Propulit ut classem uelis cedentibus Austerincumbens mediumque rates mouere profundum,omnis in Ionios spectabat nauita fluctus:solus ab Hesperia non flexit lumina terraMagnus, dum patrios portus, dum litora numquam 5ad uisus reditura suos tectumque cacumennubibus et dubios cernit uanescere montis.inde soporifero cesserunt languida somnomembra ducis; diri tum plena horroris imagouisa caput maestum per hiantis Iulia terras 10tollere et accenso furialis stare sepulchro.'sedibus Elysiis campoque expulsa piorumad Stygias' inquit 'tenebras manesque nocentispost bellum ciuile trahor. uidi ipsa tenentisEumenidas quaterent quas uestris lampadas armis; 15praeparat innumeras puppes Acherontis adustiportitor; in multas laxantur Tartara poenas;uix operi cunctae dextra properante sororessufficiunt, lassant rumpentis stamina Parcas.coniuge me laetos duxisti, Magne, triumphos: 20fortuna est mutata toris, semperque potentisdetrahere in cladem fato damnata maritosinnupsit tepido paelex Cornelia busto.haereat illa tuis per bella per aequora signis,dum non securos liceat mihi rumpere somnos 25et nullum uestro uacuum sit tempus amorised teneat Caesarque dies et Iulia noctes.me non Lethaeae, coniunx, obliuia ripaeinmemorem fecere tui, regesque silentumpermisere sequi. ueniam te bella gerente 30in medias acies. numquam tibi, Magne, per umbrasperque meos manes genero non esse licebit;abscidis frustra ferro tua pignora: bellumte faciet ciuile meum.' sic fata refugitumbra per amplexus trepidi dilapsa mariti. ille, dei quamuis cladem manesque minentur,maior in arma ruit certa cum mente malorum,et 'quid' ait 'uani terremur imagine uisus?aut nihil est sensus animis a morte relictumaut mors ipsa nihil.' Titan iam pronus in undas 40ibat et igniferi tantum demerserat orbisquantum desse solet lunae, seu plena futura estseu iam plena fuit: tunc obtulit hospita telluspuppibus accessus faciles; legere rudenteset posito remis petierunt litora malo. Caesar, ut emissas uenti rapuere carinas,absconditque fretum classes, et litore solusdux stetit Hesperio, non illum gloria pulsilaetificat Magni: queritur quod tuta per aequorterga ferant hostes. neque enim iam sufficit ulla 50praecipiti fortuna uiro, nec uincere tanti,ut bellum differret, erat. tum pectore curasexpulit armorum pacique intentus agebatquoque modo uanos populi conciret amores,gnarus et irarum causas et summa fauoris 55annona momenta trahi. namque adserit urbessola fames, emiturque metus, cum segne potentesuolgus alunt: nescit plebes ieiuna timere.Curio Sicanias transcendere iussus in urbes,qua mare tellurem subitis aut obruit undis 60aut scidit, et medias fecit sibi litora terras:uis illic ingens pelagi, semperque laborantaequora ne rupti repetant confinia montes.bellaque Sardoas etiam sparguntur in oras.utraque frugiferis est insula nobilis aruis, 65nec prius Hesperiam longinquis messibus ullaenec Romana magis conplerunt horrea terrae.ubere uix glaebae superat, cessantibus Austriscum medium nubes Borea cogente sub axemeffusis magnum Libye tulit imbribus annum. haec ubi sunt prouisa duci, tunc agmina uictornon armata trahens sed pacis habentia uoltumtecta petit patriae. pro, si remeasset in urbemGallorum tantum populis Arctoque subacta,quam seriem rerum longa praemittere pompa, 75quas potuit belli facies! ut uincula RhenoOceanoque daret, celsos ut Gallia currusnobilis et flauis sequeretur mixta Britannis.perdidit o qualem uincendo plura triumphum!non illum laetis uadentem coetibus urbes 80sed tacitae uidere metu, nec constitit usquamobuia turba duci. gaudet tamen esse timoritam magno populis et se non mallet amari. iamque et praecipitis superauerat Anxuris arces,et qua Pomptinas uia diuidit uda paludes, 85qua sublime nemus, Scythicae qua regna Dianae,quaque iter est Latiis ad summam fascibus Albam;excelsa de rupe procul iam conspicit urbemArctoi toto non uisam tempore bellimiratusque suae sic fatur moenia Romae: 90'tene, deum sedes, non ullo Marte coactideseruere uiri? pro qua pugnabitur urbe?di melius, quod non Latias Eous in orasnunc furor incubuit nec iuncto Sarmata ueloxPannonio Dacisque Getes admixtus: habenti 95tam pauidum tibi, Roma, ducem fortuna pepercit,quod bellum ciuile fuit.' sic fatur et urbemattonitam terrore subit. namque ignibus atriscreditur, ut captae, rapturus moenia Romaesparsurusque deos. fuit haec mensura timoris: 100uelle putant quodcumque potest. non omina festa,non fictas laeto uoces simulare tumultu,uix odisse uacat. Phoebea Palatia conpletturba patrum nullo cogendi iure senatuse latebris educta suis; non consule sacrae 105fulserunt sedes, non, proxima lege potestas,praetor adest, uacuaeque loco cessere curules.omnia Caesar erat: priuatae curia uocistestis adest. sedere patres censere parati,si regnum, si templa sibi iugulumque senatus 110exiliumque petat. melius, quod plura iubereerubuit quam Roma pati. tamen exit in iram,uiribus an possint obsistere iura, per unumLibertas experta uirum; pugnaxque Metellus,ut uidet ingenti Saturnia templa reuelli 115mole, rapit gressus et Caesaris agmina rumpensante fores nondum reseratae constitit aedis(usque adeo solus ferrum mortemque timereauri nescit amor, pereunt discrimine nulloamissae leges set, pars uilissima rerum, 120certamen mouistis, opes), prohibensque rapinauictorem clara testatur uoce tribunus.'non nisi per nostrum uobis percussa patebunttempla latus, nullasque feres nisi sanguine sacrosparsas, raptor, opes. certe uiolata potestas 125inuenit ista deos; Crassumque in bella secutaesaeua tribuniciae uouerunt proelia dirae.detege iam ferrum; neque enim tibi turba uerenda estspectatrix scelerum: deserta stamus in urbe.non feret e nostro sceleratus praemia miles: 130sunt quos prosternas populi, quae moenia dones.pacis ad exutae spolium non cogit egestas:bellum, Caesar, habes.' his magnam uictor in iramuocibus accensus 'uanam spem mortis honestaeconcipis: haud' inquit 'iugulo se polluet isto 135nostra, Metelle, manus; dignum te Caesaris iranullus honor faciet. te uindice tuta relicta estlibertas? non usque adeo permiscuit imislongus summa dies ut non, si uoce Metelliseruantur leges, malint a Caesare tolli.' dixerat, et nondum foribus cedente tribunoacrior ira subit: saeuos circumspicit ensesoblitus simulare togam; cum Cotta Metellumconpulit audaci nimium desistere coepto.'libertas' inquit 'populi quem regna coercent 145libertate perit; cuius seruaueris umbram,si quidquid iubeare uelis. tot rebus iniquisparuimus uicti; uenia est haec sola pudorisdegenerisque metus, nullam potuisse negari.ocius auertat diri mala semina belli. 150damna mouent populos siquos sua iura tuentur:non sibi sed domino grauis est quae seruit egestas.'protinus abducto patuerunt templa Metello.tunc rupes Tarpeia sonat magnoque reclusastestatur stridore fores; tum conditus imo 155eruitur templo multis non tactus ab annisRomani census populi, quem Punica bella,quem dederat Perses, quem uicti praeda Philippi,quod tibi, Roma, fuga llus trepidante reliquit,quo te Fabricius regi non uendidit auro, 160quidquid parcorum mores seruastis auorum,quod dites Asiae populi misere tributumuictorique dedit Minoia Creta Metello,quod Cato longinqua uexit super aequora Cypro.tunc Orientis opes captorumque ultima regum 165quae Pompeianis praelata est gaza triumphisegeritur; tristi spoliantur templa rapina,pauperiorque fuit tum primum Caesare Roma. interea totum Magni fortuna per orbemsecum casuras in proelia mouerat urbes. 170proxima uicino uires dat Graecia bello.Phocaicas Amphissa manus scopulosaque CirrhaParnasosque iugo misit desertus utroque.Boeoti coiere duces, quos inpiger ambitfatidica Cephisos aqua Cadmeaque Dirce, 175Pisaeaeque manus populisque per aequora mittensSicaniis Alpheos aquas. tum Maenala liquitArcas et Herculeam miles Trachinius Oeten.Thesproti Dryopesque ruunt, quercusque silentisChaonio ueteres liquerunt uertice Selloe. 180exhausit totas quamuis dilectus Athenas,exiguae Phoebea tenent naualia puppestresque petunt ueram credi Salamina carinae.iam dilecta Ioui centenis uenit in armaCreta uetus populis Cnososque agitare pharetras 185docta nec Eois peior Gortyna sagittis;tunc qui Dardaniam tenet Oricon et uagus altisdispersus siluis Athaman et nomine priscoEncheliae uersi testantes funera Cadmi,Colchis et Hadriaca spumans Apsyrtos in unda; 190Penei qui rura colunt, quorumque laboreThessalus Haemoniam uomer proscindit Iolcon.inde lacessitum primo mare, cum rudis Argomiscuit ignotas temerato litore gentesprimaque cum uentis pelagique furentibus undis 195conposuit mortale genus, fatisque per illamaccessit mors una ratem. tum linquitur HaemusThracius et populum Pholoe mentita biformem.deseritur Strymon tepido committere NiloBistonias consuetus aues et barbara Cone, 200Sarmaticas ubi perdit aquas sparsamque profundomultifidi Peucen unum caput adluit Histri,Mysiaque et gelido tellus perfusa CaicoIdalis et nimium glaebis exilis Arisbe,quique colunt Pitanen, et quae tua munera, Pallas, 205lugent damnatae Phoebo uictore Celaenae,qua celer et rectis descendens Marsya ripiserrantem Maeandron adit mixtusque refertur,passaque ab auriferis tellus exire metallisPactolon, qua culta secat non uilior Hermus. 210Iliacae quoque signa manus perituraque castraominibus petiere suis, nec fabula Troiaecontinuit Phrygiique ferens se Caesar Iuli.accedunt Syriae populi; desertus Oronteset felix, sic fama, Ninos, uentosa Damascos 215Gazaque et arbusto palmarum diues Idumeet Tyros in stabilis pretiosaque murice Sidon.has ad bella rates non flexo limite ponticertior haud ullis duxit Cynosura carinis.(Phoenices primi, famae si creditur, ausi 220mansuram rudibus uocem signare figuris:nondum flumineas Memphis contexere biblosnouerat, et saxis tantum uolucresque feraequesculptaque seruabant magicas animalia linguas.)deseritur Taurique nemus Perseaque Tarsos 225Coryciumque patens exesis rupibus antrum;Mallos et extremae resonant naualibus Aegae,itque Cilix iusta iam non pirata carina. mouit et Eoos bellorum fama recessus,qua colitur Ganges, toto qui solus in orbe 230ostia nascenti contraria soluere Phoeboaudet et aduersum fluctus inpellit in Eurum,hic ubi Pellaeus post Tethyos aequora ductorconstitit et magno uinci se fassus ab orbe est;quaque ferens rapidum diuiso gurgite fontem 235uastis Indus aquis mixtum non sentit Hydaspen;quique bibunt tenera dulcis ab harundine sucos,et qui tinguentes croceo medicamine crinemfluxa coloratis astringunt carbasa gemmis,quique suas struxere pyras uiuique calentis 240conscendere rogos. pro, quanta est gloria gentiiniecisse manum fatis uitaque repletosquod superest donasse deis! uenere ferocesCappadoces, duri populus non cultor Amani,Armeniusque tenens uoluentem saxa Niphaten. 245aethera tangentis siluas liquere Choatrae.ignotum uobis, Arabes, uenistis in orbemumbras mirati nemorum non ire sinistras.tum furor extremos mouit Romanus OrestasCarmanosque duces, quorum iam flexus in Austrum 250aether non totam mergi tamen aspicit Arctonlucet et exigua uelox ibi nocte Bootes,Aethiopumque solum, quod non premeretur ab ullasigniferi regione poli, nisi poplite lapsoultima curuati procederet ungula Tauri, 255quaque caput rapido tollit cum Tigride magnusEuphrates, quos non diuersis fontibus editPersis, et incertum, tellus si misceat amnes,quod potius sit nomen aquis. sed sparsus in agrosfertilis Euphrates Phariae uice fungitur undae; 260at Tigrim subito tellus absorbet hiatuoccultosque tegit cursus rursusque renatumfonte nouo flumen pelagi non abnegat undis.inter Caesareas acies diuersaque signapugnaces dubium Parthi tenuere fauorem 265contenti fecisse duos. tinxere sagittaserrantes Scythiae populi, quos gurgite Bactrosincludit gelido uastisque Hyrcania siluis;hinc Lacedaemonii, moto gens aspera freno,Heniochi saeuisque adfinis Sarmata Moschis; 270Colchorum qua rura secat ditissima Phasis,qua Croeso fatalis Halys, qua uertice lapsusRiphaeo Tanais diuersi nomina mundiinposuit ripis Asiaeque et terminus idemEuropae, mediae dirimens confinia terrae, 275nunc hunc nunc illum, qua flectitur, ampliat orbem;quaque, fretum torrens, Maeotidos egerit undasPontus, et Herculeis aufertur gloria metis,Oceanumque negant solas admittere Gadis;hinc Essedoniae gentes auroque ligatas 280substringens Arimaspe comas; hinc fortis Ariuslongaque Sarmatici soluens ieiunia belliMassagetes, quo fugit, equo uolucresque Geloni.non, cum Memnoniis deducens agmina regnisCyrus et effusis numerato milite telis 285descendit Perses, fraternique ultor amorisaequora cum tantis percussit classibus, unumtot reges habuere ducem, coiere nec umquamtam uariae cultu gentes, tam dissona uolgiora. tot inmensae comites missura ruinae 290exciuit populos et dignas funere Magniexequias Fortuna dedit. non corniger Hammonmittere Marmaricas cessauit in arma cateruas,quidquid ab occiduis Libye patet arida Maurisusque Paraetonias Eoa ad litora Syrtis. 295acciperet felix ne non semel omnia Caesar,uincendum pariter Pharsalia praestitit orbem. ille ubi deseruit trepidantis moenia Romaeagmine nubiferam rapto super euolat Alpem;cumque alii famae populi terrore pauerent 300Phocais in dubiis ausa est seruare iuuentusnon Graia leuitate fidem signataque iura,et causas, non fata, sequi. tamen ante furoremindomitum duramque uiri deflectere mentempacifico sermone parant hostemque propinquum 305orant Cecropiae praelata fronde Mineruae. 'semper in externis populo communia uestroMassiliam bellis testatur fata tulisseconprensa est Latiis quaecumque annalibus aetas.et nunc, ignoto siquos petis orbe triumphos, 310accipe deuotas externa in proelia dextras.at, si funestas acies, si dira paratisproelia discordes, lacrimas ciuilibus armissecretumque damus. tractentur uolnera nullasacra manu. si caelicolis furor arma dedisset 315aut si terrigenae temptarent astra gigantes,non tamen auderet pietas humana uel armisuel uotis prodesse Ioui, sortisque deorumignarum mortale genus per fulmina tantumsciret adhuc caelo solum regnare Tonantem. 320adde quod innumerae concurrunt undique gentes,nec sic horret iners scelerum contagia mundusut gladiis egeant ciuilia bella coactis.sit mens ista quidem cunctis, ut uestra recusentfata, nec haec alius committat proelia miles. 325cui non conspecto languebit dextra parentetelaque diuersi prohibebunt spargere fratres?finis adest elerum, si non committitis ullisarma quibus fas est. nobis haec summa precandi:terribilis aquilas infestaque signa relinquas 330urbe procul nostrisque uelis te credere murisexcludique sinas admisso Caesare bellum.sit locus exceptus sceleri, Magnoque tibiquetutus, ut, inuictae fatum si consulat urbi,foedera si placeant, sit quo ueniatis inermes. 335uel, cum tanta uocent discrimina Martis Hiberi,quid rapidum deflectis iter? non pondera rerumnec momenta sumus, numquam felicibus armisusa manus, patriae primis a sedibus exul,et post translatas exustae Phocidos arces 340moenibus exiguis alieno in litore tuti,inlustrat quos sola fides. si claudere murosobsidione paras et ui perfringere portas,excepisse faces tectis et tela parati,undarum raptos auersis fontibus haustus 345quaerere et effossam sitientes lambere terramet, desit si larga Ceres, tunc horrida cernifoedaque contingi maculato attingere morsu.nec pauet hic populus pro libertate subireobsessum Poeno gessit quae Marte Saguntum. 350pectoribus rapti matrum frustraque trahentesubera sicca fame medios mittentur in ignisuxor et a caro poscet sibi fata marito,uolnera miscebunt fratres bellumque coactihoc potius ciuile gerent.' sic Graia iuuentus 355finierat, cum turbato iam prodita uoltuira ducis tandem testata est uoce dolorem. 'uana mouet Graios nostri fiducia cursus.quamuis Hesperium mundi properemus ad axemMassiliam delere uacat. gaudete, cohortes: 360obuia praebentur fatorum munere bella.uentus ut amittit uires, nisi robore densaeoccurrunt siluae, spatio diffusus inani,utque perit magnus nullis obstantibus ignis,sic hostes mihi desse nocet, damnumque putamus 365armorum, nisi qui uinci potuere rebellant.sed, si solus eam dimissis degener armis,tunc mihi tecta patent. iam non excludere tantum,inclusisse uolunt. at enim contagia bellidira fugant. dabitis poenas pro pace petita, 370et nihil esse meo discetis tutius aeuoquam duce me bellum.' sic postquam fatus, ad urbemhaud trepidam conuertit iter; cum moenia clausaconspicit et densa iuuenum uallata corona. haut procul a muris tumulus surgentis in altum 375telluris paruum diffuso uertice campumexplicat: haec patiens longo munimine cingiuisa duci rupes tutisque aptissima castris.proxima pars urbis celsam consurgit in arcempar tumulo, mediisque sedent conuallibus arua. 380tunc res inmenso placuit statura labore,aggere diuersos uasto committere colles.sed prius, ut totam, qua terra cingitur, urbemclauderet, a summis perduxit ad aequora castrislongum Caesar opus, fontesque et pabula campi 385amplexus fossa densas tollentia pinnascaespitibus crudaque extruxit bracchia terra. iam satis hoc Graiae memorandum contigit urbiaeternumque decus, quod non inpulsa nec ipsostrata metu tenuit flagrantis in omnia belli 390praecipitem cursum, raptisque a Caesare cunctisuincitur una mora. quantum est quod fata tenenturquodque uirum toti properans inponere mundohos perdit Fortuna dies! tunc omnia lateprocumbunt nemora et spoliantur robore siluae, 395ut, cum terra leuis mediam uirgultaque molemsuspendant, structa laterum conpage ligatamartet humum, pressus ne cedat turribus agger. lucus erat longo numquam uiolatus ab aeuoobscurum cingens conexis aera ramis 400et gelidas alte summotis solibus umbras.hunc non ruricolae Panes nemorumque potentesSiluani Nymphaeque tenent, sed barbara ritusacra deum; structae diris altaribus araeomnisque humanis lustrata cruoribus arbor. 405siqua fidem meruit superos mirata uetustas,illis et uolucres metuunt insistere ramiset lustris recubare ferae; nec uentus in illasincubuit siluas excussaque nubibus atrisfulgura: non ulli frondem praebentibus aurae 410arboribus suus horror inest. tum plurima nigrisfontibus unda cadit, simulacraque maesta deorumarte carent caesisque extant informia truncis.ipse situs putrique facit iam robore pallorattonitos; non uolgatis sacrata figuris 415numina sic metuunt: tantum terroribus addit,quos timeant, non nosse, deos. iam fama ferebatsaepe cauas motu terrae mugire cauernas,et procumbentis iterum consurgere taxos,et non ardentis fulgere incendia siluae, 420roboraque amplexos circum fluxisse dracones.non illum cultu populi propiore frequentantsed cessere deis. medio cum Phoebus in axe estaut caelum nox atra tenet, pauet ipse sacerdosaccessus dominumque timet deprendere luci. hanc iubet inmisso siluam procumbere ferro;nam uicina operi belloque intacta prioreinter nudatos stabat densissima montis.sed fortes tremuere manus, motique uerendamaiestate loci, si robora sacra ferirent, 430in sua credebant redituras membra securis.inplicitas magno Caesar torpore cohortesut uidit, primus raptam librare bipennemausus et aeriam ferro proscindere quercumeffatur merso uiolata in robora ferro 435'iam nequis uestrum dubitet subuertere siluamcredite me fecisse nefas'. tum paruit omnisimperiis non sublato secura pauoreturba, sed expensa superorum et Caesaris ira.procumbunt orni, nodosa inpellitur ilex, 440siluaque Dodones et fluctibus aptior alnuset non plebeios luctus testata cupressustum primum posuere comas et fronde carentesadmisere diem, propulsaque robore densosustinuit se silua cadens. gemuere uidentes 445Gallorum populi, muris sed clausa iuuentusexultat; quis enim laesos inpune putaretesse deos? seruat multos fortuna nocentiset tantum miseris irasci numina possunt.utque satis caesi nemoris, quaesita per agros 450plaustra ferunt, curuoque soli cessantis aratroagricolae raptis annum fleuere iuuencis. dux tamen inpatiens haesuri ad moenia Martisuersus ad Hispanas acies extremaque mundiiussit bella geri. stellatis axibus agger 455erigitur geminasque aequantis moenia turrisaccipit; hae nullo fixerunt robore terramsed per iter longum causa repsere latenti.cum tantum nutaret onus, telluris inanisconcussisse sinus quaerentem erumpere uentum 460credidit et muros mirata est stare iuuentus.illinc tela cadunt excelsas urbis in arces.sed maior Graio Romana in corpora ferrouis inerat. neque enim solis excussa lacertislancea, sed tenso ballistae turbine rapta, 465haut unum contenta latus transire quiescit,sed pandens perque arma uiam perque ossa relictamorte fugit: superest telo post uolnera cursus.at saxum quotiens ingenti uerberis actuexcutitur, qualis rupes quam uertice montis 470abscidit inpulsu uentorum adiuta uetustas,frangit cuncta ruens, nec tantum corpora pressaexanimat, totos cum sanguine dissipat artus.ut tamen hostiles densa testudine murostecta subit uirtus, armisque innexa priores 475arma ferunt, galeamque extensus protegit umbo,quae prius ex longo nocuerunt missa recessuiam post terga cadunt. nec Grais flectere iactumaut facilis labor est longinqua ad tela paratitormenti mutare modum; sed pondere solo 480contenti nudis euoluunt saxa lacertis.dum fuit armorum series, ut grandine tectainnocua percussa sonant, sic omnia telarespuit; at postquam uirtus incerta uirorumperpetuam rupit defesso milite cratem 485singula continuis cesserunt ictibus arma.tunc adoperta leui procedit uinea terra,sub cuius pluteis et tecta fronte latentesmoliri nunc iam parant et uertere ferromoenia; nunc aries suspenso fortior ictu 490incussus densi conpagem soluere muritemptat et inpositis unum subducere saxis.sed super et flammis et magnae fragmine moliset sudibus crebris et adusti roboris ictupercussae cedunt crates, frustraque labore 495exhausto fessus repetit tentoria miles. summa fuit Grais, starent ut moenia, uoti:ultro acies inferre parant, armisque coruscasnocturni texere faces, audaxque iuuentuserupit. non hasta uiris, non letifer arcus, 500telum flamma fuit, rapiensque incendia uentusper Romana tulit celeri munimina cursu.nec, quamuis uiridi luctetur robore, lentasignis agit uires, taeda sed raptus ab omniconsequitur nigri spatiosa uolumina fumi, 505nec solum siluas sed saxa ingentia soluit,et crudae putri fluxerunt puluere cautes.procubuit maiorque iacens apparuit agger. spes uictis telluris abit, placuitque profundofortunam temptare maris. non robore picto 510ornatas decuit fulgens tutela carinas,sed rudis et qualis procumbit montibus arborconseritur, stabilis naualibus area bellis.et iam turrigeram Bruti comitata carinamuenerat in fluctus Rhodani cum gurgite classis 515Stoechados arua tenens. nec non et Graia iuuentusomne suum fatis uoluit committere roburgrandaeuosque senes mixtis armauit ephebis.accepit non sola uiros, quae stabat in undis,classis: et emeritas repetunt naualibus alnos. 520ut matutinos spargens super aequora Phoebusfregit aquis radios et liber nubibus aetheret posito Borea pacemque tenentibus Austrisseruatum bello iacuit mare, mouit ab omniquisque suam statione ratem, paribusque lacertis 525Caesaris hinc puppes, hinc Graio remige classistollitur: inpulsae tonsis tremuere carinaecrebraque sublimes conuellunt uerbera puppes.cornua Romanae classis ualidaeque triremesquasque quater surgens extructi remigis ordo 530commouet et plures quae mergunt aequore pinusmultiplices cinxere rates. hoc robur apertooppositum pelago: lunata classe receduntordine contentae gemino creuisse Liburnae.celsior at cunctis Bruti praetoria puppis 535uerberibus senis agitur molemque profundoinuehit et summis longe petit aequora remis. ut tantum medii fuerat maris, utraque classisquod semel excussis posset transcurrere tonsis,innumerae uasto miscentur in aethere uoces, 540remorumque sonus premitur clamore, nec ullaeaudiri potuere tubae. tum caerula uerruntatque in transtra cadunt et remis pectora pulsant.ut primum rostris crepuerunt obuia rostra,in puppem rediere rates, emissaque tela 545aera texerunt uacuumque cadentia pontum.et iam diductis extendunt cornua prorisdiuersaeque rates laxata classe receptae.ut, quotiens aestus Zephyris Eurisque repugnat,huc abeunt fluctus, illo mare, sic, ubi puppes 550sulcato uarios duxerunt gurgite tractus,quod tulit illa ratis remis, haec rettulit aequor.sed Grais habiles pugnamque lacessere pinuset temptare fugam nec longo frangere gyrocursum nec tarde flectenti cedere clauo; 555at Romana ratis stabilem praebere carinamcertior et terrae similem bellantibus usum.tunc in signifera residenti puppe magistroBrutus ait 'paterisne acies errare profundoartibus et certas pelagi? iam consere bellum, 560Phocaicis medias rostris oppone carinas.'paruit, obliquas et praebuit hostibus alnos.tum quaecumque ratis temptauit robora Brutiictu uicta suo percussae capta cohaesit;ast alias manicaeque ligant teretesque catenae, 565seque tenent remis: tecto stetit aequore bellum. iam non excussis torquentur tela lacertisnec longinqua cadunt iaculato uolnera ferro,miscenturque manus. nauali plurima belloensis agit. stat quisque suae de robore puppis 570pronus in aduersos ictus, nullique peremptiin ratibus cecidere suis. cruor altus in undaspumat, et obducti concreto sanguine fluctus.et, quas inmissi traxerunt uincula ferri,has prohibent iungi conferta cadauera puppes. 575semianimes alii uastum subiere profundumhauseruntque suo permixtum sanguine pontum;hi luctantem animam lenta cum morte trahentesfractarum subita ratium periere ruina.inrita tela suas peragunt in gurgite caedes, 580et quodcumque cadit frustrato pondere ferrumexceptum mediis inuenit uolnus in undis. Phocaicis Romana ratis uallata carinisrobore diducto dextrum laeuumque tueturaequo Marte latus; cuius dum pugnat ab alta 585puppe Catus Graiumque audax aplustre retentat,terga simul pariter missis et pectora telistransigitur: medio concurrit corpore ferrum,et stetit incertus, flueret quo uolnere, sanguis,donec utrasque simul largus cruor expulit hastas 590diuisitque animam sparsitque in uolnera letum.derigit huc puppem miseri quoque dextra Telonis,qua nullam melius pelago turbante carinaeaudiuere manum, nec lux est notior ullicrastina, seu Phoebum uideat seu cornua lunae, 595semper uenturis conponere carbasa uentis.hic Latiae rostro conpagem ruperat alni,pila sed in medium uenere trementia pectusauertitque ratem morientis dextra magistri.dum cupit in sociam Gyareus erepere puppem, 600excipit inmissum suspensa per ilia ferrumadfixusque rati telo retinente pependit. stant gemini fratres, fecundae gloria matris,quos eadem uariis genuerunt uiscera fatis:discreuit mors saeua uiros, unumque relictum 605agnorunt miseri sublato errore parentes,aeternis causam lacrimis; tenet ille doloremsemper et amissum fratrem lugentibus offert.quorum alter mixtis obliquo pectine remisausus Romanae Graia de puppe carinae 610iniectare manum; sed eam grauis insuper ictusamputat; illa tamen nisu, quo prenderat, haesitderiguitque tenens strictis inmortua neruis.creuit in aduersis uirtus: plus nobilis iraetruncus habet fortique instaurat proelia laeua 615rapturusque suam procumbit in aequora dextram.haec quoque cum toto manus est abscisa lacerto.iam clipeo telisque carens, non conditus imapuppe sed expositus fraternaque pectore nudoarma tegens, crebra confixus cuspide perstat 620telaque multorum leto casura suorumemerita iam morte tenet. tum uolnere multoeffugientem animam lassos collegit in artusmembraque contendit toto, quicumque manebat,sanguine et hostilem defectis robore neruis 625insiluit solo nociturus pondere puppem.strage uirum cumulata ratis multoque cruoreplena per obliquum crebros latus accipit ictuset, postquam ruptis pelagus conpagibus hausit,ad summos repleta foros descendit in undas 630uicinum inuoluens contorto uertice pontum.aequora discedunt mersa diducta carinainque locum puppis cecidit mare. multaque pontopraebuit ille dies uarii miracula fati. ferrea dum puppi rapidos manus inserit uncos 635adfixit Lycidan. mersus foret ille profundo,sed prohibent socii suspensaque crura retentant.scinditur auolsus, nec, sicut uolnere, sanguisemicuit lentus: ruptis cadit undique uenis,discursusque animae diuersa in membra meantis 640interceptus aquis. nullius uita peremptiest tanta dimissa uia. pars ultima truncitradidit in letum uacuos uitalibus artus;at tumidus qua pulmo iacet, qua uiscera feruent,haeserunt ibi fata diu, luctataque multum 645hac cum parte uiri uix omnia membra tulerunt. dum nimium pugnax unius turba carinaeincumbit prono lateri uacuamque relinquit,qua caret hoste, ratem, congesto pondere puppisuersa caua texit pelagus nautasque carina, 650bracchia nec licuit uasto iactare profundosed clauso periere mari. tunc unica diriconspecta est leti facies, cum forte natantemdiuersae rostris iuuenem fixere carinae.discessit medium tam uastos pectus ad ictus, 655nec prohibere ualent obtritis ossibus artusquo minus aera sonent; eliso uentre per oraeiectat saniem permixtus uiscere sanguis.postquam inhibent remis puppes ac rostra reducunt,deiectum in pelagus perfosso pectore corpus 660uolneribus transmisit aquas. pars maxima turbaenaufraga iactatis morti obluctata lacertispuppis ad auxilium sociae concurrit; at illis,robora cum uetitis prensarent altius ulnisnutaretque ratis populo peritura recepto, 665inpia turba super medios ferit ense lacertos.bracchia linquentes Graia pendentia puppea manibus cecidere suis: non amplius undaesustinuere graues in summo gurgite truncos. iamque omni fusis nudato milite telis 670inuenit arma furor: remum contorsit in hostemalter, at hi totum ualidis aplustre lacertisauolsasque rotant expulso remige sedes.in pugnam fregere rates. sidentia pessumcorpora caesa tenent spoliantque cadauera ferro. 675multi inopes teli iaculum letale reuolsumuolneribus traxere suis et uiscera laeuaoppressere manu, ualidos dum praebeat ictussanguis et, hostilem cum torserit, exeat, hastam. nulla tamen plures hoc edidit aequore clades 680quam pelago diuersa lues. nam pinguibus ignisadfixus taedis et tecto sulpure uiuaxspargitur; at faciles praebere alimenta carinaenunc pice, nunc liquida rapuere incendia cera.nec flammas superant undae, sparsisque per aequor 685iam ratibus fragmenta ferus sibi uindicat ignis.hic recipit fluctus, extinguat ut aequore flammas,hi, ne mergantur, tabulis ardentibus haerent.mille modos inter leti mors una timori estqua coepere mori. nec cessat naufraga uirtus: 690tela legunt deiecta mari ratibusque ministrantincertasque manus ictu languente per undasexercent; nunc, rara datur si copia ferri,utuntur pelago: saeuus conplectitur hostemhostis, et inplicitis gaudent subsidere membris 695mergentesque mori. pugna fuit unus in illaeximius Phoceus animam seruare sub undisscrutarique fretum, siquid mersisset harenis,et nimis adfixos unci conuellere morsus,adductum quotiens non senserat anchora funem. 700hic, ubi conprensum penitus deduxerat hostem,uictor et incolumis summas remeabat in undas;sed, se per uacuos credit dum surgere fluctus,puppibus occurrit tandemque sub aequore mansit.hi super hostiles iecerunt bracchia remos 705et ratium tenuere fugam. non perdere letummaxima cura fuit: multus sua uolnera puppiadfixit moriens et rostris abstulit ictus. stantem sublimi Tyrrhenum culmine proraeLygdamus excussa Balearis tortor habenae 710glande petens solido fregit caua tempora plumbo.sedibus expulsi, postquam cruor omnia rupituincula, procurrunt oculi; stat lumine raptoattonitus mortisque illas putat esse tenebras.at postquam membris sensit constare uigorem 715'uos', ait 'o socii, sicut tormenta soletis,me quoque mittendis rectum conponite telis.egere quod superest animae, Tyrrhene, per omnisbellorum casus. ingentem militis usumhoc habet ex magna defunctum parte cadauer: 720uiuentis feriere loco.' sic fatus in hostemcaeca tela manu sed non tamen inrita mittit.excipit haec iuuenis generosi sanguinis Argusqua iam non medius descendit in ilia uenter,adiuuitque suo procumbens pondere ferrum. 725stabat diuersa uictae iam parte carinaeinfelix Argi genitor, non ille iuuentaetempore Phocaicis ulli cessurus in armis:uictum aeuo robur cecidit, fessusque senectaexemplum, non miles erat; qui funere uiso 730saepe cadens longae senior per transtra carinaeperuenit ad puppim spirantisque inuenit artus.non lacrimae cecidere genis, non pectora tundit,distentis toto riguit sed corpore palmis.nox subit atque oculos uastae obduxere tenebrae, 735et miserum cernens agnoscere desinit Argum.ille caput labens et iam languentia collauiso patre leuat; uox faucis nulla solutasprosequitur, tacito tantum petit oscula uoltuinuitatque patris claudenda ad lumina dextram. 740ut torpore senex caruit uiresque cruentuscoepit habere dolor, 'non perdam tempora' dixit'a saeuis permissa deis, iugulumque senilemconfodiam. ueniam misero concede parenti,Arge, quod amplexus, extrema quod oscula fugi. 745nondum destituit calidus tua uolnera sanguis,semianimisque iaces et adhuc potes esse superstes.'sic fatus, quamuis capulum per uiscera missipolluerit gladii, tamen alta sub aequora tenditpraecipiti saltu: letum praecedere nati 750festinantem animam morti non credidit uni. inclinant iam fata ducum, nec iam amplius ancepsbelli casus erat. Graiae pars maxima classismergitur, ast aliae mutato remige puppesuictores uexere suos; naualia paucae 755praecipiti tenuere fuga. quis in urbe parentumfletus erat, quanti matrum per litora planctus!coniunx saepe sui confusis uoltibus undacredidit ora uiri Romanum amplexa cadauer,accensisque rogis miseri de corpore trunco 760certauere patres. at Brutus in aequore uictorprimus Caesareis pelagi decus addidit armis.
1