Bella per Emathios plus quam ciuilia camposiusque datum sceleri canimus, populumque potentemin sua uictrici conuersum uiscera dextracognatasque acies, et rupto foedere regnicertatum totis concussi uiribus orbis 5in commune nefas, infestisque obuia signissigna, pares aquilas et pila minantia pilis. quis furor, o ciues, quae tanta licentia ferri?gentibus inuisis Latium praebere cruoremcumque superba foret Babylon spolianda tropaeis 10Ausoniis umbraque erraret Crassus inultabella geri placuit nullos habitura triumphos?heu, quantum terrae potuit pelagique pararihoc quem ciuiles hauserunt sanguine dextrae,unde uenit Titan et nox ubi sidera condit 15quaque dies medius flagrantibus aestuat horiset qua bruma rigens ac nescia uere remittiastringit Scythico glacialem frigore pontum!sub iuga iam Seres, iam barbarus isset Araxeset gens siqua iacet nascenti conscia Nilo. 20tum, si tantus amor belli tibi, Roma, nefandi,totum sub Latias leges cum miseris orbem,in te uerte manus: nondum tibi defuit hostis.at nunc semirutis pendent quod moenia tectisurbibus Italiae lapsisque ingentia muris 25saxa iacent nulloque domus custode tenenturrarus et antiquis habitator in urbibus errat,horrida quod dumis multosque inarata per annosHesperia est desuntque manus poscentibus aruis,non tu, Pyrrhe ferox, nec tantis cladibus auctor 30Poenus erit: nulli penitus descendere ferrocontigit; alta sedent ciuilis uolnera dextrae. quod si non aliam uenturo fata Neroniinuenere uiam magnoque aeterna paranturregna deis caelumque suo seruire Tonanti 35non nisi saeuorum potuit post bella gigantum,iam nihil, o superi, querimur; scelera ipsa nefasquehac mercede placent. diros Pharsalia camposinpleat et Poeni saturentur sanguine manes,ultima funesta concurrant proelia Munda, 40his, Caesar, Perusina fames Mutinaeque laboresaccedant fatis et quas premit aspera classesLeucas et ardenti seruilia bella sub Aetna,multum Roma tamen debet ciuilibus armisquod tibi res acta est. te, cum statione peracta 45astra petes serus, praelati regia caeliexcipiet gaudente polo: seu sceptra tenereseu te flammigeros Phoebi conscendere currustelluremque nihil mutato sole timentemigne uago lustrare iuuet, tibi numine ab omni 50cedetur, iurisque tui natura relinquetquis deus esse uelis, ubi regnum ponere mundi.sed neque in Arctoo sedem tibi legeris orbenec polus auersi calidus qua uergitur Austri,unde tuam uideas obliquo sidere Romam. 55aetheris inmensi partem si presseris unam,sentiet axis onus. librati pondera caeliorbe tene medio; pars aetheris illa serenitota uacet nullaeque obstent a Caesare nubes.tum genus humanum positis sibi consulat armis 60inque uicem gens omnis amet; pax missa per orbemferrea belligeri conpescat limina Iani.sed mihi iam numen; nec, si te pectore uatesaccipio, Cirrhaea uelim secreta mouentemsollicitare deum Bacchumque auertere Nysa: 65tu satis ad uires Romana in carmina dandas. fert animus causas tantarum expromere rerum,inmensumque aperitur opus, quid in arma furenteminpulerit populum, quid pacem excusserit orbi.inuida fatorum series summisque negatum 70stare diu nimioque graues sub pondere lapsusnec se Roma ferens. sic, cum conpage solutasaecula tot mundi suprema coegerit horaantiquum repetens iterum chaos, [omnia mixtissidera sideribus concurrent,] ignea pontum 75astra petent, tellus extendere litora noletexcutietque fretum, fratri contraria Phoebeibit et obliquum bigas agitare per orbemindignata diem poscet sibi, totaque discorsmachina diuolsi turbabit foedera mundi. 80in se magna ruunt: laetis hunc numina rebuscrescendi posuere modum. nec gentibus ulliscommodat in populum terrae pelagique potenteminuidiam Fortuna suam. tu causa malorumfacta tribus dominis communis, Roma, nec umquam 85in turbam missi feralia foedera regni.o male concordes nimiaque cupidine caeci,quid miscere iuuat uires orbemque tenerein medio? dum terra fretum terramque leuabitaer et longi uoluent Titana labores 90noxque diem caelo totidem per signa sequetur,nulla fides regni sociis, omnisque potestasinpatiens consortis erit. nec gentibus ulliscredite nec longe fatorum exempla petantur:fraterno primi maduerunt sanguine muri. 95nec pretium tanti tellus pontusque furoristunc erat: exiguum dominos commisit asylum. temporis angusti mansit concordia discorspaxque fuit non sponte ducum; nam sola futuriCrassus erat belli medius mora. qualiter undas 100qui secat et geminum gracilis mare separat Isthmosnec patitur conferre fretum, si terra recedat,Ionium Aegaeo frangat mare, sic, ubi saeuaarma ducum dirimens miserando funere CrassusAssyrias Latio maculauit sanguine Carrhas, 105Parthica Romanos soluerunt damna furores.plus illa uobis acie, quam creditis, actum est,Arsacidae: bellum uictis ciuile dedistis.diuiditur ferro regnum, populique potentis,quae mare, quae terras, quae totum possidet orbem, 110non cepit fortuna duos. nam pignora iunctisanguinis et diro ferales omine taedasabstulit ad manes Parcarum Iulia saeuaintercepta manu. quod si tibi fata dedissentmaiores in luce moras, tu sola furentem 115inde uirum poteras atque hinc retinere parentemarmatasque manus excusso iungere ferro,ut generos soceris mediae iunxere Sabinae.morte tua discussa fides bellumque mouerepermissum ducibus. stimulos dedit aemula uirtus. 120tu, noua ne ueteres obscurent acta triumphoset uictis cedat piratica laurea Gallis,Magne, times; te iam series ususque laborumerigit inpatiensque loci fortuna secundi;nec quemquam iam ferre potest Caesarue priorem 125Pompeiusue parem. quis iustius induit armascire nefas: magno se iudice quisque tuetur;uictrix causa deis placuit sed uicta Catoni.nec coiere pares. alter uergentibus annisin senium longoque togae tranquillior usu 130dedidicit iam pace ducem, famaeque petitormulta dare in uolgus, totus popularibus aurisinpelli plausuque sui gaudere theatri,nec reparare nouas uires, multumque prioricredere fortunae. stat magni nominis umbra, 135qualis frugifero quercus sublimis in agroexuuias ueteris populi sacrataque gestansdona ducum nec iam ualidis radicibus haerenspondere fixa suo est, nudosque per aera ramoseffundens trunco, non frondibus, efficit umbram, 140et quamuis primo nutet casura sub Euro,tot circum siluae firmo se robore tollant,sola tamen colitur. sed non in Caesare tantumnomen erat nec fama ducis, sed nescia uirtusstare loco, solusque pudor non uincere bello. 145acer et indomitus, quo spes quoque ira uocasset,ferre manum et numquam temerando parcere ferro,successus urguere suos, instare fauorinuminis, inpellens quidquid sibi summa petentiobstaret gaudensque uiam fecisse ruina, 150qualiter expressum uentis per nubila fulmenaetheris inpulsi sonitu mundique fragoreemicuit rupitque diem populosque pauentesterruit obliqua praestringens lumina flamma:in sua templa furit, nullaque exire uetante 155materia magnamque cadens magnamque reuertensdat stragem late sparsosque recolligit ignes.hae ducibus causae; suberant sed publica bellisemina, quae populos semper mersere potentis.namque, ut opes nimias mundo fortuna subacto 160intulit et rebus mores cessere secundispraedaque et hostiles luxum suasere rapinae,non auro tectisue modus, mensasque prioresaspernata fames; cultus gestare decorosuix nuribus rapuere mares; fecunda uirorum 165paupertas fugitur totoque accersitur orbequo gens quaeque perit; tum longos iungere finesagrorum, et quondam duro sulcata Camilliuomere et antiquos Curiorum passa ligoneslonga sub ignotis extendere rura colonis. 170non erat is populus quem pax tranquilla iuuaret,quem sua libertas inmotis pasceret armis.inde irae faciles et, quod suasisset egestas,uile nefas, magnumque decus ferroque petendumplus patria potuisse sua, mensuraque iuris 175uis erat: hinc leges et plebis scita coactaeet cum consulibus turbantes iura tribuni;hinc rapti fasces pretio sectorque fauorisipse sui populus letalisque ambitus urbiannua uenali referens certamina Campo; 180hinc usura uorax auidumque in tempora fenuset concussa fides et multis utile bellum. iam gelidas Caesar cursu superauerat Alpesingentisque animo motus bellumque futurumceperat. ut uentum est parui Rubiconis ad undas, 185ingens uisa duci patriae trepidantis imagoclara per obscuram uoltu maestissima noctemturrigero canos effundens uertice crinescaesarie lacera nudisque adstare lacertiset gemitu permixta loqui: 'quo tenditis ultra? 190quo fertis mea signa, uiri? si iure uenitis,si ciues, huc usque licet.' tum perculit horrormembra ducis, riguere comae gressumque coercenslanguor in extrema tenuit uestigia ripa.mox ait 'o magnae qui moenia prospicis urbis 195Tarpeia de rupe Tonans Phrygiique penatesgentis Iuleae et rapti secreta Quiriniet residens celsa Latiaris Iuppiter AlbaVestalesque foci summique o numinis instarRoma, faue coeptis. non te furialibus armis 200persequor: en, adsum uictor terraque mariqueCaesar, ubique tuus (liceat modo, nunc quoque) miles.ille erit ille nocens, qui me tibi fecerit hostem.'inde moras soluit belli tumidumque per amnemsigna tulit propere: sicut squalentibus aruis 205aestiferae Libyes uiso leo comminus hostesubsedit dubius, totam dum colligit iram;mox, ubi se saeuae stimulauit uerbere caudaeerexitque iubam et uasto graue murmur hiatuinfremuit, tum torta leuis si lancea Mauri 210haereat aut latum subeant uenabula pectus,per ferrum tanti securus uolneris exit. fonte cadit modico paruisque inpellitur undispuniceus Rubicon, cum feruida canduit aestas,perque imas serpit ualles et Gallica certus 215limes ab Ausoniis disterminat arua colonis.tum uires praebebat hiemps atque auxerat undastertia iam grauido pluuialis Cynthia cornuet madidis Euri resolutae flatibus Alpes.primus in obliquum sonipes opponitur amnem 220excepturus aquas; molli tum cetera rumpitturba uado faciles iam fracti fluminis undas.Caesar, ut aduersam superato gurgite ripamattigit, Hesperiae uetitis et constitit aruis,'hic' ait 'hic pacem temerataque iura relinquo; 225te, Fortuna, sequor. procul hinc iam foedera sunto;credidimus satis , utendum est iudice bello.'sic fatus noctis tenebris rapit agmina ductorinpiger, et torto Balearis uerbere fundaeocior et missa Parthi post terga sagitta, 230uicinumque minax inuadit Ariminum, et ignessolis Lucifero fugiebant astra relicto.iamque dies primos belli uisura tumultusexoritur; sed sponte deum, seu turbidus Austerinpulerat, maestam tenuerunt nubila lucem. 235constitit ut capto iussus deponere milessigna foro, stridor lituum clangorque tubarumnon pia concinuit cum rauco classica cornu.rupta quies populi, stratisque excita iuuentusderipuit sacris adfixa penatibus arma 240quae pax longa dabat: nuda iam crate fluentisinuadunt clipeos curuataque cuspide pilaet scabros nigrae morsu robiginis enses.ut notae fulsere aquilae Romanaque signaet celsus medio conspectus in agmine Caesar, 245deriguere metu, gelidos pauor occupat artus,et tacito mutos uoluunt in pectore questus.'o male uicinis haec moenia condita Gallis,o tristi damnata loco! pax alta per omneset tranquilla quies populos: nos praeda furentum 250primaque castra sumus. melius, Fortuna, dedissesorbe sub Eoo sedem gelidaque sub Arctoerrantisque domos, Latii quam claustra tueri.nos primi Senonum motus Cimbrumque ruentemuidimus et Martem Libyes cursumque furoris 255Teutonici: quotiens Romam fortuna lacessit,hac iter est bellis.' gemitu sic quisque latenti,non ausus timuisse palam: uox nulla doloricredita, sed quantum, uolucres cum bruma coercet,rura silent, mediusque tacet sine murmure pontus, 260tanta quies. noctis gelidas lux soluerat umbras:ecce, faces belli dubiaeque in proelia mentiurguentes addunt stimulos cunctasque pudorisrumpunt fata moras: iustos Fortuna laboratesse ducis motus et causas inuenit armis. 265expulit ancipiti discordes urbe tribunosuicto iure minax iactatis curia Gracchis.hos iam mota ducis uicinaque signa petentesaudax uenali comitatur Curio lingua,uox quondam populi libertatemque tueri 270ausus et armatos plebi miscere potentes.utque ducem uarias uoluentem pectore curasconspexit 'dum uoce tuae potuere iuuari,Caesar,' ait 'partes, quamuis nolente senatutraximus imperium, tum cum mihi rostra tenere 275ius erat et dubios in te transferre Quirites.at postquam leges bello siluere coactaepellimur e patriis laribus patimurque uolentesexilium: tua nos faciet uictoria ciues.dum trepidant nullo firmatae robore partes, 280tolle moras: semper nocuit differre paratis.[par labor atque metus pretio maiore petuntur.]bellantem geminis tenuit te Gallia lustris,pars quota terrarum! facili si proelia paucagesseris euentu, tibi Roma subegerit orbem. 285nunc neque te longi remeantem pompa triumphiexcipit aut sacras poscunt Capitolia laurus:liuor edax tibi cuncta negat, gentesque subactasuix inpune feres. socerum depellere regnodecretum genero est: partiri non potes orbem, 290solus habere potes.' sic postquam fatus, et ipsiin bellum prono tantum tamen addidit iraeaccenditque ducem, quantum clamore iuuaturEleus sonipes, quamuis iam carcere clausoinmineat foribus pronusque repagula laxet. 295conuocat armatos extemplo ad signa maniplos,utque satis trepidum turba coeunte tumultumconposuit uoltu dextraque silentia iussit'bellorum o socii, qui mille pericula Martismecum' ait 'experti decimo iam uincitis anno, 300hoc cruor Arctois meruit diffusus in aruisuolneraque et mortes hiemesque sub Alpibus actae?non secus ingenti bellorum Roma tumultuconcutitur, quam si Poenus transcenderit AlpesHannibal: inplentur ualidae tirone cohortes, 305in classem cadit omne nemus, terraque mariqueiussus Caesar agi. quid, si mihi signa iacerentMarte sub aduerso ruerentque in terga ferocesGallorum populi? nunc, cum fortuna secundismecum rebus agat superique ad summa uocantes, 310temptamur. ueniat longa dux pace solutusmilite cum subito partesque in bella togataeMarcellusque loquax et nomina uana Catones.scilicet extremi Pompeium emptique clientescontinuo per tot satiabunt tempora regno? 315ille reget currus nondum patientibus annis,ille semel raptos numquam dimittet honores?quid iam rura querar totum suppressa per orbemac iussam seruire famem? quis castra timentinescit mixta foro, gladii cum triste micantes 320iudicium insolita trepidum cinxere coronaatque auso medias perrumpere milite legesPompeiana reum clauserunt signa Milonem?nunc quoque, ne lassum teneat priuata senectus,bella nefanda parat suetus ciuilibus armis 325et docilis Sullam scelerum uicisse magistrum.utque ferae tigres numquam posuere furorem,quas, nemore Hyrcano matrum dum lustra secuntur,altus caesorum pauit cruor armentorum,sic et Sullanum solito tibi lambere ferrum 330durat, magne, sitis. nullus semel ore receptuspollutas patitur sanguis mansuescere fauces.quem tamen inueniet tam longa potentia finem?quis scelerum modus est? ex hoc iam te, inprobe, regnoille tuus saltem doceat descendere Sulla. 335post Cilicasne uagos et lassi Pontica regisproelia barbarico uix consummata uenenoultima Pompeio dabitur prouincia Caesar,quod non uictrices aquilas deponere iussusparuerim? mihi si merces erepta laborum est, 340his saltem longi non cum duce praemia bellireddantur; miles sub quolibet iste triumphet.conferet exanguis quo se post bella senectus?quae sedes erit emeritis? quae rura dabunturquae noster ueteranus aret, quae moenia fessis? 345an melius fient piratae, Magne, coloni?tollite iam pridem uictricia tollite signa:uiribus utendum est quas fecimus. arma tenentiomnia dat, qui iusta negat. nec numina derunt;nam neque praeda meis neque regnum quaeritur armis: 350detrahimus dominos urbi seruire paratae.' dixerat; at dubium non claro murmure uolgussecum incerta fremit. pietas patriique penatesquamquam caede feras mentes animosque tumentesfrangunt; sed diro ferri reuocantur amore 355ductorisque metu. summi tum munera piliLaelius emeritique gerens insignia doni,seruati ciuis referentem praemia quercum,'si licet,' exclamat 'Romani maxime rectornominis, et ius est ueras expromere uoces, 360quod tam lenta tuas tenuit patientia uiresconquerimur. deratne tibi fiducia nostri?dum mouet haec calidus spirantia corpora sanguiset dum pila ualent fortes torquere lacerti,degenerem patiere togam regnumque senatus? 365usque adeo miserum est ciuili uincere bello?duc age per Scythiae populos, per inhospita Syrtislitora, per calidas Libyae sitientis harenas:haec manus, ut uictum post terga relinqueret orbem,Oceani tumidas remo conpescuit undas 370fregit et Arctoo spumantem uertice Rhenum:iussa sequi tam posse mihi quam uelle necesse est.nec ciuis meus est, in quem tua classica, Caesar,audiero. per signa decem felicia castrisperque tuos iuro quocumque ex hoste triumphos, 375pectore si fratris gladium iuguloque parentiscondere me iubeas plenaeque in uiscera partuconiugis, inuita peragam tamen omnia dextra;si spoliare deos ignemque inmittere templis,numina miscebit castrensis flamma monetae; 380castra super Tusci si ponere Thybridis undas,Hesperios audax ueniam metator in agros.tu quoscumque uoles in planum effundere muros,his aries actus disperget saxa lacertis,illa licet, penitus tolli quam iusseris urbem, 385Roma sit.' his cunctae simul adsensere cohorteselatasque alte, quaecumque ad bella uocaret,promisere manus. it tantus ad aethera clamor,quantus, piniferae Boreas cum Thracius Ossaerupibus incubuit, curuato robore pressae 390fit sonus aut rursus redeuntis in aethera siluae. Caesar, ut acceptum tam prono milite bellumfataque ferre uidet, nequo languore moreturfortunam, sparsas per Gallica rura cohorteseuocat et Romam motis petit undique signis. 395deseruere cauo tentoria fixa Lemannocastraque quae Vosegi curuam super ardua ripampugnaces pictis cohibebant Lingonas armis.hi uada liquerunt Isarae, qui, gurgite ductusper tam multa suo, famae maioris in amnem 400lapsus ad aequoreas nomen non pertulit undas.soluuntur flaui longa statione Ruteni;mitis Atax Latias gaudet non ferre carinasfinis et Hesperiae, promoto limite, Varus;quaque sub Herculeo sacratus nomine portus 405urguet rupe caua pelagus: non Corus in illumius habet aut Zephyrus, solus sua litora turbatCircius et tuta prohibet statione Monoeci:quaque iacet litus dubium quod terra fretumqueuindicat alternis uicibus, cum funditur ingens 410Oceanus uel cum refugis se fluctibus aufert.uentus ab extremo pelagus sic axe uolutetdestituatque ferens, an sidere mota secundoTethyos unda uagae lunaribus aestuet horis,flammiger an Titan, ut alentes hauriat undas, 415erigat Oceanum fluctusque ad sidera ducat,quaerite, quos agitat mundi labor; at mihi sempertu, quaecumque moues tam crebros causa meatus,ut superi uoluere, late. tum rura Nemetisqui tenet et ripas Atyri, qua litore curuo 420molliter admissum claudit Tarbellicus aequor,signa mouet, gaudetque amoto Santonus hosteet Biturix longisque leues Suessones in armis,optimus excusso Leucus Remusque lacerto,optima gens flexis in gyrum Sequana frenis, 425et docilis rector monstrati Belga couinni,Aruernique, ausi Latio se fingere fratressanguine ab Iliaco populi, nimiumque rebellisNeruius et caesi pollutus foedere Cottae,et qui te laxis imitantur, Sarmata, bracis 430Vangiones, Batauique truces, quos aere recuruostridentes acuere tubae; qua Cinga pererratgurgite, qua Rhodanus raptum uelocibus undisin mare fert Ararim, qua montibus ardua summisgens habitat cana pendentes rupe Cebennas. 435tu quoque laetatus conuerti proelia, Treuir, 441et nunc tonse Ligur, quondam per colla decorecrinibus effusis toti praelate Comatae,et quibus inmitis placatur sanguine diroTeutates horrensque feris altaribus Esus 445et Taranis Scythicae non mitior ara Dianae.uos quoque, qui fortes animas belloque peremptaslaudibus in longum uates dimittitis aeuum,plurima securi fudistis carmina, Bardi.et uos barbaricos ritus moremque sinistrum 450sacrorum, Dryadae, positis repetistis ab armis.solis nosse deos et caeli numina uobisaut solis nescire datum; nemora alta remotisincolitis lucis; uobis auctoribus umbraenon tacitas Erebi sedes Ditisque profundi 455pallida regna petunt: regit idem spiritus artusorbe alio; longae, canitis si cognita, uitaemors media est. certe populi quos despicit Arctosfelices errore suo, quos ille timorummaximus haut urguet leti metus. inde ruendi 460in ferrum mens prona uiris animaeque capacesmortis, et ignauum rediturae parcere uitae.et uos, crinigeros Belgis arcere Caycosoppositi, petitis Romam Rhenique ferocesdeseritis ripas et apertum gentibus orbem. Caesar, ut inmensae conlecto robore uiresaudendi maiora fidem fecere, per omnemspargitur Italiam uicinaque moenia conplet.uana quoque ad ueros accessit fama timoresinrupitque animos populi clademque futuram 470intulit et uelox properantis nuntia belliinnumeras soluit falsa in praeconia linguas.est qui tauriferis ubi se Meuania campisexplicat audaces ruere in certamina turmasadferat, et qua Nar Tiberino inlabitur amni 475barbaricas saeui discurrere Caesaris alas;ipsum omnes aquilas conlataque signa ferentemagmine non uno densisque incedere castris.nec qualem meminere uident: maiorque ferusquementibus occurrit uictoque inmanior hoste. 480hunc inter Rhenum populos Albimque iacentesfinibus Arctois patriaque a sede reuolsospone sequi, iussamque feris a gentibus urbemRomano spectante rapi. sic quisque pauendodat uires famae, nulloque auctore malorum 485quae finxere timent. nec solum uolgus inanipercussum terrore pauet, sed curia et ipsisedibus exiluere patres, inuisaque belliconsulibus fugiens mandat decreta senatus.tum, quae tuta petant et quae metuenda relinquant 490incerti, quo quemque fugae tulit impetus urguentpraecipitem populum, serieque haerentia longaagmina prorumpunt. credas aut tecta nefandascorripuisse faces aut iam quatiente ruinanutantes pendere domos, sic turba per urbem 495praecipiti lymphata gradu, uelut unica rebusspes foret adflictis patrios excedere muros,inconsulta ruit. qualis, cum turbidus Austerreppulit a Libycis inmensum Syrtibus aequorfractaque ueliferi sonuerunt pondera mali, 500desilit in fluctus deserta puppe magisternauitaque et nondum sparsa conpage carinaenaufragium sibi quisque facit, sic urbe relictain bellum fugitur. nullum iam languidus aeuoeualuit reuocare parens coniunxue maritum 505fletibus, aut patrii, dubiae dum uota salutisconciperent, tenuere lares; nec limine quisquamhaesit et extremo tunc forsitan urbis amataeplenus abit uisu: ruit inreuocabile uolgus.o faciles dare summa deos eademque tueri 510difficiles! urbem populis uictisque frequentemgentibus et generis, coeat si turba, capacemhumani facilem uenturo Caesare praedamignauae liquere manus. cum pressus ab hosteclauditur externis miles Romanus in oris, 515effugit exiguo nocturna pericula uallo,et subitus rapti munimine caespitis aggerpraebet securos intra tentoria somnos:tu tantum audito bellorum nomine, Roma,desereris; nox una tuis non credita muris. 520danda tamen uenia est tantorum danda pauorum:Pompeio fugiente timent. tum, nequa futurispes saltem trepidas mentes leuet, addita fatipeioris manifesta fides, superique minacesprodigiis terras inplerunt, aethera, pontum. 525ignota obscurae uiderunt sidera noctesardentemque polum flammis caeloque uolantesobliquas per inane faces crinemque timendisideris et terris mutantem regna cometen.fulgura fallaci micuerunt crebra sereno, 530et uarias ignis denso dedit aere formas,nunc iaculum longo, nunc sparso lumine lampas.emicuit caelo tacitum sine nubibus ullisfulmen et Arctois rapiens de partibus ignempercussit Latiare caput, stellaeque minores 535per uacuum solitae noctis decurrere tempusin medium uenere diem, cornuque coactoiam Phoebe toto fratrem cum redderet orbeterrarum subita percussa expalluit umbra.ipse caput medio Titan cum ferret Olympo 540condidit ardentis atra caligine currusinuoluitque orbem tenebris gentesque coegitdesperare diem; qualem fugiente per ortussole Thyesteae noctem duxere Mycenae.ora ferox Siculae laxauit Mulciber Aetnae, 545nec tulit in caelum flammas sed uertice pronoignis in Hesperium cecidit latus. atra Charybdissanguineum fundo torsit mare; flebile saeuilatrauere canes. Vestali raptus ab araignis, et ostendens confectas flamma Latinas 550scinditur in partes geminoque cacumine surgitThebanos imitata rogos. tum cardine tellussubsedit, ueteremque iugis nutantibus Alpesdiscussere niuem. Tethys maioribus undisHesperiam Calpen summumque inpleuit Atlanta. 555indigetes fleuisse deos, urbisque laboremtestatos sudore Lares, delapsaque templisdona suis, dirasque diem foedasse uolucresaccipimus, siluisque feras sub nocte relictisaudaces media posuisse cubilia Roma. 560tum pecudum faciles humana ad murmura linguae,monstrosique hominum partus numeroque modoquemembrorum, matremque suus conterruit infans;diraque per populum Cumanae carmina uatisuolgantur. tum, quos sectis Bellona lacertis 565saeua mouet, cecinere deos, crinemque rotantessanguineum populis ulularunt tristia Galli.conpositis plenae gemuerunt ossibus urnae.tum fragor armorum magnaeque per auia uocesauditae nemorum et uenientes comminus umbrae. 570quique colunt iunctos extremis moenibus agrosdiffugiunt: ingens urbem cingebat Erinysexcutiens pronam flagranti uertice pinumstridentisque comas, Thebanam qualis Agaueninpulit aut saeui contorsit tela Lycurgi 575Eumenis, aut qualem iussu Iunonis iniquaehorruit Alcides uiso iam Dite Megaeram.insonuere tubae et, quanto clamore cohortesmiscentur, tantum nox atra silentibus aurisedidit. e medio uisi consurgere Campo 580tristia Sullani cecinere oracula manes,tollentemque caput gelidas Anienis ad undasagricolae fracto Marium fugere sepulchro. haec propter placuit Tuscos de more uetustoacciri uates. quorum qui maximus aeuo 585Arruns incoluit desertae moenia Lucae,fulminis edoctus motus uenasque calentisfibrarum et monitus errantis in aere pinnae,monstra iubet primum quae nullo semine discorsprotulerat natura rapi sterilique nefandos 590ex utero fetus infaustis urere flammis.mox iubet et totam pauidis a ciuibus urbemambiri et festo purgantes moenia lustrolonga per extremos pomeria cingere finespontifices, sacri quibus est permissa potestas. 595turba minor ritu sequitur succincta Gabino,Vestalemque chorum ducit uittata sacerdosTroianam soli cui fas uidisse Mineruam.tum, qui fata deum secretaque carmina seruantet lotam paruo reuocant Almone Cybeben, 600et doctus uolucres augur seruare sinistrasseptemuirque epulis festus Titiique sodaleset Salius laeto portans ancilia colloet tollens apicem generoso uertice flamen.dumque illi effusam longis anfractibus urbem 605circumeunt Arruns dispersos fulminis ignescolligit et terrae maesto cum murmure conditdatque locis numen; sacris tunc admouet ariselecta ceruice marem. iam fundere Bacchumcoeperat obliquoque molas inducere cultro, 610inpatiensque diu non grati uictima sacri,cornua succincti premerent cum torua ministri,deposito uictum praebebat poplite collum.nec cruor emicuit solitus, sed uolnere laxodiffusum rutilo dirum pro sanguine uirus. 615palluit attonitus sacris feralibus Arrunsatque iram superum raptis quaesiuit in extis.terruit ipse color uatem; nam pallida taetrisuiscera tincta notis gelidoque infecta cruoreplurimus asperso uariabat sanguine liuor. 620cernit tabe iecur madidum, uenasque minaceshostili de parte uidet. pulmonis anhelifibra latet, paruusque secat uitalia limes.cor iacet, et saniem per hiantis uiscera rimasemittunt, produntque suas omenta latebras. 625quodque nefas nullis inpune apparuit extis,ecce, uidet capiti fibrarum increscere molemalterius capitis. pars aegra et marcida pendet,pars micat et celeri uenas mouet inproba pulsu.his ubi concepit magnorum fata malorum 630exclamat 'uix fas, superi, quaecumque mouetis,prodere me populis; nec enim tibi, summe, litaui,Iuppiter, hoc sacrum, caesique in pectora tauriinferni uenere dei. non fanda timemus,sed uenient maiora metu. di uisa secundent, 635et fibris sit nulla fides, sed conditor artisfinxerit ista Tages.' flexa sic omina Tuscusinuoluens multaque tegens ambage canebat. at Figulus, cui cura deos secretaque caelinosse fuit, quem non stellarum Aegyptia Memphis 640aequaret uisu numerisque ntibus astra,'aut hic errat' ait 'nulla cum lege per aeuummundus et incerto discurrunt sidera motu,aut, si fata mouent, urbi generique paraturhumano matura lues. terraene dehiscent 645subsidentque urbes, an tollet feruidus aertemperiem? segetes tellus infida negabit,omnis an infusis miscebitur unda uenenis?quod cladis genus, o superi, qua peste paratissaeuitiam? extremi multorum tempus in unum 650conuenere dies. summo si frigida caelostella nocens nigros Saturni accenderet ignis,Deucalioneos fudisset Aquarius imbrestotaque diffuso latuisset in aequore tellus.si saeuum radiis Nemeaeum, Phoebe, Leonem 655nunc premeres, toto fluerent incendia mundosuccensusque tuis flagrasset curribus aether.hi cessant ignes. tu, qui flagrante minacemScorpion incendis cauda chelasque peruris,quid tantum, Gradiue, paras? nam mitis in alto 660Iuppiter occasu premitur, Venerisque salubresidus hebet, motuque celer Cyllenius haeret,et caelum Mars solus habet. cur signa meatusdeseruere suos mundoque obscura feruntur,ensiferi nimium fulget latus Orionis? 665inminet armorum rabies, ferrique potestasconfundet ius omne manu, scelerique nefandonomen erit uirtus, multosque exibit in annoshic furor. et superos quid prodest poscere finem?cum domino pax ista uenit. duc, Roma, malorum 670continuam seriem clademque in tempora multaextrahe ciuili tantum iam libera bello.' terruerant satis haec pauidam praesagia plebem,sed maiora premunt. nam, qualis uertice PindiEdonis Ogygio decurrit plena Lyaeo, 675talis et attonitam rapitur matrona per urbemuocibus his prodens urguentem pectora Phoebum:'quo feror, o Paean? qua me super aethera raptamconstituis terra? uideo Pangaea niuosiscana iugis latosque Haemi sub rupe Philippos. 680quis furor hic, o Phoebe, doce, quo tela manusqueRomanae miscent acies bellumque sine hoste est.quo diuersa feror? primos me ducis in ortus,qua mare Lagei mutatur gurgite Nili:hunc ego, fluminea deformis truncus harena 685qui iacet, agnosco. dubiam super aequora Syrtimarentemque feror Libyen, quo tristis Enyotranstulit Emathias acies. nunc desuper Alpisnubiferae colles atque aeriam Pyrenenabripimur. patriae sedes remeamus in urbis, 690inpiaque in medio peraguntur bella senatu.consurgunt partes iterum, totumque per orbemrursus eo. noua da mihi cernere litora pontitelluremque nouam: uidi iam, Phoebe, Philippos.'haec ait, et lasso iacuit deserta furore.
1