honorumet dictator eam Stygias et consul ad umbras,priuatum, Fortuna, mori. mihi funere nulloest opus, o superi: lacerum retinete cadauerfluctibus in mediis, desint mihi busta rogusque, 670dum metuar semper terraque expecter ab omni.'haec fatum decumus, dictu mirabile, fluctusinualida cum puppe leuat, nec rursus ab altoaggere deiecit pelagi sed pertulit undascruposisque angusta uacant ubi litora saxis 675inposuit terrae. pariter tot regna, tot urbesfortunamque suam tacta tellure recepit. sed non tam remeans Caesar iam luce propinquaquam tacita sua castra fuga comitesque fefellit.circumfusa duci fleuit gemituque suorum 680et non ingratis incessit turba querellis.'quo te, dure, tulit uirtus temeraria, Caesar,aut quae nos uiles animas in fata relinquensinuitis spargenda dabas tua membra procellis?cum tot in hac anima populorum uita salusque 685pendeat et tantus caput hoc sibi fecerit orbis,saeuitia est uoluisse mori. nullusne tuorumemeruit comitum fatis non posse superstesesse tuis? cum te raperet mare, corpora segnisnostra sopor tenuit. pudet, heu! tibi causa petendae 690haec fuit Hesperiae, uisum est quod mittere quemquamtam saeuo crudele mari. sors ultima rerumin dubios casus et prona pericula mortipraecipitare solet: mundi iam summa tenentempermisisse mari tantum! quid numina lassas? 695sufficit ad fatum belli fauor iste laborqueFortunae, quod te nostris inpegit harenis?hine usus placuere deum, non rector ut orbisnec dominus rerum, sed felix naufragus esses?'talia iactantis discussa nocte serenus 700oppressit cum sole dies, fessumque tumentisconposuit pelagus uentis patientibus undas. nec non Hesperii lassatum fluctibus aequorut uidere duces, purumque insurgere caelofracturum pelagus Borean, soluere carinas. 705quas uentus doctaeque pari moderamine dextraepermixtas habuere diu, latumque per aequor,ut terrestre, coit consertis puppibus agmen.sed nox saeua modum uenti uelique tenoremeripuit nautis excussitque ordine puppes. 710Strymona sic gelidum bruma pellente relinquuntpoturae te, Nile, grues, primoque uolatueffingunt uarias casu monstrante figuras;mox, ubi percussit tensas Notus altior alas,confusos temere inmixtae glomerantur in orbes, 715et turbata perit dispersis littera pinnis.cum primum redeunte die uiolentior aerpuppibus incubuit Phoebeo concitus ortu,praetereunt frustra temptati litora LissiNymphaeumque tenent: nudas Aquilonibus undas 720succedens Boreae iam portum fecerat Auster. undique conlatis in robur Caesaris armissumma uidens duri Magnus discrimina Martisiam castris instare suis seponere tutumconiugii decreuit onus Lesboque remota 725te procul a saeui strepitu, Cornelia, belliocculere. heu, quantum mentes dominatur in aequasiusta Venus! dubium trepidumque ad proelia, Magne,te quoque fecit amor; quod nolles stare sub ictufortunae quo mundus erat Romanaque fata, 730coniunx sola fuit. mentem iam uerba paratamdestituunt, blandaeque iuuat uentura trahentemindulgere morae et tempus subducere fatis.nocte sub extrema pulso torpore quietisdum fouet amplexu grauidum Cornelia curis 735pectus et auersi petit oscula grata mariti,umentis mirata genas percussaque caecouolnere non audet flentem deprendere Magnum.ille gemens 'non nunc uita mihi dulcior,' inquit'cum taedet uitae, laeto sed tempore, coniunx, 740uenit maesta dies et quam nimiumque parumquedistulimus; iam totus adest in proelia Caesar.cedendum est bellis, quorum tibi tuta latebraLesbos erit. desiste preces temptare: negauiiam mihi. non longos a me patiere recessus; 745praecipites aderunt casus: properante ruinasumma cadunt. satis est audisse pericula Magni;meque tuus decepit amor, ciuilia bellasi spectare potes. nam me iam Marte paratosecuros cepisse pudet cum coniuge somnos, 750eque tuo, quatiunt miserum cum classica mundum,surrexisse sinu. uereor ciuilibus armisPompeium nullo tristem committere damno.tutior interea populis et tutior omnirege late, positamque procul fortuna mariti 755non tota te mole premat. si numina nostrasinpulerint acies, maneat pars optima Magni,sitque mihi, si fata prement uictorque cruentus,quo fugisse uelim.' uix tantum infirma doloremcepit, et attonito cesserunt pectore sensus. 760tandem uox maestas potuit proferre querellas.'nil mihi de fatis thalami superisque relictum est,Magne, queri: nostros non rumpit funus amoresnec diri fax summa rogi, sed sorte frequentiplebeiaque nimis careo dimissa marito. 765hostis ad aduentum rumpamus foedera taedae,placemus socerum. sic est tibi cognita, Magne,nostra fides? credisne aliquid mihi tutius essequam tibi? non olim casu pendemus ab uno?fulminibus me, saeue, iubes tantaeque ruinae 770absentem praestare caput? secura uidetursors tibi, cum facias etiamnunc uota, perisse?ut nolim seruire malis sed morte paratate sequar ad manes, feriat dum maesta remotasfama procul terras, uiuam tibi nempe superstes. 775adde quod adsuescis fatis tantumque dolorem,crudelis, me ferre doces. ignosce fatenti,posse pati timeo. quod si sunt uota, deisqueaudior, euentus rerum sciet ultima coniunx.sollicitam rupes iam te uictore tenebunt, 780et puppem quae fata feret tam laeta timebo.nec soluent audita metus mihi prospera belli,cum uacuis proiecta locis a Caesare possimuel fugiente capi. notescent litora clarinominis exilio, positaque ibi coniuge Magni 785quis Mytilenaeas poterit nescire latebras?hoc precor extremum: si nil tibi uicta relinquenttutius arma fuga, cum te commiseris undis,quolibet infaustam potius deflecte carinam:litoribus quaerere meis.' sic fata relictis 790exiluit stratis amens tormentaque nullauult differre mora. non maesti pectora Magnisustinet amplexu dulci, non colla tenere,extremusque perit tam longi fructus amoris,praecipitantque suos luctus, neuterque recedens 795sustinuit dixisse uale, uitamque per omnemnulla fuit tam maesta dies; nam cetera damnadurata iam mente malis firmaque tulerunt. labitur infelix manibusque excepta suorumfertur ad aequoreas, ac se prosternit, harenas, 800litoraque ipsa tenet, tandemque inlata carinaest.non sic infelix patriam portusque reliquitHesperios, saeui premerent cum Caesaris arma.fida comes Magni uadit duce sola relictoPompeiumque fugit. quae nox tibi proxima uenit, 805insomnis; uiduo tum primum frigida lectoatque insueta quies uni, nudumque maritonon haerente latus. somno quam saepe grauatadeceptis uacuum manibus conplexa cubile estatque oblita fugae quaesiuit nocte maritum! 810nam quamuis flamma tacitas urente medullasnon iuuat in toto corpus iactae cubili:seruatur pars illa tori. caruisse timebatPompeio; sed non superi tam laeta parabant:instabat miserae, Magnum quae redderet, hora.
1